PUE - wyk³ady , PRAWO UE

PRAWO UE

WYKŁAD 1 03.03.2008

Zakres podmiotów prawa UE = podmioty prawa wewnętrznego + podmioty prawa międzynarodowego publicznego

- podmioty prawa międzynarodowego publicznego:

Państwa
Organizacje międzynarodowe

1933 Konwencja z Montevideo - aby państwo było podmiotem prawa, musi spełnić następujące warunki:

Ludność
Terytorium
Władza polityczna
Uznanie przez inne państwa

- w organizacjach międzynarodowych o charakterze międzyrządowym państwa (członkowie) przekazują organizacji część swojej suwerenności ( = maja one tylko tyle suwerenności, ile państwa jej przekazały);

= podmiotowość prawna organizacji międzynarodowych

ŹRÓDŁA PRAWA UE

umowy międzynarodowe (traktaty, konwencje) - zawarte pomiędzy podmiotami prawa międzynarodowego publicznego;

Konwencja Wiedeńska 1969 - w sprawie prawa traktatów;

zwyczaj międzynarodowy - powtarzalne zachowanie państw wprowadza zasadę, której przestrzeganie jest konieczne tak samo jak prawa traktatowego;

Zwyczaje dyplomatyczne
Zwyczaje interpretacyjne (wyprowadzone z prawa rzymskiego)

ogólne zasady prawne (np. prawo nie działa wstecz, prawo późniejsze uchyla prawo wcześniejsze etc)

wyroki sądów (Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej)

kazus Ellena - Grenlandia należała do Norwegii; złożenie oświadczenia o przekazaniu wyspy Danii; orzeczenie trybunału: złożenie oficjalnego oświadczenia osób będących przedstawicielami danego państwa ma moc wiążącą;

opinie wybitnych przedstawicieli doktryny (nie do końca uznawane w prawie UE)

decyzje organizacji międzynarodowych ;

deklaracje - soft law = prawo miękkie

HIERARCHIA ŹRÓDEŁ PRAWA:

ius cogens - normy podstawowe, niezmienialne, analogicznie jak normy konstytucyjne (art. 1, art.2, zasada suwerenności państw, zakaz użycia siły)

ius dispositivi - prawa umowne, ustalane przez państwa (np. cła), ale nie mogą być sprzeczne z ius cogens,

obowiązki wobec wszystkich, lub wobec konkretnego podmiotu (np. swobodny przepływ towarów i usług),

katalog zbrodni międzynarodowych sądzonych przez trybunały międzynarodowe

Koncepcja stosunku między prawem międzynarodowym publicznym, a prawem wewnętrznym:

dualistyczna - jest świat norm prawa m. publ. oraz świat prawa wew.; należało dokonać transformacji poprzez akt ratyfikacji,
monistyczna - jest świat wszystkich norm prawnych; państwo aprobując określone normy prawa m. publ., automatycznie jest zobowiązana do jego przestrzegania

w większości występują koncepcje mieszane;

-prawo międzynarodowe publiczne

-prawo międzynarodowe prywatne(część prawa wew., która reguluje kwestie sporne tam, gdzie występuje element obcy, międzynarodowy = część prawa cywilnego)

= nie mylić pojęć!!

Pozycja państwa w prawie międzynarodowym:

określone terytorium (części składowe suwerennych państw)
ludność (w UE instytucja obywatelstwa UE- jest ono pochodne)
możliwość wejścia w stosunki z innymi państwami (UE sama nie ma takiego prawa, musi mieć zgodę wszystkich PCz)
ius tractatus, ius tractatum - zdolność do zawierania umów międzynarodowych (UE nie ma takiej samodzielnej zdolności)
kwestia uznania

- Formy jurysdykcji państwowej:

oparcie jurysdykcji o dane terytorium,
jurysdykcja obywatelstwa,
ochrona interesów państwa poza jego granicami,
uniwersalna jurysdykcja,
normy regulujące konflikt pomiędzy jurysdykcjami,

- Sposoby rozwiązywania sporów droga pokojową:

dwustronne negocjacje,
mediacja (dobra usługi)
koncyliacja (metoda bardziej sformalizowana)
arbitraż + Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

ŹRÓDŁA PRAWA WE:

I filar = prawo wspólnotowe, prawo twarde, egzekwowane;

II + III filar = prawo miękkie, soft law

I + II + III filar = prawo UE

acquis communautaire (ma charakter dynamiczny, badamy go w danym momencie) = dorobek prawny UE + orzecznictwo trybunału, zwyczaje, kwestie interpretacyjne i zasady realizacji prawa oraz wartości tkwiące u postaw UE

(art.. 2,3 TUE)

PODZIAŁ PRAWA:

prawo pierwotne (primery law),

traktaty założycielskie

Traktat o utworzeniu WE (TWE)
Traktat o UE (TUE)
Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (TEWEA)

traktaty modyfikujące i uzupełniające traktaty założycielskie

JAE/1986, Traktat z Maastricht/1992, Traktat z Amsterdamu/1997, Traktat z Nicei/'01
traktaty akcesyjne,
umowy PCz, jeżeli normują zagadnienia ustrojowe UE i WE

ogólne zasady prawa europejskiego (wyprowadzone z zasad prawa wew. poszczególnych państw)

wszystkie są źródłami w rozumieniu prawa międzynarodowego publicznego

prawo wtórne, pochodne (secondary law)

akty poszczególnych instytucji WE
umowy międzynarodowe zawierane przez WE

GŁÓWNA ZASADA = normy prawa wtórnego muszą być zgodne z normami prawa pierwotnego

---------------------

Nad przestrzeganiem tej zasady czuwa ETS (art. 230 TWE)

WYKŁAD 2 10.03.2008

Umowy międzynarodowe muszą być ratyfikowane przez parlament danego kraju poprzez uchwalenie ustawy ratyfikacyjnej, bądź poprzez referendum. Ratyfikacji dokonuje się wprost, tj. raczej nie zdarza się aby parlament debatował nad wcześniej wynegocjowana umową, bądź warunkował jej przyjęcie;

[ wyjątek: obecnie debatuje się nad przyjęciem Karty Praw Socjalnych i warunkuje się jej przyjęcie ze względu na jej charakter prawny; gdyby Polska przyjęła Kartę w obecnym kształcie otwarłaby drogę min. do roszczeń niemieckich względem ziem odzyskanych, ponieważ zgodnie z Kartą istnieje bezwzględny zakaz dyskryminacji jednostek pod względem politycznym, socjalnym - tak uważa Sejm etc]

AKTY PRAWA POCHODNEGO:

Akty prawne o charakterze wiążącym: (art. 249 TWE)

ROZPORZĄDZENIA (porównywane do ustaw w prawie wewnętrznym)

obowiązują wszystkie podmioty UE (instytucje i organy WE, PCz, osoby fizyczne i prawne),
regulują daną dziedzinę,
są bezpośrednio skuteczne, automatycznie wchodzą w skład prawa wewnętrznego, jednocześnie eliminując wszelkie przepisy niezgodne (zgodnie z zasadą lojalności PCz wobec WE),
rozporządzenia są przejawem najgłębszej ingerencji prawodawcy WE w porządki prawne PCz; są one instrumentem ujednolicania prawa na całym terytorium WE;

DYREKTYWY (nazwa myląca; w prawie polskim ma raczej charakter niewiążący)

kierowane do PCz (zwykle do wszystkich) - nie są adresowane do innych podmiotów prawa WE;
istnieje ustalony cel oraz określony czas wdrożenia, jednak sposób implementacji zależy od PCz, podobnie jak użycie odpowiednich organów, czy instrumentów prawnych; = prawo tworzone w II etapach: 1) wydanie dyrektywy, 2) ustanowienie prawa krajowego w celu implementacji dyrektywy
dyrektywy zdecydowanie przeważają liczebnie nad rozporządzeniami;
stanowią one instrument harmonizacji prawa w PCz-wskich - dochodzi do zbliżenia porządków prawnych PCz, nie do ich ujednolicenia (rozporządzenia)
problem: jakie prawo należy stosować w czasie implementacji dyrektywy? ETS: stosuje się prawo krajowe, jednak dany podmiot zainteresowany może powołać się na dyrektywę jeszcze nie zaimplementowaną;
DECYZJE (porównywane do aktów administracyjnych w prawie krajowym) maja charakter indywidualny, jest określony podmiot, którego obowiązuje decyzja; często stosowane we wspólnej polityce rolnej;

Akty prawne o charakterze niewiążącym:

ZALECENIA może być obligatoryjne ich wydanie, jednak same akty nie są wiążące; adresatami są

instytucje WE, PCz, lub inne podmioty prawa; wyrażają stanowisko danej instytucji WE w pewnej dziedzinie lub konkretnej sprawie

OPINIE

Akty prawa wspólnotowego nienazwane (sui generis):

interpretacja art.. 249 TWE dla aktów sui generis - soft law:

uchwały,
rezolucje,
deklaracje,
wyjaśnienia,
komunikaty,
wytyczne
obwieszczenia
sprawozdania
zawiadomienia
memoranda
programy
plany

Cechy: funkcjonują w ramach wspólnoty, dane organy są zobowiązane do ich wydania, ale nie są w pełni obligatoryjne ani egzekwowalne, ale ETS ma prawo badania ich z punktu widzenia legalności;

Umowy międzynarodowe w systemie prawa wspólnotowego i UE:

umowy mieszane (mixed agreements) - stronami oprócz WE są również PCz (wszystkie lub niektóre) z jednej strony, a z drugiej strony inne państwa, bądź też organizacje międzynarodowe (podmioty zainteresowane - np.: państwa stowarzyszone) Przykład: umowy stowarzyszeniowe z WE;

powołane na mocy mixed agreements organy w swojej działalności mogą wydawać akty, które są źródłami prawa europejskiego (np. uchwały Rady Stowarzyszeniowej).
gdy kompetencje WE i PCz są wspólne, to obie strony muszą się zgodzić,
kiedy do WE przystępują nowe państwa, muszą automatycznie przyjąć wcześniej podpisane mixed agreements,

umowy międzynarodowe zawierane pomiędzy PCz (w obszarze ścisłej współpracy):

są kolejnym źródłem prawa wspólnotowego (art. 293 TWE),
umowy nie mogą być sprzeczne z prawem UE,
np. Konwencja Brukselska z 1968 o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych,
przykładowe: Benelux, Schengen

umowy międzynarodowe PCz z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi:

nie są źródłem prawa WE (WE nie jest tymi kwestiami zainteresowana)
muszą byś zgodne z prawem pierwotnym oraz wtórnym,
mogą regulować tylko kwestie nie objęte prawem WE,

[umowy zawarte przed utworzeniem WE lub przystąpieniem do WE zachowują moc obowiązującą, ale PCz są zobowiązane do stopniowego eliminowania sprzeczności z prawem WE (art. 307 TWE)]

- Akty reprezentantów PCz przedstawiane w WE/UE

zagadnienie dyskusyjne,
przyjmuje się, że jeśli przedstawione są na mocy umocowania w TWE, np. art. 214 ust.2 , art. 223, ust. 1, art. 289 - to wówczas mają charakter źródeł prawa WE,
np. decyzje COREPER II,

PRAWO UE:

- zasadnicze różnice:

I filar oparty o zasadę wspólnotową, koncepcję organizacji ponadnarodowej o własnych, ściśle określonych kompetencjach
II i III filar to współpraca o charakterze międzyrządowym pomiędzy PCz bez podmiotowości międzynarodowej,

Źródła prawa w II filarze mają charakter soft law, (bardziej instrumenty działania niż akty o mocy wiążącej) ich adresatami są instytucje WE albo PCz;

zasady i ogólne wytyczne wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa,
wspólne strategie postępowania,
wspólne działania (podejmowane w razie konieczności, określa się cele działania, środki, warunki, oraz czas trwania)
wspólne stanowiska (określenie podejścia UE do poszczególnych zagadnień o charakterze geograficznym bądź tematycznym - są wiążące dla PCz),
systematyczna współpraca PCz,

Instrumenty działania w III filarze:

konwencje (ich przydatność ograniczona ze względu na konieczność ratyfikacji przez wszystkie PCz)
akty Rady UE:

decyzje ramowe - wydawane w celu zbliżania ustaw i przepisów wykonawczych PCz; PCz mają obowiązek implementacji takich decyzji do prawa krajowego, ale nie posiadają one bezpośredniej skuteczności, nie są źródłem praw i obowiązków
decyzje - uchwalane z każdego innego powodu zgodnego z celami III filara
wspólne stanowiska - ustala się w nich sposób postępowania UE w określonej sprawie

WYKŁAD 3 17 marca 2008

>>PRAWO WSPÓLNOTOWE, A PRAWO KRAJOWE<<

* Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec prawa wewnętrznego:

nie ma przesłanki traktatowej,
rola ETS - wywiedzenie zasady z orzecznictwa:

(1)orzeczenie 26 62 van Gend en Loos [spółka Van Gend En Loos przewoziła w 1960 r. pewną substancję chemiczną z Niemiec do Holandii. Holenderski urząd celny nakazał spółce uiścić podwyższoną opłatę celną. Spółka odmówiła zapłaty wskazując na sprzeczność przepisów celnych z ówczesnym art. 12 TEWG. Rozpatrujący sprawę holenderski sąd administracyjny przedstawił ETS pytanie, w którym chodziło o wyjaśnienie, czy art. 12 TEWG powinien być bezpośrednio stosowany na gruncie prawa krajowego i, w konsekwencji, czy sądy krajowe powinny chronić powstałe na podstawie tego przepisu prawa podmiotowe ]

(2)orzeczenie 16 64 Costa v. ENEL W 1963 r. Włochy dokonały nacjonalizacji w zakresie produkcji i dystrybucji energii elektrycznej. Utworzono organizację Ente Nationale Energia Elettrica (ENEL), na którą przeniesiono aktywa przedsiębiorstw działających na rynku energii elektrycznej. Flaminio Costa - odbiorca energii elektrycznej - był jednocześnie wspólnikiem jednej ze znacjonalizowanych spółek. W sporze sądowym z ENEL, dotyczącym opłat F. Costy za prąd, ten ostatni podniósł zarzut, że nacjonalizacja naruszyła przepisy Traktatu. W związku z tym sąd włoski przedstawił ETS pytanie w trybie prejudycjalnym. Rząd włoski oświadczył, że pytanie w tej sprawie było niedopuszczalne, gdyż sąd narodowy powinien stosować prawo krajowe

= Zdefiniowanie zasady prymatu / nadrzędności / supremacji prawa wspólnotowego nad prawem krajowym :

- żadne przepisy prawa krajowego nie mogą przeważać nad prawem wywodzącym się z prawa pierwotnego i prawa wtórnego, a konsekwencje zasady pierwszeństwa obejmują wszystkie normy prawa krajowego(zasada ma nieograniczony zasięg wobec norm prawa krajowego także norm konstytucyjnych),.

- prawo wspólnotowe stosuje się także do osób fizycznych i prawnych funkcjonujących w danym państwie,

- automatyczność stosowania prawa wspólnotowego,

Pierwszeństwo obowiązywania, a pierwszeństwo stosowania

normy krajowe niezgodne z prawem wspólnotowym przestają obowiązywać przy stosowaniu prawa,

normy sprzeczne obowiązują nadal de iure, ale nie mogą być stosowane,

czyli ETS stwierdził, że w przypadku sprzeczności sąd powinien (jest do tego zobowiązany) odmówić wydania orzeczenia opartego na normie krajowej sprzecznej, ale nie jest konieczne aby uzależnił wydane orzeczenia od formalnego uchylenia normy,

także organy administracyjne są zobowiązane odmówić zastosowania normy krajowej sprzecznej z prawem WE

* Zasada pierwszeństwa, a organa prawodawcze PCz:

(3)orzeczenie 167 73 Komisja v. Francja (Francuzi chcieli chronić swoje zasoby rybne)

zakaz ustanawiania nowych norm prawa krajowego, które byłyby sprzeczne z prawem wspólnotowym i nałożenie na PCz obowiązku stopniowej eliminacji już istniejących norm sprzecznych (ale: nie ustalono precyzyjnie terminu)
podstawa: art.. 10 TWE = konieczność przestrzegania tzw. Zasady lojalności PCz wobec WE

* WAŻNE DEFINICJE:

bezpośrednie obowiązywanie - normy prawa wspólnotowego staja się

automatycznie częścią prawa wewnętrznego bez potrzeby ich oddzielnej transformacji i są one obok prawa krajowego obowiązujące i funkcjonalnie zespolone;

bezpośrednie stosowanie - normy prawa wspólnotowego stanowią podstawę

prawna dla działania organów PCz sensu largo oraz powinny być stosowane wszystkie normy prawa wspólnotowego, które obowiązują,

bezpośredni skutek - normy prawa wspólnotowego mogą być samodzielnym źródłem praw i obowiązków wszystkich podmiotów (w tym również jednostek fizycznych i prawnych),

* Bezpośredni skutek prawa wspólnotowego:

skutek wertykalny - prawa i obowiązki podmiotów w stosunkach z państwem,
skutek horyzontalny - prawa i obowiązki podmiotów w stosunkach z innymi podmiotami wewnątrz państw,
rozporządzenia i dyrektywy - skutek bezpośredni zarówno wertykalny jak i horyzontalny, (art. 249, ust. 2 TWE)

WYKŁAD 4 31.03.2008

(4)orzeczenie 11/70 - International Handelsgesellschaft

ETS wykluczył dopuszczalność oceny prawa wspólnotowego z punktu widzenia jego zgodności z normami konstytucyjnymi państw członkowskich.

(5)orzeczenie 106/77 Simmenthal ETS podkreślił alternatywnie istnienie potrzeby oceny przez sądy państw członkowskich harmonii prawa krajowego z europejskim i w razie stwierdzenia istotnej sprzeczności nakazał stosowanie bezpośrednie prawa wspólnotowego bez oczekiwania aż parlament uchyli sprzeczne przepisy, czy też Trybunał Konstytucyjny stwierdzi ową sprzeczność. W żadnym razie sądy krajowe nie powinny stosować norm prawa krajowego, jeśli są one sprzeczne z systemem normatywnym WE

Zasada pierwszeństwa obowiązuje zawsze niezależnie od tego czy normy prawa wspólnotowego są wydane wcześniej czy później niż niezgodne z nimi normy prawa krajowego.

[Zasada pierwszeństwa została wypracowana przez ETS]

Normy krajowe niezgodne z prawem wspólnotowym przestają obowiązywać,

Normy sprzeczne obowiązują nadal de iure ale nie mogą być stosowane,

Czyli ETS stwierdził, że w przypadku sprzeczności sąd powinien odmówić wydania orzeczenia opartego na normie krajowej sprzecznej ale nie jest konieczne, aby uzależnił wydanie orzeczenia od formalnego uchylenia takiej normy.

Zasada ………………………….prawodawcze P.Cz. zasada lojalności

(6)orzeczenie 167/73 Komisja Europejska v. Francja (rybołówstwo)

Zakaz ustanawiania nowego prawa krajowego, które byłoby sprzeczne z prawem wspólnotowym i nałożenie na państwa członkowskie obowiązku stopniowej eliminacji już istniejących norm.

(Podstawa = art. 10 TWE) - konieczność przestrzegania tzw. zasady lojalności P.Cz. wobec WE

(zakres prawa WE jest najszerszy ze wszystkich podmiotów, bezpośrednie obowiązywanie)

*Unia europejska a P.Cz. - podział kompetencji

zasada lojalność art. 10 TWE:

obowiązek stosowania prawa wspólnotowego w prawie krajowym
przestrzeganie zasady prymatu prawa WE nad prawem krajowym
zakaz stanowienia prawa sprzecznego z przepisami prawa WE
nakaz eliminacji prawa krajowego przepisów sprzecznych z prawem WE
art. 280 TWE - ściganie naruszeń prawa wspólnotowego WE
państwa ponoszą odpowiedzialność za naruszenie prawa WE
obligatoryjne informowanie i nakaz szeroko pojętej współpracy organów P.Cz. z organami wspólnotowymi
współpraca w zakresie określonym przez prawo WE z innymi P.Cz.

*Podział kompetencji w zakresie stanowienia

kompetencje wyraźne - określone w przepisach

kompetencje domniemane - stosowane w drodze praktyki, nieokreślone jasno w przepisach

kompetencje dodatkowe ( art. 308 TWE) - wiąże się z wolą państw dotyczącą współpracy - wszystkie państwa muszą się zgodzić

kompetencje wyłączne

kompetencje konkurencyjnie-alternatywne

kompetencje

WYKŁAD 5 7 kwietnia 2008

ROZSTRZYGANIE SPORÓW MIĘDZYNARODOWYCH

odpowiedzialność państwa dzielona na 2 kategorie (wyróżniane tylko w języku ang. i franc.):
state responsibility = odpowiedzialność państwa za naruszenia prawa międzynarodowego
state liability = odpowiedzialność umowna; odpowiedzialność rodzi się w związku z konkretną umową międzynarodową (rozciąga się także na organizacje międzynarodowe); WE także ponosi taką odpowiedzialność (w przeciwieństwie do UE, która nie ma osobowości prawnej),

* do rozstrzygania sporów międzynarodowych powołany jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

skład, tryb powoływania: 15 sędziów mianowanych na 9-letnie kadencje reprezentujących wszystkie światowe porządki prawne,
podstawy do orzekania:

umowy międzynarodowe,
zwyczaj międzynarodowy,
ogólne zasady prawa,

forma wyrażania zgody na jurysdykcję MTS:

forum prorogatum - zaakceptowanie pozwu, który jest wniesiony przez drugą stronę, na podstawie klauzuli jurysdykcyjnej zawartej w umowie międzynarodowej, na podstawie deklaracji jednostronnej,

locus standi prawo do wszczęcia postępowania

[Polska w latach 1945-1990 była wyjęta spod jurysdykcji MTS; od 1990 przyjęła warunek jurysdykcji: podda się jej jeżeli zgodę wyrazi także przeciwnik w sporze; z wyjątkiem spraw:

wydarzenie miało miejsce przed 1990 r.,
związanych z granicami państwa,
związanych z odszkodowaniami za emisję zanieczyszczeń,
jeżeli należą one do wyłącznej jurysdykcji krajowej]

* przy wyrokowaniu MTS głosuje większościowo, dopuszczalne jest votum separatum,

* istnieje kłopot z wdrażaniem orzeczeń MTS, ze względu na nieskuteczny system sankcji, czy też ich faktyczny brak,

Rozstrzyganie sporów w ramach WE ETS:

metody pozasądowe (procedura pojednawcza przed KE);
orzeczenie prejudycjalne (orzeka się co do zasady, ale nie co do konkretnego rozstrzygnięciu);
skład: każde państwo członkowskie desygnuje swojego sędziego, ale powinien on oderwać się od jakichkolwiek uwarunkowań politycznych;
zakres kompetencji (kompetencje ETS przy rozstrzyganiu sporów z II i III filaru mają charakter wyłącznie doradczy, nieobligatoryjny);
podstawy orzekania;
procedury stosowane w postępowaniu przed ETS (są bardziej skomplikowane niż przed MTS);
przy orzekaniu nie ma votum separatum - Trybunał wydaje jedno, wspólne orzeczenie.

ORZECZENIA MTS, stosowane w prawie międzynarodowym (podważone w końcu przez ETS):

Nottebohm (Liechtenstein v Gwatemala) 1953, 1955

{Tło sporu: -Pan Nottebohm był obywatelem niemieckim; od 1905 roku zamieszkiwał w Gwatemali, tam prowadził interesy (handlowe i bankowe), utrzymywał ścisłe kontakty, rodzinne i dotyczące interesów, z Niemcami; -wiosną1939 roku wyjeżdża do Niemiec; 9 października 1939 roku występuje o naturalizację w Wielkim Księstwie Lichtenstein; po czterech dniach - 13 października 1939 roku otrzymuje obywatelstwo WKL; -w 1940 roku wraca do Gwatemali; w 1943 roku Nottebohm zostaje pozbawiony wolności jako obywatel państwa nieprzyjacielskiego (Rzeszy); po wojnie władze Gwatemali pozbawiają go majątku; -fakt wywłaszczenia głównie powoduje, że WK w ramach opieki dyplomatycznej występuje (1951) ze skargą przeciwko Gwatemali; stwierdza, że Nottebohm był od 13.10.1939 roku obywatelem WKL, państwa w II wojnie światowej neutralnego - WKL domaga się „napomnienia Gwatemali i odszkodowania dla Nottebohma [swojego obywatela].” MTS stwierdził, że państwa same decydują o tym, kto może być obywatelem państwa, prawo międzynarodowe wymaga jednak, aby w przypadku obywatelstwa istniał rzeczywisty związek między obywatelem a państwem. „Obywatelstwo jest węzłem prawnym, u podstaw którego leży społeczny fakt przywiązania, efektywna solidarność bytu, interesów, uczuć, połączona z wzajemnością praw i obowiązków. Jest ono (...) prawnym wyrazem faktu wskazującego na to, że jednostka, której je nadano skutkiem działania ustawy bądź aktem władzy, jest faktycznie ściślej związana z ludnością państwa, które jej obywatelstwo nadaje, niż z ludnością jakiegokolwiek innego państwa. Nadane przez państwo obywatelstwo daje temuż państwu tytuł do wykonywania ochrony nad nią w stosunku do innego państwa tylko wtedy, gdy przekłada się ono na pojęcie prawnego przywiązania do państwa, które uczyniło ją swym obywatelem.” Wg Trybunału o naturalizację nie proszono, aby uzyskać prawne uznanie rzeczywistej przynależności Nottebohma do ludności Lichtensteinu, ale aby umożliwić mu zastąpienie statusu poddanego mocarstwa wojującego, statusem poddanego państwa neutralnego; wyłącznym celem było wejście Nottebohma pod opiekę Lichtensteinu, nie zaś jakikolwiek zamiar związania się przezeń jego tradycjami, interesami, sposobem życia. Trybunał stwierdził zatem, że w płaszczyźnie stosunków międzynarodowych nie będą skuteczne akty prawa wewnętrznego podjęte jakkolwiek zgodnie z literą prawa krajowego, jeśli będą niezgodne z prawem}

zasada efektywnego obywatelstwa = dana osoba fizyczna jest uznawana przez państwa trzecie za obywatela tego państwa, z którym łączą go więzy zamieszkania, rodzinne, etc

(7)Orzeczenie ETS → Micheletti 1992→ ETS stwierdził, że państwo zgodnie z prawem międzynarodowym, w poszanowaniu prawa wspólnotowego, samo określa warunki nabycia obywatelstwa i nie może ich narzucić innemu państwu; (Argentyńczyk z obywatelstwem włoskim robił interesy w Hiszpanii)

= ETS nie nawiązał do orzeczenia MTS

MTS: → sprawa Barcelona Traction, Light and Power Company Ltd. z 1970 r. (Belgia v Hiszpania) → MTS uznał, że państwo może wykonywać opiekę dyplomatyczną jak uzna za stosowne, a odwołanie od tego dla osoby prawnej tylko w prawie wewnętrznym; MTS mógł rozpatrywać ten spór, ponieważ w tym czasie Hiszpania nie była członkiem Unii,

opinie doradcze MTS - szczególnie tam, gdzie o opinie proszą organizacje międzynarodowe,

1947 r. w sprawie hrabiego Bernadotte. Był funkcjonariuszem ONZ zamordowanym w Egipcie. ONZ chciał odszkodowania, Egipt natomiast nie uznawał podmiotowości organizacji międzynarodowej. MTS uznał podmiotowość prawną organizacji międzynarodowych;
W 1965 opinia doradcza MTS w sprawie interpretacji art. 17 KNZ (czy można zawiesić członka, jeżeli zalega z płaceniem składek) w latach 90. ETS zajął odmienne stanowisko,

Rola ETS w zakresie określania kompetencji: poprzez wydawanie orzeczeń stosuje interpretację rozszerzającą kompetencje WE;

Doktryna przejęcia:

o charakterze wyraźnym,
koncepcja zajętego pola - podjęcie działalności ustawodawczej przez organy Wspólnoty wyłącza na danym polu kompetencje państw członkowskich do stanowienia aktów prawnych, które byłyby sprzeczne z przepisami Wspólnotowymi,

WYKŁAD 6 14 kwietnia 2008

Przykładowe pytania:

na czym polega istota acquis communitaire i jak wygląda jej odzwierciedlenie w prawie WE oraz w orzecznictwie ETS?
charakterystyka źródeł pierwotnych i wtórnych prawa WE
podaj instrumenty prawa WE wtórnego oraz orzeczenia ETS, które przyspieszają proces budowania wspólnego rynku wewnętrznego
art. 234 (dawniej 177) dotyczy orzeczeń prejudycjalnych, ma podstawowe znaczenie dla funkcjonowania wspólnoty, ich celem jest ujednolicenie stosowania prawa WE w PCz. Przedstaw w jaki sposób instytucja orzeczeń wstępnych spełnia tę funkcję i w jaki sposób sądy krajowe mogą zwrócić się z zapytaniem o orzeczenie wstępne?
Umowy międzynarodowe są także źródłem prawa UE, specyficznym typem umów są umowy mieszane. Podaj różnice i podobieństwa pomiędzy mixed-agreements a pozostałymi umowami zawieranymi przez WE

PODZIAŁ KOMPETENCJI ODNOŚNIE DZIAŁALNOŚCI I STOSOWANIA PRAWA WE

kompetencje wyłączne - dla PCz oraz WE są określane w TWE; ich zakres może być rozszerzony poprzez interpretację przepisów TWE przez ETS

WYJĄTKI (sformułowane w TWE) - sytuacje , w których należy ograniczyć kompetencje wyłączne WE na rzecz PCz; ograniczyć którąś z 4 wolności: przepływu towarów, usług, kapitału i osób:

ograniczenia swobodnego przepływu kapitału wynikają z art. 58 TWE PCz w określonych przypadkach mogą stosować ograniczenia wewnętrzne w przypadku swobodnego przepływu kapitału, jeżeli wiąże się to z koniecznością zabezpieczenia równowagi finansowej państwa,

Np. RFN na początku lat 70.; Benelux = z powodu kryzysu energetycznego,
Euroland - wspólna waluta w konsekwencji EBC ustala wspólną stopę procentową, nie wszystkim państwom to odpowiada (Włochy, Benelux)

ograniczenia swobodnego przepływu osób zawarte w art. 61 TWE PCz może jednostronnie znieść (przez krótki okres czasu) prawo do swobodnego przepływu osób przez granice oraz wprowadzić kontrolę wewnętrzną ze względu na ważne okoliczności

[ układ z Schengen był kiedyś zwykłą umową międzynarodową nie włączoną do prawa UE, później wcielono go do III filaru, a niedawno przesunięto go do I filaru (= tzw. uwspólnotowiono układ z Schengen) ]

Np. ME w 2000 roku w Belgii i Holandii zawieszono Schengen i wprowadzono kontrolę wewnętrzną w ramach Benelux oraz państw sąsiedzkich (także na terytorium Wielkiej Brytanii)
2002 - w ramach współpracy międzynarodowej Polska zobowiązała się do zatrzymania autobusu z kibicami Legii, którzy jechali do Amsterdamu na ustawianą walkę,

prawo rzeczowe jest domeną prawa wewnętrznego PCz (ustalanie reguł własności, posiadania, wieczystego użytkowania)

kwestie obronności kraju całkowicie podlegają kompetencjom PCz

obywatelstwo - kwestie jego nabycia etc określane są wewnętrznie przez PCz

przykładowe orzeczenia: Micheletti; Pani Goszczuk v Wielka Brytania

przepisy dopuszczają przeniesienie kompetencji WE na PCz w stanie wyższej konieczności

Europejski Trybunał Sprawiedliwości

każde państwo członkowskie deleguje sędziego do ETS, który powinien reprezentować interesy Wspólnoty Europejskiej; polskim sędzia jest prof. Jerzy Makarczyk

do MTS delegowanych jest 15 sędziów reprezentujących różne systemy prawne

ETS podejmuje orzeczenia jednolite (celem - uzyskanie jednolitości rozumienia i stosowalności prawa WE)

w MTS możliwe są votum separatum

obligatoryjność - sprawy podchodzące pod jurysdykcję ETS muszą być przez niego rozpatrywane

ograniczenie: nie wszystkie sprawy trafiają do ETS - na poziomie krajowym prawo WE stosują sądy krajowe; w pewnych wyjątkowych sytuacjach rozstrzyga ETS,

podmioty uprzywilejowane - zawsze mogą wystąpić do ETS: PCz, organy statutowe WE
podmioty współuprzywilejowane - organy statutowe, które mogą wnieść sprawę do ETS tylko w obszarze swojej działalności statutowej: EBC, Trybunał Obrachunkowy
pozostałe podmioty - za pośrednictwem innych podmiotów mogą doprowadzić do rozpatrzenia sprawy przez ETS, np. poprzez instytucję Rzecznika UE

Sąd Pierwszej Instancji - działa w ramach ETS, podział spraw między ETS, a SPI ma charakter czysto merytoryczny;

od wyroków SPI można odwołać się do ETS, ale w ściśle ograniczonych przypadkach,
do spraw najprostszych tworzy się tzw. zespoły orzekające - aby sprawy były rozstrzygane szybko i sprawnie, nie gromadziły się

Rzecznicy generalni (adwokaci generalni) - zgodnie z procedurą: sędzia nie działa w osamotnieniu; ich zadaniem jest przygotowywanie spraw, mogą także sugerować rozwiązanie, ale nie biorą udziału w dalszym postępowaniu przed ETS

Funkcje ETS: rozstrzyga, interpretuje, bada legalność aktów podejmowanych przez organy WE, wydaje orzeczenia wstępne.

WYKŁAD 7 21 kwietnia 2008

TRAKTAT LIZBOŃSKI = Traktat Reformujący (7 artykułów)+ Traktat o Funkcjonowaniu UE (357 artykułów + 26 protokołów, które stanowią integralną część traktatu)

2 koncepcje zmian:

niemiecka - wprowadzenie nowego traktatu z przepisami z projektu konstytucji dla UE
stworzenie oddzielnego traktatu rewizyjnego - ten model został przyjęty

Nie ma oficjalnego textu traktatu, bo nie został jeszcze ratyfikowany.

Proces dekonstytucjonalizacji ToFUE:

zrezygnowano z wspólnych symboli, hymnu, święta UE etc
termin „Wspólnota” zastąpiony przez termin „Unia”
zaproponowano stanowisko Wysokiego Przedstawiciela d/s Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa
w klasyfikacji źródeł prawa pozostawiono status quo
wyeksponowano zasadę prymatu prawa UE nad prawem wewnętrznym; UE uznaje dotychczasowy dorobek orzecznictwa ETS

Reformy systemowe:

UE przekształcono w jednolitą organizację międzynarodową (art. 47 ToFUE)

UE nie stanie się państwem, ale dąży w kierunku integracji w ramach organizacji
Do UE nie zaliczono Euratomu

zaakcentowano podział kompetencji pomiędzy UE i PCz
wprowadzenie formułę podejmowania decyzji większością kwalifikowaną, systemem podwójnej większości (= ograniczono zasadę jednomyślności)
szczególny charakter polityki w zakresie przestrzeni bezpieczeństwa, sprawiedliwości i wolności
władza pomiędzy parlamentami PCz, a organami UE; wzmocniono rolę parlamentów PCz w niektórych kwestiach
wzmocnienie praw podstawowych, UE stroną Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
zwiększenie koncepcji elastyczności działania organów wspólnotowych:

jeżeli do realizacji zadań są potrzebne dodatkowe kroki, to UE je podejmie (jeżeli nie ma sprzeciwu ze strony PCz) nawet jak nie ma podstaw traktatowych

uporządkowanie systemu źródeł prawa: ujednolicono procedury stanowienia prawa;

procedura „kładki” jeżeli należy coś szybko przeprowadzić, to można zastosować procedurę zwykłą zamiast nadzwyczajnej

w ToFUE Rada Europejska zyskuje status instytucji UE
w ramach wzmocnienia pozycji parlamentów PCz:

wszystkie projekty aktów normatywnych powinny być przesłane do parlamentów (celem akceptacji i wyrażenia stanowiska)
ale nie maja możliwości odrzucenia projektu, mogą jedynie zgłosić uwagi

kwestie instytucjonalne:

liczba parlamentarzystów: 751
nadanie statusu Radzie Europejskiej, przewodniczący RE = przewodniczący UE, kadencja 2,5 roku, prawo reprezentacji UE na zewnątrz
możliwość podejmowania decyzji zasadą większości kwalifikowanej (z wyłączeniem 5 kwestii)
RUE - podejmowanie wszystkich spraw większością kwalifikowaną
Wys. Przedst.. ds. Zagr. i Polit. Bezp. - utrzymany jako 1. z-pca przewodniczącego RUE
podział RUE: ds. ogólnych i ds. zagranicznych
KE - odstąpiono od zasady: każde państwo ma komisarza; ogólna liczba komisarzy = 15, Komisarz ds. Zagranicznych = 1. z-pca przewodniczącego KE
utworzenie Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (wspieranie Komisarza ds. Zagr. Oraz WPdsZiPB); ale PCZ zachowują [prawo do samodzielnej służby zagranicznej
EBC - dodatkowe kompetencje kontrolne

Zadaniem ToFUE jest silne, STAŁE wzmocnienie strukturalne UE

WYKŁAD 8 28 kwietnia 2008

ETS pełni szereg funkcji sądów krajowych w tym sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, ale nie jest sądem wyższej instancji wobec sądów krajowych, ani nie sprawuje nad nimi nadzoru judykacyjnego.

Każdy kraj ma w ETS swojego sędziego, nie ma możliwości składania zdań odrębnych przez sędziów (votum separatum), ponieważ najważniejszą funkcją ETS jest ujednolicenie prawa UE

Adwokaci generalni - przygotowują sprawy, ale nie biorą udziału w naradach sędziowskich

-----------------------------------------------------------------------

ORZECZENIA PREJUDYCJALNE (art. 234 TWE)

(traktowane jako przejaw współpracy sądów krajowych z ETS)

Sąd krajowy PCz może zapytać o wszelkie sprawy, które wiążą się z wykładnią prawa UE bądź ważnością aktów instytucji WE (z pytaniem prejudycjalnym może wystąpić do ETS wyłącznie sąd PCz, przy czym „sąd” rozumiany jako pojęcie wspólnotowe (szerzej: wszystkie instytucje, które orzekają w sporach pomiędzy stronami)

pyt. dotyczące wykładni prawa wspólnotowego:

ETS nie ma prawa orzekać o prawie krajowym ani dawać konkretnych rozstrzygnięć, nie może także orzekać o ważności bądź nieważności prawa krajowego
zapytania czy rozstrzygnięcie w danej sprawie powinno być oparte na prawie krajowym, czy tez wspólnotowym; ale nie można zapytać wprost o zgodność prawa krajowego z prawem WE, należy umiejętnie postawić pytanie, aby zostało ono zaakceptowane przez ETS
pytania prejudycjalne są konstruowane zgodnie z logiką dwuwartościową (prawda, fałsz), tak aby doprowadzały do możliwości odpowiedzi : tak lub nie

pyt. dotyczące ważności aktów instytucji wspólnotowych (tj. ich zgodności z prawem pierwotnym):

procedura równoległa do bezpośredniej skargi do ETS (art. 230 TWE)

sposób występowania z pyt. prejudycjalnymi podczas postępowania przed sądami krajowymi, normuje ustawodawca krajowy
Orzeczenie prejudycjalne orzeka co do zasady, a nie meritum
Każdy sąd orzekający może zapytać ETS, a jeśli jest to sąd kończący postępowanie w danej sprawie to ma taki obowiązek

Skutki orzeczenia prejudycjalnego - wiążą sąd w danej sprawie (a także inne sądy rozpoznające sprawę w wyniku wniesienia środków odwoławczych); orzeczeniom wstępnym ETS nie przypisuje się charakteru precedensów, pomimo tego są uważane za wiążące także poza sprawą , w związku z którą zostały wydane
Orzeczenia prejudycjalne występują we Francji i Belgii
Od Traktatu w Amsterdamie do prawa wspólnotowego przeniesiono sprawy wiz, azylu i imigracji (poprzednio w III filarze) tym samym rozciągnięto procedurę pytań prejudycjalnych także na te zagadnienia, jednak wygląda ona nieco inaczej

-----------------------------------------------------------------------

Nie wolno pytać ETS o

o powagę rzeczy osądzonej, jeżeli ETS wypowiedział się już na dany temat (acte éclairé)
o sprawy oczywiste, które nie budzą wątpliwości (acte clair)

Podmioty, które mogą występować do ETS

Podmioty, które mogą występować z każdą sprawą

PCz
Podstawowe ograny Wspólnoty: KE, RUE, po Traktacie Nicejskim także PE
Podmioty w części uprzywilejowane - mogą występować tylko w sprawach, które bezpośrednio dotyczą ich działalności

Europejski Bank Centralny
Trybunał Obrachunkowy
Podmioty nieuprzywilejowane

Wszystkie osoby fizyczne i prawne posiadające zdolność prawną i działające na terenie Wspólnoty

Podstawy jurysdykcji ETS, przykłady:

jurysdykcja sporna - kontraryjność,

art. 230 TWE orzeczenie czy dany akt jest ważny czy też nie, od chwili jego wydania

skarga na bezczynność instytucji

odszkodowanie art. 235 TWE

nie wykonanie zobowiązań art. 226 i 227 : szkoda wynika z deliktu lub jeśli ktoś nie wykona swojego zobowiązania, nie ma w TWE jak należy ocenić wartość szkody, lecz skupia się na ustaleniu właściwej rekompensaty

jurysdykcja niesporna - wydawanie opinii doradczych ( tak ja w Trybunale Haskim, ale w ETS … obligatoryjność?) , wydawanie opinii w trybie art. 300 TWE

Ocena funkcjonowania ETS

funkcjonuje dobrze
wpływ na kierunek orzecznictwa sądów krajowych
ma uprawnienia interpretacyjne
orzeka o ważności i nieważności aktów

wady

wykładani rozszerzająca co do art. TWE, m.in. doktryna otwartego pola

II i III filarze można zwrócić się do ETS o opinie

ETS nie uznaje zwierzchnictwa innych sądów, jest sądem nadrzędnym

Traktat o funkcjonowaniu - konsekwencje dla ETS

likwiduje filary
UE stanie się stroną Rady Europy i przystąpi do Europejskiej Karty Praw Człowieka , w związku z czym ETS będzie musiał uznać zwierzchnictwo Trybunału w Strasburgu.

WYKŁAD 9 12 maja 2008

Obywatelstwo UE

Uwzględnione w TUE oraz w TWE - Część II (tym samym uwspólnotowione), ale sformułowane bardzo oszczędnie. PCz nie zależało na umacnianiu tej instytucji.

Cechą instytucji obywatelstwa UE jest wtórność. Najpierw jest się obywatelem PCz, a dopiero w dalszej kolejności obywatelem UE. Status obywatela UE uzyskuje się wyłącznie wraz z nabyciem obywatelstwa PCz. Można go utracić wyłącznie wraz z utratą obywatelstwa PCz UE.

Uprawnienia wynikające z obywatelstwa UE (katalog praw nie ma charakteru zamkniętego):

swoboda przemieszczania się i pobytu w ramach całej UE (kluczowy element wspólnego rynku)
swoboda osiedlania się na terenie UE
prawo do podjęcia działalności zarobkowej w innym PCz UE
czynne i bierne prawo wybierania do Parlamentu Europejskiego, niezależnie od miejsca zamieszkania na terenie UE
czynne i bierne prawo wybierania do organów samorządu terytorialnego, z wyjątkiem szefa danej jednostki samorządowej (osoba może głosować tylko raz - albo w państwie obywatelstwa, albo zamieszkania)
prawo do złożenia petycji do PE w sprawach należących do kompetencji WE, bezpośrednio dotyczących osoby składającej petycję
możliwość wniesienia skargi do instytucji Rzecznika UE (Ombudsmana) na działalność instytucji WE oraz wykroczenia ze strony PCz
prawo do rzetelnej informacji od organów UE w języku w jakim zapytanie zostało złożone

Wszystkie PCz mają problemy z implementacją prawa UE. Istnieje pewna analogia pomiędzy obywatelstwem UE, a obywatelstwem krajowym - dotyka wszystkich dziedzin prawa. Przepisów o obywatelstwie nie można interpretować w oderwaniu od przepisów zawartych w TWE oraz prawie wtórnym.

Orzeczenia ETS związane z obywatelstwem UE:

Karl Robert Kranemann przeciwko Północnej Westfalii (17 marca 2005)

Swoboda przepływu pracowników - Urzędnik służby cywilnej odbywający praktykę przygotowawczą - Praktyka odbyta w innym Państwie Członkowskim - Zwrot kosztów podróży ograniczony do części podróży odbytej na terytorium państwowym

Republika Włoska v. KE

Art. 39. TWE - dotyczy swobody przepływu pracowników (swoboda ta nie dotyczy administracji publicznej)

Grupa optyków z RFN v. Grecja

- założyli wiele oddziałów w Grecji, czemu sprzeciwił się rząd grecki

ETS: art. 43 w związku z 48 TWE - Grecja powinna umożliwić działalność gospodarczą obywatelom innych PCz na równych zasadach ze swoimi obywatelami

Hiszpania w ochronie przed cudzoziemcami wprowadziła wizy dla obywateli państw trzecich będą wydawane osobom zaproszonym przez obywateli UE, ponadto posiadających zobowiązania alimentacyjne względem osób przebywających na terenie UE

ETS: prawo rodzinne i opiekuńcze to sprawa wewnętrzna PCz, ale: polityka wizowa należy do UE

Holandia v. Belgia XI 2006

Francja v. Niderlandy II 2005

KE v. Portugalia X 2006

- przepisy podatkowe w Portugalii udzielają zwolnień podatkowych od zbycia nieruchomości pod warunkiem, że ta kwota zostanie przeznaczona na inwestycje, bądź na zakup nieruchomości na terenie Portugalii (przepis nie dotyczy Portugalczyków)

ETS: sprzeczne z prawem UE

Niderlandy v. Chińczyk IX 2007

- otrzymał obywatelstwo UE, chciał ściągnąć rodzinę, ale sprzeciwił się temu rząd holenderski

- ETS: można sprowadzić członka rodziny, jeżeli ciąży na nim bezpośredni obowiązek alimentacyjny

Wielka Brytania v. bardzo wiele osób XII 2005

Warunki obliczania podatku na obszarze Schengen

WYKŁAD 10 19 maja 2008

Klasyfikacja aktywności UE przy rozwiązywaniu sporów:

spory międzynarodowe poza UE
spory w ramach UE, pomiędzy PCz, ale z różnych przyczyn nie są rozwiązywane przez sądy międzynarodowe
spory w ramach PCz, z elementem międzynarodowym, ale UE zależy aby ich nie umiędzynarodawiać

ad 1.

spory w bezpośrednim sąsiedztwie UE

wprowadzenie polityki „dobrego sąsiedztwa” (inaczej definiowana przez niektóre państwa: Niemcy, GB, Włochy, Francję)

spory na terenie państw trzecich

UE powinna współdziałać z ONZ oraz z mocarstwem wiodącym w danym regionie

(taka polityka nie przynosi większych skutków, ponieważ ONZ jako instytucja słabnie, a mocarstwa - USA, Japonia, Chiny - nie chcą takiej współpracy z UE)