1. Sposoby pojmowania terminów prawo europejskie, prawo wspólnotowe i prawo unii europejskiej

Prawo europejskie – prawo charakterystyczne dla kontynentu europejskiego, powstałe w Europie i wiążące wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych w Europie.

Do prawa europejskiego należą akty prawne powstałe w ramach Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz w ramach Rady Europy, gdyż tylko one skupiają i są otwarte na wszystkie państwa europejskie (wyjątek: Białoruś - brak członkostwa w RE, Stolica Apostolska - specyficzny uczestnik stosunków międzynarodowych, co do zasady nie jest stroną porozumień międzypaństwowych, posiada status obserwatora przy organizacjach międzynarodowych, nie powinna być mylona z Watykanem, z którym to łączy go unia personalna i funkcjonalna. Przy takim definiowaniu "prawa europejskiego" najważniejszymi jego źródłami będą:

• Konwencje Rady Europy - z najważniejszymi: Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Europejską Kartą Społeczną

• Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

• Paryska Karta Nowej Europy

Wszystkie państwa Europy są także członkami ONZ, lecz ze względu na swój globalny zasięg nie powinno utożsamiać się prawa europejskiego z aktami prawa powstałymi w ramach ONZ. Wyjątkiem może być Europejska Komisja Gospodarcza.

W przeszłości mianem prawa europejskiego mogłyby być określane konferencje po wojnach angażujących większość państw kontynentu. Doprowadzały one do wytworzenia się balansu między państwami Europy, ustalały zasady współpracy międzynarodowej i określały charakter stosunków międzynarodowych na wiele lat:

• po wojnie trzydziestoletniej - pokój westfalski 1648

• po wojnach napoleońskich - kongres wiedeński 1815

• po I wojnie światowej - traktat wersalski 1919 i układy z pozostałymi pokonanymi państwami

• po II wojnie światowej - konferencja poczdamska 1945

Termin prawo europejskie jest negowany ze względu na:

• brak członkostwa Białorusi i Kazachstanu w Radzie Europy odmawia się utożsamiania prawa stanowionego w ramach RE z prawem europejskim,

• członkostwo w OBWE Kanady i USA wskazuje się na adekwatność terminu prawo euro-amerykańskie lub euro-atlantyckie, a niżeli prawo europejskie. Podobnie euro-amerykańska jest ONZtowska Europejska Komisja Gospodarcza (członkostwo USA, Kanady i Izraela).

• W literaturze, instytucjach i urzędach niesłusznie utożsamia się prawo europejskie z prawem wspólnotowym oraz z prawem unijnym, często używając tych pojęć zamiennie na każdy akt prawny powstały w ramach EWWiS, EWG, EWEA, WE i UE.

• Jednym z pierwszych Polaków, który podniósł kwestię mylnego utożsamiania prawa europejskiego z prawem wspólnotowym oraz odróżniania prawa wspólnotowego od prawa unijnego był profesor Konstanty Adam Wojtaszczyk. Sprawa ta została także jasno zdefiniowana w pracach profesora Jana Barcza.

• W literaturze, instytucjach i urzędach niesłusznie utożsamia się prawo europejskie z prawem wspólnotowym oraz z prawem unijnym, często używając tych pojęć zamiennie na każdy akt prawny powstały w ramach EWWiS, EWG, EWEA, WE i UE.

• Jednym z pierwszych Polaków, który podniósł kwestię mylnego utożsamiania prawa europejskiego z prawem wspólnotowym oraz odróżniania prawa wspólnotowego od prawa unijnego był profesor Konstanty Adam Wojtaszczyk. Sprawa ta została także jasno zdefiniowana w pracach profesora Jana Barcza.

• Przyczyny popełniania błędów[edytuj | edytuj kod]

• Największa liczba prac naukowych używających określenia prawo europejskie względem prawa Unii Europejskiej powstało w latach 90. XX wieku. Po II wojnie światowej pojęcie Europa zaczęto utożsamiać z Europą Zachodnią. Standardy ekonomiczne, demokratyczne i polityczne wykształcone między państwami kapitalistycznymi, a do których dążyły dawne tzw. demoludy Europy Wschodniej, określane były właśnie jako europejskie. Przez cały okres lat 90. i początek XXI wieku w powszechnym użyciu były sformułowania: "dążenie do Europy", "europejskie standardy", "prawa europejskie", "europeizacja polskiego prawa", "wchodzenie do Europy". Same państwa Europy Zachodniej próbowały utożsamić to pojęcie ściśle ze Światem Zachodnim, a instytucje Wspólnot Europejskichwielokrotnie "zawłaszczały" przymiotnik europejski do własnych celów, nazw polityk i instytucji. Współczesnym przykładem niefortunnego użycia wyrazu Europajest Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy, co sugerować mogłoby, że dany traktat wiąże całą Europę jako kontynent, a nie tylko członków Unii Europejskiej.

Na terenie Europy działa szereg organizacji, których stroną są państwa lub organizacje pozarządowe. Ich działania mają na celu wytworzenie jednolitego prawa sektorowego lub współpracę w określonej polityce. Po spełnieniu określonych wymagań otwarte są na innych członków. Przykłady sektorowych organizacji międzynarodowych na terenie Europy:

• Europejska Agencja Kosmiczna (często mylnie utożsamiana jako organ Unii Europejskiej) - polityka kosmiczna

• EUROCONTROL oraz Europejska Konferencja Lotnictwa Cywilnego - lotnictwo

• EUR-OPA (Co-operation Group for the Prevention of, Protection Against, and Organisation of Relief in Major Natural and Technological Disasters), Europejski System Ostrzegania - organizacja w ramach Rady Europy przy współpracy państw Basenu Morza Śródziemnego

• Europejska Organizacja Badań Jądrowych - fizyka jądrowa

• Europejskie Obserwatorium Południowe - polityka kosmiczna

Na określanie wspólnych standardów oraz współpracy mają wpływ europejskie organizacje pozarządowe. Skupiają one krajowe ośrodki i poprzez wspólny dialog dążą do wytworzenia wspólnych podstaw działania. Decyzje w nich podjęte nie wiążą państwa bezpośrednio, stąd nie są sensu stricto prawem. Usus jednak wskazuje, że posiadają realne środki nacisku na władze państwowe. Przykłady znaczących europejskich organizacji pozarządowych:

• Unia Europejskich Związków Piłkarskich (UEFA) - organizacja piłkarskich turniejów, wymusiła na polskim ministrze sportu zmianę polityki względem PZPN

• pozostałe europejskie organizacje sportowe, np.: Międzynarodowa Federacja Koszykówki - Europa, Europejska Konfederacja Piłki Siatkowej itd.

• Europejska Unia Nadawców - współpraca przy radiofonii i telewizji, wspólne transmisje

PRAWO UE

Prawo Unii Europejskiej – zbiór aktów składających się na skomplikowany system prawny Unii Europejskiej. Całość dorobku prawnego Unii Europejskiej, łącznie z np. orzeczeniami TS UE, nosi nazwę acquis. Przed Traktatem z Lizbony znaczna część uregulowań wymienionych w niniejszym artykule występowała pod nazwą prawo wspólnotowe. Wraz z wejściem w życie Traktatu, z dniem 30 listopada 2009 roku Wspólnota Europejska (a wraz z nią prawo wspólnotowe jako odrębna kategoria) przestała istnieć, a jej spadkobiercą prawnym została Unia Europejska.

Podstawowym podziałem prawa UE jest podział na prawo pierwotne – stanowione przez państwa członkowskie jako część prawa międzynarodowego oraz prawo wtórne – stanowione przez instytucje Unii. W razie konfliktu norm prawnych z zakresu prawa pierwotnego i prawa wtórnego, pierwszeństwo przysługuje prawu pierwotnemu.

Prawo pierwotne[edytuj | edytuj kod]

Na prawo pierwotne składają się traktaty zawierane przez Państwa członkowskie – z prawnego punktu widzenia są to zwyczajne umowy międzynarodowe, jednakże jedynie początkowo zawierane w sposób uregulowany Konwencją wiedeńską o prawie traktatów. Obecnie tryb zmiany traktatów opisany jest w artykule 48 Traktatu o Unii Europejskiej.

Lista aktów prawa pierwotnego (akty zaznaczone na szaro jeszcze nie obowiązują lub już przestały):

• traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

  • Traktat paryski z 1951 r. (obowiązywał w latach 1952-2002)

    • Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali

  • Traktaty rzymskie z 1957 r. (weszły w życie w 1958 r.)

    • Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą

    • Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej

  • Traktat z Maastricht z 1992 r. (wszedł w życie w 1993 r.)

  • Konstytucja dla Europy z 2004 r. (nie weszła w życie)

• umowy zawarte między państwami członkowskimi zmieniające i uzupełniające traktaty założycielskie

  • Konwencja o niektórych instytucjach wspólnych dla EWG i EWEA z 1957 r. (weszła w życie w 1958 r.)

  • Protokół dotyczący Antyli Holenderskich (z 1978 r.)

  • Traktat fuzyjny z 1965 r. (wszedł w życie w 1967 r.)

  • Luksemburski traktat budżetowy z 1970 r.

  • Brukselski traktat budżetowy z 1975 r.

  • Traktat zmieniający niektóre postanowienia Protokołu w sprawie Statutu EBI z 1975 r.

  • Traktat grenlandzki z 1984 r.

  • Jednolity akt europejski z 1986 r. (wszedł w życie w 1987 r.)

  • Traktat amsterdamski z 1997 r. (wszedł w życie w 1999 r.)

  • Traktat nicejski z 2001 r. (wszedł w życie w 2003 r.)

  • Traktat lizboński z 2007 r. (wszedł w życie 1 grudnia 2009 r.)

• traktaty akcesyjne

  • Traktat o przystąpieniu Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii z 1972 r. (wszedł w życie w 1973 r.)

  • Traktat o przystąpieniu Grecji z 1979 r. (wszedł w życie w 1981 r.)

  • Traktat o przystąpieniu Hiszpanii i Portugalii z 1985 r. (wszedł w życie w 1986 r.)

  • Traktat o przystąpieniu Austrii, Finlandii i Szwecji z 1994 r. (wszedł w życie w 1995 r.)

  • Traktat ateński z 2003 r. – o przystąpieniu Cypru, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Polski, Słowacji, Słowenii i Węgier (wszedł w życie w 2004 r.)

  • Traktat o przystąpieniu Bułgarii i Rumunii z 2005 r. (wszedł w życie 1 stycznia 2007)

• ogólne zasady prawa Unii Europejskiej – szereg zasad prawa UE wypracowanych na podstawie orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, które nie zawsze wynikają wprost z Traktatów. Również zasady, do których przestrzegania zobowiązała się Unia Europejska (głównie Europejska konwencja praw człowieka);

• postanowienia Rady, gdy jej członkowie działają jako przedstawiciele państw członkowskich

  • Akt dotyczący wyboru przedstawicieli Parlamentu Europejskiego w drodze powszechnych wyborów bezpośrednich z 1976 r.

  • inne

Częścią prawa pierwotnego są również załączniki (w formie protokołów) dołączone do wyżej wymienionych umów.

Prawo wtórne[edytuj | edytuj kod]

Prawo wtórne (nazywane często pochodnym) znajduje swoje umocowanie w art. 288 Traktatu z Lizbony, dawny art. 249 TWE.

Prawo wtórne jest tworzone przez instytucje Unii na podstawie prawa pierwotnego. Składa się ono z ogromnej liczby aktów prawnych o różnorodnej postaci. Warto zwrócić uwagę, że choć analogie pomiędzy typami aktów prawnych a aktami prawa krajowego są wyraźne, mogą jednak prowadzić do błędów. Nie zawsze bowiem nazwa aktu odpowiada jego faktycznej zawartości – przyjmowane są np. rozporządzenia o faktycznym charakterze decyzji (i odwrotnie).

Wyróżnia się (na podstawie treści art. 288) pięć kategorii aktów prawnych.

Rozporządzenia[edytuj | edytuj kod]

Swoim charakterem rozporządzenia zbliżone są do ustaw polskiego porządku prawnego, pełnią rolę ujednolicającą przepisy prawa w krajach wspólnotowych UE, mają charakter wiążący, zasięg ogólny (adresatami mogą być zarówno państwa, jak i jednostki) oraz abstrakcyjny (dotyczą nieokreślonej liczby przypadków / sytuacji). Podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym UE. Każde rozporządzenie wchodzi w życie w terminie w nim zawartym. Obowiązują bezpośrednio, to znaczy, że nie wymagana jest dodatkowo transpozycja zawartego w rozporządzeniach prawa do krajowych porządków prawnych ani inne dodatkowe działanie legislacyjne. W praktyce do rozporządzeń dodawane są również akty wykonawcze. Władze krajowe mają obowiązek uchylenia wszelkich przepisów niezgodnych z treścią rozporządzenia oraz zakaz wydawania aktów prawnych niezgodnych z jego treścią. Dodatkowo państwa członkowskie nie posiadają żadnej swobody regulacyjnej w ramach wprowadzania / wykonywania postanowień zawartych w rozporządzeniu. Artykuł 296 akapit 2 Traktatu o Funkcjonowaniu UE nakazuje uzasadniać rozporządzenia.

Publikacja w Dzienniku Urzędowym UE

Zgodnie z art. 297 pkt. 1 akapit drugi oraz pkt. 2 akapit drugi Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, rozporządzenie musi być opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Wchodzi w życie z dniem określonym w rozporządzeniu bądź dwadzieścia dni po jego ogłoszeniu (jeśli w rozporządzeniu nie zawarto daty wejścia w życie).

W 2007 roku ETS wypowiedział się w kwestii mocy obowiązującej przepisów rozporządzenia przed jego publikacją w oficjalnym Dzienniku Urzędowym UE a po opublikowaniu treści rozporządzenia na stronie internetowej Eur-Lex. Trybunał, w sprawie Skoma-Lux sro vs. Celní ředitelství Olomouc, C-161/06, wyrokiem z dnia 11 grudnia 2007 r. stwierdził, że opublikowanie treści aktu prawnego w internecie nie jest równoznaczne z tym, że przepisy takiego aktu prawnego uzyskują moc obowiązującą. Czyli możliwość zapoznania się z treścią aktu nie czyni go jeszcze wiążącym. Tak więc akty prawne mogą nabrać mocy obowiązującej dopiero po ich publikacji w Dzienniku Urzędowym UE w języku urzędowym danego państwa. W przypadku braku takiej publikacji nie obowiązują.

Bezpośrednie obowiązywanie rozporządzenia i wykonanie rozporządzenia

Bezpośrednia skuteczność oznacza, że wejście w życie rozporządzenia i stosowanie na korzyść lub niekorzyść tych, którzy mu podlegają, jest całkowicie niezależne od prawa danego państwa członkowskiego. Zgodnie z orzeczeniem w sprawie 34/73 F. Variola SpA v. Włoski Zarząd Finansów (Zbiór Orzeczeń 1973, s. 981) "postanowienia prawa krajowego reprodukujące treść bezpośrednio skutecznego postanowienia wspólnotowego nie mogą w żaden sposób wpływać na bezpośrednią skuteczność lub jurysdykcję Trybunału wynikającą z Traktatu." Ponadto w orzeczeniu tym stwierdzono, że prawo krajowe nie może uchylać postanowień rozporządzenia. Zgodnie z wyrokiem w sprawie 40/69 Bollman państwo członkowskie nie może podejmować takich kroków w celu wykonania rozporządzenia, które doprowadziłyby do zmiany jego treści.

Dyrektywy[edytuj | edytuj kod]

Mają charakter wiążący, zaś adresatami dyrektyw mogą być wyłącznie państwa członkowskie UE. Wiążą wyłącznie co do rezultatu, państwo członkowskie ma swobodę wyboru formy i środków implementacji danej dyrektywy. Dyrektywy podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym UE. Okres transpozycji podany jest każdorazowo w treści dyrektywy – na ogół wynosi od roku do 3 lat. W tym czasie państwa są zobowiązane do dostosowania prawa krajowego do założeń i postanowień dyrektywy. Transpozycja następuje poprzez przyjęcie przez odpowiednie organy prawodawcze danego państwa odpowiedniego aktu prawnego, powszechnie obowiązującego (w polskim porządku prawnym rolę taką pełni ustawa). Obowiązek transpozycji dyrektywy jest jednym z podstawowych obowiązków ciążących na państwach członkowskich, w świetle art. 4 TUE, który ustanawia tzw. zasadę lojalności. Monitorem poprawnego transponowania oraz późniejszego przestrzegania praw zawartych w dyrektywach jest Komisja Europejska. Naruszenie zobowiązania pełnej i terminowej transpozycji dyrektywy może być podstawą wniesienia przez Komisję lub państwo członkowskie skargi do ETS o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom wspólnotowym. Wynikiem tego może być narzucona na dane państwo – naruszyciela sankcji finansowych lub możliwość wystąpienia z postępowaniem roszczeniowym przeciwko własnemu państwu przez osobę fizyczną lub osobę prawną (odpowiedzialność odszkodowawcza). Funkcją dyrektyw nie jest ujednolicanie krajowych porządków prawnych państw członkowskich, lecz ich harmonizowanie.

Decyzje[edytuj | edytuj kod]

Swoim charakterem odpowiadają decyzjom wydawanym w polskim porządku prawnym. Decyzje mają charakter indywidualny i konkretny co oznacza, że każda z nich jest skierowana do ściśle określonego grona adresatów i dotyczą ściśle określonych spraw / sytuacji. Adresatami decyzji są przede wszystkim państwa członkowskie lub osoby prawne / fizyczne, dla których mają one charakter wiążący. Jeżeli decyzja jest adresowana do wszystkich państw członkowskich, wówczas podlega publikacji w Dzienniku Urzędowym UE, jeżeli zaś skierowana jest do mniejszej liczby adresatów – podlega notyfikacji adresatom, do których jest skierowana.

Opinie[edytuj | edytuj kod]

Nie mają mocy wiążącej, zawierają określone oceny, często stosowane w postępowaniu między instytucjami i organami wspólnot

Zalecenia[edytuj | edytuj kod]

Nie mają mocy wiążącej, sugerują podjęcie określonych działań.

Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje są wydawane przez Radę Unii Europejskiej, niekiedy przy współudziale Parlamentu Europejskiego (procedury współpracy i współdecydowania). Wyłączna inicjatywa ustawodawcza w tym zakresie przysługuje Komisji Europejskiej (wyjątkiem jest prawo Parlamentu do opracowania projektu jednolitej ordynacji wyborczej do PE).
Szczególny rodzaj rozporządzeń, tzw. rozporządzenia wykonawcze, są wydawane przez Komisję Europejską. W hierarchii aktów prawnych stoją one niżej od zwykłych rozporządzeń, mogą je jednak zmieniać, jeśli w rozporządzeniu na podstawie którego zostało wydane rozporządzenie wykonawcze zapisano taką możliwość.
Opinie i zalecenia może wydawać każdy z organów unijnych.

Oprócz wyżej wymienionych aktów prawnych istnieje też wiele rodzajów aktów nienazwanych w traktatach, lecz mogących mieć niekiedy moc wiążącą. Są one nazywane aktami sui generis. Noszą one rozmaite nazwy: oświadczenie, deklaracja, program działania, protokół, rezolucja, konkluzje, wnioski, wspólne działanie, komunikat, obwieszczenie.

Inne źródła prawa[edytuj | edytuj kod]

Niektóre ze źródeł prawa wspólnotowego nasuwają wątpliwości co do ich przynależności do prawa pierwotnego czy wtórnego:

• umowy międzynarodowe zawarte przez Unię z państwami trzecimi i innymi organizacjami międzynarodowymi;
  należą tu m.in. traktaty stowarzyszeniowe (w tym Układ Europejski z Polską), układ o Europejskim Obszarze Gospodarczym czy układ powołujący Światową Organizację Handlu.

• ogólne zasady prawa:

  • ogólne zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych państw członkowskich;

  • ogólne zasady prawa międzynarodowego;

  • prawa i wolności fundamentalne – obecnie zapisane są w Karcie praw podstawowych niemającej jeszcze mocy wiążącej w znaczeniu prawa pierwotnego.

Publikacja aktów prawnych[edytuj | edytuj kod]

Większość aktów normatywnych prawa wspólnotowego jest publikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (do 2003 r. nosił on nazwę Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich). Jest on wydawany we wszystkich językach oficjalnych UE; każda z wersji językowych jest jednakowo autentyczna.

Podstawowe zasady wspólnotowego systemu prawnego i ich pochodzenie[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Zasady prawa Unii Europejskiej.

• Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego

• Zasada bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego

• Zasada bezpośredniej skuteczności prawa wspólnotowego

• Zasada jednolitości

• Zasada subsydiarności

• Zasada proporcjonalności

• Zasada równowagi kompetencyjnej

• Zasada autonomii prawa wspólnotowego

• Zasada solidarności (Unia Europejska)

• Zasada wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym

• Zasada odpowiedzialności odszkodowawczej państw członkowskich wobec jednostek za naruszenie prawa wspólnotowego

• Zasady acte claire i acte eclaire

W większości przypadku zasady te stwierdzane są przez ETS w toku jego pracy orzeczniczej i nie są bezpośrednio zapisane w prawie pierwotnym.

• Polski Urząd Komitetu Integracji Europejskiej w objaśnieniach fundamentów współpracy i rozwoju Unii Europejskiej wymienia też główne zasady przyświecające tym celom: ... zasadę subsydiarności, zasadę jednolitych ram instytucjonalnych, zasadę oparcia UE na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz rządów prawa, zasadę poszanowania tożsamości narodowej państw członkowskich.^[1]

Procedury stanowienia prawa[edytuj | edytuj kod]

Inicjatywę ustawodawczą ma co do zasady Komisja Europejska. Rolę prawodawczą pełnią zasadniczo Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej. Zakres ich roli zależy jednak od stosowanej procedury prawodawczej.

• zwykła procedura ustawodawcza

Procedura która zakłada równorzędne współdziałanie Rady i Parlamentu.

• specjalna procedura ustawodawcza

Zbiorcza nazwa na procedury opisane w różnych miejscach traktatu. Rola Parlamentu Europejskiego jest w nich znacząco (choć w zależności od konkretnego przepisu w różnym stopniu) ograniczona, a zasadniczym prawodawcą jest w nich Rada.

Podział prawa Unii Europejskiej ze względu na treść[edytuj | edytuj kod]

Prawo instytucjonalne[edytuj | edytuj kod]

Na prawo instytucjonalne składa się całokształt regulacji zawartych w aktach prawa zarówno pochodnego jak i pierwotnego (w przeważającej części tego drugiego), które określają strukturę, kompetencje oraz wzajemne relacje instytucji i organów Unii Europejskiej, takich jak Parlament Europejski, Rada Europejska czy Trybunał Sprawiedliwości. Stanowi odpowiednik ustrojowych częściustaw zasadniczych uchwalanych przez państwa.

Prawo materialne[edytuj | edytuj kod]

Na prawo materialne Unii Europejskiej składa się zbiór pozainstytucjonalnych norm prawnych regulujących stosunki między państwami członkowskimi, między państwami członkowskimi a podmiotami prywatnymi oraz między podmiotami prawnymi. Akty prawa materialnego uchwalane są w dziedzinach, w których traktaty przyznały odpowiednie kompetencje Unii. Akty prawa materialnego nakierowane są przede wszystkim na zbliżenie gospodarek państw członkowskich, dotyczą przykładowo reguł konkurencji i czterech swobód:

• swobody przepływu towarów

• swobody przepływu usług

• swobody przepływu osób

• swobody przepływu kapitału