Wspólnota europejska:
Organizacja międzynarodowa będąca podstawą współpracy w ramach Unii Europejskiej. Do 1 listopada 1992 r. nosiła nazwę Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. WE powstała (obok Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej - EURATOM) na podstawie jednego z Traktatów Rzymskich zawartych 25 marca 1957. Traktat z Maastricht z 1992 roku zmienił nazwę wspólnoty z Europejska Wspólnota Gospodarcza na Wspólnotę Europejską, w 2002 roku WE przejęła kompetencje Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, ponieważ EWWiS powołano w: 1952 na okres 50 lat.
EWWiS - traktat branżowy - umowa ta była podpisana na 50 lat do 2002 r. - Wspólnota europejska przejęła.
Traktaty rzymskie równoległe: weszły w życie 1958 r. = początki UE
-Europejska Wspólnota Gospodarcza 1957 r.
-Europejska Wspólnota energii Atomowej 1957 r.
Unia Europejska wyrosła z Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, powołanej na podstawie traktatu paryskiego, podpisanego w 1951 r. przez sześciu członków założycieli: Belgię, Holandię i Luksemburg (Beneluks), RFN, Francję i Włochy. Celem EWWiS było utworzenie wspólnej puli produkcji węgla i stali, aby zapobiec wojnie gospodarczej. Było to urzeczywistnienie planu opracowanego przez Jeana Monneta, a upowszechnionego przez francuskiego ministra spraw zagranicznych Roberta Schumana. 9 maja 1950 historia Unii Europejskiej zaczyna się właściwie. Schuman przedstawił propozycję utworzenia zorganizowanej Europy twierdząc, że jest to niezbędne do utrzymania pokojowych stosunków. Propozycja ta, znana jako Deklaracja Schumana, jest uważana za początek dzisiejszej Unii Europejskiej, która potem wybrała dzień 9 maja za Dzień Europy.
EWWiS prowadziła działania koordynujące węgla i stali, powstał organy regulujące normy na
mocy traktatu Paryskiego z 1951 - powstały organy:
-wysoka władza
-rada ministrów(Rada UE lub Rada - siedziba w Brukseli -główny organ prawodawczy -skład
ministrowie - przedstawiciele państw)
-zgromadzenie parlamentarne
-europejski trybunał sprawiedliwości.
Na mocy traktatu fuzyjnego - Układu z 25 marca 1957 r. o wspólnych organach WE (tzw. pierwszy traktat fuzyjny) Wspólnoty uzyskały wspólne organy: Zgromadzenie Parlamentarne i Trybunał Sprawiedliwości. Na mocy kolejnego traktatu fuzyjnego, od 1967 r. wszystkie trzy ówcześnie istniejące Wspólnoty (Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Energii Atomowej oraz Wspólnota Europejska) uzyskały kolejne wspólne organy: Radę Ministrów i Komisję.
Traktaty rzymskie - ogólna nazwa dwóch umów międzynarodowych, podpisanych przez Francję. Republkę Federalną Niemiec, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg 25 marca 1957 w Rzymie. -Pełna nazwa pierwszego z dokumentów brzmiała: Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, zwany obecnie Traktatem ustanawiającym Wspólnotę Europejską (TWE), ponieważ Traktat z Maastricht usunął przymiotnik gospodarczy, tak z nazwy traktatu, jak i z
Nazwy wspólnoty.
-Drugą umową był podpisany Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej
(Euratom). Oba te traktaty weszły Wżycie 1 stycznia 1958.
EWG= dzisiaj określane na mocy traktatu z Mastricht z 1992 r. jako Wspólnota Europejska
Jednolity akt europejski - podpisany 28.02.1986 r. w Hadze modyfikował traktaty rzymskie, dokument ten jest znany przede wszystkim dzięki programowi dojścia przed 1993 r. do pełnego jednolitego wolnego od wszystkich barier rynku wewnętrznego. J.a.e. wprowadził zarazem istotne zmiany instytucjonalno-prawne. Stworzył on m.in. podstawę do funkcjonowania Rady Europejskiej i Europejskiej Współpracy Politycznej oraz zwiększył uprawnienia Parlamentu Europejskiego. J.a.e. włączył do traktatu o wspólnocie gospodarczej współpracę m.in. w dziedzinie polityki społecznej, ochronę środowiska i badania naukowe (ten dokument podnosi rangę RE).(Znosił zasadę jednomyślności przy podejmowaniu decyzji przez RE)
Prawo pierwotne
Traktat z Maastricht- umowa międzynarodowa z 7.02.1992 r. podpisany, wszedł w życie 1.11.1993 określany mianem traktatu unii europejskiej.
Traktat ustanowił Unie Europejską (UE) opartą na Wspólnotach Europejskich i uzupełnioną o nowe polityki, tzn. Unię Gospodarczą i Walutową, wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, współpracę w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i wymiaru sprawiedliwości (trzy filary Unii Europejskiej). Ustalono też nowe ramy instytucjonalne UE: Rada Europejska. Rada Unii Europejskiej (dawniej: Rada Ministrów), Komisja Europejska (dawniej: Komisja Wspólnot Europejskich), Parlament Europejski oraz Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Rewidentów Księgowych, które pozostały trybunałami Wspólnot Europejskich. Powołano też nowy organ opiniodawczo-doradczy o nazwie Komitet Regionów, obok istniejącego już Komitetu Ekonomiczno - Społecznego.\
Na jego mocy Unia Europejska jest zbudowana na bazie trzech filarów:
I filar - uważany jest za wspólnotowe, opierająca się na traktacie o wspólnocie gospodarczej.
Objął m.in. strefę gospodarczą, handlową, politykę społeczną, ochronę środowiska itp. Na mocy
tego traktatu wprowadzono instytucję obywatelstwa europejskiego (nabywanie uprawnień art. 20 o
traktacie UE - opieka dyplomatyczna - ochrona obywateli) nabywamy czynne i bierne prawo
wyborcze do parlamentu europejskiego, samorządu lokalnego. Komitety regionów - tworzono
podstawy prawne do utworzenia Europejskiego Instytutu Monetarnego oraz instytucji
Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Przewidziano 3 etapy dochodzenia do unii
gospodarczej i monetarnej
II filar - UE jest wspólna polityka zagraniczna i wspólna polityka bezpieczeństwa) przyjęta
została jako drugi z trzech filarów Unii Europejskiej w ramach traktatu z Maastricht w 1992, - 5
głównych jej celów to:
Strzeżenia wspólnych wartości, interesów, niezależności i integralności Unii, w myśl zapisów Karty Narodów Zjednoczonych, zapewnienia bezpieczeństwa Unii w każdy dostępny sposób, I Utrzymania pokoju i wzmocnienia bezpieczeństwa międzynarodowego, zgodnie z zapisami Karty Narodów Zjednoczonych, ustaleniami konferencji helsińskiej KBWE z 1975 i konferencji paryskiej z 1990, również w państwach graniczących z Unią, promowania współpracy międzynarodowej, rozwijania i umacniania rządów demokratycznych i prawa, poszanowania praw człowieka oraz podstawowych wolności.
(istnieje wymóg jednomyślności krajów członkowskich, a nie większości kwalifikowanej. WPZiB wyposażona jest w następujące kluczowe instrumenty: l)wspólne stanowisko - zasada według której kraje członkowskie zobowiązane są do dostosowania polityki krajowej do ustaleń na
szczeblu unijnym. 2)Wspólne działania - akcje operacyjne krajów członkowskich pod auspicjami WPZiB)
-Następnie zaś została rozwinięta przez traktat z Amsterdamu z 1997. który wprowadzał zmiany Wspólna strategia- Do już istniejących instrumentów (wspólne stanowisko i wspólne działania) Traktat dodał wspólną strategię. Podejmowanie decyzji - Zasadą generalną głosowania jest jednomyślność, dopuszcza możliwość głosowania większością kwalifikowaną w dwóch przypadkach: w sprawie zastosowania wspólnej strategii już ustalonej przez Radę Europejską. W sprawie decyzji dotyczących wprowadzania wspólnych akcji lub wspólnego stanowiska już ustalonego przez Radę Unii Europejskiej. Wysoki Przedstawiciel ds. WPZiB- pełni ją Sekretarz Generalny Rady UE Osoba ta jest zobowiązana do asystowania Radzie przy pracy w ramach WPZiB, poprzez przygotowanie, formułowanie i wprowadzanie decyzji. Na polecenie prezydencji Przedstawiciel prowadzi w imieniu Rady rozmowy z krajami trzecimi oraz dokłada wszelkich starań do poprawy spójności i widoczności WPZiB. Jednostka planowania polityki i wczesnego ostrzegania -Jednostka została powołana pod zwierzchnictwem Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB i składa się z 20 specjalistów pochodzących z Sekretariatu Generalnego Rady (3), krajów członkowskich (15), Komisji i (1) i Unii Zachodnioeuropejskiej(1) Europejska polityka bezpieczeństwa i obrony -jest podzielona na trzy komponenty: Pierwsze dwa, zarządzanie kryzysem militarnym oraz zarządzanie kryzysem cywilnym, zwane są misjami petersberskimi i zostały wpisane w tytuł V traktatu z Maastricht. Trzeci komponent to przeciwdziałanie konfliktom. Unia Zachodnioeuropejska - dot. przekazania kompetencji Unii Zachodnioeuropejskiej do struktur UE Finansowanie WPZiB -ze wspólnego budżetu UE lub przez kraje członkowskie. -Traktat nicejski 2001 zezwolił na zastosowanie w ramach WPZiB procedury wzmocnionej współpracy wprowadzonej przez Traktat Amsterdamski. Traktat nicejski ustanowił oficjalnie Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa. Składa się on z przedstawicieli Ministrów Spraw Zagranicznych krajów członkowskich.
Instytucje wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa- Instytut Unii Europejskiej Studiów nad Bezpieczeństwem -Centrum Satelitarne Unii Europejskiej -Europejska Agencja Obrony -Europejskie Kolegium Bezpieczeństwa i Obrony.
III filar - UE jest współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Na podstawie tego powstał ENAWspółpraca w tym obszarze koncentruje się wokół zwalczania przestępczości. Dotyczył on problemów imigracji, przestępczości zorganizowanej, terroryzmu i patologii społecznej praż spraw wizowych i azylów. W wyniku wejścia w życie traktu amsterdamskiego z 1997 r. nastąpiło uwspólnotowienie części tego filaru, czyli przeniesienie niektórych polityk (polityka wizowa, azylowa, imigracyjna i inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób) do pierwszego filaru. Tym samym sprawy te zostały objęte jurysdykcją Trybunału Sprawiedliwości, a nazwę filaru zmieniono na ..współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych".
W ramach III filaru UE działają: Europol, CEPOL, Eurojust
Najważniejsze dokumenty wydane w ramach WpiS to: Konwencja dublińska -Konwencja o Europom 1995r. -Konwencje ekstradycyjne
Akty prawne o charakterze pierwotnym
-Traktat Amsterdamski - 17.06.1997 r. został parafowany, 2.10.1997 r. - formalnie podpisany. Mówi o fundamentalnych prawach obywateli, stopniowemu ustanowieniu strefy wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Zawiera dyspozycje dot. współpracy policyjnej i sądowej. Wprowadza nowe zapisy dot. zatrudnienia, polityki socjalnej, podejmuje problematykę obywatelstwa międzynarodowego. Podkreśla wagę znaczenia subsydialności i proporcjonalności. Zawiera postanowienia wzmacniające II filar. Wprowadza ograniczone zmiany jeżeli chodzi o instytucje europejskie i procesy decyzyjne.
-Traktat akcesyjny(6) -został podpisany przez przedstawicieli państw UE i przedstawicieli państw aspirujących do przystąpienia do UE 16.04.2003 r. w Atenach Ustalono w nim że rozszerzenie UE o nowe państwa nastąpi po zakończeniu koniecznej procedurze ratyfikacyjnej 1.05.2004 r.
-Traktat Nicejski - 11.12.2000 r. podczas spotkania rady europejskiej w Nicei ustalono uzgodnienia nowego traktatu. TN. Po ostatecznym zredagowaniu i podpisaniu w 26.02.2001 r. w Nicei został poddany ratyfikacji zakończonej 18.12.2002 r. Wszedł w życie 1.02.2003 r. TN poruszał 3 najważniejsze kwestie: podział głosów w Radzie UE i system podejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów oraz skład komisji europejskiej i zakres decyzji podejmowanych kwalifikowanych większością głosów - obowiązuje obecnie.
System prawny UE - 2 działające obecnie wspólnoty czyli Wspólnota Europejska (Wspólnota Gospodarcza) i Europejska Wspólnota Energii Atomowej są źródłem prawa i tworzą system prawny UE. Fakt że zostały one utworzone na mocy dobrowolnej decyzji państw członkowskich oznacza to że tworzą nowe prawo w takim zakresie w jakim zgadzają się na to państwa członkowskie. Zbiór norm i zasad prawnych powstałych w ramach tych wspólnot składa się na tzw. I filar UE Poza tym w UE są przyjmowane akty prawne z zakresu wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (II filar) oraz współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych.
Źródła prawa wspólnotowego
Pierwotnym źródłem są wcześniej wymienione traktaty założycielskie wspólnot i UE wraz z załącznikami na które składają się prawnie wiążące protokoły umowy i deklaracje a także zmiany i uzgodnienia powstałe w późniejszym funkcjonowaniu traktatu.
Do tego prawa pierwotnego zaliczamy również ogólne zasady prawa oraz prawa zwyczajowe. Znajdują one wyraz w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Głównym punktem do tworzenia ogólnych zasad prawa są reguły wspólne dla porządków prawnych są reguły wspólne państw europejskich.
- umowy międzynarodowe zawierane przez wspólnoty europejskie z krajami trzecimi i
organizacjami międzynarodowymi jak również umowy zawarte między wspólnotami a
państwami członkowskimi.
Następnym źródłem są:
- umowy między państwami członkowskimi zawierane w przypadku gdy kwestie będące
przedmiotem tych porozumień są ściśle związane z funkcjonowaniem wspólnoty. Uprawnienia w
tym przedmiocie nie zostały im przekazane.
Prawo wspólnotowe funkcjonuje wg zasad:
I Zasada pomocniczości tzw. subsydialności wg której Wspólnota Europejska podejmuje działania w zakresie których nie podlega jej wg łącznej kompetencji tylko wówczas gdy cele proponowanych działań nie mogą być skutecznie osiągnięte przez państwo członkowskie natomiast ze względu na ich skalę i skutki działań mogą być lepiej zrealizowane przez wspólnotę. II. Zasada bezpośredniej skuteczności prawa wspólnotowego - która oznacza że akt prawny wspólnoty wywiera bezpośredni skutek na porządek wewnętrzny państw członkowskich i daje możliwość odwoływania się osób fizycznych i prawnych do prawa wspólnotowego i przed sądami wspólnotowymi.
III Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem krajowym- zatwierdza ona że wspólnoty ustanowiły nowy porządek międzynarodowy na rzecz którego państwa członkowskie ograniczyły suwerenne prawa a więc nie mogą podejmować działań przeciwko przyjętemu przez nie porządkowi prawnemu. Żadne normy prawa wewnętrznego nie mogą mieć pierwszeństwa
przed prawem wspólnotowym. W rezultacie w przypadku konfliktu między prawem wspólnotowym a krajowym stosujemy zasadę nadrzędności prawa wspólnotowego nad krajowym
IV Zasada bezpośredniego stosowania mówi, że: prawo wspólnotowe jest stosowane
bezpośrednio w każdym z krajów członkowskich, ma bezpośrednią skuteczność wobec: instytucji,
podmiotów prawa i obywateli każdego z państw członkowskich, * ł nawet jeśli norma prawna
wprowadzona do systemu prawa wspólnotowego nie została implementowana do systemu prawa
krajowego, to ma ona swoje zastosowanie na terenie całej wspólnoty, także tego kraju.
V Zasada jednolitości mówi, że: prawo wspólnotowe jest w całości i jednakowo stosowane w
każdym z państw członkowskich, jednolitość ma zapewnić taki sam sposób stosowania prawa
wspólnotowego na terenie całej wspólnoty i jest „wymogiem jednolitego porządku prawnego",
prawo wspólnotowe musi być jednolite wewnętrznie, to znaczy, że należy eliminować z systemu
prawa wspólnotowego te normy niższego rzędu, które są w konflikcie z innymi normami wyższego
rzędu.
VI Zasada proporcjonalności w prawie krajowym Surowość kary wymierzonej przez organ
sądowniczy nie może być nieproporcjonalna do przewinienia, którego kara dotyczy. W prawie
wspólnotowym instytucje wspólnotowe mogą podejmować tylko takie działania, które są
konieczne i niezbędne to osiągnięcia celów zawartych w dyrektywach. Środki zastosowane do
realizacji danego celu muszą być proporcjonalne do istoty danego celu, środki te muszą być:
odpowiednie (to znaczy takie, dzięki którym da się dany cel osiągnąć), konieczne (to znaczy takie,
bez których osiągnięcie danego celu nie jest możliwe) i proporcjonalne sensu stricte (czyli takie,
by w jak najmniejszym stopniu stanowiły przeszkodę w wykonywaniu innych celów).
VII Zasada równowagi kompetencyjnej mówi, że: instytucje Unii Europejskiej postępują w
ramach obowiązków i uprawnień nadanych im przez Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską
(TWE), każdy ze wspólnotowych organów administracji podejmuje działania wyłącznie w ramach
swoich kompetencji, żadna z instytucji wspólnotowych nie może zastąpić innej w wykonywaniu
powierzonych jej kompetencji, żadna z instytucji wspólnotowych nie może pozbawiać kompetencji
inną instytucję.
VIII Instytucja pytania prejudycjalnego -jest to mechanizm prawa wspólnotowego Unii
Europejskiej, który: pozwala sądom krajowym zadawać Europejskiemu Trybunałowi
Sprawiedliwości pytania. Dotyczące wykładni prawa wspólnotowego, uznaje, że ETS jest jedynym
organem uprawnionym do orzekania wiążącej wykładni prawa wspólnotowego. Został stworzony
by wykonywanie prawa wspólnotowego, było jednolite na terenie całej wspólnoty, oraz by
zapewnić przestrzeganie prawa wspólnotowego na terenie krajów członkowskich w sposób, jaki
był zamiarem prawodawcy.
IX Zasady acte claire i acte eclaire Zasada acte claire -jest to zasada prawa wspólnotowego Unii
Europejskiej, związana z zasadą pytań prejudycjalnych, która mówi, że-jeśli przepis prawa
wspólnotowego jest wystarczająco jasny i precyzyjny oraz odnosi się do danej sprawy, to nie
należy kierować pytania wstępnego (prejudycjalnego) w przypadku, gdy brak jest wątpliwości co
do jasności normy prawa europejskiego. Zasada acte eclaire — jest to zasada prawa
wspólnotowego Unii Europejskiej, powiązana z zasadą pytań prejudycjalnych, która mówi, że jeśli
Europejski Trybunał Sprawiedliwości wydał już wcześniej orzeczenie w sprawie wykładni danego
przepisu prawa wspólnotowego, to ma ono zastosowanie również w późniejszych przypadkach i
podnoszenie pytania prejudycjalnego w zakresie danego przepisu nie jest obowiązkowe, a
poprzednie orzeczenie ETS w tej sprawie jest wiążące.
-Zasada autonomii prawa wspólnotowego -Zasada solidarności (Unia Europejska) -Zasada wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym -Zasada odpowiedzialności odszkodowawczej państw członkowskich wobec jednostek za naruszenie prawa wspólnotowego.
Podstawowe kategorie aktów prawnych wspólnoty europejskiej zostały przewidziane w traktatach założycielskich.
Do aktów prawnych wiążących należą takie akty prawne jak rozporządzenia, dyrektywy, decyzje. Do kategorii aktów prawnych niewiążących należą: zalecenia i opinie.
Oprócz aktów prawnych wyliczonych w traktatach, instytucje wspólnotowe posługują się innymi formami inicjowania działań kształtując w ten sposób porządek prawny wspólnot. Do najczęściej stosowanych aktów należą konkluzje rady europejskiej, rady unii europejskiej, uchwały rady i parlamentu europejskiego, deklaracje oraz prognozy i plany działania inicjowane przez rade i komisję.
Prawo wtórne jest tworzone przez organy Wspólnot na podstawie prawa pierwotnego. Składa się ono z ogromnej liczby aktów prawnych, z których każdy należy do jednej z pięciu kategorii:
Największy wpływ na krajowy system prawny państw członkowskich UE mają
ROZPORZĄDZENIA - mają zasięg ogólny, stosuje się je bezpośrednio we wszystkich
państwach członkowskich.
Drugie pod względem ważności aktów prawnych są DYREKTYWY - są one adresowane do
wszystkich państw członkowskich a czasami tylko do niektórych. Nie mają charakteru
normatywnego i są prawnie wiążące jeżeli chodzi o realizację celu jaki im przyświeca
pozostawiając jednocześnie adresatom swobodę wyboru środków urzeczywistnienia tego celu.
Decyzje mają charakter indywidualny i konkretny co oznacza, że każda z nich jest skierowana do
ściśle określonego grona adresatów i dotyczą ściśle określonych spraw Adresatami decyzji są
przede wszystkim państwa członkowskie lub osoby prawne.
Opinie Nie mają mocy wiążącej, zawierają określone oceny, często stosowane w postępowaniu
między organami wspólnot
Zalecenia Nie mająmocy wiążącej, sugerują podjęcie określonych działań.
Pojęcie Systemu instytucjonalnego wspólnot - to układ powiązanych ze sobą elementów żeby ich wzajemne relacje tworzyły pewną całość, strukturę systemu (np. system instytucjonalny w danym kraju : parlament itp.)
Struktura instytucjonalna Wspólnoty Europejskiej - 3 kategorie
I. rada europejska
II Organy główne UE (statutowe)
rada UE
komisja europejska
parlament europejski
europejski trybunał sprawiedliwości wspólnot europejskich
trybunał obrachunkowy
III Organy pomocnicze
-komitet ekonomiczno-społeczny
-komitet regionów
Trybunał Sprawiedliwości -powstał na mocy Traktatu EWWiS w 1952 roku. Jego zadaniem jest zapewnienie, by legislacja UE była interpretowana i stosowana w ten sam sposób w każdym państwie członkowskim, skład: liczy 27 członków - przedstawiciele państw członkowskich - 27 sędziów, Trybunał jest wspomagany przez 8 rzeczników generalnych. Obraduje w pełnym składzie w zgromadzeniu plenarnym w składzie wielkiej izby - 13 osobowej albo w izbach złożonych z 5 sędziów lub 3 sędziów. Orzekanie w trybie prejudycjalnym spełnia 3 role: -rozstrzyga spory członków wspólnoty
-jest sądem administracyjnym
-jest sądem o charakterze konstytucyjnym
TS współpracuje ze wszystkimi sądami państw członkowskich które w zakresie prawa
wspólnotowego pełnią rolę sądów powszechnych aby zapewnić pewny i jednolity sposób
stosowania prawa wspólnotowego a także żeby uniknąć jakiejkolwiek rozbieżności w jego
wykładni. Sądy krajowe mogą a czasami muszą zwrócić się do TS o dokonanie interpretacji
danego zagadnienia prawa wspólnotowego aby w ten sposób umożliwić zweryfikowanie
zgodności ustawodawstwa krajowego z prawem wspólnotowym. Wniosek o wydanie orzeczenia
w trybie prejudycjacyjnym może służyć również kontroli ważności aktu prawa wspólnotowego
3