USTRÓJ

1. Zakres władzy króla frankońskiego.

Królowie frankońscy byli wybierani. Uważali podbite terytoria za swą własność. Dysponowali królestwem tak jak majątkiem prywatnym ( patrimonium). Rozdawali ziemię oraz uprawnienia związane z władzą publiczna, immunitety.

Władza królewska była bardzo silna, jej uzasadnienie znajdowało się w koncepcji monarchii patrymonialnej, gdzie królowie dysponowali dobrami państwowymi jak swoją własnością. Jednak już w dobie merowińskiej królowie byli ograniczani początkowo przez wiece, następnie przez grupy możnych, których reprezentowali wszechwładni urzędnicy 0 majordomowie.

Władza króla frankońskiego rozciągała się na następujące dziedziny:

- sprawy wojny i pokoju, władza wojskowa

- był strażnikiem pokoju, musiał utrzymywać PAX regia - pokój królewski ( mir)

- najwyższe zwierzchnictwo sądowe, mógł ewokować każdą sprawę przed swój sąd

- władza wykonawcza: miał tzw. Bannus - prawo do wydawania rozkazów

- władza ustawodawcza, ich kapitularze miały podobny charakter do rzymskich konstytucji cesarskich

Królowie obsadzali biskupstwa i urzędy kościelne, zwoływali synody, ogłaszali uchwalane na nich prawa i zapewniali ich wykonanie

2. Kontrakt lenny: przedmiot lenna, forma zawarcia kontraktu, obowiązki wasala i seniora.

Na czele hierarchii lennej stał monarcha. Feudałowie byli wasalami króla lub innych seniorów, od których dzierżyli lenno. A sami mogli być seniorami dla innych wasali. Każdy stosunek lenny to stosunek osobisty między dwoma osobami, które zawarły ze sobą umowę, czyli kontrakt lenny.

Kontrakt lenny był umową, w której jedna osoba, zwana seniorem, nadawała drugiej, wasalowi, pewną nieruchomość w lenno, w zamian za określone świadczenia. Obie strony zobowiązywały się do wzajemnej lojalności.

Przedmiotem lenna była zwykle ziemia, wyjątkowo urząd, czy renta - prawo pobierania corocznie określonej kwoty od seniora.

Forma zawarcia cechowała się całym symbolicznym rytuałem, na który składał się hołd lenny ( hommagium) i inwestytura. Wasal składał hołd, klęczą przed seniorem, mając ręce złożone w jego dłoniach, składał przysięgę wierności. Równocześnie senior dokonywał aktu inwestytury w lenno - wręczał wasalowi jakiś przedmiot je symbolizujący. Uroczystość kończono pocałunkiem.

Wasal oprócz lojalności wobec seniora przyjmował na siebie również:

- obowiązki wojskowe, początkowo najważniejsze, które uzasadniały samą instytucję lenna. Mogły do nich należeć: służba w wyprawie wojennej seniora ( do 40 dni rocznie); kawalkada ( stawienie się na zawołanie seniora w orszaku zbrojnym, w celu krótkiej wyprawy zbrojnej); stróża - obowiązek pełnienia służby garnizonowej na zamku seniora.

Ich rodzaj i wysokość określano indywidualnie w każdym kontrakcie lenna.

- obowiązek rady - stawienie się na dworze seniora, aby służyć mu radą, np. udział w sądzie

- świadczenia finansowe - jednorazowe opłaty z okazji odnowienia lenna, zmiany w osobie wasala ( relevium). Senior mógł pobierać zasiłki w wypadku pasowania na rycerza

seniora lub syna; ślubu córki lub siostry seniora; wykupienia seniora z niewoli; wyruszenia seniora na krucjatę

Obowiązki seniora to lojalność, zapewnienie wasalowi możliwości objęcia i niezakłóconego dzierżenia lenna, oraz zapewnienia im sądownictwa

3. Własność podzielona, własność alodialna.

Własność podzielona jest przeciwstawna rzymskiemu pojęciu własności, a swoja genezę wywodzi od germańskiego pojęcia gewere, które nie było uzależnione od rzeczywistego dzierżenia nieruchomości, lecz wiązało się z faktem pobierania z niej pożytków, co pozwalało na jednoczesne posiadanie kilku osób.

Własność podzielona składała się z własności bezpośredniej, czyli zwierzchniej (dominium directum) i własności użytkowej ( dominium utile).

Własność zwierzchnia należała do seniora, do wasala należała mniej lub bardziej ograniczona własność użytkowa, podobnie w stosunkach poddańczych, chłop miał tylko prawo użytkowe do ziemi, której własność miał pan feudalny.

Własność alodialna, inaczej wolna, była przeciwieństwem własności lennej wasali. Była rzadka w krajach o rozbudowanych stosunkach lennych. Można nią było dysponować na wypadek śmierci.

4. Jakie znasz systemy następstwa tronu w państwie feudalnym?

- system dziedziczności tronu - różnie mogła być jednak uregulowana sprawa sukcesji kobiet bądź sukcesji krewnych przez kobiety; kobiety mogły być uprawnione do objęcia tronu lub być od niego odsądzone (prawo salickie)

- system elekcyjności tronu - różnie mogła być regulowana sprawa tego, kto zostanie wybrany na monarchę ( osoba elekta), oraz tego, jaki był krąg elektorów

- system mieszany - typową forma było połączenie obu zasad, czyli o następcy decydowała elekcja w obrębie dynastii

5. Wymień formy państwa feudalnego.

1. monarchia wczesnofeudalna

2. rozdrobnienie feudalne

3. monarchia stanowa

4. monarchia absolutna

jako zjawisko nietypowe wyodrębnia się monarchę przedfeudalną, albo protofeudalną, jako przejściową formę państwa, tam, gdzie państwo feudalne wyrosło bezpośrednio z rozkładu wspólnoty pierwotnej

W niektórych państwach występowały feudalne republiki miejskie - o ustroju republikańskim

6. Ustrój średniowiecznych miast francuskich: miasta prewotalne, komunalne, konsularne.

Położenie prawne każdego miasta określone było osobnym przywilejem. Można powiedzieć, że otrzymywały one następujące uprawienia: uzyskiwały osobowość prawną, czyli prawo posiadania własnego majątku i zarządzania nim; mieszczanie nabywali wolność osobistą, aby ją uzyskać wystarczyło przebywać w mieście przez 1 rok i 1 dzień; miasta uzyskiwały władzę policyjną sądową i wojskową.

1. miasta prewotalne - najmniejszy zakres samorządu, władzę w nich sprawował w rzeczywistości urzędnik, przedstawiciel pana miasta, prewot. Przywilej miejski zawierał gwarancje, chroniące mieszkańców przed samowolą urzędników w dziedzinie administracji i sądownictwa, określał wysokość świadczeń finansowych i wojskowych na rzecz pana miasta. Sądownictwo sprawował prewot z udziałem ławników spośród mieszczan. Czasem powoływano mera i 12 przysięgłych, którzy obok prewota zajmowali się administracją miasta. Miasta te, najczęstsze na terenie domeny królewskiej, występowały głównie we Francji północnej i okolicach Paryża.

2. Miasta o ustroju komunalnym - posiadały rozległy samorząd, urzędnicy pana miasta nie rezydowali w nim. Głównym organem było ogólne zebranie obywateli, miało ono władzo prawodawczą i zazwyczaj wybierało władze miejskie. Władza administracyjna i skarbowa spoczywała w ręku ławników (24-100) z merem na czele. Mera wybierali ławnicy, był przewodniczącym sądu, dowódcą milicji i sprawował władzę administracyjną. Władze miejskie powoływało się na rok albo dwa. Milicja miast broniła murów miejskich; mogła być zobowiązana wobec pana miasta do wyruszenia na wyprawę wojenną. Powstawały przede wszystkim we Francji południowo wschodniej, w Amiens, Arras, Laon

3. Miasta o ustroju konsularnym - cieszyły się dużymi swobodami, powstawały na południu Francji i wzorowały się na ustroju miast włoskich. Miały ogólne zgromadzenia obywateli, które powoływały władze miejskie, od 2 do 24 na rok konsulów, którzy mieli władzę wykonawczą i sądową

7. Następstwo tronu we Francji w okresie monarchii stanowej: wykluczenie prawa kobiet, teoria statutowa, regencje.

Od początku XIII w ustaliła się zasada, że królestwo przechodzi niepodzielnie na najstarszego syna na zasadzie primogenitury (przekonanie o dziedzicznym prawie do tronu najstarszego syna); nie była ona jednak zgodna z ówczesnym prawem we Francji, które przyznawało kobietom prawo do dziedziczenia. Po śmierci Karola IV, który w 1328 umarł bez potomków męskich, nastąpiły pewnie nieścisłości, gdy na tron powołano hrabiego Valois, a jednocześnie król angielski Edward III rościł sobie do niego pretensje jako potomek linii żeńskiej rodu Kapetyngów. O wykluczeniu kobiet zadecydowały wówczas względy polityczne, jednak odnaleziono uzasadnienie prawne w prawie salickim, które odsuwało kobiety od spadku.

Teoria statutowa powstała w ostatnim etapie wojny stuletniej, kiedy król Francji, Karol VI, traktatem w Troyes z 1420 wydał córkę za króla angielskiego Henryka V, zapewniając mu tym samy następstwo tronu z wykluczeniem własnego syna, delfina. Jednak nastąpiło wówczas wystąpienie Joanny D'Arc i koronacja delfina jako Karola VII. Legaliści postawili teorię statutową w myśl której traktat w Troyes był nieważny, bo królowie nie mogli dysponować koroną jako majątkiem prywatnym. Koronę objął najstarszy syn nie jak zwykły spadek, ale na podstawie „statutu królestwa”, którego zmienić nie można.

Regencje były rządami opiekuńczymi, przejmowanymi od małoletniego króla Francji przez królową matkę. Powstały, ponieważ na początku XV w ustaliła się zasada ciągłości tronu, stanowiąca, że następca tronu, delfin, nawet małoletni, stawał się królem przez sam fakt śmierci swego poprzednika. Rządy regencyjne nie trwały jednak długo, w XVI w obniżono granicę pełnoletności króla z 20 do 14 lat.

8. Stany Generalne: geneza, organizacja, skład i kompetencje.

Stany Generalne wykształciły się ze zgromadzeń feudalnych wasali ( z kurii królewskiej), na początku XIV w. były to reprezentacje społeczeństwa feudalnego, podzielone na stany. Ich skład nie miał arystokratycznego charakteru zjazdów feudalnych, brały w nim udział miasta, uczestnikami były głównie osoby reprezentujące interesy stanu, do którego należały.

Uprawnienia:

- uchwalanie podatków

- prawi przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących naprawy urządzeń państwowych

- prawo wyrażania zgody na alienacje domeny i prawo wyboru króla w wypadku wygaśnięcia dynastii

Stany Generalne mogły być zwoływane jedynie przez króla w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, pierwotnie powoływał indywidualnie przedstawicieli duchowieństwa i szlachty, oraz miasta do wzywania delegatów. Od XV w. wprowadzono system wyborczy - baliwowie i seneszalowie przed zebraniem się Stanów zwoływali szlachtę i duchowieństwo ze swoich okręgów, które wybierały delegację. Deputowani otrzymywali instrukcję, które miały charakter wiążący. Posłowie byli reprezentantami nie całego kraju a tylko swojego stanu bądź baliwatu. Reprezentacja trzech stanów tworzyła trzy osobne kolegia, które obradowały oddzielnie w poszczególnych stanach. Jednomyślność była niezbędna do podjęcia uchwały.

9. Parlament we Francji: geneza, organizacja, skład i kompetencje.

Wyłonił się z Rady Królewskiej jako odrębny organ sądowy, od XIV w. nosił nazwę parlamentu. Stało się tak, ponieważ niemożliwe było sądzenie wszystkich spraw przez Radę z udziałem króla, oraz i charakter spraw wymagał rozstrzygania ich przez wykształconych prawników.

Od XIV w, Parlament działał już regularnie jako najwyższy sąd królewski ze stałą siedzibą w paryskiej Cite. Obsadzany był zasadniczo przez samych sędziów zawodowych, wykształconych prawniczo sędziów świeckich i duchownych. Od XV wieku byli oni nieusuwalni Parlament sądził jako Sąd Parów - w komplecie obsadzonym dostateczną liczbą parów. Od XIV w. zaczęły powstawać w innych miejscowościach podobne sądy najwyższe parlamenty. W XVIII w było ich 16, miały stanowisko równorzędne z Parlamentem paryskim.

Parlament był królewskim sądem najwyższej instancji właściwym dla wszystkich spraw, zarówno cywilnych, jak i karnych, oraz administracyjnych. Działał jako sąd apelacyjny od wyroków niższych sądów królewskich. Od wyroków Parlamentu nie było apelacji, lecz mogły być skasowane przez Radę Królewską.

Poza sprawowaniem sądownictwa od XIV wieku parlament miał prawo rejestrowania ustaw królewskich.

10. Ustrój średniowiecznych miast niemieckich: miasta cesarskie, biskupie, krajowe.

Miasta cesarskie - zakładane przez królów niemieckich, którzy widzieli w nich np. siłę zdolną do rozsadzenia potęgi książąt szczepowych. Od XIV nosiły nazwę Rzeszy albo miast cesarskich ( Reichsstadt). Były to min. Norymberga, Frankfurt nad Menem, Ulm, z czasem te lokowane przez innych panów stawały się na mocy przywileju cesarskimi, jak np. Lubeka. Podlegały one bezpośrednio królowi, a w okresie rozkładu władzy królewskiej uzyskały uprawnienia zwierzchnie, prawa mennicze, celne, targowe, zwierzchnictwo sądowe i wojskowe. Wobec króla były zobowiązane do ograniczonych świadczeń pieniężnych i wojskowych.

Miasta biskupie- Kolonia, Wormacja, Moguncja, Magdeburg i inne; szybko wyzwoliły się spod zwierzchnictwa biskupów i zostały prawa analogiczne do miast cesarskich. Były podporządkowane bezpośrednio królowi, jedynie ich świadczenia na rzecz Rzeszy były jeszcze niższe. Od XIV w. nazywano je wolnymi miastami Rzeszy

Miasta krajowe - zakładane przez świeckich władców terytorialnych (Wiedeń, Drezno), pozostające w większej lub mniejszej zależności od swoich panów. Miały często pozycję jak miasta Rzeszy, niekiedy przewyższały swoim znaczeniem pobliskie miasta cesarskie.

Ustrój miast zależał od rodzajów uzyskanych przez nie przywilejów, odrębne było również w różnych miastach prawo sądowe. Jednak od XIII w przy zakładaniu miast zaczęto opierać się na gotowych wzorach i nadawać nowym miastom prawo istniejących. Tak powstał system filialny. Powstały tak całe rodziny miast, mające podobny ustrój i prawo.

Zależność miast od panów najdłużej utrzymywała się na polu sądownictwa, gdyż sądownictwo wyższe należało do urzędników - wójtów. Miasta wyzwalały się spod ich władzy poprzez wykupienie od pana miasta urzędu wójtowskiego.

Nowo zakładane miasta uzyskiwały samorząd - w sprawach organizacji obrony miasta, utrzymania bezpieczeństwa i pokoju wewnątrz miasta, gospodarki finansowej. Głównym jego organem od XIII w stała się rada miejska, złożona z rajców, wybranych przez obywateli. Funcie administracyjne sprawowali burmistrzowie, wybierani z reguły na okres roku.

11. Złota Bulla: zasady elekcji króla, przywileje książąt - elektorów.

Dokument wydany przez cesarza Karola IV, na Sejmie rzeszy w Norymberdze w 1356 r.

- regulowała prawo wyboru króla, które odtąd przysługiwało 7 elektorom: 4 książętom świeckim ( król czeski, palatyn Renu, margrabia brandenburski, książę saski) oraz 3 duchownym ( arcybiskupi Moguncji, Kolonii i Rewiru). Skład ten wywołał protesty, Karol IV jako król czeski przyznał godność elektora królowi czeskiemu, pomijając książąt Austrii i Bawarii. Skład elektorów przetrwał prawie bez zmian do 1806r.

- wybór miał mieć miejsce we Frankfurcie nad Menem

- elektorzy wybierali „ króla niemieckiego, mającego zostać cesarzem”

- po elekcji koronacja na króla niemieckiego odbywała się w Akwizgranie, następnie król udawał się do Rzymu aby otrzymać koronę i godność cesarską

- w drugiej części Złota Bulla przyznawała książętom elektorom szczególne uprawnienia w ich księstwach, oraz pewne prawa w Rzeszy

Przyznawała książętom elektorom szczególne uprawnienia w ich księstwach, oraz pewne prawa w Rzeszy, arogowali sobie współudział w rządach. Do tytułów dodawali wyróżniający ich tytuł elektora - kurfirsta.

12. Pokoje ziemskie, landfrydy.

Grupy osób tworzyły sprzysiężenia, zobowiązując się do przestrzegania pewnych zasad, ograniczających sposób prowadzenia wojny ( Pokój Boży i rozejm boży). Z ogłoszeniem landfrydu organizowano specjalne sądy pokoju ziemskiego dla sądzenia spraw o naruszenie landfrydu. Rozróżniano landfrydy prowincjonalne i państwowe. Te ostatnie dochodziły do skutku na Hoftagu (Zjeździe Nadwornym). Najstarszy pokój państwowy został zawarty w 1103 r.. w Moguncji. Autorytetem cieszył się landfryd moguncki Fryderyka II, dopuszczający wypowiedzenie wojny prywatnej tylko w drodze sądowej procedury, lub landfryd Wormacki z 1495, zakazujący wojny prywatnej. Teksty landfrydów ujmowane w formie ustaw, zawierały wiele przepisów z dziedziny prawa karnego.

13. Landtagi: geneza, organizacja, skład; kompetencje.

Landtagi to inaczej sejmy krajowe, czy zgromadzenia stanowe. Ich geneza wiąże się ze zjazdami feudalnymi wszystkich wasali. Landtagi pojawiły się w Niemczech już w XIII w.

W różnych krajach niemieckich inne były ich składy i kompetencje.

- uchwały przedstawicieli poszczególnych stanów zapadały oddzielnie w odrębnych kolegiach, posłowie byli uważani za reprezentantów swojego stanu i swego kraju, byli związani instrukcjami swoich wyborców. Wszędzie, w każdym niemieckim kraju, ich działalność oparta była na umowach między księciem a stanami, ujętymi w formie przywilejów; przywilejów razie niedotrzymania umowy stanom przysługiwało prawo oporu - prawo wypowiedzenia posłuszeństwa

- ich skład był różny w różnych krajach - wchodzili do niego przedstawiciele szlachty, duchowieństwa i mieszczaństwa ( dopiero później stanowisko równorzędne z pozostałymi); reprezentacja chłopska była wyjątkiem i pojawiała się jedynie tam, gdzie żyli wolni chłopi ( np. w Tyrolu)

- uchwalanie podatków było najważniejszą funkcją Landtagów; miały też udział w zarządzie kraju i ustawodawstwie krajowym ( prawo wyrażania zgody na prowadzenie wojny i zawarcie pokoju, wpływ na obsadę głównych urzędów)

Rozwój instytucji Landtagów dał niektórym krajom niemieckim już w XIV w. charakter feudalnych monarchii stanowych.

14. Wielka Karta Wolności art. 39, art. 21, art. 12 i 14, art. 61.

Po bitwie pod Bourines (1214) Jan Bez Ziemi utracił na rzecz króla francuskiego wszystkie posiadłości Plantagenetów na terenie Francji. Zmusiło to go do wydania przywileju królewskiego, na rzecz baronów, zwanego Wielką Kartą Wolności.

Składała się ze wstępu, kontekstu ( 63 art.) oraz zakończenia. Powołano Wolną Radę królestwa, składała się z bezpośrednich lenników króla, do jej kompetencji należało:

- wyrażanie zgody na ściąganie tarczowego i innych danin lennych, kontrole przyjętych przez króla zobowiązań miała być nadzorowana przez specjalną komisję, złożona z 25 baronów; w razie nadużyć mogła zastosować lenne prawo oporu wobec króla

- kościołowi angielskiemu zostały potwierdzone wszystkie posiadane prawa i przywileje

- baronom i rycerstwu zapewniono dziedziczenie lenn przez spadkobierców na dotychczasowych prawach

- ograniczono uprawienia urzędników królewskich

- potwierdzono przywileje dla miast, zwłaszcza Londynu

- dla kupców wprowadzono jednolite miary i wagi

- ustanowiono nietykalność osobistą i majątkową w stosunku do wszystkich wolnych

Wielka Karta Wolności była wyłącznie przywilejem dla ludzi wolnych, pomijając całkowicie rzesze ludności poddanej. Broniła głównie interesów możnowładców w mniejszym stopniu rycerstwa.

1. Artykuł 39 dotyczy wolności osobistej. Mówi on, że „żaden wolny człowiek nie może być więziony ani pozbawiony mienia, wyjęty spod prawa czy wygnany, inaczej jak tylko na podstawie prawomocnego wyroku równych mu lub z mocy prawa krajowego”. Art. 21 gwarantuje baronom, że będą sądzeni tylko przez iudicia parium.

2. Artykuł 13 potwierdza przywileje miast, w szczególności „dawne wolności i swobody miasta Londynu”.

3. Najważniejsze postanowienia zawierają artykuły 12 i 14, przyznają bowiem specjalne uprawnienia kurii królewskiej. Artykuł 12 postanawia, że dla nałożenia tarczowego i zasiłków lennych (auxilia) konieczna jest zgoda ogólnej Rady Królestwa. W skład tej ogólnej Rady Królestwa, zgodnie z artykułem 14, wchodzą tylko bezpośredni lennicy króla (tenentes in capite).

4. Artykuł 61 określa sankcje dla przestrzegania postanowień Wielkiej Karty. Mianowicie baronowie mają wybrać spośród siebie komisję 25 baronów, którzy będą czuwać, aby król przestrzegał przyjętych na siebie zobowiązań. W razie ich złamania przez króla komisja może wezwać do wystąpienia przeciw niemu. Mamy tu więc w sposób najbardziej jasny sformułowane prawo oporu przeciw władcy nadużywającemu władzy.

Wielka Karta, podobnie jak często przywileje stanowe, ma formę umowy wzajemnie zaprzysiężonej między królem a kontrahentami.

Wielka Karta była przywilejem dla baronów, wydanym w ich interesie i gwarantującym im uprawnienia. Zawiera też uboczne postanowienia dotyczące miast. Najbardziej dyskutowana jest kwestia związana z artykułem 39, który mówi o prawach wolnościowych „każdego wolnego człowieka”. Usiłowanie nadania temu artykułowi treści demokratycznej i przyjmowanie, jakoby Wielka Karta adresowana była do całej ludności Anglii, wydają się chybione. W każdym razie nie objęła ona licznej jeszcze w początku XIII wieku ludności feudalnej zależnej, która stanowiła większość ludności Anglii.

15. Parlament w Anglii: geneza, organizacja, skład, kompetencje

Parlament wywodzi się genetycznie z kurii królewskiej, w szczególności z Wielkiej Rady. Uznać można za datę początkową tę datę, od której Wielka Rada przestała być zjazdem feudałów i przekształciła się w organ stanowy. Za datę taką uznać można rok 1265.

Już od 1213 roku królowie powoływali czasem Wielką Radę w rozszerzonym składzie, wzywając na nią przedstawicieli rycerstwa wyznaczonych przez szeryfów. Po klęsce zadanej Henrykowi III przez Szymona de Montfort (pod Lewis w roku 1264) w Wielkiej Radzie, zwołanej w roku 1265, pojawił się jeszcze jeden element nowy, przedstawiciele miast. Tak więc w roku 1265 Wielka rada wystąpiła jako reprezentacja trzech stanów i dlatego datę tę przyjmujemy za datę powstania parlamentu. W tym samym czasie pojawił się też i sam termin Parlament na określenie rozszerzonej Rady.

Ogólnie trzeba stwierdzić, że dopiero w ciągu XIV wieku Parlament skrystalizował się w formach, które w głównym zarysie przetrwały po dzień dzisiejszy. Mówiąc więc o początkach Parlamentu należy pamiętać o tym, że Parlament angielski w roku 1265 nie pojawił się w formie gotowej, lecz kształtował się na przełomie XIII i XIV wieku.

.Uformował się jako ciało dwuizbowe. Wyższą Izbę stanowiła Izba Lordów, Izbę Niższą - Izba Gmin.

1. Izba Wyższa (Upper House), która z czasem przyjęła nazwę Izby Lordów (House of Lords), była niejako kontynuacją Wielkiej Rady. W skład jej wchodzili przedstawiciele kościoła (arcybiskupi, biskupi i opaci) oraz możnowładcy świeccy, a więc bezpośredni wasale króla, parowie Anglii. Skład ten ulegał stałemu powiększaniu przez osoby, które król wprowadzał do Izby Lordów, nadając im godność para.

2. Izba Niższa (Lawer House) albo Izba Gmin (House of Commons) wyodrębniła się dopiero w XIV wieku jako oddzielne kolegium; zasiadali w niej przedstawiciele rycerstwa (hrabstw) i uprzywilejowanych miast. Byli oni powoływani w XIII wieku na rozszerzone Wielkie Rady. Dopiero w XIV wieku ustaliła się zasada, że zasiadali oni wspólnie w jednym kolegium i podejmowali uchwały. Jedni i drudzy powoływani byli w drodze wyborów. Wszystkie hrabstwa powoływały po dwóch posłów. Miasta delegowały również po dwóch posłów, lecz uprawnienie to przysługiwało jedynie tym miastom, które miały na to przywilej. W XIII wieku uprawnienia te miało tylko 21 miast, natomiast w XV wieku liczba uprawnionych miast wzrosła do 112. delegowały one 224 posłów, gdy tymczasem hrabstwa, których było tylko 37, delegowały zaledwie 74 posłów. Tak więc ilościową przewagę w Izbie Gmin mieli mieszczanie. Interesy rycerstwa były jednak zabezpieczone w ten sposób, że funkcje przewodniczącego Izby (speaker) sprawował wybrany przez Izbę przedstawiciel rycerstwa.

Sposób dokonywania wyborów w hrabstwach został unormowany dopiero w XV wieku, a ustawa z roku 1429 obowiązywała aż do reformy wyborczej z roku 1832. Czynne prawo wyborcze przysługiwało właścicielom ziemskim z obszaru hrabstwa, mającym określone, i to wysokie, dochody. Ten wysoki cenzus majątkowy odsuwał od prawa wyborczych wielką liczbę małych właścicieli ziemskich. Na szczególną jednak uwagę zasługuje to, że nie pozbawiał on praw politycznych odpowiednio zamożnych wolnych właścicieli (freeholders), nienależących do szlachty. Jeżeli chodzi o bierne prawa wyborcze, to obowiązywała zasada, że z hrabstwa wybierać można tylko szlachcica. W miastach o prawach wyborczych decydował, podobnie jak w hrabstwach, wysoki cenzus majątkowy. Zapewniało to wpływ na wybory patrycjatowi miejskiemu.

Posłowie związani byli instrukcjami swych wyborców. Byli więc reprezentantami swego stanu lub regionu, a nie reprezentantami narodu. Już jednak w XV wieku torowało sobie w Anglii drogę pojęcie mandatu poselskiego jako reprezentacji narodowej. Oznaczało to, że poseł mógł głosować według swego swobodnego uznania. Posłowie byli chronieni szczególnym mirem królewskim, co stanowiło zapowiedź przyszłej zasady nietykalności poselskiej.

Do parlamentu należały sprawy ogólnopaństwowe, uprawnienia sądowe i finansowe.

1. Dziedzina sądownictwa. Izba Lordów zachowała tradycyjne kompetencje w dwu dziedzinach: a) jako najwyższa instancja sądowa, do której można było w określonych wypadkach skierować skargę odwoławczą; b) jako kontynuacja lennego iudicium parium dla sądzenia przestępstw popełnionych przez lordów. Szczególnie ważną funkcją sądową Parlamentu było sądzenie spraw na podstawie impeachment. Termin ten oznaczał skargę, którą mogła wnieść Izba Gmin przeciw osobom oskarżonym o nadużycie władzy. Sprawę wniesioną przez Izbę Gmin rozstrzygała nieodwołalnie Izba Lordów. Była to więc forma kontroli parlamentu nad władzą wykonawczą - bardzo silna broń, którą mógł dysponować Parlament w walce z królem i jego urzędnikami.

2. Dziedzina finansów. Główną siłę Parlamentu stanowiły jego uprawnienia finansowe. Potrzeby pieniężne zmuszały panujących do zwracania się do Parlamentu o nowe podatki. W 1297 roku król zobowiązał się do nie nakładania nowych podatków bez zgody Parlamentu (sformułowanie tego typu zawierały artykuły 12 i 14 Wielkiej Karty). Parlament dążył ze swej strony do uzyskania kontroli nad uchwalonymi podatkami, co prowadziło do dualizmu administracji skarbowej, królewskiej i stanowej.

3. Dziedzina ustawodawstwa. Już w XIV wieku uznawana była zasada, że żadna ustawa nie może być ważna bez zgody króla, Izby Lordów i Izby Gmin. Uprawnienia ustawodawcze Parlamentu rozwinęły się z prawa podawania królowi petycji o wydanie ustawy regulującej daną kwestię. Król mógł zadośćuczynić petycji lub ją odrzucić. Ponieważ kancelaria redagowała często ustawę niezgodnie z brzmieniem petycji, od połowy XV wieku Izba Gmin sama przygotowywała odpowiedź na petycję w formie projektu ustawy bil, musiał być uchwalony kolejno przez obie Izby, tzn. z Izby Gmin przechodził do Izby Lordów, a następnie przysyłany był królowi do zatwierdzenia. Jeżeli projekt był wniesiony przez Izbę Lordów, to przechodził do Izby Gmin, a z kolei do króla. Dopiero po przyjęciu projektu przez obie Izby i zatwierdzeniu przez króla, który mógł odmówić swej zgody, projekt stawał się ustawą - act. Inicjatywę ustawodawczą miał również król.

Jak z tego wynika, król miał w Parlamencie stanowisko równorzędne z Izbą Lordów i z Izbą Gmin. Stanowisko króla w Parlamencie wzmocnione było tym, że jedynie od niego zależało jego zwołanie. Król zwoływał Parlament wtedy, kiedy chciał, ale potrzeby finansowe zmuszały go do dość częstego zwoływania Parlamentu. Również król decydował o miejscu odbycia się Parlamentu. Już od XIV w. Parlament obradował z reguły na terenie Opactwa Westministerskiego w Londynie.

16. Struktura sądownictwa królewskiego w Anglii: Izba Lordów, Sąd Spraw Pospolitych, Sąd Ławy królewskiej, Sąd Exchequeru, sądy królewskie delegowane.

Na szczeblu centralnym funkcje sądowe wykonywane w imieniu króla, głównie przez kurię królewską, rozdzielone zostały między wyłonione przez nią organa w sposób następujący:

1. Izba Lordów zachowała charakter najwyższej instancji odwoławczej oraz uprawnienia do sądzenia lordów.

2. Sąd Spraw Pospolitych (Court of Common Please) wyodrębnił się z kurii w XIII wieku i rozpatrywał przede wszystkim sprawy cywilne.

3. Sąd Ławy Królewskiej (Court of Kings Bench) wyodrębnił się z kurii w XIII wieku i rozpatrywał głównie sprawy karne.

4. Sąd Exchequeru zorganizowany został w XIII wieku jako organ sądowy dla rozpatrywania skarg przeciw koronie w dziedzinie skarbowej. Wymienione trzy sądy, mające swe siedziby w Westminsterze, określane jako „sądy westministerskie”, swym orzecznictwem przyczyniły się walnie do wykształcenia się w Anglii jednolitego prawa powszechnego - common law.

5. Szczególną rolę spełniał w Anglii Sąd Kanclerski. Władza sądowa kanclerza wyrosła z praktyki samodzielnego załatwiania przezeń petycji kierowanych do króla. W sądzie tym stosowano postępowanie uproszczone, mniej formalne, jakby tego wymagało prawo powszechne (common law), przy czym w wyrokowaniu kierowano się zasadą słuszności - equity. W ten sposób Sąd Kanclerski od końca XV wieku wywierał poważny wpływ na kształtowanie się prawa w Anglii i korygowanie prawa powszechnego systemu equity.

6. W XIV wieku ustaliła się organizacja sądów koronnych delegowanych (Courts of Assize). Sędziowie koronni od początku sprawowali funkcje objazdowe i rozpatrywali sprawy sądowe w terenie. Do ich kompetencji należały sprawy cywilne oraz sprawy karne, w konkurencji z sądami pokoju. Jednakże najcięższe sprawy były zastrzeżone do ich wyłącznej kompetencji. W XIV wieku dokonano podziału całej Anglii na 6 okręgów sądowych (circuit), które były terenami objazdu delegowanych sędziów koronnych. Podział ten utrzymał się do 1873 roku.

17. Sędziowie pokoju, sądy przysięgłych w Anglii

Sędziowie pokoju (justices of the peace). Od końca XIV wieku w każdym hrabstwie powoływano 8 sędziów pokoju, skupiali w swym ręku władzę sądową w sprawach karnych oraz prawie całą administrację hrabstwa.

Już w XIII wieku rozwijała się w Anglii instytucja sądów przysięgłych. Miała ono stać się wzorem dla ław przysięgłych, które w XIX wieku wprowadzone zostały we wszystkich niemal państwach burżuazyjnych na kontynencie. Pojęcie sądów przysięgłych nie dotyczy organizacji sądownictwa, lecz należy do sfery postępowania sądowego. Sąd przysięgłych był więc instytucją procesową, szczególną formą udziału czynnika ludowego, a więc niefachowych przedstawicieli społeczeństwa w wymiarze sprawiedliwości. Ewolucja sądów przysięgłych w Anglii trwała kilka wieków i zakończyła się w XVI wieku. Zasadą było te, że hrabstwa wybierały stosowną liczbę sędziów przysięgłych spośród osiadłych w hrabstwie właścicieli ziemskich, mających określony dochód roczny. Decydowało to o składzie klasowym ławy przysięgłych.. oczywiście klasyfikacje fachowe nie były wymagane, przysięgli mieli bowiem tylko współpracować z nominowanymi sędziami, a więc sędziami pokoju lub sędziami koronnymi. Współudział sędziów przysięgłych w wymiarze sprawiedliwości mógł przybierać trojaką formę; konstytuowali oni:

1. Wielką Ławę, składającą się z 23 przysięgłych. Zadaniem jej było zbadanie tego, czy w danej sprawie istnieje podstawa do nadania dalszego biegu oskarżenia. Wielka Ława albo umarzała sprawę, albo kierowała ją do Ławy orzekającej dla spraw karnych w celu jej osądzenia. Decyzja zapadała zwykle większością głosów.

2. Ława orzekająca dla spraw karnych składała się z ławy przysięgłych i fachowych sędziów nominowanych. Istota rzeczy polegała więc na oddzieleniu orzeczenia o winie od orzeczenia o wymiarze kary. Ława przysięgłych orzekała o winie, a sędziowie fachowi o karze. Rozprawie przewodzili sędziowie fachowi.

3. W podobny sposób jak Ława orzekająca dla spraw karnych, funkcjonowała Ława dla spraw cywilnych. Sprawa tu była utrudniona przez to, że w sprawach cywilnych nie orzeka się o winie i dlatego niełatwo było rozgraniczyć kompetencję między ławą przysięgłych a sędziami. W praktyce przysięgli orzekali o stanie faktycznym, a sędziowie fachowi na podstawie orzeczenia ławy przysięgłych stosowali w swej decyzji przepisy prawa.

18. Prawa Fundamentalne monarchii francuskiej.

Prawa fundamentalne monarchii były ograniczeniami prawnymi absolutnej władzy królewskiej. Były to te prawa, których król nie mógł naruszyć, które stały ponad królem Właściwie odnosiły się one do prawa następstwa tronu i niepozbywalności domeny królewskiej. W żadnym wypadku król nie miał prawa zmieniać zasad sukcesyjnych, ani swobodnie dysponować domeną królewską. Do praw fundamentalnych zaliczono później zasadę, że król musi być katolikiem oraz że władza królewska jest niezawisła od władzy duchownej.

Na straży praw fundamentalnych stał Parlament.

Prawa fundamentalne stanowiły „konstytucję monarchii absolutnej”; stanowić miały formę nadrzędną w stosunku do innych ustaw.

19. Organa centralne we Francji w okresie absolutyzmu: kanclerz, sekretarze stanu, Generalny kontroler finansów, ministeriat, rady królewskie.

Kanclerz - jako jedyny spośród dawnych urzędów zachował wysoką rangę. Od XV w. rola kanclerza uległa ograniczeniu, utrzymał w swym ręku pieczęć królewską, czyli kontrolę wszystkich aktów wychodzących z kancelarii królewskiej. Był zwierzchnikiem wszystkich sądów, nadzorował funkcjonowanie wszystkich rad królewskich, sam przewodniczył Radzie Stron, zajmującej się sprawami sądowymi. Jego kompetencje najbliższe były resortowi nowożytnego ministra sprawiedliwości.

Sekretarze stanu - wywodzili się z notariuszy kancelarii królewskiej, od XV w 4 zaczęto wyróżniać jako sekretarzy spraw finansowych, od XVI w. zostali podporządkowani bezpośrednio królowi z tytułem sekretarzy stanu, gdy uzyskali dostęp do Rady Królewskiej ich urząd nabrał znamion urzędu ministerialnego.

- początkowo dzielono kompetencje wg. Kryterium geograficznego - każdy z nich otrzymywał po jednym wycinku geograficznym, wg stron świata, obejmującym prowincje francuskie oraz odpowiednie kraje zagraniczne. Każdy z nich zarządzał sprawami na ¼ terytorium Francji i prowadził politykę zagraniczną z grupą państw obcych

- kryterium rzeczowe podziału kompetencji - wyróżniano 4 resorty, całość spraw zagranicznych powierzano jednemu sekretarzowi, innemu sprawy wojny, trzeciemu marynarki, a czwartemu „dwór królewski”. Do końca okresu nie wydzielono osobnego resortu spraw wewnętrznych; każdemu z sekretarzy król dalej powierzał grupę prowincji.

Generalny kontroler finansów - finansów 1665 r. na czele finansów stanął Colbert; zakres jego władzy obejmował sprawy finansowe, roboty publiczne, rolnictwo, handel, oraz przemysł

Ministeriat - wymienionych wcześniej dygnitarzy zaczęto określać jako ministrów. Nie tworzyli oni żadnego kolegium, współpracowali bezpośrednio z królem, indywidualnie lub na posiedzeniach Rady Królewskiej. Nie mieli też prawa do podejmowania w swoim imieniu decyzji, która należała zawsze do króla. Byli jedynie doradcami i wykonawcami woli królewskiej. Byli odpowiedzialni tylko przed królem.

Rady Królewskie - instytucja wywodzi się ze średniowiecznej kurii. Przechodziła stopniową ewolucję, która doprowadziła do wykształcenia 4 sekcji Rady Królewskiej. Główny jej trzon zaczęły tworzyć elementy urzędnicze, ministrowie i inne osoby powoływane przez króla do Rady. Wszystkie jej decyzje były uważane za podjęte przez króla, nawet, jeśli nie brał udziału w jej posiedzeniu. Nie podlegały one rejestracji przez Parlament, za pomocą postanowień Pady monarchia absolutna mogła go, więc pominąć i wkroczyć w dziedzinę ustawodawstwa. Do Rad należały:

- Rada Stron Procesowych, czyli Rada Prywatna - przewodniczył kanclerz, udział brali 4 sekretarze stanu, arystokraci, 30 radców reprezentujących 3 stany. Pełniła funkcje wyłącznie sądowe, miała charakter sadu kasacyjnego, nie rozsądzała danej sprawy, lecz przekazywała ją innemu sądowi. Działała też jako trybunał kompetencyjny w razie sporu o właściwość sądową między sądami najwyższej instancji.

- Rada Stanu, czyli Rada Tajna - rola najważniejsza, przewodniczył jej król, w skład wchodziło kilka osób powołanych przez niego i nazywanych ministrami stanu. Z czasem zaczęli zasiadać: sekretarze stanu, kanclerz, generalny kontroler finansów. Zajmowała się najważniejszymi sprawami państwowymi, polityką zagraniczną, sprawami pokoju i wojny

- Rada Depesz - pod przewodnictwem króla z udziałem wszystkich ministrów członków Rady Stanu, i właściwych ministrów. Przedmiotem obrad były sprawy zarządu wewnętrznego

- Rada Finansowa - sprawy finansów państwowych, główną rolę miał generalny kontroler finansów

1. Sądownictwo we Francji w okresie absolutyzmu: sądownictwo królewskie delegowane, sądownictwo królewskie zastrzeżone.

Sądownictwo królewskie delegowane - hierarchia:

1. Sądy patrymonialne - po przejściu wszystkich instancji sądów patrymonialnych, można było apelować do sądu prewotalnego

2. Sądy prewotalne - sądziły w drobniejszych sprawach cywilnych i karnych, niezastrzeżonych sądom baliwialnym. Były sądami odwoławczymi od sądów patrymonialnych i nie miały jurysdykcji w sprawach szlachty.

3. Sądy baliwialne - sąd odwoławczy od sądów prewotalnych; sądy I instancji w sprawach cywilnych i karnych, dla których sąd prewotalne nie był kompetentny.

4. Sądy prezydialne - od XVI w. Jako sądy odwoławcze od baliwialnych, w tzw. Sprawach prezydialnych rządziły w pierwszej i ostatniej instancji, w szczególności w sprawach o rozbój na drogach publicznych, miały na celu odciążenie Parlamentu.

5. Parlamenty - sądy najwyższej instancji, ich wyroki mogły ulec skasowaniu przez Radę Stron

Występowały również sady delegowane w sprawach specjalnych: sady skarbowe z Izbą Obrachunkową i Podatkową na czele, sądy admiralskie dla spraw handlu morskiego, sądy leśne dla sądzenia przestępstw leśnych, sądy konsularne, dla spraw handlowych

Sądownictwo królewskie zastrzeżone - wykonywał je król osobiście, albo w Radzie ( orzekała rada Stron). Do form wykonywanych przez króla osobiście należały min rozstrzyganie placetów i wydawanie „listów opieczętowanych”

Placet - petycja skierowana do króla o sprawiedliwość. Król mógł wydać wyrok osobiście lub odesłać sprawę do Rady Stron.

Listy opieczętowane - podpisane przez króla i opatrzone jego pieczęcią najpierw nazywano szczególnymi rozkazami króla, potem rozumiano je jako pisma zawierające rozkaz ograniczenia czyjejś wolności, skazanie na wygnanie lub nakaz odosobnienia w klasztorze lub fortecy. Była to prerogatywa królewska, równoznaczna z prawem wydawania wyroków skazujących bez sądu.

Inne formy wykonywania sądownictwa zastrzeżonego.

Ewokacja - możliwość wywołania przez króla sprzed właściwego sądu sprawy znajdującej się w jakimkolwiek stadium procesowym i przekazania jej Radzie Stron lub innemu, wskazanemu przez siebie sądowi.

Listy „committimus” i sądy komisarskie - król mógł w formie tych pism przekazywać poszczególne sprawy dowolnie wybranemu przez siebie sądowi, mógł wyznaczać do rozstrzygania poszczególnych spraw specjalnych sędziów - powoływać w ten sposób sąd komisarski.

Kasacja wyroku - król „w radzie” mógł oddalić wniosek o kasację lub się do niego przychylić, w takim wypadku sprawa wracała do sądu, który wydał wyrok, celem ponownego jej rozpatrzenia

Listy sądowe - min listy łaski, które dotyczyły zmiany prawnie orzeczonej kary, lub jej zniesienia

20. Sejm Rzeszy: geneza, organizacja, skład, kompetencje.

Sejm Rzeszy ( Reichstag), powstał przez zreformowanie dawnego zjazdu narodowego - Hoftagu. Jego skład stanowili zwierzchnicy terytoriów Rzeszy i przedstawiciele miast Rzeszy. Miał więc on charakter organu federalistycznego. Uprawnienia Sejmu rozbudowane zostały kosztem władzy cesarskiej - na Sejm przeszły decyzje o wszystkich najważniejszych sprawach Rzeszy. Należało do niego ustawodawstwo w sprawach Rzeszy, decyzje o wojnie i pokoju, zawieranie traktatów międzynarodowych, uchwały podatkowe, sprawy rekrutacji wojska.

Zwoływał go cesarz za zgodą elektorów. W okresie przerw między sesjami funkcjonowała tzw. deputacja - jej uchwały podlegały zatwierdzeniu przez cesarza tak, jak uchwały sejmu.

W 1663 Sejm przekształcił się w sejm nieustający z siedzibą w Ratyzbonie, zasiadali w nim posłowie poszczególnych władców. Stał się rodzajem kongresu dyplomatycznego przedstawicieli państw, skrępowanych instrukcjami.

W jego skład wchodziły 3 kolegia:

a) kolegium książąt elektorów

b) kolegium książąt Rzeszy - wchodzili oprócz elektorów wszyscy władcy terytorialni, bezpośrednio zależni od cesarza i posiadający tzw. Stanowość państwową. Właściwi książęta świeccy i duchowni (94) mieli głosy wirylne. Pozostali członkowie, hrabiowie i prałaci, niebędący książętami (141) mieli razem 6 głosów kurialnych, tworzyli 6 kurii, 2 duchowne, 4 świeckie, z których miała po jednym głosie.

c) kolegium miast(51) tworzyły dwie ławy ( reńska i szwabska), każde miasto miało jeden głos.

Wniosek utworzony przez wszystkie 3 kolegia stawał się ustawą po zatwierdzeniu przez cesarza. Wszystkie uchwały uchwalone w czasie jednej sesji ogłaszano jako ceres cesarski ( Reichsabschied)

21. Sąd kameralny Rzeszy - znaczenie, skład kompetencje.

Powołany w 1495, oznaczał poważne uszczuplenie sądowej władzy cesarza. Został powołany jako trybunał dla całej Rzeszy.

Kompetencje:

- jako sąd I instancji sądził spory między władcami terytorialnymi, osobami podlegającymi różnym władcom, skargi cywilne przeciw władcom terytorialnym, nie rozpatrywał natomiast spraw karnych przeciw władcom terytorialnym ( Rada Nadworna Rzeszy)

- jako sąd odwoławczy - apelacje w sprawach cywilnych od wyroków sądów władców terytorialnych, jeśli wartość przedmiotu sporu przekraczała 400 talarów, jednak tu jego rola stopniowa malała, gdyż niektórzy władcy terytorialni mieli przywilej nie wnoszenia od ich wyroków apelacji.

Cesarz powoływał przewodniczącego sądu i 4 przewodniczących senatów sądowych, jednak obsada asesorów (16-50) należała do stanów. Sądził na podstawie ustaw Rzeszy i wedle prawa powszechnego 9rzymskiego).

22. Sobór ziemski - znaczenie, organizacja, skład, kompetencje.

Powołany został po raz I w 1549 ( w Rosji) w okresie walki cara z bojarami i likwidacji pozostałości rozdrobnienia feudalnego.

Przewagę mieli dworzanie, których było 205, na 374 członków. Udział brali także mieszczanie 9goście). Zarówno składem, uprawnieniami, i sposobem obradowania nie różnił się od innych zgromadzeń stanowych. W jego skład wchodziły:

a)Duma Bojarska ( organ doradczy cara)

b) Święty Sobór - najważniejsi dostojnicy duchowni

c) przedstawiciele dworiaństwa, ludności miejskiej i strzelców

Przedstawiciele chłopów uczestniczyli raz w 1613. W XVII w. przedstawiciele dworiaństwa i mieszczan byli wybierani w powiatach ( ujazdach).

Sobór Ziemski zwoływał car, w czasie bezkrólewia patriarcha lub Duma Bojarska. Człony obradowały osobno, podejmowały osobno uchwały niewiążące dla cara W początkach XVII w. decydowały o najważniejszych sprawach państwowych. Uchwalały nowe podatki, rozstrzygały sprawy wojny i pokoju, uchwalały szczególnie ważne ustawy ( Sobornoje Ułożenije); kilkakrotnie dokonywały też wyboru cara. Przestały funkcjonować w drugiej połowie XVII w.

23. Reformy ustroju państwa w Rosji za panowania cara Piotra I.

Zbudował aparat państwowy centralny i lokalny na zasadach centralizmu i biurokratyzmu. Centralny zarząd opierał się na:

1. senacie - utworzony w 1711 był organem doradczym i sprawował zastępczo rządy w czasie nieobecności cesarza. Pierwotnie liczył 9 osób, potem powołano doń prezesów nowo utworzonych kolegiów. Kompetencje - kontrola nad administracją, rola sądu najwyższego. W 1722 zorganizowano przy Senacie prokuraturę z generał-prokuratorem na czele ( nadzór nad działalnością senatu, kontrolowanie za pomocą podległych mu prokuratorów sadownictwa i administracji w całym kraju.

2. Kolegiach - zlikwidował dawne prikazy, powołał 10 kolegiów ( potem więcej). Podział ich kompetencji opierał się na kryterium rzeczowym ( np. kolegium do spraw zagranicznych), na jego czele stał prezes, każde miało swoją kancelarię. Były to organa kolegialne - wszystkie sprawy były wspólnie dyskutowane i rozstrzygane większością głosów.

Piotr I zlikwidował również w 1702 roku samorząd gubny, i przeprowadził reformy, z których powstała następująca hierarchia administracyjna:

1. kraj dzielił się na gubernie ( 8 potem 20), na czele z gubernatorami, podlegającymi Senatowi, mieli uprawnienia administracyjne, skarbowe, wojskowe i sądowe

2. gubernie dzieliły się na prowincje, z wojewodami, którzy byli podporządkowani gubernatorom

3. Dystrykty były najniższą jednostką administracyjną, na czele z ziemskimi komisarzami.

Piotr I stworzył nową organizację wojskową, zniósł system ogólnego powołania szlachty pod broń, zlikwidował wojska cudzoziemskie zaciężne. Oparł wojskowość na powszechnym obowiązku służby wojskowej, służba w wojsku była bezterminowa, pobierano rekrutów, co 5 lat, chłopi musieli dostarczać 1 na 100 dusz.

20. Ustawy Długiego Parlamentu z r. 1641.

Parlament ten został powołany w 1640 przez króla Anglii Karola I ( przedtem go rozwiązał i przez 11 lat nie zwoływał, powodem klęska w wojnie ze Szkocją, problemy finansowe). Obradował on faktycznie od 1653 formalnie rozwiązał się dopiero w 1660. W 1641 uchwalił szereg ustaw, mających na celu ograniczenie samowoli królewskiej i umocnienie pozycji Parlamentu.

1. Ustawa, w myśl, której król nie mógł rozwiązać, ani odroczyć parlamentu bez jego zgody, nie wcześniej niż po 50 dniach od jego zebrania

2. Ustawa o trzechleciu ( The triennial Act) - Parlament musi być zwołany w terminie 3 lat od ostatniej sesji rozwiązanego Parlamentu. Gdyby król nie dotrzymał terminu obowiązek zwołania Parlamentu spada na kanclerza bądź inne osoby przewidziane ustawą

3. Ustawa o zniesieniu Sądu Izby Gwiaździstej ( sąd o charakterze sądu wyjątkowego pierwszej i ostatniej instancji, Izba sądziła bez udziału przysięgłych mogła stosować tortury; była narzędziem króla do walki z przeciwnikami politycznymi) Parlament zniósł ją, ponieważ uznał za niedopuszczalną osobista jurysdykcję króla i jego Rady.

4. Ustawa o zniesieniu Sądu Wysokiej Komisji ( sąd inkwizycyjny, stał na straży czystości wiary itp.)

20. Instrument Rządzenia.

Akt prawny wydany w grudniu 1653 stanowiący podstawę prawną Republiki (Anglia) - The Instrument of Government). Była to jedyna w dziejach Anglii konstytucja spisana. Władza wykonawcza miała należeć do Lorda Protektora ( Cromewll) i Rady Stanu ( członkowie mianowani dożywotnio przez Lorda Protektora, spośród kandydatów przedstawionych mu przez Radę Stanu i Parlament). Władza ustawodawcza należała do jednoizbowego Parlamentu, Lord protektor miał weto zawieszające, wobec projektów ustaw. Prawa wyborcze ograniczono wysokim cenzusem majątkowym.

Potem Cromwell wprowadził zmianę w Instrumencie, i został dziedzicznym Lordem protektorem, z prawem wyznaczenia następcy.

21. Habeas Corpus Act.

Był ustawą napisaną przez Karola II, z dynastii Stuartów, w 1679, jako wyraz ugody między stronnictwem torysów ( zwolennicy króla; wielkiej własności ziemskiej) i Wigów (zwolennicy Parlamentu, interesów handlu i przemysłu).

Ustawa stanowiła zabezpieczenie nietykalności osobistej jednostki przed samowolnym uwięzieniem przez organa państwowe. Tworzyła przepisy proceduralne, chroniące skutecznie poddanego przed wszelkim naruszeniem jego nietykalności osobistej ze strony władzy. O pozbawieniu wolności mógł decydować jedynie sąd.

22. Bill o prawach z 1689 r.

Wylicza w 13 punktach nadużycia władzy dokonywane przez Jakuba II i Karola II, i określa odpowiednio do każdego punktu nowe zasady prawne, które by mogły na przyszłość zapobiec podobnym nadużyciom. Wprowadził znaczne ograniczenie władzy królewskiej i rozszerzył uprawnienia parlamentu. Min:

- uznał za nielegalne wykonywanie przez króla prawa suspensy (całkowite zawieszenie mocy ustawy w stosunku do wszystkich osób), bez zgody Parlamentu, potępił nadużywanie przez króla prawa dyspensy

- król nie może nakładać podatków bez zgody Parlamentu

- ogólnie postulat częstego zwoływania parlamentu

23. Ustawa sukcesyjna z 1701 r.

The Act of Settlement:

- regulowała zasady sukcesji tronu i przewidziała ewentualną sukcesję dynastii hanowerskiej

- podkreśliła wyraźnie, że monarcha związany jest prawem, co miało zapobiec możliwości odrodzenia się absolutnej, czyli niezwiązanej prawem władzy królewskiej;

- stworzyła podstawy niezawisłości sędziowskiej, określając, że sędzia może być usunięty z urzędu jedynie na żądanie obu izb Parlamentu

- w sposób pośredni przyjęła zasadę konstytucyjnej odpowiedzialności ministrów za króla

24. Geneza i mechanizm rządów parlamentarno-gabinetowych w Anglii.

Geneza: Pozycja Parlamentu w XVII i XVIII w. uległa wzmocnieniu, w ręku króla pozostawało nadal prawo zwoływania i rozwiązywania parlamentu, oraz prawo sankcji wobec jego uchwał. Ministrowie ponosili jedynie odpowiedzialność prawną, jednak w interesie Parlamentu leżało wprowadzenie odpowiedzialności politycznej, do której doszło w XVIII w.

Gabinet jest organem wywodzącym się genetycznie z Tajnej Rady, król Wilhelm III zapoczątkował wprowadzanie do niego członków jednej partii, która miała większość w Izbie. Od czasów Jerzego I i Jerzego II, jeden z ministrów, w szczególności Pierwszy Lord Skarbu, zwany odtąd pierwszym ministrem ( premierem) obejmował przewodnictwo gabinetu. Parlament wykorzystał do uniezależnienia gabinetu od króla, i podporządkowaniu go sobie. W XVIII w zrodziła się odpowiedzialność solidarna całego gabinetu.

Na tych przesłankach, nieodpowiedzialności królewskiej, istnieniu gabinetu odpowiedzialnego pranie, politycznie i solidarnie za swą działalność, oraz na dwupartyjnym składzie Parlamentu rozwinął się system rządów parlamentarno 0 gabinetowych.

Mechanizm: W przypadku braku większości parlamentarnej rządu Izba Gmin mogła w każdej chwili uchwalić tzw. Wotum nieufności, równoznaczne z dymisją całego rządu. Głosowanie nad nim stanowiło formę kontroli politycznej przez Parlament nad działalnością odpowiedzialnych politycznie ministrów. Wobec tego król zmuszony był powoływać na premiera osobę zdolną do skupienia większości parlamentarnej, czyli przywódcę partii, która miała większość. On z kolei przedstawiał królowi skład całego gabinetu. Król mógł jednak rozwiązać Izbę Gmin w wypadku uchwalenia wotum nieufności dla rządu.

System parlamentarno - gabinetowy umożliwiał Izbie Gmin ciągłą kontrolę nad rządem, który uzyskał faktyczną niezależność od króla, stał się jednak zależny od Izby.

25. Stany Zjednoczone jako konfederacja: Deklaracja niepodległości, Artykuły Konfederacji.

Deklaracja Niepodległości 1776 została uchwalona w celu oderwania się od metropolii i nadania koloniom A Ameryce charakteru wolnych i niezawisłych państw. Jej głównym autorem był Tomasz Jefferson; ogłosiła niepodległość wszystkich stanów jako wolnych od posłuszeństwa wobec korony angielskiej, proklamowała prawa wszystkich ludzi do życia, wolności i dążeń do szczęścia. Przeciw rządowi, który prawa te narusza, obywatel miał prawo oporu.

Artykuły Konfederacji i Wieczystej Unii były projektem konfederacji kolonii przedstawionym przez Beniamina Franklina na II Kongresie Kontynentalnym. Po pewnych zmianach zostały uchwalone, a następnie ratyfikowane przez 13 stanów. Po ratyfikowaniu jej przez ostatni stan w 1781 Kongres zebrał się już jako Kongres Konfederacji i Wieczystej Unii 13 Stanów, która przyjęła nazwę Zjednoczonych Stanów Ameryki.

Artykuły Konfederacji określają charakter Stanów Zjednoczonych jako konfederacji, czyli luźnego połączenia, związku państw. Nie miała stałego organu wykonawczego, jedynym wspólnym organem uchwałodawczym był Kongres, gdzie każdy stan miał jeden głos.

26. Konstytucja amerykańska z r. 1787.

Była to właściwie pierwsza konstytucja pisana, konstytucja w sensie formalnym. Różniła się od innych tym, ze była normą nadrzędną:

- wszystkie ustawy, ogólne oraz federalne, jak konstytucje oraz ustawy poszczególnych stanów, muszą być zgodne z konstytucja federalną

- nie można jej zmienić jak inne ustawy zwykłą większością głosów, przewidziano do tego specjalne postępowanie utrudniające, tzw. Rewizję, czyli nowelizację konstytucji; przy głosowaniu zmiany wymagane są bardzo wysokie kwalifikacje większości głosów (2/3 przy uchwalaniu poprawek w obu izbach oraz ratyfikowanie ich, przez co najmniej ¾ wszystkich stanów)

W stanach Zjednoczonych nowelizacja konstytucji nie pociąga zmiany pierwotnego tekstu, lecz nowele stanowią artykuły dodatkowe.

27. Deklaracja praw człowieka i obywatela z r. 1789. (Francja)

Była zasadniczym, rewolucyjnym aktem prawnym, stwarzającym podstawę nowego systemu prawno - państwowego, legł u podstaw ustroju demokratycznego. Znajduje się w nim dużo ogólnikowo sformułowanych zasad, które przyjmuje jako rozumiejące się samo przez się. Ogóle znajdują się w niej dwie grupy zagadnień - zasady ogólne dotyczące organizacji politycznej państwa oraz sformułowanie praw osobistych człowieka

- przyjmowała zasadę suwerenności ludu. Prawo może przyjść do skutku jako akt woli powszechnej, ale dokument nie określał bliżej tego, czy wola ta ma być wyrażona przez naród bezpośrednio, czy przez reprezentantów

- proklamowała teorię podziału władzy, podkreślała prawo ludu do wyrażania zgody na obciążenia podatkowe, oraz przewidywała odpowiedzialność władzy przed ludem

- - wymienia katalog praw osobistych, naturalnych, niezbywalnych i świętych, określane ogólnie prawami obywatelskimi

- proklamowała równość wobec prawa, wynikają z niej m.in. równość praw politycznych, niwelacja różnic i przywilejów stanowych, równy dostęp do urzędów, równe dla wszystkich sądy, równość ciężarów podatkowych

- definiuje wolność jako możność czynienia wszystkiego, co nie szkodzi drugiemu, tylko prawo określić może, co jest czynnością szkodliwą

- formułuje zasadę nietykalności osobistej - nikt nie może być oskarżony, aresztowany, więziony, w innych wypadkach niż te określone przez prawo, i w sposób przez prawo przewidziany

- do wolności osobistych nalezą również: wolność sumienia, odcięcie się od nietolerancji religijnej, wolność wyrażania przekonań w słowie i piśmie, wolność gospodarcza i nienaruszalność prawa własności prywatnej

- naruszenie własności dopuszczalne jedynie w warunkach podyktowanych potrzebą powszechną i pod warunkiem pełnego odszkodowania

Deklaracja stanowiła program rewolucyjnego mieszczaństwa, co podkreślało uznanie nienaruszalności prawa własności prywatnej. Stanowiła też kompromis między dążeniami radykalnego mieszczaństwa ( zasada suwerenności ludu i woli powszechnej) a bogatej burżuazji ( podział władzy).

Zasada równości występowała jedynie w postaci równości wobec prawa, zupełnie pomijając problem równości gospodarczej.

Wprowadziła nieznane dotąd pojęcia podmiotowych praw publicznych; poddany stał się obywatelem, uzyskał ściśle określone prawa publiczne, których mógł bronić

28. Zasady konstytucji francuskiej z r. 1791.

Opierała się na założeniach Deklaracji, z 1789, która weszła w jej skład jako rozdział wstępny.

Konstytucja podkreślała:

- suwerenność należy do narodu, i do niego należy cała władza

- naród może wykonywać władzę jedynie poprzez delegację, i dlatego deleguje władze ustawodawczą Zgromadzeniu Ustawodawczemu
- władzę wykonawczą sprawował król, jego tytuł zmienił się na „króla Francuzów”; mianował ministrów, był nietykalny i nieodpowiedzialny

- jednoizbowe Zgromadzenie Ustawodawcze wybierano na 2 lata w wyborach pośrednich, wprowadzono w nich cenzus wieku i majątku ( jedynie obywatele „czynni” mężczyźni od 25 lat płacący podatek w określonej wysokości); wyłącznie Zgromadzenie miało prawo inicjatywy ustawodawczej; nie mogło w zasadzie usunąć ani króla, ani ministrów za ich politykę

- ministrowie byli odpowiedzialni konstytucyjnie, za naruszenie prawa, sądzeni przez Najwyższy Trybunał Narodowy

- król nie miał inicjatywy ustawodawczej ani prawa sankcji wobec uchwał zgromadzenia, przysługiwało mu weto zawieszające, które mogło być jednak uchylone, w drodze uchwalenia tego samego projektu przez dwie następne legislatywy

- stworzyła podstawę przewagi władzy ustawodawczej nad wykonawczą

29. Konstytucja jakobińska z 1793 r.

Jakobini po uzyskaniu przewagi w parlamencie w ciągu 3 tygodni wprowadzili uchwalenie nowej konstytucji - 24 czerwca 1793, która nie weszła nigdy w życie, lecz zawierała szereg demokratycznych postanowień.

- postanowienia Deklaracji uległy zmianie, przed zasadą wolności wysunięto zasadę równości wszystkich obywateli; konstytucja gwarantowała, więc prawo do pracy i do opieki publicznej, oraz prawo do wykształcenia

- prawo własności nie zostało określone jako święte i nienaruszalne

- za najświętsze prawo ludu konstytucja uznała prawo oporu - prawo do powstania przeciwko rządowi naruszającemu prawo

- cała władza spoczywać miała w ręku jednoizbowego Ciała Ustawodawczego, wybieranego na okres roku w sposób demokratyczny w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i jawnych; prawo wyborcze mieli mieć wszyscy mężczyźni od 21 roku życia; wybory miały mieć charakter kolektywny - na zebraniach pierwiastkowych, gromadzących po 200-600 wyborców, miano wybierać publicznie posłów do ciała Ustawodawczego

- funkcje wykonawcze miała sprawować Rada Wykonawcza, podporządkowana Ciału Ustawodawczemu, złożona z 24 członków, powoływanych przez Ciało Ustawodawcze na 2 lata, co roku połowa jej składu miała ustępować

- zasadę reprezentacji połączono z formami demokracji bezpośredniej, wyraziło się to w przyznaniu szerokich uprawnień zebraniom pierwiastkowym, miały brać bezpośredni udział w ustawodawstwie

- sformułowano zasadę referendum ludowego - projekty ustaw powinny być odsyłane przez Ciało Ustawodawcze do zebrań pierwiastkowych, które miałyby możliwość żądania głosowania nad projektem ustawy

30. Konstytucja dyrektorialna z 1795 r.

Bierze swą nazwę od powołanej przez nią instytucji Dyrektoriatu, który stanął na czele państwa. Była bardzo rozległa ( 377 art.) i miała niedogodny sposób sformułowania)

- Deklaracja praw w tym wydaniu ograniczyła katalog wolności w porównaniu do ostatniej ( 1793), o równości mówi tylko jako równości wobec prawa, w sformułowaniu niemuszącym obejmować równości politycznej praw wyborczych

- zawierała listę obowiązków

- po raz pierwszy we Francji ustanowiła władzę ustawodawczą w formie dwuizbowego ciała ustawodawczego, które tworzyły Rada Pięciuset i rada Starszych, wybierane na 3 lata, co roku 1/3 składu obu izb była odnawiana przez nowe wybory

- konstytucja wróciła do wyborów pośrednich, wyborcy wybierali elektorów, ci posłów

- ograniczyła powszechność wyborów powracając do cenzusu majątkowego i podnosząc cenzus wieku

- Inicjatywa ustawodawcza należała tylko do Rady Pięciuset, Rada starszych mogła ustawę zatwierdzić w całości lub odrzucić, nie mogła wprowadzać poprawek

- władzę wykonawczą miał Dyrektoriat 0 kolegium złożone z 5 dyrektorów, wybierani na 5 lat, co roku zmieniał się jeden, wyboru 1 dokonywała, co roku Rada Starszych z 10 kandydatów przedstawionych przez Radę Pięciuset; sprawowali władzę wykonawczą niepodzielnie, powoływali ministrów, którzy byli zwykłymi urzędnikami

- wprowadziła podział władzy między Dyrektoriat i Rady; Dyrektorzy nie mieli prawa zwoływać, odraczać ani rozwiązywać Rad, ani uczestniczyć w ich zebraniach, Rady nie mogły interpelować ani usunąć dyrektorów, nie podlegali oni odpowiedzialności politycznej, byli odpowiedzialni prawnie, z tytułu naruszenie prawa Rady mogły ich oskarżać przed Sądem Najwyższym.

31. Konstytucja konsularna z 1799 r.

Nie zawierała Deklaracji Praw, lecz jedynie niektóre artykuły gwarantujące prawa i wolności obywatelskie; przyjęła teoretycznie teorię podziału władzy

- stworzyła pozory wyborów powszechnych, przyznając obywatelom od 21 roku życia prawa wyborcze, system wyborczy oparto na listach zaufania, wszyscy obywatele w poszczególnych okręgach, drogą wyborów powszechnych powoływali spośród siebie 1/10 obywateli godnych piastowania urzędu, powstawała lista okręgowa, potem ci z listy okręgowej wybierali, 1/10 którą wpisywano na listę deparlamentarną, a ci znów 1/10 na listę narodową. Pierwszy konsul wybierał z tych list odpowiednio funkcjonariuszy na szczeblu okręgowym i deparlamentarnym, a Senat ze składu listy narodowej konsulów i członków zgromadzeń ustawodawczych

- Ustawodawstwo rozdzielono między pierwszego konsula i 4 różne organy - Rade Stanu, Trybunat, Ciało Ustawodawcze, i Senat

- rada Senatu składała się z członków nominowanych przez pierwszego konsula, zadaniem było opracowywanie projektów ustawodawczych, które przedstawiał pierwszy konsul, wykonywała sądownictwo administracyjne

- Trybunat - 100 członków, dyskusja nad projektami ustaw

- Ciało Ustawodawcze - 300 członków, uchwalało ustawy, projekty przedstawiali trzej członkowie Rady Stanu i trzej Trybunatu, nie miało prawa dyskutowania nad projektami, mogło je jedynie przyjąć lub odrzucić

- Senat - 80 członków dożywotnich, miał prawo badania zgodności ustaw z konstytucją, uchylania ustawy uznanej za sprzeczną z nią, inicjatywę w zakresie rewizji konstytucji. Projekt zmiany konstytucji uchwalony przez Senat miał być potwierdzony w plebiscycie przez ogół ludności. Senat dokonywał z listy narodowej wyboru konsulów, członków trybunatu i Ciała Ustawodawczego oraz Sądu Kasacyjnego

- wniosek ustawodawczy zgłaszał pierwszy konsul. Rada Stanu opracowywała projekt ustawy, który przechodził do trybunatu, gdzie dyskutowano projekt. W razie przyjęcia przedstawiano go Ciału Ustawodawczemu, decydującemu o przyjęciu lub odrzuceniu ustawy. Ustawę uchwaloną ogłaszał pierwszy konsul

- władza wykonawcza powierzona została 3 nieodwołalnym konsulom, nominowanym na 10 lat przez Senat. Decyzja Pierwszego nie wymagała zgody pozostałych, mieli jedynie głos doradczy. Pierwszy miał tez prawo wypowiadania wojny, zawierania pokoju, miał inicjatywę ustawodawczą, ogłaszał ustawy, nominował i odwoływał członków Rady Stanu, ministrów, ambasadorów, członków administracji lokalnej i prawie wszystkich sędziów.

- Ministrowie odpowiedzialni byli tylko przed Pierwszym konsulem. Nie tworzyli kolegialnej Rady Ministrów

32. Karta konstytucyjna z 1814 r.

Po klęskach poniesionych przez cesarza Napoleona I i osiedlenie go na Elbie, Senat proklamował natychmiast upadek cesarstwa i uchwalił nową konstytucję, na tron powołując Ludwika XVIII, brata ściętego Ludwika XVI. Ten konstytucję Senatu odrzucił jako stojącą na gruncie zasady suwerenności ludu i nadał ( oktrojował) nową, zredagowaną przez siebie Kartę Konstytucyjną.

- formalnie nawiązywała do niektórych urządzeń przedrewolucyjnych, przez odrzucenie teorii suwerenności ludu, przywrócenie niektórych instytucji zniesionych przez rewolucję, np. szlachectwa.

- We wstępnie gwarantowała równość wszystkich obywateli wobec prawa, wolność osobistą, wolność wyznania, chociaż religia panującą był katolicyzm), wolność prasy, nieodwołalność sprzedaży dóbr narodowych, wykluczały one możliwość odrodzenia się przywilejów stanowych

- zasady ustrojowe nawiązywały do konstytucji angielskiej

- na czele państwa stał dziedziczny król, powoływał on ministrów, tworzących radę Ministrów, był nieodpowiedzialny, wszystkie jego akty wymagały konsygnaty odpowiedzialnych ministrów

- władzę ustawodawczą sprawował dwuizbowy organ parlamentarny, składający się z Izby Parów ( miała skład arystokratyczny, członkowie dziedziczni, dożywotni, dowolnie mianowani przez króla) i Izby Deputowanych Deparlamentarnych ( wybierana na 5 lat w wyborach, których powszechność ograniczona była cenzusem majątkowym); najbogatszym w 1820 przyznano prawo dwukrotnego głosowania ( wybory pluralne)

- król miał prawo zwoływać i rozwiązywać izby, prawo inicjatywy ustawodawczej, oraz prawo sankcji i ogłaszania ustaw, oraz wydawania ordynansów

-ministrowie mogli być członkami jednej lub drugiej izby, i mogli zabierać głos w obu izbach, mieli odpowiedzialność karną

33. Konstytucja francuska z r. 1830.

Była wynikiem rewolucji lipcowej, przyjęta i ogłoszona przez Ludwika Filipa

- formalnie charakter konstytucji oktrojowanej, jednak w rzeczywistości opracowana została przez Izbę Deputowanych, weszła w życie na podstawie paktu między królem a Izbą

- w głównej części była powtórzeniem Karty z 1814, jednak wprowadziła zmiany

- zniesiony został wstęp do konstytucji, w którym król powoływał się na prawo boskie; obecnie król był monarchą prowadzonym na tron zgodnie z zasadą suwerenności ludu

- biały sztandar królewskim zastąpiono sztandarem trójkolorowym ( biały, niebieski, czerwony) używanym za czasów rewolucji

- Z Izby Parów usunięto członków dziedzicznych, co zapewniło przewagę mieszczan w tej Izbie, system wyborczy do Izby Deputowanych uległ zmianie przez obniżenie cenzusu majątkowego i cenzusu wieku, zniesiono system pluralnego głosowania

- zniesiono art. 14 danej Karty przyznający prawo wydawania przez króla ordynansów, inicjatywę ustawodawcza przyznano też obu Izbom

- rozwinął się system rządów parlamentarnych, opary na odpowiedzialności politycznej ministrów, zaczęto stosować prawo interpelacji, minister musi cieszyć się zaufaniem izb i króla, mógł go odwołać zarówno król jak parlament

34. Konstytucja francuska z r.1848 (II Republika).

Nawiązywała w pewnej mierze do konstytucji U.S.A, dodano do niej nową Deklarację, proklamującą suwerenność ludu, wolność i równość, proklamowano też prawa społeczne - prawo do pracy, do opieki społecznej i nauki.

- władzę ustawodawczą miało jednoizbowe Zgromadzenie, wybierane na 3 lata w demokratycznych powszechnych wyborach, równych, tajnych i bezpośrednich

- władza wykonawcza należała do prezydenta, wybieranego, co 4 lata w głosowaniu powszechnym, bezpośrednim i tajnym

- postawiła ogólną zasadę odpowiedzialności konstytucyjnej ( prawnej)

- akty prezydenta wymagały kontrasygnaty ministrów, ministrowie mogli być członkami Zgromadzenia, zabierać w nim głos, i przedstawiać w imieniu prezydenta wnioski ustawodawcze

- w stosunku do uchwał Zgromadzenia prezydent miał słabe weto zawieszające - mógł zażądać ponownego rozpatrzenia sprawy

- Prezydent nie miał prawa rozwiązania Zgromadzenia

35. Konstytucja II Cesarstwa we Francji.

Napoleon III po dokonaniu zamachu stanu narzucił konstytucję, zapewniającą mu władzę dyktatorską, przy zachowaniu pozorów republiki. Konstytucja stworzyła podstawę II Cesarstwa.

- na czele państwa stał dziedziczny cesarz, skupiał prawie całą władzę, mianował ministrów, którzy nie tworzyli gabinetu i byli od niego zależni

- istniała Rada Stanu, która przygotowywała ustawy, Ciało Ustawodawcze, które dyskutowało i uchwalało ustawy, Senat, który badał zgodność ustaw z konstytucją, miał prawo interpretowania konstytucji i przeprowadzania w niej zmian, jedynie ciało ustawodawcze pochodziło z demokratycznych wyborów

- cesarz skupiał w swym ręku bardzo szerokie uprawnienia ustawodawcze, sam powoływał członków Rady Stanu i Senatu, miał wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej, oraz prawo sankcji i związane z nim prawo odmówienia ogłoszenia ustawy, nawet prawidłowo uchwalonej.

36. Konstytucja francuska z r. 1875 (III Republika).

Przyjęcie w 1875 przez Zgromadzenie Narodowe większością 1 głosu ustroju republikańskiego pociągnęło za sobą uchwalenie konstytucji republikańskiej, która nie stanowiła jednego aktu ustawodawczego, ale składały się na nią 3 ustawy: O organizacji władz publicznych, O organizacji senatu; O stosunkach między władzami publicznymi. Wprowadziła do ustroju republikańskiego zasady monarchistycznej konstytucji angielskiej

- władza ustawodawcze należała do 2 izb: Senatu i Izby Deputowanych, obie w określonych wypadkach mogły się łączyć i wspólnie obradować pod nazwą Zgromadzenia Narodowego, w celu wyboru prezydenta, lub dla przeprowadzenia rewizji konstytucji

- Senat - 300 senatorów, 75 nieusuwalnych i dożywotnich, 2225 w drodze wyborów dokonywanych przez kolegia wyborcze, w których skład wchodzili elektorowie z tytułu wykonywanej funkcji, albo jako przedstawiciele rad deparlamentarnych, okręgowych lub gminnych, dolna granica wieku to 40 lat; wybierani na 9 lat, co 3 zmieniał się skład 1/3 wybieralnych senatorów; miał stanowisko równorzędne z Izbą Deputowanych w zakresie ustawodawstwa, uprawnienia sądowe do sądzenia przestępstw popełnionych przez prezydenta lub ministrów i oskarżenia Izby deputowanych, oraz sądzenia niektórych najcięższych przestępstw politycznych. Zgoda senatu była konieczna dla rozwiązania przez prezydenta Izby deputowanych przed upływem jej kadencji

- Izba deputowanych liczyła 600 posłów, wybieranych w sposób demokratyczny na 4 lata, system wyborczy był 4-przymiotnikowy, a wybory powszechne; brak cenzusu majątkowego, od 21 lat, wykluczenie wojskowych w służbie czynnej i kobiet; tajne równe i bezpośrednie.

- Parlamentowi przysługiwała cała władza ustawodawcza, obie Izby miały stanowisko równorzędne, każda ustawa musiała być uchwalona przez Izbę Deputowanych i Senat

- władza wykonawcza należała do prezydenta u ministrów

- prezydenta wybierano na 7 lat, absolutną większością głosów Zgromadzenia Narodowego, przysługiwała mu formalnie bardzo szeroka władza, kierowanie polityką wewnętrzna i zagraniczną; nie był odpowiedzialny politycznie, ponosił odpowiedzialność konstytucyjną, mianował ministrów, przewodniczył Radzie Ministrów

- ministrowie odpowiadali za działalność prezydenta, byli odpowiedzialni konstytucyjnie i mogli być sądzeni przez Senat; są solidarnie odpowiedzialni za politykę rządu, i indywidualnie za akty przez siebie wydane

- prezydent miał prawo inicjatywy ustawodawczej na równi z obu izbami, ograniczone weto zawieszające, prawo zwrócenia się do obu izb o powtórne rozpatrzenie uchwalonej ustawy; mógł zamknąć sesję po upływie 5 miesięcy od jej zwołania, za zgodą Sejmu rozwiązać przedterminowo Izbę Deputowanych

37. Konstytucja II Rzeszy Niemieckiej.

Wydana w 1871

- na czele stał cesarz niemiecki - król pruski z dynastii Hohenzollernów, jego władza miała charakter niedemokratyczny

- uprawnienia cesarza: reprezentacja Rzeszy na zewnątrz, dowództwo nad siłami zbrojnymi, mianowanie i odwoływanie urzędników Rzeszy, zwoływanie i zamykanie posiedzeń izb ustawodawczych, przygotowywanie i ogłaszanie ustaw, w stosunku, do których nie posiadał jednak prawa sankcjo

- kanclerz był kierownikiem polityki wewnętrznej i zagranicznej Rzeszy. Był mianowany przez cesarza

- władza ustawodawcza należała do Rady Związku ( pełnomocnicy państw członkowskich - 58, potem 61, większe państwa większą liczbę posłów), i Sejmu Rzeszy ( reichstag) - 397 posłów, wybieranych na 3 lata, w demokratycznych wyborach - powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych. Obie:izby” miały równorzędne stanowisko, każda miała inicjatywę ustawodawczą, do przyjęcia ustawy konieczna była zgoda obu

- jak każda konstytucja federacyjna określiła sprawy uznane za sprawy wspólne, m.in.: polityka zagraniczna, cła, waluta, różne sprawy gospodarcze jak ustanawianie podatków na cele wspólne, wojsko, marynarka wojenna, ustawodawstwo w dziedzinie prawa sądowego, poczta

- w dziedzinie sądownictwa ustanowiono Trybunał Rzeszy w Lipsku, jako jedyny najwyższy sąd Rzeszy, był on instancją rewizyjną.

PRAWO:

1. Cechy charakterystyczne prawa feudalnego: treść prawa feudalnego, główne nurty.

Główne nurty: prawo rodzinne (głównie we wczesnym średniowieczu, do XII w); prawo rzymskie - w późnym średniowieczu, zaczęło silnie oddziaływać na obowiązujące systemy prawa zwyczajowego. Nurt ten wsparty został dodatkowo przez oddziaływanie prawa kanonicznego.

Cechy charakterystyczne prawa feudalnego:

1. Dominacja prawa zwyczajowego:

- zwyczaj - powszechnie uznana forma zachowania się przyjęta w danej społeczności

- reguły zwyczajowe wiążą się z ogólną aprobatą; zaczęły być sankcjonowane prawnie tworząc system prawa zwyczajowego ( pierwotnie niepisany, wyjaśniany na wiecach)

- w związku z szybko postępującymi zmianami i bezradnością prawa zwyczajowego zaczęto tworzyć prawo stanowione

b) Partykularyzm prawa

- prawo zwyczajowe nie miało nigdy charakteru powszechnego

- zasada osobowości prawa - jednostka podlegała prawu plemienia, z którego pochodziła, bez względu na miejsce pobytu, zaczęła ona z czasem ustępować zasadzie terytorialności prawa - stosowano prawo obowiązujące na określonym terytorium

- prawo zwyczajowe kształtowało się regionalnie, powodując partykularyzm terytorialny

c) Stanowość prawa

- wykształcenie się stanów - grup społecznych rządzących się odmiennymi prawami, spowodowało wyodrębnienie się oddzielnych praw dla każdego ze stanów: szlachta - prawo ziemskie i lenne, duchowieństwo - kanoniczne, mieszczaństwo - miejskie, chłopstwo - wiejskie, dworskie

d) kazuistyka prawa

- podstawą tworzenia prawa była działalność jurysdykcyjna i orzecznictwo sądów. Treść prawa określały rozstrzygnięcia przypadków indywidualnych

- prawo nabrało charakteru kazuistycznego, będąc sumą uregulowań poszczególnych przypadków

2. Leges barbarorum.

Były to zbiory praw zwyczajowych, powstałe w państwach germańskich, obejmowały prawa poszczególnych plemion

- spisów dokonywano przeważnie z inicjatywy władcy plemiennego (szczepowego)

- spisane były w zwulgaryzowanej łacinie

- przeważały postanowienia z zakresu prawa karnego, uzupełnione normami prawa procesowego

- cechą charakterystyczną oddziaływania na prawo germańskie prawa rzymskiego i kanonicznego

- zgodnie z zasadą osobowości prawa stosowane w stosunku do danej osoby prawo szczepu, z którego się wywodzi

1. Kodeks króla Euryka - Codex Euricianus - II połowa V wieku, potem uzupełniany i nowelizowany.

- wpływy romanistyczne

- pod względem formy napisany poprawną zwulgaryzowaną łaciną

- w treści przejął wiele rzymskich instytucji prawnych

b) Edykt Teodoryka - Edictum Theodorici legis - VI w. W państwie Ostrogotów

- oparty na źródłach rzymskich - kodeksie Teodozjański, Gregoriańskim i Hermogeniańskim, oraz na zwyczajach germańskich

- miał Obowiązywać rzymian i ostrogotów, ostrogotów sprawy, których nie regulował, miały być rozwiązane za pomocą dawnego germańskiego prawa zwyczajowego

c) Lex Burgundionum - koniec V wieku, król Gundobad

- zbiór ustaw królewskich, późniejsze przeróbki to Lex Gundobada

- wpływ kodeksu Euryka i prawa rzymskiego

d) Lex Salica - VI w, zbiór prawa zwyczajowego Franków halickich

- pierwotny tekst to Pactus Legis Salicae

- Frankowie nie ulegli romanizacji

- zbiór jest pomnikiem o charakterze rdzennie germańskim, spisany prymitywną łaciną z licznymi zwrotami starogermańskimi

e) Lex Ribuaria - spis prawa franków rypuarskich, VIII w.

- zbliżony treścią do prawa halickiego

- wpływy działalności królewskiej i kościoła, nieliczne prawa rzymskiego

f) Lex Alamanorum - prawo szczepu Atamanów, VIII w

- bezpośredni wpływ duchowieństwa

- I część poświęcona ochronie interesów kościoła, dwie następne prawom świeckim

g) Lex Baiuvariorum - VIII w. Spis prawa Bawarów

- I część - sprawy kościelne, II świeckie, zapożyczenia z kodeksu Euryka

h) Lex Saxonum - z inicjatywy Karola Wielkiego, prawo Sasów, początek IX w

i) Edykt Rotara - 643

- charakter ściśle germański, bez rzymskich naleciałości

- systematycznie uporządkowany materiał normatywny, wg. Kryterium osobowego

- nie uznawał mocy obowiązującej prawa rzymskiego

3. Leges Romanae barbarorum

-Po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego w 476 r. prawo rzymskie obowiązywało nadal na jego byłym obszarze w wersji zwulgaryzowanej

- Zgodnie z zasada osobowości prawa posługiwała się nim ludność rzymska

- Leges Romanae barbarorum miały formę skróconą, niekompletną, zawierającą naleciałości germańskie

1. Brewiarz Alaryka - Breviarium Alaryka, Lex Romana Visigothorum

- wydany przez króla Alaryka w 506 roku

- oparty na kodeksie teodozjański, Sentencjach Paulusa i na przeróbce konstytucji Gaiusa

- miał obowiązywać wyłącznie i wykluczać stosowanie innych źródeł prawa

- używany do 654 roku

2. Lex Romana Brugundiorum - około V w.

- dopuszczał stosowanie innych źródeł prawa rzymskiego w kwestiach nie uregulowanych

4. Źródła prawa frankońskiego

- obowiązywała zasada osobowości prawa, w skład prawa frankońskiego weszły pomniki praw szczepowych, które uległy romanizacji, oraz takie, gdzie wypływy te nie istniały

Spisy i ustawy prawa zwyczajowego:

1. Z powodu braku oficjalnych spisów zaczęły powstawać zbiory prywatne (XIII w.), miały charakter zbiorów nieoficjalnych, zdobyły jednak uznanie i stosowano je powszechnie

- najstarsza księga prawa zwyczajowego Normandii z około 1200 roku

- Wielka Księga Prawa zwyczajowego Normandii ok1250

- Zwyczaje Beauraisis z ok. 1280

- w drugiej połowie XVI w ukazały się zweryfikowane spisy większości praw prowincjonalnych, np. paryski

2. Ustawodawstwo królewskie - kapitularze

- Kapitularze - rozporządzenia królów i cesarzy frankońskich

- capitularia legibus addende, capitularia missorum, capitularia per se scribenda

- ze względu na treść odróżnia się kapitularze świeckie, kościelne i mieszane

3. Dokumenty praktyki królewskie i prywatne

- akty spisane dla potwierdzenia dojścia do skutku jakiejś czynności prawnej - dokumenty lub dyplomy

- kartularze - zbiory dokumentów; kodeksy dyplomatyczne

- przy sporządzaniu dokumentów posługiwano się zbiorami wzorów do ich redagowania - formularzami

4. Spisy prawa rzymskiego

5. Spisy prawa germańskiego

5. Prawo kanoniczne - źródła, znaczenie, kodyfikacja

Prawo kanoniczne - normy prawne tworzone przez Kościół; nie pokrywało się pod względem zasięgu i nie było jednorodne z prawem kościelnym. Pochodziło wyłącznie od władzy kościelnej i mogło dotyczyć nie tylko stosunków kościelnych, ale i spraw świeckich.

Normy kościelne czerpano najpierw z Pisma św. Jednak ST. Testament nie stanowił źródła prawa kanonicznego w sensie właściwym, było to jedynie źródło wzorcowe.

Prawo Nowego testamentu stanowiło główne i szczególne źródło prawa kanonicznego.

Prawo kanoniczne stanowiło system prawny o charakterze powszechnym, stosowany bezpośrednio w wymiarze sprawiedliwości przez działalność sądów duchownych. Jego wpływ nie ograniczał się do spraw duchownych, ale dotyczył też świeckich podlegających jurysdykcji duchownej.

Inne źródła:

- Pisma Ojców Kościoła

- Pisma Doktorów kościoła

- ustawodawstwo synodalne - postanowienia soborów powszechnych

- ustawodawstwo prywatne

Szczegółowe źródła:

- kompendium 5 ksiąg bernarda z Pawii, koniec XII w- obejmowało kwestię źródeł, hierarchii, sądów i procesu, duchowieństwa, małżeństwa, prawa i postępowania karnego

- Dekretały Grzegorza IX, powstałe w 1234, sporządzone przez Rajmunda z Pennaforte, miały 5 ksiąg wg schematu poprzedniej:

iudex, Iudicium, clerus, conubia, crimen.

Miały charakter oficjalnej, autentycznej i wyłącznie obowiązującej księgi ustaw papieskich, wszystkie inne uchylono

- Liber Sextus; wydane po 1234 konstytucje papieskie z polecenia papieża Bonifacego VIII ułożone w 1298, jako 6 księgę dołączoną do 5 dekretariałów

- Clementinae - XIV w, z inicjatywy papieża Klemensa V, ukazała się w nieukończonej formie, systematyczny zbiór dekretariałów papieskich i uchwał soborowych

- Extravagantes - obowiązujące obok Clementinae luźne przepisy, ułożone na początku XVI w. w dwa zbiory o charakterze prywatnym

- Extravagantes Joannie Papae XXII - dwadzieścia dekretów papieża Jana XXII

- Extravagantes Communes - reszta konstytucji papieskich

Wszystkie te źródła określano wspólną nazwą Corpus iuris canonici

Kodyfikacje:

- zbiór Burcharda z Wormacji z 1012r

- Collectio Tripartita - Iwon z Chartes

- Kolekcja Pseudo Izydora - będący apokryfem zbiór z IX w.

- Concordatia discordantium canonum, - Dekret Gracjana z XII w

Pierwszy okres rozwoju prawa kanonicznego - od połowy XII do połowy XVI w, zwany był epoką glosatorów

6. Źródła prawa w Niemczech: źródła prawa ziemskiego i miejskiego.

Landrecht - prawo ziemskie

Hofrecht - prawo dworskie

Prawo ziemskie:

- najdawniejszym i równocześnie najbardziej znanym spisem zwyczajowym prawa niemieckiego było Zwierciadło Saskie (1215-1235). Był to spis prywatny, autorstwa Nike von Repkow'a, składał się z dwóch części - prawo ziemskie (Landrecht) i prawo lenne (Lehnrecht); oraz z prologu. Spisane zostało najpierw po łacinie, potem po niemiecku, autor nie znał prawa rzymskiego. Było wyczerpującym zbiorem norm z wszystkich dziedzin prawa sądowego, jak również ustroju, w pewnej mierze uwzględniało ustawy cesarskie i przepisy prawa kanonicznego. Uwzględniało również wyższość władzy cesarskiej nad papieską - min. Przepisy o niedopuszczalności wyklęcia cesarza przez papieża i nieuznawania prawa papieży, co do stanowienia spraw sprzecznych z prawem ziemskim lub lennym. Było powszechnie znane.

- Zwierciadło Szwabskie - cesarskie prawo ziemskie i lenne, prawo zwyczajowe Niemiec w końcu XIII w. Przepisy prawa zwyczajowego, rzymskiego, kanonicznego

Prawo miejskie:

- przepisy zawarte w przywilejach, aktach lokacyjnych

- wydawane przez miasta macierzyste dla miast filialnych pouczenia prawne, orzeczenia sądowe sądów wyższych miast macierzystych w sprawach przesłanych przez filialne - tzw. Ortyle

- wilkierze - ustawy wydawane przez władze miejskie

- prejudykaty - wyroki sądów miejskich

- zbiory, spisy zwyczajowego prawa miejskiego - statuty

7. Recepcja prawa rzymskiego w Europie

Odrodzenie zainteresowania prawem rzymskim w I Rzeszy niemieckiej w II połowie XV w. Przybrało charakter recepcji prawa rzymskiego. Polegało na oficjalnym uznaniu go za prawo obowiązujące i stosowane w praktyce wymiaru sprawiedliwości. Przenikanie tego prawa do Niemiec odbywało się za pośrednictwem kleru, urzędników duchownych i sądownictwa kościelnego. Była to recepcja wczesna, gdzie zaczęto stosować w sądownictwie duchownym normy prawa rzymskiego. Najsilniej normy prawa rzymskiego adoptowane były przez miasta.

W czasach recepcji pr. Rzymskie traktowane było jako prawo wydane przez poprzedników cesarzy niemieckich - prawo cesarskie.

Dwie drogi przenikania:

1. Działalność sądu kameralnego Rzeszy - Reichstkammergericht - jedyny wspólny organ sądowy dla całej Rzeszy, za jego przykładem stosowano pr. Rzymskie posiłkowo w sądownictwie poszczególnych terytoriów Rzeszy.

W procesie sądowym strona powołująca się na prawo rzymskie nie musi, jak w przypadku prawa zwyczajowego, udowadniać istnienia danego przepisu - stosowano domniemanie prawne ważności norm prawa rzymskiego.

2. Działalność fakultetów prawnych - związana ze zwyczajem przesyłania akt. Opinie te, stanowiące wiążącą podstawę wyroku, opierało się na rozwiązaniach zaczerpniętych z prawa rzymskiego.

Przedmiotem recepcji nie było klasyczne prawo rzymskie, czy kodyfikacja justyniańska jako całość - jedynie te części zawarte w digestach, które były przedmiotem zainteresowania glosatorów, oraz komentatorów w ich interpretacji.

Recepcja polegała na wykorzystywaniu przez naukę prawa siatki pojęć wypracowanej przez rzymską jurysprudencję; abstrakcyjnych pojęć, konstrukcji prawniczych, nadających się do wykorzystania.

Inaczej:

Recepcja - przyjęcie obcego systemu prawa za obowiązujący

Recepcja teoretyczna - założenie, że prawo rzymskie jest rodzimym systemem prawa. Cesarstwo rzymskie narodu niemieckiego uważano za kontynuatora imperium rzymskiego.

Recepcja w Italii:

- odrodzenie zainteresowania prawem rzymskim - glosatorzy, prawnicy szkoły w Bolonii

- zaczęto badać prawo rzymskie na podstawie Diegstów Justyniańskich. Wg Nich prawo rzymskie było prawem żywym

- połowa Xiv. - Komentatorzy - twórcze przystosowanie prawa rzymskiego do potrzeb współczesności; pogodzenie czysto teoretycznych rozważań nad prawem z potrzebami praktyki

8. Constitutio Criminalis Carolina

Ogólnoniemiecka kodyfikacja karna.

Powstanie:

- wydanie w 1507 Constitutio Criminalis Bombergensis

- na sejmie w Wormns 1521 pierwszy projekt ustawy ogólnopaństwowej

- 1524 - drugi projekt -rewizja norymberska

- na sejmie w Ratyzbonie umieszczono w tekście ustawy Klauzulę schematoryjną, nadającą jej jedynie moc posiłkową w stosunku do praw miejscowych

- ustawę opublikowano za zgodą Karola V 27 VI 1532 jako Constitutio Criminalis Karolina

Budowa i treść:

- Zbiór liczył 219 art., Z czego 76 dotyczyło prawa materialnego, a 143 prawa procesowego.

W dziedzinie prawa karnego materialnego:

- o przestępstwie decyduje nie skutek zewnętrzny a wina sprawcy

- wprowadzała kary publiczne

- dopuszczała stosowanie analogii w odniesieniu do przestępstw w niej nieprzewidzianych

W dziedzinie procesu:

- zapewnienie pierwszeństwa przed tradycyjnym postępowaniem skargowym postępowaniu inkwizycycyjnemu

- Karolina zajmuje się wyłącznie procesem karnym

- proces inkwizycyjny: sędzia wdrażał go z urzędu, łączył w sobie funkcje prowadzącego dochodzenie, oskarżyciela i wydawał wyrok. Rozwinął się system dowodów formalnych 9 przepisy prawa określały, jaką wartość miały poszczególne środki dowodowe). Najlepszy dowód - przyznanie się do winy, był wymuszany przez stosowanie tortur. Postępowanie było pisemne i w zasadzie tajne.

9. Źródła prawa we Francji

Obszary prawne:

- strefa północna prawa zwyczajowego 9 nikłe wpływy prawa rzymskiego)

- strefa południowa prawa pisanego ( silny wpływ prawa rzymskiego)

Badania prawa rzymskiego ( włoski sposób wykładu)

- podwaliny odrodzonej nauki prawa rzymskiego stworzyła szkoła glosatorów w Bolonii

- badanie prawa justyniańskiego metodą egzogenezy - tłumaczenia, w formie glos - objaśnień, niejasnych wyrazów i zwrotów wpisywanych między wierszami albo na marginesie

- szkoła postglosatorów (komentatorów) - Bartolus de Saxoferrato, Xiv, stworzyli obszerne komentarze, poddając teksty źródłowe swobodnej interpretacji

Ordonanse - miały charakter norm ogólnych, regulowały głównie kwestie z dziedziny ustroju politycznego, wprowadziły ważne zmiany w dziedzinie procesu cywilnego Ordonanse karnego

Wielkie Ordonanse o:

- postępowaniu cywilnym 1667 - stanowił podstawę wszystkich późniejszych rozwiązań legisakcyjnych w tej materii

- postępowaniu karnym 1670 - zawierał również postanowienia z dziedziny prawa karnego materialnego

- handlu 1673

- czarny kodeks 1685 - regulował stanowisko prawne Murzynów

Za Ludwika XV zostały wydane 3 fragmentaryczne Ordonanse z dziedziny prawa prywatnego:

- Ordonans o darowiznach - 1731

- Ordonans o testamentach - 1735

- Ordonans o substytucjach fideikomisarnych - 1747

Tam, gdzie zwyczaje miały bardziej zwarty charakter od XIII w zaczęły się pojawiać najpierw prywatne, spisy prawa zwyczajowego.

Najdawniejszy, zredagowany ok. 1200 r. spis prawa zwyczajowego Normandii, zastąpiony potem metodycznym i doskonalszym spisem - Wielką Księgą Prawa Zwyczajowego Normandii.

Ok. 1280 Filip de Beaumanoir sporządził spis prawa zwyczajowego okręgu Clermont - Coutumes de Beauraisis.

Beauraisis XVI wieku nastąpiła unifikacja kilku większych praw zwyczajowych, spośród których duże znaczenie miał spis prawa zwyczajowego okręgu paryskiego Coutume de Paris, szczególnie w II redakcji z 1580 roku - stanowił on wzorzec dla dalszych prac nad redakcją praw zwyczajowych.

10. Źródła prawa w Anglii

System common law:

- Centralistyczne tendencje monarchów normandzkich po 1066r. umożliwiły królom zwiększenie zakresu własnej władzy oraz narzucenie krajowi systemu scentralizowanego sądownictwa

- stopniowo likwidowano partykularne prawo zwyczajowe umożliwiając wykształcenie się jednolitego dla całego państwa prawa powszechnego - common law

Common law wykształciło się nie tyle w drodze ze zwyczaju, ile przez świadome nawiązywanie w orzecznictwie do wyroków sądowych, zapadłych uprzednio w analogicznych sprawach. Ze swego charakteru i pochodzenia było prawem precedensowym.

Termin common law miał kilka znaczeń:

- prawo zwyczajowe w ogóle

- prawo dla całej ludności

- rodzime prawo powszechne

Jego głównym źródłem było orzecznictwo sądów królewskich - zapadłe wyroki uznano za precedensy sądowe

- twórcami byli sędziowie sądów królewskich, stąd też możemy je nazwać prawem sędziowskim - judge -made law

- zlikwidowano ostatecznie w XIII w partykularyzm prawny i wprowadzono na obszarze całego państwa prawo powszechne

- prawo angielskie miało charakter narodowy - nie wpływało na nie ani prawo rzymskie ani kanoniczne

System equity law:

- potrzeby gospodarcze i społeczne wymusiły konieczność uelastycznienia i dostosowania się do nowych okoliczności prawa common law

- powstał Sąd Kancelarski niezwiązany prawem powszechnym i orzekający na podstawie norm słuszności (equity)

- postępowanie przed tym sadem było uproszczone i łatwo dostępne dla stron

- podstawą zad słuszności były: łaska monarsza, sumienie, litość

- system equity law łagodził, korygował i uzupełniał normy common law

Sądownictwo Kancelarskie wywodzi się z uprawnień kanclerza do samodzielnego rozstrzygania petycji skierowanych na jego ręce do króla.

Zaczęła się tworzyć dwutorowość prawa angielskiego - jedne sprawy rozstrzygały sądy common law, drugie sądy kancelarskie i zależne od niego judykatury

- przyjęło się z czasem, że prawo zwyczajowe jest normą podstawowa, zaś zasady słuszności oparte na prawie rzymskim regułą nadzwyczajną, przy czym odwoływanie się do nich należały tylko, gdy pierwsze okazały się nieskuteczne

Sądy królewskie

- organizacja królewskiego wymiaru sprawiedliwości, wywodziła się z podziału kurii królewskiej

a) Sąd Spraw Pospolitych- rozpatrywał przede wszystkim sprawy cywilne ( XII w)

b) Sąd Ławy Królewskiej - rozpatrywał głównie sprawy karne ( XIII w)

c) Sąd Exchequeru - skargi przeciw koronie w dziedzinie skarbowej (XIII w)

Wszystkie powyżej nazywano łącznie Sądami Westminsterskimi

• Sąd kancelarski - na czele lord kanclerz, postępowanie uproszczone, zasady słuszności (XIII w)

Razem z poprzednimi tworzył Najwyższe Trybunały Królewskie

W XIV w ustaliła się organizacja sądów koronnych delegowanych, sędziowie delegowani rozstrzygali zarówno sprawy cywilne jak i karne

Istniały również inne instytucje sądowe:

- sędziowie pokoju - 8 w każdym hrabstwie, uzyskiwali uprawnienia administracyjne i władzę sądowa w sprawach karnych

- od XIII w rozwinęły się też sądy przysięgłych, stanowiły formę udziału niefachowego czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

- Wielka Ława - wstępne badanie sprawy celem stwierdzenia istnienia podstaw do oskarżenia. Decyzja o umorzeniu lub przekazaniu sprawy do Ławy Mniejszej zapadała większością głosów

- Ława Mała dla spraw karnych

- Ława dla spraw cywilnych

Odrębnym źródłem prawa w Anglii było prawo stanowione ( statute law)- ustawodawstwo królewskie. Ustawy zwano asyzmami, konstytucjami a od XIV w statutami.

Rodzajem prawa stanowionego w dziedzinie prawa sądowego były także wydawane przez kancelarię królewską, pisemne rozkazy, ryty ( brevi, writs) - ich nieprzestrzeganie traktowano na równi z obrazą majestatu królewskiego

Oraz:

- zbiory wyroków, literatura prawnicza

Records - najwcześniejsze zbiory orzeczeń sądowych, rządowe protokoły rozpraw sądowych wraz z wyrokami

Reports - uzupełnienie records, zawierające szczegółowe motywy wyroków, wraz z prawną argumentacją

11. Prawo karne okresu wczesnego średniowiecza. Przestępstwo publiczne i prywatne, pojęcie przestępstwa, podstawy odpowiedzialności, kary państwowe, kary prywatne, system kar kompozycyjnych.

Przestępstwo - czyn zabroniony, wyrządzający szkodę jednostce lub społeczeństwu, oraz naruszający porządek publiczny i społeczny, ustalony przez zwyczaj i obowiązujące prawo. Było również grzechem obrażającym Boga; za przestępstwo uznawano takie czyny, które wywoływały zmiany w świecie zewnętrznym, oceniano je od strony skutku

Przestępstwo prywatne - naruszały interes jednostki lub rodziny ( rodu), wymierzenie kary miało charakter prywatny.

Rodzaje przestępstw prywatnych:

- przeciwko życiu i zdrowiu ( zabójstwo, uszkodzenie ciała)

- przeciwko mieniu ( kradzież, rozbój, rabunek, podpalenie)

- przeciwko czci ( zniewaga czynna, słowna, pisemna)

- przeciwko wolności ( porwanie, bezprawne więzienie)

- przeciwko moralności ( cudzołóstwo, kazirodztwo, nierząd, sodomia)

Przestępstwo publiczne - naruszało interes ogółu, pojawiło się wraz z powstaniem państwa plemienno-szczepowego; dotykały najważniejszych interesów grup rządzących oraz kardynalnych podstaw porządku prawnego, ścigane przez aparat państwowy i zagrożone karami państwowymi

Rodzaje:

- przeciwko władzy i państwu( zdrada państwa, obraza majestatu)

- przeciwko religii ( wróżbiarstwo, czary, świętokradztwo, bluźnierstwo)

- złamanie miru

Podstawy odpowiedzialności:

- nie zajmowano się podmiotową stroną przestępstwa

- odpowiedzialność zależna była od winy, często występowała bezkarność usiłowania popełnienia przestępstwa

- nie istniało odróżnienie odpowiedzialności karnej od cywilnej

- z czasem tendencje do subiektywizacji odpowiedzialności; starano się odróżniać czyny popełnione przypadkiem od usiłowania

- zaczątki uwzględniania okoliczności popełnienia przestępstwa, takie jak zatajenie, porzucenie zwłok

- instytucja początku - protoplasta obrony koniecznej, oznaczała zabójstwo tego, kto dał początek zwady czy napaści

- występowała odpowiedzialność zbiorowa

Kara - okoliczność zastosowana wobec sprawcy przestępstwa

Kary publiczne:

- kara śmierci zwykła ( ścięcie, powieszenie), kwalifikowana ( łamanie kołem, utopienie, spalenie)

- kary mutylacyjne ( obcięcie członków)

0 kary na czci - wyjęcie spod prawa, wygnanie

- kary cielesne - chłosta, post, noszenie siodła

- kary majątkowe - konfiskata całego majątku, grzywna

- kara pozbawienia wolności ( małe znaczenie)

Kary prywatne:

- krwawa zemsta ( samopomoc)

- system kar kompozycyjnych - kary prywatne, uiszczane w pieniądzach, oznaczał połączenie elementu kary i odszkodowania,

- główszczyzna - suma płacona za „głowę” zabitego jego rodzinie, uzależniona od stanowiska społecznego ofiary, płci i wieku

- kary pokutne - okup za przestępstwa

12. Prawo karne w ustawodawstwie średniowiecznych miast włoskich.

- Włochy kolebką nowych rozwiązań i teoretycznych konstrukcji z dziedziny prawa karnego. Przyjęto wiele rozwiązań prawa rzymskiego, uczeni włoscy potrafili operować definicjami

- zwyciężyła zasada publicznoprawna - uznanie każdego przestępstwa za czyn naruszający w jakieś mierze interes ogółu, przez sam fakt zakłócenia ustalonego przez państwo porządku publicznego. Wymierzenie kary winowajcy stało się sprawą władzy państwowej a z czasem jej wyłącznym atrybutem

- pojednanie pomiędzy sprawcą a pokrzywdzonym lub jego rodziną nie może uchronić przestępcy przed karą publiczną

- w miejsce systemu kar pieniężnych wprowadzono system kar cielesnych, które przy cięższych przestępstwach stają się obligatoryjne

- klasyfikacja przestępstw opierała się na kryterium wielkości grożącej za nie kary. Przestępstwo dzielono na najcięższe ( crimina atrocissima), ciężkie (atrocia) atrofia lekkie (leva)

- przestępstwa dzielono również na przewidziane w przepisach, tzw. Zwyczajne ( crimina ordinaria) i nieprzewidziane, nadzwyczajne (crimina extraordinaria)

- uznano stronę podmiotową przestępstwa za czynnik stanowiący podstawę odpowiedzialności sprawcy i decydujący o jej zakresie

- dawna rzymska reguła, że przy przestępstwach należy patrzeć nie na rezultat, lecz na wolę, została w prawie statutowym i judykaturze miast włoskich podniesiona do rangi zasady

- nie doszło do skonstruowania definicji winy, rozróżniano jednak winę umyślną od winy nieumyślnej

- dolus - obejmowało działanie umyślne, świadome, gdy sprawca wykazywał zamiar, wolę wywołania skutku przestępnego

- wina nieumyślna, culpa, cechowała się brakiem znamion popełnienia przestępstwa, chodziło o działania z lekkomyślności, niedbalstwa

- zaczęto rozróżniać winę nieumyślną od czystego przypadku, za który sprawca z reguły nie ponosił odpowiedzialności

- znacznemu ograniczeniu uległy przejawy odpowiedzialności zbiorowej

- zrównano odpowiedzialność karną kobiet i mężczyzn, różnice tylko w zakresie wymiaru kar

- prawo statutowe normowało przesłanki odpowiedzialności karnej nieletnich - nieletniemu nie można było przypisywać takiej samej winy, co osobie dorosłej, ze względu na jego ograniczoną w młodym wieku poczytalność

- instytucja obrony koniecznej (defensio) - dopuszczała odparcie napaści, musiała być umiarkowana, dokonana z powodu napaści a nie zemsty, reakcja powinna nastąpić natychmiast, i dokonana środkiem odpowiadającym środkom napastnika. Przekroczenie granic obrony koniecznej podlegało karze

- pomoc własna - egzekwowanie swych praw w drodze samopomocy było niedopuszczalne

- zezwalano na zemstę na złodzieju przyłapanym nocą we własnym domu

- czasem bezkarne były czyny popełniane w afekcie - w stanie silnego wzburzenia umysłu, ograniczającego świadomość sprawcy, np. zabicie cudzołożnika

- kradzież z nędzy pod warunkiem, że dokonana w szczególnych warunkach, dla zaspokojenia natychmiastowej potrzeby

-o przestępstwie decydować powinien zamiar z nie skutek, pod względem podmiotowym mimo braku skutku przestępca powinien ponosić odpowiedzialność

- wyodrębniło się pojęcie usiłowania, prawnicy włoscy odróżnili poszczególne stadia czynu przestępnego, pojawiły się 3 elementy usiłowania - zamysł, zły zamiar (cogitare); przystąpienie do działania, czynności przygotowawcze (agitare); niedopuszczenie do skutku ( non perducere ad efectum).

- powstały 3 stopnie usiłowania: oddalony, bliski i najbliższy; czynności zaliczane do drugiego stopnia były niekiedy traktowane jako usiłowanie karalne

- odpowiedzialność za udział w przestępstwie ponosił nie tylko sprawca, ale każdy, kto brał w nim jakikolwiek udział

- trzy rodzaje udziału w przestępstwie:

Mandat - polecenie lub nakaz popełnienia przestępstwa, consilium 0- udzielenie rady, pomocy moralnej do przestępstwa); auxilium - pomoc natury fizycznej

Przy mandacie odpowiedzialność zleceniodawcy i wykonawcy była z reguły jednakowa

- odrębną formą udziału był spisek - conspiratio

System kar:

- publicznoprawny charakter kary

- kary na życiu i ciele

- zakaz wykupienia się od kary mężobójstwa

- całkowite wypieranie kar kompozycyjnych

- wprowadzono kary ściśle oznaczone bądź arbitralne

13. Zmiany w prawie karnym późnego średniowiecza

Nowa klasyfikacja przestępstw

- wzrost liczby czynów naruszających interes ogółu, np. sprawy królewskie - przestępstwa skierowane przeciw interesom króla, sądzone przez organa królewskie

- zasada publicznoprawna

- podział ze względu na wagę przestępstw causa maiores

- - wyróżnienie zbrodni i przekroczeń

- podział ze względu na wolę dokonania przestępstwa

- podział na gardłowe i niegardłowe

- - zbrodnia obrazy majestatu

- nowe kategorie czynów przestępnych - przestępstwa przeciwko władcom i sadom

- pojęcie herezji

- przestępstwo przeciw czci

- subiektywizacja odpowiedzialności

- indywidualizacja odpowiedzialności

- każdy przestępstwo naruszało w jakiś sposób istniejący w państwie porządek

- „Carolina” nie przewidywała możliwości wykupienia się od kary

- konstytucja z 1588 - zakaz pojednania się stron poza sądem przy przestępstwach mężobójstwa

- rozpowszechnienie się poglądu o winie jako podstawie odpowiedzialności

- rozróżnienie stopni winy

- opracowanie okoliczności wyłączających np. niezawiniony przez sprawcę błąd

- konstrukcja stanu wyższej konieczności

- czary zaliczano do zbrodni obrazy majestatu boskiego

- państwo miało publiczne prawo karania wszystkich przestępstw. „Carolina”, nie znała już kar prywatnych, wszystkie miały charakter publiczny, a ich celem było odstraszenie innych od popełnienia przestępstwa drogami jak najsurowszej represji karnej

- niezwykłe rozbudowanie katalogu kar- kara sprawiedliwa była ściśle dopasowana do charakteru i ciężkości popełnionego przestępstwa

- kary odzwierciedlające, 8 rodzajów kar śmierci

14. Proces sądowy w średniowieczu, ogólna charakterystyka

- brak rozróżnienia bezprawia karnego od cywilnego, cywilnego postępowaniu sądowym czyny naruszające prawo karne, przestępstwa i krzywdy o charakterze prywatno - prawnym były dochodzone w tym samym trybie, zmierzały do ukarania sprawcy

- brak odrębności postępowań w sprawach cywilnych i karnych

- ok. XII w. rozróżnienie skarg na cywilne i karne

- w dziedzinie procesu sądowego - rozróżnienie przestępstw naruszających interesy ogółu od naruszających interesy jednostek

- przestępstwa publiczne dochodzone był z urzędu, prywatne w drodze postępowania prywatno - skargowego

- specjalne postępowanie przed obliczem króla - proces rugowy

15. Proces rzymski - kanoniczny.

- podstawą postępowania zasady rzymskiego procesu kognicyjnego, stosowany od XIII w. najpierw w praktyce komun włoskich

- pisemność postępowania, wymiana pism procesowych między stronami

- proces skargowy

- zasada dyspozycyjności - tylko od woli stron zależało rozpoczęcie procesu, sędzia działał dopiero po otrzymaniu skargi powoda, strony dysponowały swymi prawami procesowymi i materialnymi, mogły w pewnych stadiach procesu zawrzeć ugodę

- zasada kontradyktoryjności (sporności)

- sędzia opierał się na materialne zebranym przez strony i w wyrokowaniu musiał się trzymać treści żądań powoda

- opierał się na zasadzie prawdy formalnej

- miał dwa stadia:

a) wdanie się w spór - litis contestatio, rozpoczęte od wniesienia przez powoda pozwu do sądu, wraz z pisemną skargą, zawierającą nazwisko powoda, przedmiot roszczenia, określenie sądu, podstawę prawną, oraz nazwisko pozwanego

b) merytoryczny rozbiór sporu, nie wolni się było z niego wycofać bez zgody sądu i przeciwnika procesowego, ani zmieniać treści skargi

- ze środków dowodowych najważniejsze było przyznanie się strony, oraz przysięga stron, zeznania świadków, dokumenty

- środkiem odwoławczym była apelacja ( możliwość dwukrotnej)

- prawomocny wyrok stawał się tytułem egzekucyjnym

16. Proces inkwizycyjny - cechy, charakter i przebieg postępowania inkwizycyjnego - rola tortur.

Proces inkwizycyjny był wszczynany z urzędu przez sędziego lub specjalny organ powołany do ścigania przestępstw. Wszystkie funkcje procesowe złączone były w osobie sędziego ( rola oskarżającego, wyrokującego, broniącego). Był tajny i pisemny. Oskarżony przestawał być podmiotem, a stawał się przedmiotem procesu. Pierwsze stadium postępowania inkwizycyjnego ( inkwizycja generalna) miało na celu ustalenie czynu przestępnego i zebranie poszlak wystarczających do wdrożenia śledztwa przeciw osobie sprawcy - miała charakter postępowania informacyjnego. Wszczynana była na podstawie donosu, obejmowała wizję lokalną i sumaryczną i przesłuchania świadków bez przysięgi. Drugie stadium, zwane inkwizycją specjalna, polegał na działaniu inkwirenta przeciw podejrzanemu, który stawał się oskarżonym, z reguły wtedy następowało jego uwięzienie. Przesłuchania były tajne. Postępowanie dowodowe miało na celu zebranie określonej liczby dowodów formalnych, które mogłyby stanowić podstawę do wydania wyroku. Do dowodów określanych jako niepełne lub pośrednie należały poszlaki. Najlepszym dowodem było przyznanie się, do wyroku skazującego wymagano pełnego dowodu winy oskarżonego. Niekiedy wyodrębnia się ostatnie stadium, zwane rozprawą końcową, albo końcowym przesłuchaniem oskarżonego, było ono jawne i ustne. Możliwość odwołania się była ograniczona.

Stosowanie tortur było sposobem zmuszania oskarżonego do składania zeznań, które po torturach musiały być potwierdzone przez oskarżonego. W razie sprzeczności w zeznaniach tortury można było ponowić. Stosowano je również po zakończeniu postępowania, w celu pozyskania informacji o wspólnikach. Osoby wyższych stanów z reguły nie były im poddawane, a wobec wszystkich dopuszczalne jedynie w przypadku istnienia odpowiednich poszlak. Ich stosowanie było nieodłącznym elementem postępowania inkwizycyjnego.

17. Rozwój i charakter prac kodyfikacyjnych w oświeceniu.

Oświecenie nazywano wiekiem kodyfikacji, pojawiły się dzieła z zakresu polityki ustawodawczej, zasad sztuki legislacyjnej, min Monteskiusz „O duchu praw”, rozważania o doskonalszym prawodawstwie „O nauce prawodawstwa” Kajetana Filangieriego. Twórcą pojęcia kodyfikacji był Jeremiasz Bentham, a jego program reformy opierał się na idei pełnego zbioru praw. Ogółem ruchowi przewodziła idea całkowicie nowego, oderwanego od średniowiecza porządku prawnego, zbudowanego od podstaw.

Założenia:

- zbudowanie całkowicie nowego porządku prawnego

- zerwanie z feudalnym partykularyzmem prawnym istnieniem wielu rozproszonych, niezgodnych ze sobą przepisów

- prawa zwyczajowe zastąpione jednolitym zbiorem

- myśl wyłącznego obowiązywania kodeksu

- idea zupełności kodeksu

- krótki kodeks

- wymóg jasności i powszechnej zrozumiałości kodeksu

- ideę porządkowania i spisywania prawa oparto na kulcie rozumu oraz doktrynie prawa natury

- najszybciej udało się zrealizować idee kodyfikacyjne na gruncie prawa karnego

18. Wpływ szkoły prawa natury na proces kodyfikacyjny.

Wspólną cechą kodyfikacji XVIII w. było to, ż ich podstawą ideologiczną była filozofia prawa natury, odwoływanie się do pewnych stałych, niezmiennych, wartości, poszukiwania ideałów w wymiarze absolutnym. Człowiek był uważany za cząstkę wielkiego mechanizmu natury, wizja nowego porządku społecznego wywodzona była z poznawalnych rozumem praw przyrody. Oświeceniowe postulaty przebudowy istniejącego porządku prawnego, nacechowanego były w dziedzinie prawa prywatnego egalitaryzmem i liberalizmem, w dziedzinie prawa karnego humanitaryzmem i bezpieczeństwem prawnym jednostki.

Szkoła prawa natury wiąże się z osobą Hugona Grocjusza, holenderskiego prawnika, który sformułował katalog występujących w społeczeństwie stałych niezmiennych, wynikających z natury człowieka prawideł. Postulowano przenikanie prawa natury do każdego z istniejących ustawodawstw jako czynnika służącego przebudowie porządku prawnego bądź weryfikacji prawa dotychczasowego

19. Kodyfikacja prawa karnego - Constitutio Criminalis Theresiana, Józefina, Francisiana, Leopoldina, Landrecht pruski.

Constitutio Criminalis Theresiana 1768, na polecenie Marii Teresy:

- kodeks dzielił się na 2 części; I zawierała w większości przepisy z zakresu postępowania karnego oraz nieliczne artykuły homomaterialne, które miały charakter przepisów ogólnych; II zawierała postanowienia o poszczególnych przestępstwach i sposobach ich karania; całość liczyła 104 artykuły, były one wieloparagrafowe.

- mieściła się całkowicie w feudalnym porządku prawnym

- obejmowała przepisy prawa karnego materialnego i procesu karnego

- wychodziła z założenia publicznoprawnego charakteru przestępstwa

- wyodrębniała przestępstwa publiczne i prywatne, oraz mieszane

- ze wzg. na rodzaj kary dzieliła przestępstwa na bardzo ciężkie ( zagrożone kwalifikowaną karą śmierci), ciężkie ( karane śmiercią lub wyjęciem spod prawa) i lekkie.

- dopuszczała stosowanie analogii i kar arbitralnych

- uwzględniała różnice stanowe w wymiarze kary

- kara miała charakter wyłącznie odstraszający

Józefina na polecenie cesarza II w 1787r.

- dotyczyła wyłącznie prawa karnego materialnego

- składała się z dwóch części: I - o przestępstwach i karach kryminalnych, II - o przestępstwach i karach politycznych; precyzyjne rozróżnienie po raz pierwszy między przestępstwami ciężkimi ( kryminalnymi) a mniejszej wagi

- składała się z 264 paragrafów, wolna od kazuistyki, napisana jasnym i prostym językiem

- w pierwszym paragrafie przyjmowała zasadę, że przestępstwem jest tylko taki czyn, który za przestępstwo jest w niej uznany, dawała próbę formalnej definicji przestępstwa, sankcjonując po raz pierwszy zasadę nullum crimen sine lege

- znosiła arbitralność sądów w dziedzinie systemu kar, stosując jedynie te zawarte w kodeksie - nulla poena sine lege

- nie przewidywała żadnego zróżnicowania odpowiedzialności karnej ze względu na stan społeczny sprawcy

- zrównała usiłowanie z dokonaniem przestępstwa

- zniesiono instytucję przedawnienia przestępstwa i kary

= dążenie do ujęcia zbrodni obrazy majestatu jako zamachu przeciwko państwu, a nie tylko osobie panującego

- zniesienie karalności czarów

- wprowadzenie karalności pojedynków

- karalność samobójstwa

- spojrzenie humanitarne na funkcję kary jako czynnika dającego możliwość poprawy

- zniesienie kary śmierci w postępowaniu zwyczajnym, w postępowaniu doraźnym tylko przez powieszenie

- podstawowe kary pozbawienia wolności

- kary więzienia ze względu na czas trwania dzieliły się na czasowe, długie i długotrwałe, a na stopień dolegliwości na łagodne, ciężkie i najcięższe

Francisiana 1803

- składała się ze wstępu i 210 paragrafów - 24 księgi

- dokonała ścisłego podziału przestępstw na dwie kategorie zbrodni i ciężkich przestępstw policyjnych; każda z dwóch ksiąg dzieliła się na część ogólną i szczególną, oraz zawierała odrębne przepisy proceduralne

- zbrodnie karane były przez władze sądowe, ciężkie policyjne przestępstwa ( wszelkie przestępstwa z działania lub zaniechania popełnione nieumyślnie, oraz lżejsze uszkodzenia ciała i czyny naruszające dobre obyczaje) przez administracyjne

- przywrócenie instytucji przedawnienia

- rozszerzenie kategorii przestępstw przeciwko władzy państwowej

- przestępstwa przeciw religii i obyczajowe zaliczone do zbrodni

- wprowadzenie kary śmierci za najcięższe przestępstwa

- zniesienie kary konfiskaty majątku

- wprowadzała możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary i przedterminowego zwolnienia z więzienia.

Leopoldina - 1786

- składała się z 119 art. Ich treść normowała nie tylko prawo karne materialne, lecz również zawierała przepisy dotyczące postępowania sądowego i organizacji sądów, powodowało to małą przejrzystość kodeksu

- pierwszy w europie kodeks karny, realizujący podstawowe postulaty doktryny humanitarnej

- nowa humanitarna koncepcja kary, jako środka służącego poprawie przestępcy

- skreśliła z katalogu wszystkie okrutne kary cielesne i hańbiące oraz karę śmierci

- podstawową karą kara więzienia o surowych rygorach- zlikwidowano wszelkie formy odpowiedzialności zbiorowej

Landrecht pruski 1794, na zlecenie Fryderyka II, składał się z 19 187 paragrafów, zawierał przepisy nie tylko z prawa karnego, ale też z prawa państwowego i administracyjnego.

- przepisy karne zawarte w tytule XX, cz. II obejmujące 1577 paragrafów

- archaiczny, kazuistyka, brak ścisłego rozróżnienia norm prawnych od wskazówek natury moralno - obyczajowej

- element nowy - przyjęcie zasady nullum crimen sine lege

- dopuszczał stosowanie wobec niektórych kategorii przestępców, recydywistów, włóczęgów, żebraków środków zabezpieczających, pozwalających na zamykanie ich w domach pracy już po odbyciu kary, na dowolnie długi czas

- system kar na gruncie teorii odstraszania

- przeważały kary pozbawienia wolności, jednak utrzymano kwalifikowane kary śmierci

- utrzymywał prawo karcenia domowego - ius castigandi

20.Wielkie kodyfikacje prawa cywilnego XIX w.: KN, ABGB,BGB (powstanie, charakterystyka, systematyka).

Kodeks cywilny austriacki - ABGB, składał się z 1502 paragrafów, poza krótkim wstępem dzielił się na trzy działy - o prawie osobowym, rzeczowym, o przepisach wspólnych prawom osobowym i rzeczowym.

- opierał się na prawnonaturalnych, ujmowanych abstrakcyjnie założeniach równości podmiotów prawa, nieograniczonej własności i swobody umów

- operował sformułowaniami krótkimi i prostymi, odwołaniami do zasad zdrowego rozsądku i słuszności

- zmiany w postaci trzech nowel - I z 1914 wprowadzała zmiany w dziedzinie prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego. Nowela II z 1915 - zawierała przepisy o sprostowaniu i odnowieniu granic, nowela II z 1916 zmieniała niektóre przepisy prawa zobowiązań

- określał małżeństwo jako umowę, przewidywał jurysdykcję świecką we wszystkich sprawach dotyczących ważności małżeństwa, rozłączenia czy rozwodu

- zawarcie małżeństwa następowało w formie alternatywnej: wyznaniowej, lub świeckiej

- separacja, rozłączenie było możliwe dla wszystkich, rozwód jedynie dla niekatolików; przewidywał odrębne zasady zawierania i rozwiązywania małżeństw żydowskich, wraz z zaczerpniętą z Talmudu instytucją listu rozwodowego

- rozdział majątku przy domniemaniu, że mąż jako ustawowy zastępca zarządza majątkiem żony

- nowelizacja dawała małoletniemu, pozostającemu na utrzymaniu rodziców, prawo samodzielnego zobowiązywania się do świadczenia usług, a tylko „ważne przyczyny” uzasadniać mogły odwołanie takiej umowy przez ojca lub opiekuna

Code Civile des Francais (Kodeks cywilny Francuzów/Kodeks Napoleona) 1804

- składał się z 2281 artykułów podzielonych na trzy księgi:

I o osobach ( prawo osobowe małżeńskie, adopcja, opieka, kuratela; przepisy o nabywaniu i utracie praw cywilnych, prawo małżeńskie osobowe, przepisy o władzy ojcowskiej)

II o majątkach i różnych rodzajach własności ( własność, użytkowanie, służebności)

III o różnych sposobach nabycia własności ( spadkowe, zobowiązaniowe)

- nie wyodrębniono części ogólnej

- użyto prostego i zrozumiałego języka, zastosowano normy generalne

- wielkie znaczenie przywiązywał do własności nieruchomości

- połączył normy prawa rzymskiego z dawnym prawem zwyczajowym i radykalnymi prawami rewolucji

- problemem była wykładnia jego przepisów- przeciwdziałanie próbom jego interpretacji

- oparty na prawnonaturalnych założeniach równości, nieograniczonej własności prywatnej, swobody umów, realizował postulaty burżuazjo

- miał charakter antyfeudalny, opierał się na zasadach indywidualizmu i liberalizmu burżuazyjnego

- zachował wiele elementów dawnej epoki, szczególnie w patriarchalnej koncepcji legalnej rodziny, podporządkowanej całkowicie władzy męża i ojca

BGB - opracowany w 1896, miał 2385 paragrafów, podzielonych na pięć ksiąg

I część ogólna, II prawo zobowiązań, III prawo rzeczowe, IV prawo rodzinne, V prawo spadkowe

- systematykę tę wypracowała szkoła pandektowa ( nauka recypowanego prawa rzymskiego)

- rozbudowany aparat abstrakcyjnych i precyzyjnie sformułowanych pojęć

- język był precyzyjny, ale nasiąknięty trudna terminologią

- wprowadzenie klauzul generalnych, zezwalających sędziemu na rozstrzyganie spraw, również na podstawie zasad dobrej wiary, zwyczajów obrotu

- wywierał wpływ na ustawodawstwo cywile Europy i świata

21. Kierunek humanitarny w wieku Oświecenia: czołowi humanitaryści, główne postulaty humanitarystów, początki realizacji postulatów humanitarnych.

- humanitaryzm narodził się na początku XVIII w, poprzez protest przeciwko okrutnemu systemowi prawa karnego, opartego na Carolinie

-jednym z prekursorów był Chrystian Thomasius, był zwolennikiem tolerancji religijnej, negował istnienie przestępstwa czarów

- encyklopedyści francuscy: Denis Diderot, Monteskiusz, Jan Jakub Rousseau, Wolter

-we Włoszech Kajetan Filangieri “Nauka prawodawstwa”

- 1764 „O przestępstwach i karach” Cezarego Beccarii

- humanitarna teoria kary:

* Kara jako środek „pedagogiki społecznej”, której celem jest prewencja

* Miała być sprawiedliwa, proporcjonalna do wyrządzonej szkody, winy sprawcy

* Miała być określona ustawowo

- postulat usunięcia kar okrutnych i hańbiących, oraz zmiany hierarchii środków represji karnej

- za najwłaściwszy środek represji karnej uznano karę pozbawienia wolności

- domagano się określenia, jaki czyn uważa się za zabroniony

- w kwestii przestępstw przeciwko państwu kładziono nacisk nie na osobę monarchy, lecz ochronę państwa

- zindywidualizowanie odpowiedzialności - likwidacja odpowiedzialności zbiorowej

22. Kodyfikacje napoleońskie: kodeks cywilny (c.c. - Kodeks Napoleona), kodeks procedury cywilnej, kodeks handlowy, kodeks karny. Francuskie prawo sądowe w okresie ponapoleonskim.

Code Civile des Francais (Kodeks cywilny Francuzów/Kodeks Napoleona) 1804

- składał się z 2281 artykułów podzielonych na trzy księgi:

I o osobach ( prawo osobowe małżeńskie, adopcja, opieka, kuratela; przepisy o nabywaniu i utracie praw cywilnych, prawo małżeńskie osobowe, przepisy o władzy ojcowskiej)

II o majątkach i różnych rodzajach własności ( własność, użytkowanie, służebności)

III o różnych sposobach nabycia własności ( spadkowe, zobowiązaniowe)

- nie wyodrębniono części ogólnej

- użyto prostego i zrozumiałego języka, zastosowano normy generalne

- wielkie znaczenie przywiązywał do własności nieruchomości

- połączył normy prawa rzymskiego z dawnym prawem zwyczajowym i radykalnymi prawami rewolucji

- problemem była wykładnia jego przepisów- przeciwdziałanie próbom jego interpretacji

- oparty na prawnonaturalnych założeniach równości, nieograniczonej własności prywatnej, swobody umów, realizował postulaty burżuazjo

- miał charakter antyfeudalny, opierał się na zasadach indywidualizmu i liberalizmu burżuazyjnego

- zachował wiele elementów dawnej epoki, szczególnie w patriarchalnej koncepcji legalnej rodziny, podporządkowanej całkowicie władzy męża i ojca

Kodeks Handlowy 1807:

- składał się z 648 artykułów podzielonych na 4 księgi

I prawo handlowe i wekslowe

II prawo morskie

III prawo upadłościowe

IV jurysdykcje i organizacja sądów handlowych

- podstawą ujęcia materiału prawnego było kryterium przedmiotowe ( obiektywne), którego centralną materią były czynności handlowe

Code penal - Kodeks Karny Napoleona 1810

- składał się z rozdziału wstępnego i 4 ksiąg

I o karach kryminalnych i poprawczych

II O sposobach karnych -część ogólna

III O zbrodniach i występkach oraz ich karalności

IV O wykroczeniach i karach policyjnych - część szczegółowa

- ustanowiono trójpodział przestępstw na:

Zbrodnie - wymierzano kary dręczące ( śmierci, dożywotnich lub czasowych robót publicznych, więzienia, deportacji) oraz kary hańbiące ( pręgierza, wygnania, pozbawienia praw obywatelskich, piętnowania, konfiskaty majątku)

Występki - wymierzano kary poprawcze ( np. umieszczano w domu poprawy, czasowe pozbawienie praw obywatelskich i cywilnych, grzywny, więzienie)

Wykroczenia - groziły kary policyjne ( np. grzywna do 15 franków, areszt do 5 dni)

- w sprawach o zbrodnie orzekały trybunały dystryktu z udziałem ławy przysięgłych

- występki sadziły trybunały policji poprawczej

- wykroczenia rozpoznawały sądy policji manipulacyjnej

- powrócono do szerokiego stosowania kar śmierci, przywrócono karę konfiskaty majątku, niektóre przestępstwa karane były dodatkowo piętnowaniem poprzez wypalanie znaków na ciele

- zadaniem kodeksu była przede wszystkim ochrona prawa własności prywatnej

Kodeks procedury cywilnej 1806

- zawierał charakterystyczne cechy nowożytnego procesu cywilnego, zasady ustności, jawności, kontradyktoryjności, swobodnej oceny dowodów przez sędziego, formalizmu procesowego, dyspozycyjności

- przed wytoczeniem powództwa przewidywał przeprowadzenie przed sędzią pokoju próby pojednania

- pertraktacje pomiędzy pełnomocnikami stron kończyły się wnioskiem o wniesienie sprawy na wokandę

0 pierwsze posiedzenie - charakter porządkujący ( złożenie wniosków z zarzutów procesowych)

- drugie - ustna debata z udziałem stron i ich adwokatów

- postępowanie dowodowe poza sądem prowadził specjalnie delegowany sędzia

- wyrok zapadał przynajmniej większością głosów ( wyrok poprzedzała narada składu orzekającego)

- wyrok zaoczny w wypadku niestawienia przez pozwanego obrońcy, lub jednego z obrońców lub strony

- w sprawach drobniejszych proces sumaryczny przed sędzią pokoju

Środki odwoławcze:

- zwyczajne - apelacja, 3 miesiące od doręczenia wyroku lub upływu terminu sprzeciwy

- nadzwyczajne - restytucja, opozycja

- kasacja - środek odwoławczy, skierowany przeciw wyrokowi ostatecznemu

23. Szkoła historyczna, pandektysytka, pozytywizm prawniczy. Kierunki opozycyjne w stosunku do pozytywizmu: jurysprudencja interesów, szkoła wolnego prawa.

Pandektystyka - nauka recypowanego prawa rzymskiego; jej systematyka dzieliła system prawa cywilnego na część ogólną, prawo zobowiązań, rzeczowe, rodzinne i spadkowe

Pozytywizm prawniczy:

- sprowadzał naukę prawa wyłącznie do analizy zawartych w kodeksach norm prawnych

- stan taki zainicjowały już dwie pierwsze kodyfikacje - kodeks Napoleona i ABGD; do ich tworzenia w skład komisji kodyfikacyjnych powołano wyłącznie przedstawicieli nauki prawa, nigdy nieczujących się związanymi z rzeczywistością społeczno - gospodarczą, którą zawsze traktowali intuicyjnie

- sens i znaczenie przepisów prawa oderwały się od aktualnej rzeczywistości

Szkoła egzegezy ( odmiana pozytywizmu prawniczego) - traktowanie kodeksów cywilnych jako zamkniętej i spójnej całości; rola sędziego sprowadzona do stosowania przepisów odnoszących się do konkretnych stanów faktycznych

Jurysprudencja interesów:

- powstała na niemieckim uniwersytecie w Tybindze

- prawo nie powinno być tworzone samo dla siebie, lecz spełniać rolę służebną wobec społeczeństwa, którego interesy ma odzwierciedlać

- przebudowa istniejących systemów prawa w kierunku ich bliższego związania z istniejącymi w państwie stosunkami społeczno - gospodarczymi

Szkoła wolnego prawa:

- wypełnienie luk w prawie poprzez prawotwórczą działalność sędziego, nie przez urzędową wykładnię prawa

- uzupełnianie luk miało się opierać na zasadach określonych przez teorię prawa

24. Szwajcarski kodeks cywilny - ZGB

- 1907/1912, część ogólną zastąpił krótki wstęp, dalej następowały cztery księgo

I o prawie osobowym, II rodzinnym, III spadkowym, IV rzeczowym

- jakby księgę V tworzyło prawo zobowiązań

- ZGB uważany jest za najlepsze dzieło ustawodawcze nowożytnej i współczesnej myśli ustawodawczej, zamknął jednocześnie epokę wielkich kodyfikacji cywilnych

- udało się w nim połączyć odrodzone prawo rzymskie z tradycją rodzimego prawa zwyczajowego - wpłynęło to korzystnie na zastosowana technikę legislacyjną jak i treść kodeksu

- tekst był prosty i powszechnie zrozumiały, przepisy były krótkie, a ich stylistyka zgrabna

- wprowadzono normy ogólne, będące jedynie wytycznymi dla orzecznictwa sądowego

- treść ZGB wyrażała zasady porządku prawnego charakterystycznego dla stadium przejściowego od kapitalizmu wolnokonkurencyjnego do monopolistycznego, uwzględniono interesy warstw uboższych

- opiera się na tendencji egalitarnej i liberalnej, z uwzględnieniem sytuacji ekonomicznej słabszych uczestników obrotu

- art. 1 upoważniał sędziego, w razie luki w ustawie, do rozstrzygania według reguł, które by ustanowił, gdyby sam był ustawodawcą, był to przepis oparty o tzw. Szkołę wolnego prawa

25. Kierunki zmian w prawie cywilnym w XIX/XX wieku.

Prawo osobowe:

- zasada powszechności: jedność praw cywilnych dla wszystkich obywateli (zniesienie odrębności praw stanowych)

- zasada równości - miała znaczenie czysto formalne, jej ograniczenia dotyczyły kobiet, dzieci, osób o odmiennych wyznaniach, stanie majątkowym oraz molarnego prowadzenia

- zdolność prawną osoba nabywała z chwilą urodzenia, prawo zapewniało przy tym ochronę dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nienarodzonego, utrata zdolności prawnej następowała generalnie wraz ze śmiercią jednostki, jedynie Kodeks Napoleona przewidywał istnienie śmierci cywilnej

- ograniczenia zdolności prawnej wynikały z płci, pochodzenia ze związku pozamałżeńskiego, wyznania

teoria fikcji - realnym podmiotem prawa mógł być wyłącznie człowiek

Teoria majątku celowego - osoba prawna jako rzeczywisty bezpodmiotowy majątek, związany z realizacją określonego celu

Teoria interesu - osoba prawna uważana wyłącznie za wytwór techniki prawa

Teoria kolektywnej własności - osoba prawna jako własność kolektywna

- w dobie przechodzenia w fazę monopolistyczną kapitalizmu zmieniono poglądy na istotę osoby prawnej ( teorie uznające byt osoby prawnej)

# teoria organiczna - osoba prawna jako byt realny, przypominający istotę ludzką, a więc twór obdarzony własną wolą i organami, posiadający pełną zdolność do działań prawnych

- podział osób prawnych:

# korporacje i fundacje - ze względu na konstrukcje

# osoby prawne prawa prywatnego i publicznego - ze względu na kryterium prawne

Prawo małżeńskie osobowe:

Systemy prawnej regulacji prawa małżeńskiego osobowego

1. system laicki ( min w kodeksie Napoleona)

- zawarcie małżeństwa umową cywilną przed urzędnikiem stanu cywilnego

- możliwość rozwiązania małżeństwa przez rozwód

- nieważne było małżeństwo zawarte przez osobę nieposiadającą zdolności do czynności prawnych, w stanie zaburzenia władz umysłowych, z naruszeniem przepisów o przeszkodach małżeństwa, powinowactwa oraz bigamii i cudzołóstwa

2) System mieszany ( świecko - wyznaniowy) ( Landrecht pruski, ABGB)

- małżeństwo jako umowa cywilna uwzględniająca regulacje prawa wyznaniowego

- zawarcie małżeństwa w formie alternatywnej - świeckiej lub wyznaniowej

- rozwód - mógł być orzeczony tylko w stosunku do niekatolików, zaś separacja wobec wszystkich

2. System wyznaniowy ( w rosyjskim Zbirze Praw)

- uznanie wyłącznie religijnej formy zawarcia małżeństwa

- normowanie spraw związanych z małżeństwem jedynie prawami wyznaniowymi

Prawo małżeńskie majątkowe”

- opierało się na uregulowaniu stosunków majątkowych w drodze umowy, a w razie jej braku na uregulowaniu ustawowym

- system wspólności majątkowej ( Kodeks Napoleona)

Uznanie całości lub części mienia małżonków za majątek wspólny

Zarząd i rozporządzenia majątkiem wspólnym przysługiwało wyłącznie mężowi

- system rozdzielności majątkowej

Rozdział majątku małżonków, ale mąż jako głowa rodziny mógł zarządzać majątkiem żony

- uregulowania mieszanie

Prawo własności:

- własność - pełne i nieograniczone władztwo jednostki nad rzeczą

- zasada nienaruszalności własności prywatnej

- ujęcie prawa własności od strony negatywnej przez podkreślenie, czego nie wolno właścicielowi

- przełom XIX/XX w - rozwój gospodarki monopolistycznej

Hasła solidaryzmu społecznego

Teoria funkcjonalizmu

Polityka interwencjonalizmu państwowego

Prawo spadkowe:

- powszechność praw spadkowych, spadkobiercą mógł zostać każdy, kto został powołany do spadku

- równość w dziedziczeniu

- podzielność spadków, prawo do konkretnego udziału spadkowego w naturze

- swoboda testowania, wolność w dysponowaniu mieniem

- prawo spadkowe zaczęło się charakteryzować liberalizmem, indywidualizmem i ochrona interesów członków najbliżej rodziny

- dziedziczenie testamentowe

(Landrecht pruski, ABGB)

- system zachowku - w razie pominięcia w testamencie dziedziców koniecznych przyznanie im roszczenia pieniężnego w stosunku do spadkobiercy testamentowego, stanowiącego równowartość należnej im części obowiązkowej spadku

(Kodeks Napoleona)

- system rezerwy - spadkodawca mógł swobodnie rozporządzać jedynie ściele określoną częścią spadku. Pozostała część przypadała bezwzględnie dziedzicom koniecznym

- dziedziczenie ustawowe

następowało w razie braku testamentu, jego zasady były w zależności od kodeksu, rozmaicie regulowane

- dziedziczenie kontraktowe (umowne)

Kontrakt dziedziczenia był umową na podstawie, której jedna ze stron bądź osoba trzecia stawała się spadkobiercą

Prawo zobowiązaniowe:

-najczęstszym źródłem zobowiązań była umowa

- fundamentalnym założeniem było uznanie zasady swobody umów ( dobrowolność zawierania umów, autonomii stron w kształtowaniu treści umów, swobodność formy zawieranych umów)

- równość stron zawierających umowę

- przestrzeganie ważności zawartych umów

- u schyłku XIX w. zasada swobody umów zaczęła być powszechnie ograniczana

- podstawą odpowiedzialności cywilnej była zasadniczo wina, warunkiem jej powstania było wystąpienie szkody wywołanej czynem bezprawnym i zawinionym; winy należało udowodnić, była ona stopniowana

- z końcem XIX w. odstąpiono od opierania się na winie jako podstawie odpowiedzialności, zastępując ją zasadą odpowiedzialności obiektywnej, powodując odpowiedzialność za sam skutek

Prawo handlowe: ( trzy systemy prawne)

1. System przedmiotowy ( francuski kodeks handlowy 1807)

- każdy podejmujący się handlu stawał się kupcem

- podstawową cechą określającą czynności handlowe jest obrót towarowy

2) system podmiotowy ( Niemiecki kodeks handlowy 1897)

- ograniczał prawo handlowe do kręgu osób zawodowo zajmujących się handlem

3) System mieszany ( Niemiecki kodeks handlowy 1861)

- prawu handlowemu podlegały czynności uznane za handlowe niezależnie od tego, kto je wykonał, mogące nadać osobom je wykonującym status kupca, oraz wykonywane wyłącznie przez kupca

Francuski kodeks handlowy wyróżniał spółki:

- zwykłe - zawierane przez dwóch lub więcej wspólników w celu prowadzenia handlu pod jedną nazwą

- komandytowe - zawierane przez kilku wspólników, spośród których przynajmniej jeden odpowiadał całym swym majątkiem

- akcyjne - podstawą działalności był wniesiony przez wspólników kapitał zakładowy podzielony na akcje (udziały) opiewające na jednakowe kwoty pieniężne

- za zobowiązania spółki odpowiedzialność ponosiła sama spółka, własnym majątkiem ( do wysokości udziału)

26. Zasady nowożytnego procesu cywilnego.

- cywilnego początkach XIX w w fazie kapitalizmu wolnokonkurencyjnego postępowanie cywilne reprezentowało kierunek liberalno egalitarny; nastawienie procesu cywilnego na realizację przez jednostki praw indywidualnych; na pierwsze miejsce wysunęły się zasady dyspozycyjności i kontradyktoryjności, wsparte ideą równoprawnego traktowania wszystkich uczestników postępowania. Legalizm wypromował zasadę jawności. Bezstronność sądu gwarantowały zasady: bezpośredniości, ustności, koncentracji materiału dowodowego i swobodnej jego oceny przez skład orzekający.

- na przełomie XIX i XX w, w fazie rozwoju kapitalizmu monopolistycznego nastąpiło odejście od indywidualnej realizacji wyłącznie praw jednostki na rzecz uwzględniania interesu publicznego, społecznego.

- pojawiły się tendencje ograniczające funkcjonowanie niektórych dotychczasowych zasad procesowych ( szczególnie kontradyktoryjności)

27. Zmiany w nowożytnym prawie karnym, rozwój procesu „mieszanego”.

- oparcie prawa karnego na zasadzie legalizmu; stosowanie zasady nullum crimen sine lege poenali

- u schyłku XIX w. rezygnacja z pojęcia przestępstwa jako czynu, punktem centralnym w określaniu przestępstwa stała się odtąd osoba sprawcy, jako człowieka posiadającego wrodzone skłonności lub antyspołeczny charakter

- na początku XX w. powrócono jednak do zmodyfikowanej wersji założeń szkoły klasycznej i jej formalnej definicji przestępstwa

Klasyfikacja przestępstw:

• w oparciu o kryterium trybu ścigania - publiczne i prywatne, ścigane z oskarżenia prywatnego, upoważnienia pokrzywdzonego, na wniosek pokrzywdzonego

• Kryterium właściwości organów sądowych: zbrodnie kryminalne i polityczne ( Josephina), zbrodnie ciężkie i przestępstwa polityczne ( Francisiana)

• Kryterium sankcji karnej: zbrodnie, występki, wykroczenia

- z czasem wykroczenia przekazano do kompetencji organów administracyjno - porządkowych i powstał dwupodział przestępstw na zbrodnie i występki

Idea subiektywizmu - uzależniała odpowiedzialność od winy indywidualnej, czyli subiektywnego stosunku sprawcy do czynu, bez winy nie mogło być przestępstwa

- winę umyślną cechował zły zamiar ( bezpośredni, wynikowy, pośredni)

- wina nieumyślna, występowała, jeżeli sprawca działał bez złego zamiaru

- niepoczytalność wyłączała winę, jej przyczynami były wiek i stan psychiczny

proces karny mieszany:

- utrzymywał pewne formy postępowania inkwizycyjnego, zachowując je głównie w fazie postępowania wstępnego ( dochodzenie, śledztwo); spowodowane to było wymogiem szybkiego i sprawnego działania wymiaru sprawiedliwości; podejrzany nie miał w nim pełnych praw strony procesowej; oparte było na zasadach tajności i pisemności

- całkowicie na zasadzie procesu skargowego oparta została rozprawa główna; rozdział funkcji procesowych między prokuratora, oskarżonego i jego obrońcę, oraz sąd - każdy z podmiotów był równoprawną stroną; spór z zachowaniem zasad ustności i jawności; postępowanie dowodowe oparte na zasadach bezpośredniości ( sędzia miał możliwość realnego zetknięcia się z materiałem dowodowym), koncentracji oraz swobodnej oceny dowodów.

- przyznanie skazanemu szerokich możliwości apelacyjnych, rewizyjnych i kasacyjnych.

28. Szkoły prawa karnego: klasyczna, antropologiczna, socjologiczna.

Szkoła klasyczna w Niemczech ( pocz. Xix)

- Immanuel Kant i geogr. Hegel; podstawowymi cechami szkoły klasycznej były:

*legalizm represji karnej, postawa indetermistyczna; formalna definicja przestępstwa; nadanie centralnego znaczenia teorii poczytania; dwutorowość nauki o winie; podstawą odpowiedzialności wina jednostki obdarzonej wolną wolą; koncepcja celowej i proporcjonalnej do przestępstwa kary, zastąpiona później pod wpływem legalizmu, teoria odpłaty ( potem przemiennie)

Szkoła antropologiczna:

- założycielem był Cezary Lombroso

- popełnianie przestępstw należy uznać za stan materialny i pierwotny ludzkości, hamowany jedynie rozwojem cywilizacji i kultury

- niektórzy ludzie posiadają wrodzone cechy przestępcze

- dzięki pomiarom antropologicznym można rozpoznać ludzi obdarzonych pierwotnym instynktem zbrodni

Szkoła socjologiczna:

- założycielem był Franciszek Liszt

- była nurtem umiarkowanym, kompromisowym między założeniami kierunku klasycznego i antropologicznego

- uznanie przestępstwa za zjawisko społeczne

- głównym zadaniem nauki prawa karnego miało być wskazanie czynników rodzących przestępczość, oraz przedstawienie środków, co do ich zwalczania

- przestępczość rodziły faktory ( czynniki), np. w osobowości przestępcy lub w środowisku przestępcy

- kara nie miała charakteru sprawiedliwej odpłaty, lecz spełniała jedynie funkcje ochronne lub celowe

5

---