Samotność

Samotność - Stan wyobcowania, brak bliskich ludzi, brak możliwości porozu­mienia się z innym człowiekiem. Przy­czyny samotności mogą być bardzo róż­ne. Czasem jest ona wynikiem negatyw­nego stosunku do świata, czasem jest niezawiniona przez człowieka i wynika z zaistniałej sytuacji.

Biblia (ST) - 1) Adam jest samotny, więc Bóg stwarza mu towarzyszkę życia - Ewę, która jest kością z jego kości. 2) Kain po zabójstwie brata skazany zo­staje na tułaczkę i samotność, bowiem Bóg naznaczył go piętnem jego czynu. 3) Mojżesz w samotności spotyka Boga w krzaku gorejącym.

Biblia (NT) - 1) Chrystus samotnie wychodzi na pustynię, by tam modlić się i pościć. 2) Samotny jest także podczas modlitwy w Ogrójcu, gdyż apostołowie posnęli. 3) Samotny jest Chrystus w swoim cierpieniu, bo nawet najwier­niejszy Piotr zaparł się Go.

Mitologia - Prometeusz w samotności cierpi przykuty do skał na Kaukazie.

Sofokles „Antygona" - Antygona jest samotna w swoim buncie przeciw usta­nowionym przez Kreona prawom. Na­wet jej siostra, Ismena, odmawia jej pomocy w pogrzebaniu zwłok Polinej-kesa.

„Legenda o św. Aleksym" - Aleksy skazuje siebie na samotną egzystencję, by poświęcić się Bogu i swoim życiem zasłużyć na zbawienie.

J. Bedier (oprać.) „Dzieje Tristana i Izoldy" - Tristan, skazując siebie na dobrowolne wygnanie, jednocześnie skazuje się na samotność, której nie przerwą ani jego żona, ani napotykani w życiu ludzie. Tak samo samotnie umrze.

Dante Alighieri „Boska Komedia"

- Samotny Dante w głębi ciemnego zabłąkał się lasu. Gdyby nie pojawienie się ducha Wergilego, nie udałoby mu się odnaleźć drogi wyjścia z mroku.

W. Szekspir „Hamlet" - Hamlet jest samotny w zamku elsynorskim. Pogrą­żony w nieustannych rozmyślaniach, wyizolowany, żyje we własnym świe­cie

W. Szekspir „Makbet" - Opuszczony przez wszystkich, Makbet musi sam stanąć wobec swojej klęski.

F. Karpiński „Duma Lukierdy, czyli Luidgardy" - Samotna królowa Lukie-rda błąka się po lesie, skarżąc się na okrucieństwo męża.

J.W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera" - Werter jest samotny z po­wodu swego uczucia do Lotty. Izoluje się od świata i ludzi, zamykając się w świecie miłosnych cierpień.

J.W. Goethe „Faust" - Faust całe życie strawił na samotnym studiowaniu ksiąg i poszukiwaniu wiedzy absolutnej. W ten sposób odizolował się niejako od świata, skazał na samotność, której bę­dzie doświadczał nawet po pojawieniu się Mefista.

G.G. Byron „Giaur" - Giaur żyje w sa­motności, ponieważ jest jedynym chrze­ścijaninem wśród wyznawców islamu. Po śmierci Leili i dokonaniu zemsty na Hassanie świat cały ma w obrzydzeniu i zamyka się w klasztorze. Ale i tu nie staje się członkiem wspólnoty, żyjąc na uboczu. Nawet w kościele dopiero wte­dy zbliża się do ołtarza, gdy odejdą już inni zakonnicy.

A. Mickiewicz „Romantyczność" -

Obłąkana Karusia, mimo otaczającego ją tłumu ludzi, czuje się samotna. Nikt nie jest w stanie zrozumieć jej miłości do zmarłego Jasieńka. Skarży się: Źle mnie w ztych ludzi tlumie, Plączę, a oni szydzą; Mówię, nikt nie rozumie; Widzę, oni nie widzą!

A. Mickiewicz „Dziady" cz. IV - Gus­taw jest samotny, ponieważ nikt nie jest w stanie pojąć ogromu jego uczucia. Kamienni ludzie wyśmiewają jego mi­łość i cierpienie. Samotność Gustawa jest tym dotkliwsza, że stracił także całą rodzinę. Szuka więc przyjaciół w świe­cie natury.

A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod" -

1) Konrad skazany jest na samotność, ponieważ żyje wśród wrogów. Tego jednak wymaga jego misja. 2) Aldona każe się zamurować w wieży i pędzi w niej życie pustelnicy.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - Lo­sem Konrada jest samotność. Czuje wię­cej niż inni ludzie, a jego poezja pozo­staje niezrozumiała ze względu na nie­doskonałość słowa jako tworzywa i lu­dzi jako odbiorców. Samotnie też bun­tuje się przeciwko Bogu, bo tylko on może się z Nim równać. Ale jego osa­motnienie jest też próbą. Aniołowie w scenie prologu mówią: My uprosiliś­my Boga, by cię oddal w ręce wroga. Samotność - mędrców mistrzyni...

J. Słowacki „Kordian" - 1) Kordian samotnie wędruje po Europie, przeży­wając kryzys wszystkich wartości, w które wierzył. 2) Samotność Kordiana w walce jest koniecznością. Nikt nie chce wesprzeć go w zamachu na cara. Inni spiskowcy wycofali się, przekonani argumentacją Prezesa. Naród zaś zobo­jętniał na sprawy ojczyzny. W ostatnim monologu Kordian powtarza wielokrot­nie: Nie będę z nimi, ponieważ nie czuje już żadnego związku z narodem, który pogodził się z niewolą.

Z. Krasiński „Nie-Boska komedia" -

1) Hrabia Henryk skazany jest na samo­tność, ponieważ żyje w świecie swoich imaginacji i nieustannego poszukiwa­nia. Nie czuje się też związany z warst­wą społeczną, z której pochodzi. Pogar­dza nią za jej tchórzostwo i upadek wartości moralnych. 2) Orcio jest samo­tny, ponieważ żyje w świecie poezji. Jego ślepota dodatkowo izoluje go od realnego świata. 3) Pankracy doświadcza samotności, bo tylko on rozumie prawdziwe cele rewolucji. Wie, że po okresie burzenia musi nadejść okres budowania, jeśli rewolucja rzeczywiście ma przynieść nowe, lepsze życie.

E. Bronte „Wichrowe Wzgórza" - He-

athcliff był od dziecka samotnikiem. Przygarnięty przez pana Earnshawa, ni­gdy nie stał się członkiem jego rodziny. Nawet odwzajemniona miłość do Kata­rzyny nie przełamała tej samotności. Śmierć ukochanej pogłębiła tylko po­czucie wyobcowania i odrębności. Patrz: miłość trudna, miłość silniejsza niż śmierć.

A. Dumas „Trzej muszkieterowie" -

Po wielkim zawodzie miłosnym hrabia de La Fere wstępuje do muszkieterów, przyjmując imię Atosa. Przyjaciele, któ­rych pozyskuje służąc królowi, nie zmniejszają jego samotności. Poczucie winy uczyni go odludkiem topiącym smutek w alkoholu. Patrz: rycerz.

C.K. Norwid „Klaskaniem mając obrzękłe prawice..." - Poeta jest skaza­ny na samotność, bo żyje w społeczeńst­wie, które nie jest w stanie zrozumieć ani jego, ani jego twórczości. Jak każda wybitna jednostka, wyrasta ponad swój czas i jedyne, co mu pozostaje to pisać na Babilon do Jeruzalem - kierować swoje słowa do przyszłych pokoleń.

F.M. Dostojewski „Zbrodnia i kara"

- Raskolnikow żyje w samotności, uni­kając ludzi, ponieważ sytuuje siebie wśród wybitnych jednostek, które stoją ponad światem i prawami. Później jego alienację wzmoże świadomość popeł­nionej zbrodni.

E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - 1)

Benedykt Korczyński żyje w samotno­ści, ponieważ pogrążył się w pracy i nie może znaleźć wspólnego języka z żoną. Jego samotność pogłębia fakt, że nie potrafi porozumieć się z synem. 2) Andrzejowa Korczyńska po śmierci mę­ża w powstaniu pogrążyła się w żałobie i odizolowała od świata.

B. Prus „Lalka" - 1) Wokulski jest samotny, ponieważ nie przystaje do społeczeństwa, w którym żyje. Wyrasta ponad nie śmiałością planów i rozleg­łością horyzontów myślowych. Nawet jego najbliższy przyjaciel, Rzecki, nie jest w stanie go zrozumieć i snuje jakieś fantastyczne teorie na temat jego dzia­łalności politycznej. Samotność Wokul-skiego pogłębia jeszcze miłość do Łęc-kiej - próbuje wejść w krąg arystokracji, ale tam traktowany jest jak kupiec. 2) Rzecki jest samotnym, starym kawale­rem. Żyje tylko dla sklepu i dla Stacha.

S. Zeromski „Ludzie bezdomni" - Judym skazuje się na samotne życie, po­nieważ uważa, że jeśli chce się po­święcić służbie najbiedniejszym, nie może wiązać się z żadną kobietą. Nato­miast jego bezkompromisowość i rygo­ryzm w pojmowaniu obowiązków spo­łecznych izolują go od środowiska leka­rskiego.

J. Conrad „Lord Jim" - Po ucieczce z Patny Jim żyje w całkowitym osamot­nieniu. Co prawda, jest przy nim przez pewien czas Marlow, ale młody czło­wiek izoluje się nawet od jedynego przyjaciela. Potem, kiedy będzie węd­rował, uciekając przed wspomnieniami i samym sobą, skazany będzie na samo­tność całkowitą. Dopiero na Patusanie Jim zdoła przezwyciężyć swoje wyalie­nowanie.

T. Mann „Tonio Kroger" -Tonio żyje w samotności, ponieważ sytuuje się na granicy dwóch światów - mieszczańst­wa i sztuki. Każda z tych rzeczywistości traktuje go jak kogoś obcego i Tonio w istocie nie należy do żadnej z nich.

F. Kafka „Proces" - Józef K. nie należy do ludzi nazbyt towarzyskich, ale powol­ne uleganie władzy sądu i podporząd­kowywanie życia tajemniczemu proce­sowi alienuje go całkowicie. K. kontak­tuje się tylko z tymi ludźmi, którzy pozostają w jakimś związku z sądem. Wreszcie pozostaje zupełnie sam i w sa­motności przyjmie dwóch katów.

M. Kuncewiczowa „Cudzoziemka" -

Róża, mimo że otoczona rodziną, na­prawdę żyje w samotności. Nikt nie jest w stanie zrozumieć jej miłości do muzy­ki i niespełnienia tego uczucia. Po przy­jeździe do Polski jej wyobcowanie po­głębia kacapski akcent. Róża, jak sama mówi, zawsze i wszędzie jest cudzoziem­ką. Także i dlatego, że na otaczających ją ludziach mści się za zawód miłosny, jaki sprawił jej Michał.

J. Iwaszkiewicz „Brzezina" - Bole­sław żyje samotnie, bo po śmierci żony odizolował się od świata i ludzi. Przy-j azd Stasia traktuje jako zakłócenie nie­ustannej żałoby, jaka okryła dom i jego własnej, dobrowolnej alienacji.

A. de Saint-Exupery „Mały Książę"

— W swojej wędrówce po planetach Mały Książę jest zupełnie osamotniony. Ludzie, których spotyka, są mu cał­kowicie obcy. Żyją we własnym świe­cie, zajęci wyłącznie swoimi sprawami. Dopiero na Ziemi uda się chłopcu zna­leźć przyjaciela.

G. Garcia Marąuez „Sto lat samotno­ści" - Plemieniem skazanym na sto lat samotności jest rodzina Buendiów. Sa­motność oddziela ich od reszty społecz­ności Macondo (jest znakiem rozpozna­wczym, piętnem), ale także integruje wewnętrznie rodzinę. Jakkolwiek mię­dzy jej członkami istnieją silne więzy emocjonalne, każdy czuje się wyobco­wany, np. pułkownik Aureliano Buendia to samotny żołnierz, piękna Remedios należy do innego świata, Aureliano Ba­bilonia to samotny badacz wiedzy ezote­rycznej, a ostatni z rodu (dziecko Aure-liana i Amaranty Urszuli, owoc związku kazirodczego) umiera samotnie, zjedzo­ny przez mrówki.

G. Orwell „Rok 1984" - Winston Smith żyje w samotności jak większość obywateli, bo system sprawił, iż każdy człowiek może być donosicielem i śmier­telnym wrogiem.

W. Golding „Władca much" - Po

śmierci Prosiaczka Ralf pozostaje zu­pełnie sam. Wszyscy chłopcy odeszli do Jacka i stali się myśliwymi. Z czasem okaże się, że zwierzyną, na którą będą polować, jest właśnie Ralf.

M. Hłasko „Ósmy dzień tygodnia"

- Agnieszka jest skazana na samotność, jak wszyscy ludzie w świecie Hłaski. Nawet miłość nie daje poczucia blisko­ści drugiego człowieka.

S. Plath „Szklany klosz" - Typowe dla kompleksu presuicydalnego (prześladu­jące myśli o samobójstwie) zawężenie świata sprawia, że bohaterka coraz bar­dziej wyobcowuje się z rzeczywistości i zaczyna żyć w jakimś fantasmagorycz-nym świecie. Traci też zdolność nawią­zania kontaktu z innymi ludźmi.

E.M. Remarąue „Łuk Triumfalny"

- Piętnem samotności naznaczeni są główni bohaterowie powieści: doktor Ravic (uciekinier z Niemiec) i Joanna Madou. Ich samotność we dwoje przero­dzi się w głęboką miłość i poczucie przywiązania, które nie zlikwidują po­czucia wyalienowania.

* „Dopiero w samotności człowiek jest naprawdę sobą". (J. Ortega y Gasset)

* „Samotność - mędrców mistrzyni". (A. Mickiewicz)

* „Człowiek mógłby żyć samotnie przez całe życie. Ale chociaż sam mógłby wykopać swój grób, musi mieć kogoś, kto go pochowa". (J. Joyce)

* „Poczucie samotności jest właściwie je­dynym namacalnym sprawdzianem na­szego istnienia. Samotność jest wielka dźwignią najlepszych poczynań". (M. Choromańsk

---