Temat: Cierpienia Młodego Wertera" - opracowanie
GENEZA UTWORU
W siódmym dziesięcioleciu XVIII wieku powstał w Niemczech nowy prąd literacki, nazwany później okresem "burzy i naporu". Młodzi poeci tego okresu czerpali tematy z życia i chcieli zaważyć, w życiu społecznym czy publicznym, swoja twórczością. Niemal równocześnie trzej wielcy pisarze zaczynają oddziaływać na rozwój nowego kierunku: Russo, jako bojownik o prawa natury; Hamman i Herder zwracający uwagę na prawdę i naturalność w poezji, przede wszystkim poezji ludowej. Szukali tego, co niezmierzone i niezwykle.
Przedmiotem ich twórczością stały się prawdy nadprzyrodzone, dalekie, niedające się objąć zmysłami. Odwrócono się od dogmatów religijnych i racjonalizmu. Zapalonych wielbicieli znalazł natomiast mistycyzm estetyczny i religijny.
Im większą presje wywierano pod względem politycznym, im bardziej musiano jej ulęgać, tym większej swobody domagano się w dziedzinie uczucia i estetyki. Wszystko, co krępowało indywidualność, było w ich oczach bezprawiem. Przedstawiciele tej epoki zrywają wiec z poetami, którzy tworzyli według reguł Horacego czy Vidy, a podziwiają przede wszystkim poezje ludowa i dzielą, które są niezaprzeczonym wytworem geniuszu poezji ludowej i odzwierciedleniem duszy narodu. Niedoścignionym wzorem do naśladowania staje się Homer. Biblia nie jest juz dla poetów tego okresu święta księga religijna, lecz kopalnia pieśni i podań ludowych. Wzorami byli także - Sofokles i Ajschylos - dla poezji dramatycznej, oraz Szekspir; w liryce - Osjan. Były to tylko jednak przykłady, drogi, jakimi można było iść.
Podczas swojego pobytu w Strasburgu w 1770 roku spotyka się Goethe z Herderem. Niemal codzienna wymiana zdań, z człowiekiem, choć starszym od Goethego, ale bogatym w doświadczenia i o ugruntowanych poglądach, przynosi korzyści. Herder zwraca uwagę Goethego na Homera, Szekspira, Osjana, Biblie i pieśń ludowa.
W 1772 roku Goethe przybywa do Wetzlaru, by kontynuować praktykę adwokacka. Tu zaprzyjaźnia się z sekretarzem poselstwa hanowerskiego, Janem Chrystianem Kestnerem i zapoznaje także jego narzeczona, Charlotte Buff, w której się zakochuje, stając przed poważnym problemem moralnym. Uczucie jest tak silne, ze Goethe został zmuszony opuścić miasto. Będąc we Frankfurcie, dowiaduje się o śmierci swojego znajomego Wilhelma Jeruzalema, który popełnił samobójstwo z miłości do zamężnej kobiety. Nastrój duchowy Wertera po powrocie z Wetzlaru, konieczność rozłąki z Charlotta, wahania wewnętrzne: czy szukać powodzenia i sławy jako malarz czy jako poeta, sprawiają, ze nosi się z myślami samobójczymi. Sam Goethe tłumaczył, ze jedynym sposobem pozbycia się dręczącego go stanu była konieczność przeżycia raz jeszcze swej przeszłości i przetworzenia jej w dzieło sztuki.
Kilkakrotnie zabierali się do tego zadania, jednak swe dzieło rozpoczął dopiero 1 lutego 1774 roku i skończył je w ciągu czterech tygodni. W czerwcu 1774 roku oddal poeta gotowy rękopis pod prasę drukarska, jesienią ksiązka dociera do rak czytelników. Powodzenie było niesłychane, wydano w krótkim czasie sześć wydań, a równocześnie ukazał się szereg nieuprawnionych przedruków. Goethe postanowił wiec wprowadzić nieznaczne przeróbki, co było podstawa wydania z 1787 roku.
INTERPRETACJA I STRESZCZENIE UTWORU
Powieść składa się z dwóch części oraz dodatku "Wydawca do czytelnika". Cześć pierwsza obejmuje okres od 4 maja do 10 września 1771 roku. Druga księga - od 20 października 1771 roku do 6 grudnia 1772. "Wydawca do czytelnika" to podana w narracji trzecioosobowej próba przybliżenia ostatnich chwil życia Wertera wraz z fragmentami jego korespondencji z 12, 14 i 20 grudnia 1772 roku. Ze względu na formę dzielą "Cierpienia młodego Wertera" jest określona jako Powieść epistolarna, czyli Powieść w formie listów. Narracja w takim przypadku jest pierwszoosobowa, podana w formie korespondencji. W tym przypadku jest to ciąg chronologicznie ułożonych listów Wertera do przyjaciela, Wilhelma. Na listy składa się relacja z wydarzeń, w jakich bohater uczestniczył oraz analiza psychologiczna jego uczuć. Werter dokonuje w swych listach dokładnej autoanalizy, informując przyjaciela o motywach swego postępowania. Cały utwór rozpoczyna się listem do przyjaciela, gdzie bohater wspomina swój tajemniczy romans - związany z jedna z sióstr, rozkochał w sobie druga. Właśnie, dlatego usuwa się na prowincje i wyjeżdża do małego miasteczka Waldheim, gdzie upatruje szczęścia w samotności, odsuwając się od ludzi. Odmawia nawet przyjacielowi przysłania ulubionych książek. Werter próbuje żyć beztroskim życiem. Jednocześnie czyta Homera i znajduje wśród otaczających go ludzi cechy charakterystyczne dla bohaterów "Iliady". Udaje mu się nawet zawrzeć pierwsze znajomości. Poznaje młodego studenta oraz książęcego komisarza. W końcu zapoznaje się z Lotta. Nie przeszkadza mu, ze dziewczyna ma narzeczonego, Alberta. Zakochuje się w niej i popada w szaleństwo miłosne. Miłość do traktującej go jak przyjaciela Lotty staje się prawdziwa obsesja. Werter miotany jest przez sprzeczne uczucia, popada z euforii w przygnębienie, wreszcie myśli o samobójstwie. Gdy wraca Albert, Werter postanawia się usunąć z jej życia i wyjeżdża na placówkę dyplomatyczna. Nie wytrzymuje tam jednak długo, gdyż przeżywszy ciężkie upokorzenie, gdy jako mieszczanin zostaje wyproszony z arystokratycznego towarzystwa, wraca do Waldheim, do Lotty, która wcześniej niestety wyszła za Alberta. Zaczyna coraz częściej odwiedzać młodą parę, stając się dla nich poważnym utrapieniem, gościem niezbyt chętnie widzianym w domu, szczególnie przez Alberta, który nie darzy Wertera sympatia. Tymczasem tytułowy bohater jest w coraz gorszym stanie psychicznym. Zwiększająca się depresja powoduje coraz częstsze myśli o samobójstwie. Miłość do Lotty jest uczuciem niszczącym, popychającym Wertera w obłęd i powodującym samozagładę. W końcu Lotta decyduje się zerwać znajomość z, Werterem, co okazuje się być decydującą przyczyna podjęcia decyzji o samobójstwie. Werter strzela sobie w głowę z pistoletu pożyczonego od Alberta, po długich cierpieniach umiera i zostaje pochowany w rogu cmentarza, miedzy dwiema lipami.
CHARAKTERYSTYKA UTWORU
Szata zewnętrzna utworu Goethego są listy Wertera, jego autobiografia złożona z urywków własnych listów, pamiętników oraz uwag wydawcy. Forma listów zapewniała możność bezpośredniego oddawania przeżyć bohatera. Autor przedstawia się czytelnikowi tylko jako wydawca pozostałych rękopiśmiennych pamiątek po nieszczęśliwym młodzieńcu. Usprawiedliwia się w przypisach, ze zmienia nazwy miejscowości i osób, opuszcza nazwiska autorów dziel, rzekomo by nie urazić innych pisarzy. Wszystkie te szczegóły są oczywiście fikcja, celem zaś fikcji jest wzbudzenie w czytelniku przekonania, ze autor postępuje z cala dokładnością i pedanteria, wobec czego listy Wertera zyskują na autentyczności.
Kompozycja "Cierpień młodego Wertera" zbudowana jest z wielkim artyzmem. Nie ma ani jednego listu, ani jednego szczegółu, który byłby obojętny - wszystko jest celowe, wszystko ma nas przygotować do ostatecznej katastrofy, do samobójstwa, Wertera. Są przecież w utworze liczne poboczne epizody, ale ich celem jest nie tylko ożywić i urozmaicić treść utworu, lecz stoją one w ścisłym związku z całością utworu. Powieść Goethego opowiada o zaskorupiałym, skostniałym, pełnym klasowych przesadów społeczeństwie, które nie potrafi zrozumieć ambitnego, pełnego zapału młodzieńca i odrzuca go. W mieście, do którego wyjeżdża Werter po rozstaniu z Lotta, jego kariera zawodowa załamuje się, ponosi tez dotkliwe klęski towarzyskie i uczuciowe.
Ta, zapowiadająca romantyzm, Powieść Goethego przedstawiała pierwszego bohatera romantycznego, ukazując klęskę wrażliwej jednostki w starciu z nieczułym, skonwencjonalizowanym światem, gdzie talent i inteligencja nic nie znaczą wobec bariery pochodzenia. Werter to młodzieniec inteligentny, wykształcony, wrażliwy, ale niestety jest mieszczaninem - co w feudalnym społeczeństwie stanowym nie było szczególna zaleta. Bawi się na wsi z Lotta, z początku raczej flirtując z nią niż na prawdę kochając. Z początku to dla niego tylko lekka wakacyjna przygoda, po której wraca do miasta, pełen jak najlepszych chęci, tryskający optymizmem i usiłuje zrobić tam karierę, zawodowa i towarzyska, niestety z mizernym skutkiem, bowiem pracodawca lekceważy jego pomysły. "Wszyscy szczują przeciwko mnie" wyznaje przyjacielowi Wilhelmowi.
Opisany w powieści Goethego "werteryzm" jest jedna z form romantycznego indywidualizmu. Charakterystyczna dla tej postawy jest bunt wobec świata i jego praw, ale mający charakter czysto wewnętrzny, przeszyty w myśli, nieowocujący żadnym czynem czy aktywnym protestem, poza tym skrajnym, czyli samobójstwem. Ludzie otaczający Wertera napawają go wstrętem, widzi ich duchowa mizerie i małość: "Cóż to za ludzie, którzy cala dusze wkładają w ceremoniał, których myśli i dążenia przez lata cale kierują się ku temu, jak posunąć się o krzesło wyżej przy stole". Postawę werteryczna reprezentują osobnicy o wielkiej wrażliwości i skłonności do marzeń, lubiący uciekać w świat myśli i rozbuchanej wyobraźni, emocjonalnie pobudliwi i pożądający uczuć wzniosłych, wielkich, ostatecznych, które mogłyby zaspokoić ich wiecznie nienasycone serca. Wynikający z tego pobudzenia i niezaspokojenia cierpienie w skrajnych formach przybiera postać weltschmerzu, będący "choroba wieku" czy tez "bólem istnienia". Wybujały indywidualizm uniemożliwia tego typu ludziom nawiązanie kontaktu ze światem, bowiem zbyt wiele od niego wymagają - stad poczucie odrzucenia, nuda i czczość istnienia. I w tym Właśnie tkwi prawdziwa przyczyna samobójstwa Wertera - pogrąża się w beznadziejnej miłości do Lotty, gdyż, odtrącony przez świat, pragnie uciec w uczucie, coraz bardziej dramatyczne. "Mam tak wiele, a uczucie do niej pochylania wszystko; mam tak wiele, ale bez niej wszystko staje się niczym". Werter wszystkie swoje nadzieje wiąże z Lotta, czyni z niej rodzaj bóstwa, nieosiągalnego za życia - dlatego, nie mogąc dłużej znieść emocjonalnego napięcia, sięga w końcu po pistolet, w samobójczej śmierci widząc wyzwolenie.
ODDZIALYWANIE "CIERPIEN MLODEGO WERTERA"
W życiu
Niewielu z pisarzy świata pozostawiło po sobie tyle pism autobiograficznych, co Goethe. U niego trudno nawet nieraz oznaczyć granice, gdzie kończy się obiektywne odtworzenie przeżyć, a gdzie rozpoczyna twórczość artystyczna. "Cierpienia młodego Wertera" nie pozostały bez wpływu na dalsze życie autora. W pierwszych latach zyskał niebywałą popularność. Utwór rozsławił szeroko jego nazwisko. Stworzywszy to dzieło poeta wyzwolił się zarówno z nastroju, którego Werter jest wyrazem, jak i z chorobliwego usposobienia i myśli samobójczych. Publiczność przyjęła "Cierpienia młodego Wertera" z entuzjazmem. Miejscowość opisywana w nim stała się celem pielgrzymek, a wycieczki na rzekomy grób Wertera Były wymownym dowodem kultu werterowskiego. Ubranie, w jakim Goethe kazał chodzić bohaterowi swojej powieści, stało się wkrótce powszechna moda, ubierając się w niebieski frak i żółtą kamizelkę. Lektura tego dzielą wpłynęła decydująco na życie niejednego młodzieńca, któremu najłatwiejszym i najpoetyczniejszym wyjściem z trudnej sytuacji życiowej wydało się iść... śladem Wertera. Młody samobójca, jakby na usprawiedliwienie swojego postępku, kończył najczęściej życie z egzemplarzem "Cierpień młodego Wertera" przy sobie. Gdy Goethe spostrzegł, ze jego ksiązka oddziałuje w ten sposób na młodzież, do jednego z następnych wydań dodał ośmiowiersz, w którym przestrzega przed naśladowaniem swego bohatera. Niestety ośmiowiersz nie został zauważony w Niemczech.
W literaturze
W literaturze "Cierpienia młodego Wertera" wywołały niezwykły ruch. Prąd werterowski odbił się silnie zaledwie w kilku powieściach, najwyraźniej jednak w IV części "Dziadów" Adama Mickiewicza. Zasadniczym podobieństwem jest bezpośredniość uczuć i przeżyć. Ich dzielą to pamiętniki serc i dusz. Mickiewicza znal "Cierpienia młodego Wertera" i sam go wskazuje, gdy Gustaw wola: "Ach, jeśli ty Goethego znasz w oryginale" albo "znasz ogień i łzy Wertera?" Obydwaj odziedziczyli wiele cech wspólnych, obydwu cechuje silne uczucie, wrażliwość na naturę, zainteresowanie losem ludzi, bujna fantazja, głęboką religijność, przy równoczesnej niechęci do utartych form i wyższych sfer towarzyskich. Miłość dla obydwu jest najważniejszym problemem życia: u Wertera przyśpieszyła ona rozwiązanie zagadki bytu samobójstwem, u Gustawa "zwichnęła osadę" jego skrzydeł i "wyłamała je do góry". Wpływ "Cierpień młodego Wertera" osiągnął swe główne natężenie w Polsce Właśnie po ukazaniu się "Dziadów".