Edukacja regionalna a język polski

Konspekt lekcji języka polskiego

w klasie III gimnazjum

Temat: Gwara pyrlandzka... czyli w każdym regionie inaczej.

Cele edukacyjne: - uświadomienie uczniom istnienia różnych odmian polszczyzny,

• doskonalenie umiejętności posługiwania się słownikiem specjalistycznym,

• usprawnienie języka dłuższych form wypowiedzi pisemnych

Cele: uczeń

• potrafi zdefiniować pojęcia: dialekt i gwara,

• potrafi uświadomić sobie zróżnicowanie współczesnej polszczyzny,

• umie dostrzec charakterystyczne cechy gwary poznańskiej,

• potrafi przełożyć tekst gwarowy na język współczesny,

• potrafi zredagować krótkie opowiadanie z wykorzystaniem słowniczka gwarowego,

• wykorzystuje i stara się stosować edytor WORD.

Materiał:

• Słownik gwary miejskiej Poznania pod redakcją M. Gruchmanowej i B. Walczaka

• teksty gwarowe zamieszczone w książce Juliusza Kubla pt. Blubry starego Marycha

• kącik gwarowy zamieszczony w Gazecie Poznańskiej

• ćwiczenia To lubię

• mapa Polski z podziałem na główne regiony gwarowe (http://strony.wp.pl/wp/artur.czesak)

Metoda:

• praca ze słownikiem

• praca z tekstem gwarowym (tłumaczenie na język ogólnopolski)

• praca z mapą Polski

• praca z komputerem

Przebieg lekcji:

1. Nauczyciel zapoznaje uczniów ze „Słownikiem gwary miejskiej Poznania” i zwraca uwagę na jego zawartość. Uczniowie mają okazję przyjrzeć się układowi słownika, budowie artykułu hasłowego, hasłom.

2. Nauczyciel zapoznaje uczniów z pojęciami dialekt i gwara, a następnie krótko zarysowuje cechy gwar regionalnych ze szczególnym uwzględnieniem gwary wielkopolskiej.

dialekt - mowa ludności wiejskiej pewnej dzielnicy kraju, różniąca się od języka ogólnopolskiego i innych dialektów określonymi cechami, głównie fonetycznymi i leksykalnymi;

gwara - mówiona odmiana języka, której zakres stosowania jest ograniczony terytorialnie i społecznie; wariant językowy występujący na mniejszym obszarze i w mniejszej grupie społecznej niż dialekt; możemy mówić o gwarach wiejskich, miejskich, środowiskowych;

Gwara jest odmianą polszczyzny używaną przez mieszkańców niewielkiego terenu. Najbardziej znaną jest gwara podhalańska używana przez górali na Podhalu. Gwara jest częścią jednego z dialektów występujących współcześnie: małopolskiego, wielkopolskiego, śląskiego, mazowieckiego i kaszubskiego. Nas interesuje gwara wielkopolska, która charakteryzuje się przede wszystkim:

1. Wymawianiem końcówki -ewi zamiast -owi w celowniku liczby pojedynczej, np. wujewi zamiast wujowi;

2. częstym wymawianiem samogłosek jako podwójnych dźwięków, np. zymby zamiast zęby;

3. dodawaniem w przed samogłoską o, np. wyrazy owca, owies są wymawiane jak wowca, wowies;

4. używanie końcówki -ma w 1.os.l.mn. trybu rozkazującego, np. siedźma zamiast siedźmy.

3. Uczniowie zapisują do zeszytu cechy gwary wielkopolskiej.

4. Uczniowie otrzymują mapki Polski i zaznaczają tereny objęte dialektem. Teren Wielkopolski, z zaznaczeniem jej stolicy, zamalowują kolorem czerwonym, a pozostałe kolorem zielonym.

5. Uczniowie zapoznają się z tekstami gwarowymi zamieszczonymi w ćwiczeniach To lubię (strona 32, 33).

6. Nauczyciel rozdaje uczniom teksty gwarowe zamieszczone w książce „Blubry starego Marycha”. Ich zadanie polega na przetłumaczeniu jednego z wybranych tekstów na język współczesny.

Przykładowy fragment z tekstu pt. „Egzamin”:

„Łejejkusie kochane, co to się ostatnio wew radle tu przy Berwinie działo, to „szkoden-goden-na-ten-tematen”! Wchodzę akurat tam do nich, a tu na korytarzu pełno wiary, co tu robią za redachtorów. A latają wew te i nazod, a jakieś świstki w pazurach gnietą, a porami trzęsą, a namawiają się... no, mówię wam, popłoch jak wew jakie bombardowanie. Chwytam za okieć redachtora Biniaka i grzecznie się pytam:

• Tej, ryfa, co to jest lołs? Co macie wszyscy takie fefry?

• A ty byś, Marych, nie miał - on na to - jakby ci fefryfikację robili? - popił zez szklanki rozmojtane jajko i poszedł precz.

7.Przetłumaczony tekst uczniowie opracowują z zastosowaniem techniki komputerowej. Wykorzystują wskazówki nauczyciela zawarte w szczegółowej instrukcji i ćwiczą pod jego kontrolą:

• zaznaczanie tekstu jako bloku,

• ustawienie marginesów,

• wyrównanie do lewej, do prawej, wyjustowanie,

• zastosowanie nagłówka i akapitów,

• odstępy międzywierszowe,

• zastosowanie odpowiedniej czcionki pisma,

• wybór rozmiaru czcionki,

• wstawianie twardej spacji.

7. Zadanie domowe. Nauczyciel ogłasza superkonkurs na najciekawszy tekst gwarowy z wykorzystaniem podanego słownictwa:

nawarka - zupa zalewana mlekiem

sznytki - kanapki

leberka - wątrobianka

kakał - kakao

szczun - chłopak

bimba - tramwaj

sklep - piwnica

weka - zaprawy

damasceny - śliwki węgierki

całki - cały

warzyć - gotować

rumpuć - gęsta zupa jarzynowa

pyry - ziemniaki

gzik - biały ser ze śmietaną

korbol - dynia

remby - lewa strona odzieży

obleczona - ubrana

jaka - marynarka

kluk - nos

bryle - okulary

wymarać - poszukać

rozlyrany - rozchwiany

famuła - rodzina

ryczka - taboret

limo - guz

---