Nasiennictwo 2nd edition drugie starcie z GORO

1. SZKÓŁKA PODOKAPOWA

2. ZMĘCZENIE GLEBY

3. MIKORYZY

4. NAWOŻENIE KOMPOSTEM

5. PODCINANIE KORZENI

6. SZCZEPIENIE GLEBY

7. KLON

8. PLANTACJA NASIENNA,

9. PLANTACYJNA UPRAWA-NASIENNA,

10. MATECZNIK

11. ARCHIWUM KLONÓW ( MATECZNIK

12. BALOTY NISULI

13. ZABEZPIECZENIE PLANTACJI PRZED ZAPYLENIEM

OBCYM PYŁKIEM.

14. BADANIE WILGOTNOŚCI SOSNY I JODŁY

15. ZANIECZYSZCZENIA SZKODLIWE I OBOJĘTNE

16. TERMOTERAPIA DĘBU

17. PRZYSPIESZENIE OBRADZANIA NA PLANTACJI

18. IN SITU I EX SITU

19. BUCZYNA KARPACKA- BAZA NASIENNA

20. MIKROREGIONY ZWYKŁE I MATECZNE

21. ZAPOBIEGANIE DEFORMACJOM KORZENI W

POJEMNIKACH

22. SYMBOLE PRODUKCYJNE SADZONEK

23. WYŁUSZCZANIE BUKA

24. WYŁUSZCZANIE MD

25. DŁUGOTERMINOWE PRZECHOWYWANIE DB

26. WAPNOWANIE

27. DESZCZOWANIE

28. ZABEZPIECZANIE WSCHODÓW PRZED ZGORZELĄ

29. ZGORZEL GRZYBOWA ( ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE)

30. SIEW PEŁNY

31. BAZY NASIENNE

32. CEL ZAKŁADANIA UPRAW POCHODNYCH

33. ZNACZENIE METODY ROZMNAŻANIA „IN VITRO” W

LEŚNICTWIE

34. ŚW I DB- MOŻLIWOŚCI UKORZENIANIA I

WYKORZYSTANIA W POLSKICH REALIACH

35. PRZYGOTOWANIE GDN

36. OKREŚLANIE ŻYWOTNOŚCI NASION

37. ZBIÓR NASION OLSZY

38. PRZECHOWYWANIE JAWORA

39. PRÓBKA JEDNORODNA

40. JEDNORODNĄ PARTIĘ NASION

41. JEDNORODNY ZAPAS

42. DEFINICJA, TECHNOLOGIA I ZASTOSOWANIE

ŚCIÓŁKOWANIA

43. POLSKI BANK GENÓW - CO TO JEST I PO CO?

44. ZAGOSPODAROWANIE WDN SO I DB SZ I BK.

45. STRATYFIKACJA

1. SZKÓŁKA PODOKAPOWA

- mogą występować samodzielnie jako małe szkółki gospodarcze lub wchodzić w skład szkółki zespolonej. Są przeznaczone do produkcji sadzonek drzew cienioznośnych , głównie jodły i buka, rzadziej innych pod okapem odpowiednio prześwietlonego drzewostanu.

2. ZMĘCZENIE GLEBY

Jeżeli roślina jest uprawiana przez dłuższy czas w szkółce na tej samej powierzchni lub zbyt często powraca na to samo miejsce pobierając z gleby corocznie ten sam zestaw środków odżywczych powoduje to jednostronne wyczerpanie jej zasobów. Następuje utrata gruzełkowatej struktury gleby, skłonność do zachwaszczenia się pogarszanie właściwości fizycznych i chemicznych i biologicznych. Nazywamy to „zmęczeniem gleby”. W szkółce przyczynia się do obniżenia wartości produkowanego materiału szkółkarskiego zmniejszenia odporności sadzonek na niesprzyjające czynniki zewnętrzne-klimatyczne i biotyczne. Ostatnio pogarszanie się warunków produkcji łączy się głównie z zachwianiem równowagi biologicznej w glebie w wyniku działalności czynników natury fizycznej i chemicznej powodujących ograniczenie rozwoju mikroorganizmów glebowych , żyjących w symbiozie z uprawianymi roślinami. Ujemny wpływ na biocenozę gleby wywiera nieodpowiednie nawożenie mineralne, niewłaściwe stosowanie pestycydów jak również produkty ich rozkładu.

3. MIKORYZY

Dostarczanie substancji pokramowych z gleby ( NPK i mikroelementów) wody oraz substancji wzrostowych jak również zwiększają obronność korzeni przed działaniem czynników chorobotwórczych -biotycznych i abiotycznych. Zwiększenie dynamiki rozwojowej korzeni krótkich przez tworzenie się licznych rozgałęzień korzeni mikoryzowych oraz przedłużenie ich żywotności i funkcjonalności jako korzeni ssących . Tworzenie bariery mechanicznej i biotycznej przed infekcją patogeniczną.

1. ektomikoryzy- główny typ mikoryz naszych drzew leśnych. Tworzone przez grzyby z klasy podstawczaków i workowców. Zasadniczym elementem w budowie ektomikoryz jest opilśń grzybowa

2. endomikoryzy - tylko u nielicznych drzew leśnych ( klon, jesion, topola) Tworzą je grzyby z klasy pleśniaków. Wnikanie strzępek grzyba do komórek kory pierwotnej korzenia gdzie zostają częściowo strawione. Brak opilśni i siatki Hartiga

3. Ektendomikoryzy ( mikoryzy pośrednie) tylko u sosny, modrzewia, rzadko świerka. Tworzone przez grzyby z klasy workowców. Brak lub słaba opilśń , występuje siatka Hartiga. Okresowe wnikanie strzępek do komórek kory pierwotnej .

4. NAWOŻENIE KOMPOSTEM

Stosujemy nie rzadziej niż co 2 -3 lata. Częstsze nawrosty w szkółkach o glebach lżejszych. Dawki kompostu na 1 ha wynoszą 200-300m³. Niższe dawki kompostu dobrze przefermentowanego oraz zasobnego w składniki mineralne mogą mieć większe znaczenie niż dawki wyższe lecz kompostu gorszej jakości. Najwłaściwszą porą nawożenia kompostem jest jesień. Nie zawsze jest ono jednak możliwe z powodu braku w tym okresie powierzchni wolnych od uprawy. Najłatwiej i najbardziej równomiernie wykonuje się rozsiew kompostu rozrzutnikiem obornika wyposażonym w specjalny adapter do kompostu. Nawożąc kompostem nie należy dopuścić do jego przesuszenia. Nawóz ten powinien być wprowadzony do gleby w stanie wilgotnym i dobrze z nią wymieszany. Zadanie to z dość dobrym skutkiem osiąga się przy zastosowaniu kultywatora. Lepiej jednak, szczególnie przy stosowaniu wyższych dawek kompostu, jest podzielić dawkę na 2 części. Rozsiać pierwszą część i przyorać na głębokość ok. 15cm, następnie drugą i wymieszać ją z glebą kultywatorem lub ciężkimi bronami. Niedokładne wymieszanie kompostu z gleba lub płytkie jego przykrycie jest błędem.

5. PODCINANIE KORZENI

Sprzyja wykształceniu się skupionego systemu korzeniowego o dużej liczbie drobnych korzeni. Daje podobne rezultaty jak szkółkowanie. Jego efektem jest korzystne ukształtowanie masy korzeni do masy części nadziemnej. Nie powoduje deformacji korzeni, co się często zdarza przy szkółkowaniu. Korzenie podcina się na ogół na rok przed wyjęciem siewek i wysadzeniem ich w uprawie

6. SZCZEPIENIE GLEBY

-wprowadzanie do gleby pożytecznych drobnoustrojów np. odpowiednich grzybów mikoryzowych, bakterii wiążących azot itp. stosowane bywa np. w szkółkach leśnych, na świeżo zalesianych nieużytkach.

7. KLON

- potomstwo jednego osobnika identyczne pod względem genetycznym uzyskane przez rozmnażanie wegetatywne.

8. PLANTACJA NASIENNA,

uprawa ze -szczepów, dostar­czająca nasion drzew leśnych o wysokiej wartości genetycz­nej; p.n. obejmuje określoną liczbę klonów, posadzonych w odpowiedniej więźbie w sposób zapewniający ich krzyżowe zapylanie. Szczepy uzyskuje się przez zaszczepienie - zrazów z drzew doborowych na podkładkach tego samego gat. Kilkuletnie szczepy (400 szt./ha) wysadza się w plantacji przygotowanej pełną orką na siedlisku średniej jakości w drzewostanie innego gat. lub poza obrębem lasu, aby uniknąć niepożądanego zapylania. Glebę pielęgnuje się w sposób wzmagający częstość i obfitość obradzania. Rozróż­nia się 3 rodzaje

a) p.n.: z a c h o w a w c z a ,( archiwum klonów) zabezpiecza szcze­gólnie cenne- biotypy zagrożone zagładą lub tworzy bazę do badań -genotypu klonów i pozyskiwania zrazów do szcze­pień dla pozostałych rodzajów

b) p.n.; p r o d u k c y j n a, do­starcza nasion o wysokiej wartości genetycznej do zakładania przede wszystkim upraw pochodnych, podobnie jak plan­tacyjna uprawa nasienna; każda p.n. produkcyjna obejmuje klony z określonego kompleksu leśnego lub rejonu, a nasion z niej używa się w zasadzie tylko w granicach tego rejonu;

c) hybrydyzacyjna - zakładana ze szczepów odpowiedniej liczby klonów dwóch gatunków. Pozwala uzyskać potomstwo o wysokiej jakości.

9. PLANTACYJNA UPRAWA-NASIENNA,

uprawa z sie­wek, pochodzących z nasion określonej liczby drzew doboro­wych wymagania co do lokalizacji p.u.n., sposób przygoto­wania i pielęgnowania gleby oraz zmieszania potomstw (rodów) tak jak w plantacji nasiennej; 3- lub 4-letnie sadzonki najlepszej jakości wysadza się w p.u.n, najczęściej w więźbie 4 x 4 m. Ponieważ p.u.n. obejmuje potomstwa drzew doborowych z wolnego zapylenia, jej zasobność gene­tyczna jest znacznie większa niż zasobność plantacji nasiennej ze szczepami z tej samej liczby drzew doborowych.

10. MATECZNIK

wydzielona powierzchnia przeznaczona do uprawy roślin, z których pozyskuje się materiał sadzeniowy w postaci -zrzezów, odkładów i odrostów korzeniowych, rzadziej nasion. Do założenia m. używa się roślin dających pełną gwarancję czystości gatunkowej lub odmianowej, cał­kowicie wolnych od chorób i szkodników. Osobniki żeńskie i męskie gat. dwupiennych sadzi się w m. w najbliższym sąsiedztwie w celu ułatwienia zapylania. Czas użytkowania m. zasadniczo nie przekracza kilku lat i zależy od gat. roślin matecznych, zasobności gleby i sposobu pielęgnowania. Roś­liny mateczne (karpy) wysadza się najczęściej w rzędach odległych o 1-1,5 m, w rzędzie - w odstępie 0,5 do 1 m. Pielęgnowanie gleby i roślin, nawożenie oraz sposób i termin wykonywania tych zabiegów ma wpływ na wartość użytkową pozyskiwanego materiału mnożeniowego.

2) trudno dostępny zakątek (ostęp) w lesie, wybierany przez zwierzynę, zwł. grubą, na stałą ostoję.

11. ARCHIWUM KLONÓW ( MATECZNIK ) wegetatywne po­tomstwo wybranych roślin drzewiastych zgroma­dzone na terenie wydzielonym, służce do badań genetycznych, konserwacji materiału doborowego oraz dostarczania -zrazów i -zrzezów do mnożenia wegetatywnego.

12 . BALOTY NISULI

Zaprojektowano je w Finlandii. Wykorzystywane również w Polsce, szczególnie w górach. W orginalnej wersji baloty Nisuli są stosowane głownie do produkcji przesadek sosny i świerka. Balot taki sporządza się usypując na taśmie foliowej o szerokości 40-50 cm warstwę podłoża torfowego o wilgotności 30-40%, a na­stępnie po jej lekkim uciśnięciu, układa się na niej w odstępach ok. 15 cm z obu stron siewki korzenia­mi do środka (rys. 103). Korzenie przykrywa się drugą warstwa podłoża. Przy produkcji, która ma trać rok, podłoże okrywające korzenie powinno mieć grubość 5-8 cm. Po ułożeniu 35-50 siewek z każdej strony. taśma wraz z całą zawartością jest zwijana w rulon, a jej koniec odcięty. Rulon zabez­piecza się przed rozwinięciem przez sklejenie lub związanie Następnie przecina się go ręcznie lub mechanicznie poprzecznie na dwie części tworzą­ one baloty o średnicy ok. 30 cm i ciężarze ok. 4 kg. Gotowe baloty są wystawiane na odkrytą po­wierzrzchnię w szkółce. a rosnące w nich przesadki nadają się po roku lub najdłużej dwóch latach do wysadzenia na uprawie

W czasie zbyt długiego wzrostu w balocie korze­nie przesadek wzajemnie się przenikają i splątują. Po rozwinięciu balotu konieczne jest rozdzielanie poszczególnych bryłek korzeniowych przez rozcię­cie ostrym nożem. Przy operacji tej następuje czę­sto częściowe lub całkowite rozsypanie się bryłek. Można temu częściowo zaradzić umieszczając podczas formowania rulonu między poszczególny­mi siewkami przegródki rozdzielające. W Polsce stosowane jest także tworzenie pojedynczych balo­tów przez układanie szkółkowanych siewek tylko z jednej strony na podłożu pokrywającym pas folii o szerokości wynoszącej ok. 25 cm. Na specjalnych szablonach formowane są również baloty czworokątne. w których przez odpowiednie układa­nie folii uzyskuje się 25 kwadratowych komórek z przesadkami. Zarówno w balotach okragłych, jak i kwadratowych nie daje się uniknąć spłaszczenia systemów korzeniowych przesadek, co jest bar­dziej groźne dla świerka niż dla sosny.

13. ZABEZPIECZENIE PLANTACJI PRZED ZAPYLENIEM OBCYM PYŁKIEM.

Plantacje nasienne można lokalizować wewnątrz drzewostanów innego gatunku lub na gruntach porolnych. Jeżeli plantacje lokalizowane są wewnątrz drzewostanu, to w otaczającym je pasie o szerokości 300 m należy usunąć wszystkie drzewa gatunku, dla którego założono plantacje. Minimalna odległość drzewostanów od kompleksów śródpolnych, na których zakłada się plantację, wynosi w kierunku zachodnim co najmniej 1,5 km, a w pozostałych kierunkach 1,0 km.

Przez cały czas obradzania plantacja musi być zabezpieczona przed dostępem pyłku z zewnątrz Plantacje ulokowane wewnątrz drzewostanu izoluje otaczający je drzewostan, dla pozostałych należy założyć sztuczną otulinę. Najskuteczniejsza otulina to 3 lub 4 rzędy drzew gatunku szybko rosnącego w więźbie 4 X 4 lub 5 X 5 m z przesunięciem, między nimi 2 lub 3 rzędy drzew gatunku wolno rosnącego z odstępem w rzędzie 2 lub 3 m; w dalszej warstwie krzewy. Zakładania otulin należy zakończyć rok przed rozpoczęciem zakładania plantacji. Do zakładania otuliny należy używać wyłącznie mocnych wielolatek gatunków które nie będą reprezentowane w plantacji. Wszystkie plantacje powinny być trwale i szczelnie ogrodzone.

14. BADANIE WILGOTNOŚCI SOSNY I JODŁY

W prawidłowo przechowywanych nasionach tych gatunków, które pozyskiwane są w procesie wyłusz­czania termicznego (sosna, świerk, modrzew, zawar­tość wody waha się zazwyczaj w przedziale od 5 do 8%. Kontrolę wilgotności w tym przedziale bardzo łatwo jest przeprowadzić za

pomocą metody barwnej reakcji. Polega ona na tym, że do hermetycznie zamkniętego pojemnika z nasionami wkłada się papierek nasycony solami kobaltu, które w stanie bezwodnym mają kolor niebieski, a absorbując wodę zmieniają stopniowo zabarwienie, przyjmując różne odcienie różu. Wilgotność nasion szacuje się według 5-stopniowej skali (tab. 21/. Sporządzenie takich papierków jest zabiegiem bardzo prostym, polega bowiem na nasyceniu arkuszy bibuły filtracyjnej 15%, roztworem wodnym chlorku kobaltu (CoCI₂) umieszczonym np. w prostokątnej wannie plas­tykowej. Bibułę tę suszy się następnie dopóki, dopóty nie osiągnie intensywnego niebieskiego zabarwienia, a następnie tnie się na paseczki o wymiarach ok.

10 x 40 mm. Suche papierki przechowuje się w her­metycznie zamkniętych naczyniach, a jeśli zawilgot­nieją, bardzo łatwo je zregenerować przez ponowne suszenie.

Wyniki metod określania wilgotności, opar­tych

na zasadzie przewodności elektrycznej, w przy­padku leśnego materiału siewnego są obarczone znacznym błędem. Zaletą aparatów pracujących na tej zasadzie jest łatwość obsługi i duża szybkość otrzymania wyniku. Mogą one mieć ewentualnie zastosowanie do szybkiego oznaczania wilgotności „usypliwych"' nasion sosny, świerka, modrzewia itp., które w próbce ściśle przylegają do siebie i mało jest między nimi przestrzeni powietrznych.

Również najdokładniejsza metoda suszarkowo-wa­gowa może dawać znaczny błąd w przypadku nasion zawierających związki aromatyczne lub kwasy tłusz­czowe czyli np. jodły, świerka, sosny , cedra, choiny kanadyjskiej. Dla takich nasion powinno się stosować metodę

Brown-Duvala, która polega na destylacji nasion z ksylenem . Aparat do destylacji składa się z kolby połączonej z chłodnicą i odbieralnika destylatu. Kolba destylacyjna z roztartymi nasionami (ok. 20 g) zanurzonymi w ksylenie podgrzewana jest na łaźni piaskowej z taka intensywnością, aby destylacja trwała od 45 do 60 minut. Cięższa niż ksylen woda, odparowana z nasion, gromadzi się na dnie odbieralnika w kalibrowanej rurce. Po pięciu minutach od zakończenia destylacji odbieralnik odłącza się od chłodnicy i umieszcza w wannie z gorącą wodą. Na podstawie ilości wody zgromadzonej w kalibrowanej rurce odbieralnika oblicza się wilgotność nasion.

15. .ZANIECZYSZCZENIA SZKODLIWE I OBOJĘTNE

1. zanieczyszczenia obce obojętne ( nasiona innego gatunku nie obniżające wartości genetycznej , w przypadku gdy później łatwo jest rozdzielić siewki np. świerk w sośnie)

2. zanieczyszczenia obce szkodliwe ( nasiona innego gatunku których nie można łatwo rozdzielić , a obniżające wartość genetyczną np. sosna Banksa w zapasie sosny zwyczajnej.)

16. TERMOTERAPIA DĘBU.

Ciboria batschiana . - powoduje mumifikację

Ze względu na niską skuteczność środków chemicznych w zwalczaniu tego grzyba, korzysta się obecnie przede wszystkim ze sposobu zwanego termoterapią . Metoda ta, opracowana przez fitopatologów leśnych z Nancy, polega na moczeniu żołędzi przez 2-3 godziny w wodzie o temperaturze 41°C Ten sposób postępowania o charakterze terapeutycznym jest znacznie bardziej skuteczny niż jakakolwiek znana metoda chemiczna. Po termoterapii i obcieknięciu wody, przywracającym wilgotność rzędu 45%, nieobeschnięte jeszcze żołędzie zaprawia się fungicydem Rovral w proszku (składnik aktywny iprodione, 50%), umieszcza w pojemnikach i przechowuje w chłodni. Od tego momentu postępuje się ponownie w zgodzie z metodą opisaną w części szczegółowej niniejszego podręcznika, w rozdziale dotyczącym przechowywania nasion dębu szypułkowego..

We francuskiej stacji La Secherie de la Joux prowadzi się od pewnego czasu badania również nad innymi jeszcze sposobami zwalczania chorób grzybowych przechowywanych żołędzi, np. przez „termozamgławianie", polegające na powtarza­nym co jakiś czas rozpylaniu roztworu fungicydu Rovral (w specjalnym rozpuszczal­piku) w postaci delikatnej mgły. Umożliwia to penetrację nasion w pojemnikach przez fungicyd, bez konieczności ich wyjmowania z chłodni.

17. PRZYSPIESZENIE OBRADZANIA NA PLANTACJI

Podstawowe metody regulacji kwitnienia. Nawożenie mineralne, stymulujące kwitnienie i zwiększające urodzaj nasion, jest często stosowa­nym zabiegiem na plantacjach nasiennych ze względu na łatwość wykonywania. O efektywności nawożenia decyduje jego przeprowadzenie oraz stosowany zestaw nawozów mineralnych. Wiel­kość dawki nawozów wiąże się głównie z zasobno­ścią nawożonej gleby.

U świerka pospolitego i sosny zwyczajnej najlep­sze rezultaty uzyskuje się przy wysiewie nawozów wiosną. W przypadku sosny możliwe jest również nawożenie w sierpniu, ale wtedy reakcja drzewa opóźnia się o rok.

Najczęściej i z dobrym skutkiem stosowany jest zestaw nawozów NPK, przy czym u sosny wskazu­je się na szczególnie ważną rolę azotu w zawiązywaniu kwiatów. Badania wykazały skuteczny wpływ kwasu giberelinowego na stymulowanie kwitnienia sosny zwyczajnej. Na podstawie wyników badań rysuje się szansa na zastosowanie giberelin na plantacjach nasiennych sosny zwyczajnej.

Do najczęściej stosowanych metod stymulacji kwitnienia należy obrączkowanie. Obrączka wyko­nana na gałęziach lub na pniu zatrzymuje bądź zmniejsza ruch asymilatów z korony do korzeni, a tym samym zwiększa koncentrację węglowoda­nów w strefie korony. Obrączka zastosowana na szczepach sosny zwyczajnej wpływa pozytywnie na liczbę zawiązanych kwiatów. Zabieg ten jest na­tomiast nieskuteczny u świerka pospolitego.

Podobnie skutecznym i mniej dla drzew szkodli­wym sposobem stymulacji jest striangulacja, tzn. stosowanie różnego rodzaju opasek uciskowych wokół gałęzi lub pni.

Inną metodą stymulacji kwitnienia jest przycina­nie korzeni. Zabieg ten, często stosowany u jedlicy i świerków północnoamerykańskich, nie był jednak szerzej badany w Polsce.

18. IN SITU i EX SITU

Podstawową metodą ochrony zasobów geno­wych

in situ powinno być odnowienie naturalne wytypowanych populacji. Jeśli odnowienie natu­ralne jest niemożliwe, należy zastosować odno­wienie sztuczne. Sztucznie odnowione powierzch­nie z określoną populacją nie powinny być mniejsze niż 10 ha. Podstawowym elementem ochrony genów in situ powinny być drzewostany nasienne i zakładane z nich rejestrowane uprawy pochodne. Ten typ banku genów obejmowałby reprezentację większości populacji występujących na obszarach naturalnych zasięgów podstawo­wych gatunków drzew leśnych.

Ochrona bogactwa genetycznego

ex situ doty­czy populacji i ekotypów, które głównie z powo­du oddziaływania zanieczyszczeń przemysłowych wymagają przeniesienia poza obszary ich wystę­powania. Takich działań wymagają obecne popu­lacje świerka i modrzewia z rejonu Sudetów, dę­bu w rejonach jego masowego zamierania oraz jodły niemal na całym obszarze naturalnego jej występowania. Uprawy ex situ powinny być za­kładane na terenach o niewielkim skażeniu po­wietrza, ale w możliwie podobnych warunkach ekologicznych. W pierwszej kolejności należy do tych celów wykorzystać nasiona zebrane w drze­wostanach planowanych do zachowania popula­cji. Z siewek otrzymanych z tych nasion należy zakładać uprawy zachowawcze. Jeśli obradzanie nasion nie występuje albo jest niewystarczające, należy w starszych drzewostanach pozyskiwać pędy do szczepień i wegetatywnego rozmnażania metodami tradycyjnymi lub w kulturach tkanko­wych, a uzyskane w ten sposób sadzonki po­szczególnych klonów wykorzystywać do zakłada­nia plantacji nasiennych. Należy dążyć do tego, aby w uprawach i plantacjach zachowawczych populacje były reprezentowane przez możliwie dużą liczbę sadzonek, szczepów lub wegetatyw­nie rozmnożonych osobników.

19. BUCZYNA KARPACKA- BAZA NASIENNA

W górach wyznaczono łącznie 7 matecznych regionów nasiennych buka:

3 dla Bieszczadów 804, 806, 809 ( 189 ha WDN)

beskidzki 801

3 dla Sudetów 701, 702, 703.

20. MIKROREGIONY ZWYKŁE I MATECZNE

W związku z tym, wyróżniono dwa rodzaje mik­roregionów

• mikroregiony mateczne (dla proweniencji),

• - mikroregiony zwykłe (dla środowiska).

Mikroregiony mateczne wydzielone zostały w celu zachowania odrębności naturalnych. rodzin­nych lub prawdopodobnie rodzimych populacji drzew, występujących na obszarach o dość wy­równanych warunkach przyrodniczo-leśnych. Na ich terenie rosną najcenniejsze w Polsce prowe­niencje drzew podstawowych gatunków lasotwórczych, wyróżniające się pod względem ja­kości i przyrostu drzew. Bazę nasienną stanowią znaczące powierzchnie wyłączonych i gospodar­czych drzewostanów nasiennych, charakteryzują­ce się zbliżonymi cechami genotypowymi lub fe­notypowymi.

Mikroregiony zwykłe są to miejsca mniejsze od makroregionów obszary o dość jednorodnych warunkach ekologiczno-fizjograficznych, wydzie­lone na podstawie przebiegu granic dzielnic przyrodniczo-leśnych. Na ich terenie występuje bardzo skromna baza nasienna, bez udziału lub tylko z niewielkim udziałem drzewostanów na­siennych, których nie łączą zbliżone cechy geno­typowe lub fenotypowe. Mikroregiony zwykłe różnią się między sobą tylko przyrodniczymi wa­runkami wzrostu drzew.

Zasadnicza różnica między wymienionymi ro­dzajami mikroregionów polega na tym, że do mikroregionów matecznych nie wolno jest wpro­wadzać innej proweniencji danego gatunku drze­wa niż ta. dla której ten region ustanowiono. Na­tomiast w mikroregionach zwykłych, w przypadku braku nasion z własnej bazy, można stosować dla wszystkich gatunków nasiona lub sadzonki wy­hodowane z nasion zebranych w innych mikrore­gionach nasiennych z tego samego makroregionu lub w mikroregionach specjalnie wyznaczonych.

Wydzielono 54 mikroregiony mateczne i 52 zwykłe.

21. ZAPOBIEGANIE DEFORMACJOM KORZENI W POJEMNIKACH

1. wielkość pojemników dostosowana do gatunku

2. stosowanie pojemników przerostowych - korzeń przerasta ścianki pojemnika, a później wychodzi na powietrze i mamy do czynienia z tzw. cięciem powietrzem „air prunning” co jest zjawiskiem korzystnym.

3. zastępowanie płaskiego dna pojemników ażurowym lub wyposażonym w szczeliny dzięki czemu zbyt długie korzenie przerastają i zostają wysuszone przez powietrze

4. nie stawianie pojemników bezpośrednio na ziemi, ale na specjalnych stelażach dzięki czemu miedzy pojemnikiem, ziemia jest warstwa powietrza wytwarza się wiązkowy system korzeniowy co jest zjawiskiem korzystnym

5. stosowanie na powierzchni pojemników o przekroju okrągłym specjalnych żeberek lub nacięć

6. stosowanie pojemników o ściankach ustawionych pod kątami prostymi lub ostrymi

7. powlekanie ścianek naczyń związkami siarki

8. produkcja większej ilości sadzonek w dużej skrzynce a następnie wycinanie sadzonek z większej bryły podłoża.

22. SYMBOLE PRODUKCYJNE SADZONEK

0. sadzonka ze zrzezu , ukorzenionego , zdrewniałego

„-` oznacza ścięcie na bezpieńkę

K- zrzez korzeniowy

1/0 - jednoroczna sadzonka z nasiona nieszkółkowana

2/0 dwuletnia

3/0 trzyletnia

4/0 czteroletnia

1,5/ 0 zebrana na zielono wysiana tego samego roku + następny rok

1/1 2 letnia z nasiona szkółkowana po 1 roku

0/1/0 - jednoroczna ze zrzezu zdrewniałego nieszkółkowana

0/2/0 - 2 letnia ze zrzezu zdrewniałego nieszkółkowana

0/1/1 - w letnia ze zrzezu zdrewniałego szkółkowana po 1 roku

_

0/ 1 /2 dwuletnia sadzonka ze zrzezu zdrewniałego na trzyletnim systemie korzeniowym po pierwszym roku ścięta na bezpieńkę i szkółkowana

_

0/ 1 / 1 jednoroczna sadzonka ze zrzezu zdrewniałego na 2 letnim systemie korzeniowym ścięta na bezpieńkę po pierwszym roku i szkółkowana

K- 0/1/0 - jednoroczna sadzonka ze zrzezu korzeniowego nieszkółkowana

K-0/2/0 - 2 letnia sadzonka ze zrzezu korzeniowego nieszkółkowana

K-0/1/1 2 letnia sadzonka ze zrzezu korzeniowego szkółkowana po pierwszym roku

_

K-0/1/1/1 - 3 letnia sadzonka ze zrzezu korzeniowego szkółkowana po pierwszym i drugim roku i ścięta na bezpieńkę po 2 roku

0/2 2 letnia sadzonka żywokołowa nieszkółkowana po wyjęciu ze szkółki

całkowicie podkrzesana ze skróconym korzeniem.

- /1/ 0 1 roczna sadzonka z odkładu lub odrostu korzeniowego nieszkółkowana

23. WYŁUSZCZANIE BUKA

Przed czyszczeniem i sortowaniem podsusza się ją tam przez 48 godzin w temperatu­rze otoczenia lub w suszarni w 18 - 20°C. W zależności od typu i ilości zanie­czyszczeń, znajdują tu zastosowanie następujące urządzenia do czyszczenia i sor­towania orzeszków:

- wialnia do wstępnego usuwania cięższych zanieczyszczeń,

- czyszczalnia sitowo-pneumatyczna ze zwykłym lub pulsującym strumieniem powietrza do wyeliminowania okryw-miseczek, gałązek, orzeszków niewykształco­nych i lżejszych zanieczyszczeń,

• kolumna densymetryczna do wydzielania orzeszków pustych.

W Polsce podczas czyszczenia w czyszczalni sitowo-pneumatycznej oprócz sita wstępnego, zatrzymującego tylko grubsze zanieczyszczenia, stosuje się do­datkowo dwa sita: sito górne z otworami podłużnymi o szerokości 9 mm i si­to dolne z otworami okrągłymi o średnicy 8 mm. Partie z udziałem nasion czystych rzędu 90-94% zalicza się w Polsce do średniego poziomu czystości

24. WYŁUSZCZANIE MD.

Można wyłuszczac w wyłuszczarniach słonecznych, ale trwa to dość długo. Znacznie szybciej łuszczy się obsuszone w temp. 40-60C mechanicznie przez obijanie w szczelnych pojemnikach , powodując starcie łusek nasiennych i uwolnienie nasion. Np. odskrzydlacze kołkowe , lub szczoteczkowe.

25. DŁUGOTERMINOWE PRZECHOWYWANIE Db

do 3lat: wilgotność 45% temperatura

od+ 2⁰C do -1⁰C w suchych trocinach, torfie lub luzem

26. WAPNOWANIE

Zabieg uprawowy polegający na wprowadzeniu związków wapnia do gleby głównie w celu zwiększenia aktywności biologicznej gleby, czyni ją to bardziej przewiewna i przepuszczalną ( istotne dla gleb cięższych oraz powoduje zmianę odczynu gleby. Do wapnowania zaleca się wapna węglanowe szczególnie dolomit zawierający jak wiadomo znaczną domieszkę magnezu.

Wapna nie wolno łączyć z żadnym innym nawożeniem w tym i nawożeniem organicznym . Do wysiewu używa się siewniki i rozrzutniki nawozowe, a na mniejszych powierzchniach nawet wysiew ręczny. Po wysiewie należy przemieszać wapno z warstwą uprawną gleby przez kultywatorowanie i bronowanie , a w przypadku gleb cięższych przez płytkie przyoranie i następnie kultywatorowanie i ewentualnie bronowanie.

27 .DESZCZOWANIE

Zastosowanie deszczowni w szkółce umożliwia systematyczne uzupełnianie wody w glebie dawkami optymalnymi , chroniąc przed przesuszeniem , ale przede wszystkim umożliwia utrzymanie w glebie optymalnych warunków wilgotnościowych ,wpływając na polepszenie jakości mat. sadz. Ponadto deszcz. jest skutecznym sposobem ochrony przed przymrozkami . Zależnie od sposobu instalacji i montażu wyróżnia się: przenośne stałe i półstałe Deszczowanie wegetacyjne ma na celu system uzupełnianie w glebie wody łatwo dostępnej. Rozchód wody w okresie od wysiewu do rozwinięcia się i ukorzeniania siewek ogranicza się głównie do parowania fizycznego .Dlatego zraszanie powinno odbywać się niewielkimi , ale częstymi dawkami polewowymi. Okres ten zwany I okresem nawodnień ,trwa od wysiewu nasion do połowy VI. W miarę rozwoju siewek parowanie transpiracyjne zaczyna wzrastać w wyniku czego ubytek wody następuje coraz głębiej .Okres ten nazywamy II okresem nawodnień ,trwa od poł VI do końca VIII. Deszcz. technolog. związane jest ze szkółkowaniem , nawożeniem i podcinaniem korzeni. Deszcz. związane ze szkółkowaniem wykonuje się w 2 etapach :zraszanie gleby przed jej przygotowaniem do szkółkowania , oraz zraszanie zaszkółkowanych siewek. Deszcz. po nawożeniu min. ma na celu skrócenie czasu między nawożeniem min. ,a wysiewem nasion. Wysiew nasion po wiosennym nawożeniu może nastąpić dopiero po 2 tyg. ,natomiast po opadach po 1 tyg. Deszcz po podcięciu korzeni wykonuje się celem uzupeł wody łatwo dostępnej , straconej w wyniku rozluźnienia gleby .Deszcz przed przymrozkami odnosi się do wrażliwych gat Bk, Db, Jd ,Js. Dzięki temu można podwyższyć o kilka stopni temp ,szczególnie rankiem.

28. ZABEZPIECZANIE WSCHODÓW PRZED ZGORZELĄ

1. słoneczną - osłona za pomocą krat i mat umieszczonych w odpowiedniej wysokości nad poziomem gruntu, albo ustawianie ich pod kątem od strony południowej aby rzucały cień na kwaterę.

Jeden i drugi sposób ma swoje wady i zalety . Przy pierwszym stwarza się bardziej zaciszną atmosferę nad siewkami. Jednakże brak przewiewu stwarza niebezpieczeństwo zaatakowania siewek przez grzyb zgorzelowe przy długo trwającej ciepłej i wilgotnej pogodzie. Ukośne kraty stwarzają lepszy dostęp powietrza ale są bardziej kłopotliwe do ustawienia i mało stabilne.

29. ZGORZEL GRZYBOWA ( ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE)

1. wybór miejsca pod szkółkę ( unikamy gleb ciężkich, wilgotnych)

2. zaprawianie nasion fungicydami

3. siew na ogrzaną glebę

4. przy nawożeniu w szkółce unikać dużych dawek azotu przynajmniej przed siewem i do około 6 tygodni po wzejściu

5. rodzimy materiał siewny ( w przypadku sosny zwyczajnej najwartościowsze są nasiona ciemno zabarwione i duże.

6. dezynfekcja gleby

7. zabezpieczenie powierzchniowych tkanek korzeniowych siewek grzybem Mycelium radicis atrovirens.

8. unikać corocznego dokonywania zasiewów na tych samych grzędach aby uniknąć nagromadzenia się materiału zakaźnego w glebie.

9. polewanie powierzchni kwater zawiesiną fungicydów . Należy go wykonać w momencie „pękania gleby' tj. gdy pierwsze wschody zaczynają przebijać warstwę gleby

30. SIEW PEŁNY

1. brak możliwości pielęgnacji gleby

2. zalecany w uprawie jednoletnich sadzonek oraz jednoletniego materiału wyjściowego do szkółkowania

3. wybieramy gleby żyzne, sprawne i niezachwaszczające się

4. na grzędach z wyłożonym substratem

5. w wysiewie w namiotach i szklarniach

6. najlepsze wykorzystanie powierzchni produkcyjnej

31. BAZY NASIENNE

SOSNA- 25 regionów matecznych

P. Augustowska , Knyszyńska, Piska B. Tucholskie

Sosna rychtalska, spalska, parczewska,

ŚWIERK 13 mikroregionów matecznych

Beskid śląski, żywiecki. Puszcza Białowieska, Augustowska, Borecka

Swierk beskidzki- duża zdolność adaptacyjna i przystosowawcza z sukcesem są zakładne uprawy w Skandynawii

JODŁA 7

Bieszczady, Roztocze , Góry świętokrzyskie, Sudety.

MODRZEW 6

Góry Świętokrzyskie ( porócz Góry chełmowej) drzewostany Kłodczyzny i Nadleśnictwa Prószków ( RDLP Katowice)

DĄB 9

drzewostany krotoszyńskie, gorzowskie, krajeńskie dolnośląskie i chełmskie

BUK 11

Puszcza Bukowa, Sudety, Beskidy, Bieszczady, G.Świętokrzyskie

OLSZA CZARNA

Puszcza Augustowska i Białowieska drzewostany Polesia Lubelskiego , drzewostany nadleśnictwa Włoszczowa ( RDLP Radom)

BRZOZA

Puszcza Białowieska i Augustowska

32. CEL ZAKŁADANIA UPRAW POCHODNYCH

Zwiększenie produkcji ilościowej i polepszenie jakości drzewostanów, które z nich wyrosną i które będą stanowić podstawę pozyskania nasion o ulepszonej jakości genetycznej . We wszystkich nadleśnictwach w których są WDN powinny być zakładane bloki upraw pochodnych . Duża powierzchnia bloków zapewnia lepsze warunki zapylania i krzyżowania między potomstwami najlepszych drzewostanów. Uprawa może być pochodną dla dwóch gatunków, jeżeli materiał sadzeniowy każdego z gatunków pochodzi z wyłączonego drzewostanu nasiennego. Każda uprawa powinna być stale oznaczona słupkami z napisem w formie ułamka, w którym w liczniku jest litera „P” tzn. pochodna i skrót nazwy gatunku dla którego założono tę uprawę, a w mianowniku rok jej założenia .

33. ZNACZENIE METODY ROZMNAŻANIA „IN VITRO” W LEŚNICTWIE.

Kultury tkankowe są najnowszym sposobem roz­mnażania autowegetatywnego. Są one rozwijane w wie­lu krajach Europy (RFN, NRD, CSRS, Francja, Skan­dynawia). Znaczenie praktyczne mają w ogrodnictwie, a ostatnio także w sadownictwie.

Metoda ta uzyskała znaczenie i po stwierdzeniu, że merystemy wierzchołkowe (komórki stożka wzrostu) są wolne od wirusów nawet wtedy, gdy roślina jest pora­żona. Merystematyczne kultury umożliwiają odmłodze­nie materiału hodowlanego przy rozmnażaniu starych drzew. Rozmnażanie tym sposobem można prowadzić niezależnie od pory -roku i cyklu kwitnienia. Przez roz­mnażanie za pomocą kultur tkankowych można otrzy­mać nieograniczoną liczbę roślin z klonu.

Kultury tkankowe hoduje się na specjalnych po­żywkach, zawierających sole mineralne, substancje or­ganiczne (sacharozę, glicynę, hydrolizat kazeiny i in.) oraz regulatory wzrostu. Literatura fachowa opisuje bardzo wiele zestawów różnych pożywek, które muszą być dostosowane do genotypów roślin i warunków śro­dowiska. Rożne wymagania poszczegalnych genotypów (przede wszystkim co do hormonów) sprawiają, że wy­bór pożywki może być trudny.

Pobierane do rozmnażania wycinki merystem mają długość od 0,2 do 5 mm. W pierwszej fazie hodowli umieszcza się je na kilka dni w płynnej pożywce. Na­stępnie przenosi się je do pożywki zawierającej duże ilości kinetyny, w której rozwijają się zespoły pędów (nazywane wieloroślinami) o wielu stożkach wzrostu. Zespoły te rozdziela się na pojedyncze rośliny o dłu­gości około 2 cm i poddaje działaniu pożywki agarowej o zmienionym stosunku auksyn do cytokinin, która sty­muluje ich ukorzenianie się. Rozwój pędów i ich uko­rzenianie odbywa się przy niskiej intensywności świa­tła i trwa 4-6 tygodni. W ostatnich 2 tygodniach zwięk­sza się intensywność światła do 3000, a potem do 10000 luxów; w okresie hodowania sadzonek temperatura nie przekracza 25°C. Ukorzenione pędy przenosi się na no­wy substrat (przeważnie perlit nasycony płynną pożyw­ką). W czwartym etapie rozwoju ukorzenionych sadzo­nek następuje ich adaptacja. Sadzonki rozwijają się w temperaturze 18-30°C i wysokiej wilgotności po­wietrza.

Rozmnażanie przez kultury tkankowe wymaga la­boratoryjnej techniki, skomplikowanego oprzyrządowa­nia i specjalistów. Jest to sposób przyszłościowy , ale wymaga jeszcze wielu badań.

34. ŚW I DB- MOŻLIWOŚCI UKORZENIANIA I WYKORZYSTANIA W POLSKICH REALIACH.

Gatunki iglaste rozmnaża się na ogół przez zrzezy pędowe o pełnym uigleniu, całkowicie zdrewniałe oraz pozyskane w czasie spoczynku. Przez zrzezy zielne rozmnaża się tylko niektóre gatunki np. modrzew .

Św

Duże znaczenie w rejonach przemysłowych . Rozmnaża się także wegetatywnie wszystkie ozdobne formy świerka , ponieważ ich reprodukcja na drodze generatywnej jest niepowtarzalna. Zrzezy zdrewniałe . Pozyskuje się z sadzonek 2-5 letnich . Ze starych drzew ukorzeniają się słabo. Zrzezy 5-10 cm tnie się w marcu i pierwszej połowie kwietnia , gdy pędy są w stanie spoczynku . Temp. ukorzeniania 20-30 ^o wilgotność 85%. Jako podłoże do ukorzeniania się stosuje się torf wysoki z drobnym żwirem lub gruboziarnistym piaskiem. Zrzezy ukorzeniają się 2-4mc. Szkółkujemy je w sierpniu w więźbie umożliwiającej hodowanie 3-4letnich sadzonek, w sprzyjających warunkach może osiągnąć wys. 100cm.

Db

Dąb wegetatywnie rozmnaża się trudno. Zrzezy pozyskuje się z 2-4 sadzonek, a można je pozyskiwać także z odrośli po ścięciu sadzonek na bezpieńki. Zrzezy zielne tnie się w końcu czerwca lub na początku lipca . Zrzez powinien mieć 2-4 liście z których 1 lub 2 najniższe się redukuje . Substrat stanowi mieszankę torfu ze żwirem + 2 kg wapna magnezowego . Przed wysadzeniem IBA lub NAA w talku . Zrzezy sadzi się na głębokość 2cm. Temp 25C wilg. 90-100%. Zrzezy ukorzeniają się w ciągu 2 mc. Szkółkujemy je wiosną przed rozpoczęciem wegetacji.

35. PRZYGOTOWANIE GDN

Zagospodarowanie gospodarczego drzewosta­nu nasiennego polega na usunięciu z niego wszy­stkich drzew chorych - porażonych przez grzyby i szkodliwe owady, oraz drzew wadliwie ukształto­wanych - z silną krzywizną strzały, rozwidlonych, źle oczyszczonych, silnie guzowatych i ze skrętem włókien. Cięcie sanitarno-selekcyjne należy wyko­nać jak najszybciej po uznaniu drzewostanu, a naj­później na 3 lata (w drzewostanach sosnowych) lub 2 lata (w pozostałych drzewostanach) przed wyrę­bem, aby nasiona zbierane na zrębie miały cechy będące wynikiem krzyżowania się tylko najlep­szych drzew.

Gospodarcze drzewostany nasienne wykorzy­stuje się do zbioru szyszek i nasion do zakładania upraw gospodarczych oraz do wyboru drzew dobo­rowych i drzew aprobowanych. Gospodarcze drze­wostany nasienne stanowią w gospodarce leśnej podstawową bazę nasienną.

Gospodarcze drzewostany nasienne podlegają wyrębowi zgodnie z planem cięć (część planu urzą­dzania lasu, w której podaje się czas, miejsce, spo­sób oraz rozmiar projektowanych cięć użytkowania lasu), ale ich użytkowanie rębne może następować tylko w latach dobrego urodzaju nasion drzew ga­tunku panującego.

36. OKREŚLANIE ŻYWOTNOŚCI NASION.

Próba krojenia. Do próby krojenia, która jest nie tyle próbą żywotności co zdrowotności, odlicza się losowo cztery powtórzenia po 50 nasion każde. Nasiona przecina się wzdłuż osi podłużnej poprzez liścienie i oś zarodkową nożem lub lancetem (żołędzie, skrzydlaki klonów), albo szczypczykami (orzeszki grabu). Niekie­dy trzeba wpierw wyjąć nasiona z twardego endokarpu (z pestki). Cięcie prowadzi się poprzez oba liścienie i oś zarodkową. Liścienie i oś zarodkowa nasion zdrowych są białe, jędrne i błyszczące. Liścienie klonów są zawsze zielone, nawet po utracie żywotności. Żołędzie i inne nasiona wielkie (kasztanowiec, leszczyna itp.) przekrawa się zarówno podłużnie, jak i poprzecznie. Ma to uwidocznić ewentualne strefy nekrotyczne, gdyż ich usytuowanie nie jest bez znaczenia dla żywotności nasion. Żołędzie z plamami u podstawy liścieni, zwłaszcza w pobliżu osi zarodkowej, ocenia się negatywnie, a same nasiona z takimi uszkodzeniami uznaje się za niezdolne do prawidłowego skiełkowania, czyli za nieżywotne. W próbie krojenia, oprócz nasion zdrowych i prawidłowo wykształconych, ujawniają się też nasiona częściowo lub całkowicie zepsute, puste, niedokształcone czy zaatakowane przez owady.

Wynik podaje się w procentach jako średnią z wszystkich powtórzeń dla każdej wydzielonej frakcji osobno. O ile wyniki prób krojenia nasion partii wysokiej jakości są wiarygodne, to w przypadku partii pośledniejszych przecenia się zwykle udział nasion zdrowych.

Poddając próbie krojenia nasiona świeżo pozyskane nie popełnia się większych błędów. Rozbieżności ze stanem rzeczywistym ujawniają się tak w przypadku nasion świeżo podsuszonych, jak i nasion silnie odwodnionych i już przechowywanych.

Próba rentgenograficzna.

Ocena rentgenograficzna dostarcza wyniki porównywalne pod względem wiarygodności z wynikami prób krojenia.

Chodzi tu o metodę oceny szybką i nie niszczącą nasion. Do oceny odlicza się losowo cztery powtórzenia po 50 nasion, które rozmieszcza się w otworach szablonów z kartonu lub tworzyw sztucznych, te zaś kładzie się na błonie rentgenowskiej. Naświetlenie tzw. miękkimi promieniami Roentgena trwa kilka sekund (zależy to od czułości błony, od jakości promieni X, od gatunku i od wielkości nasion). Po wywołaniu negatywu uwidaczniają się na nim zróżnicowane z całą wyrazistością nasiona pełne, puste, opanowane przez owady i niedostatecznie wykształcone (ryc. 20). Trudności sprawia jednak odróżnienie nasion żywych od martwych, nawet po zastosowaniu środków kontrastowych, takich np. jak chlorek baru (BaCIZ). Z tego też powodu próbę rentgenowską traktuje się jako uzupełnienie innych metod oceny żywotności nasion. Nie niszczący charakter oceny rentgeno­wskiej pozwala na wydzielenie nasion pełnych z ocenianej próbki i dalsze ich użycie, oraz na wyeliminowanie z niej zlokalizowanych nasion pustych i uszko­dzonych. Ocena rentgenowska znajduje dość szerokie zastosowanie w odniesieniu do nasion gatunków iglastych, znacznie rzadziej stosuje się ją przy ocenie nasion gatunków liściastych. Ze względu na wysoki koszt koniecznego wyposażenia, metoda rentgenowska znajduje zastosowanie tylko w niektórych wyspecjalizo­wanych laboratoriach i stacjach oceny nasion.

Metody rentgenowskie znajdują zastosowanie w przypadkach:

- potrzeby przyśpieszonej (w ciągu 1-2 dni) oceny jakości nasion (głównie przed podjęciem decyzji o celowości zbioru lub długookresowego przechowywa­nia nasion),

- potrzeby ustalenia bezpośredniej przyczyny złe­go kiełkowania nasion,

- badania wartości hodowlanej nasion,

• badania zmian w rozwoju i zamierania zarodków pod wpływem niekorzystnych warunków środowiska

monitoring biologiczny),

- niedestrukcyjnego badania nasion, z których następnie będą hodowane siewki dla celów doświad­czalnych (selekcji) lub gospodarczych bardzo małe zapasy nasion).

Próby barwienia. Próby te stosowane są w szybkiej ocenie spoczynkowych nasion wielu gatunków. Przeprowadzanie prób kiełkowania trwa tu za długo, bo muszą być one poprzedzone zabiegiem przezwyciężenia stanu spoczynku, co dotyczy np. nasion klonów rodzimych, grabu, jesionu, buka, czereśni czy lipy. Za pomocą prób barwienia określa się nie rzeczywistą, lecz potencjalną zdolność kiełkowania nasion, dlatego też są one w gruncie rzeczy próbami zastępczymi.

Próby te przeprowadza się przy użyciu czterech powtórzeń po 50 nasion, odliczonych losowo z nasion czystych. Udział procentowy nasion żywotnych wylicza się jako średnią z tych powtórzeń. Obecnie znajdują zastosowanie dwie metody określania żywotności nasion, a właściwie wyizolowanych z nich zarodków, przez barwienie: metoda indygokarminowa i metoda tetrazolowa.

M e t o d a i n d y g o k a r m i n o w a . Sposób ten znajduje zastosowanie na szer­szą skalę w Polsce, w krajach byłego Związku Radzieckiego i w Rumunii, m.in. ze względu na długą tradycję stosowania tej metody i cenę indygokarminu, niższą od ceny tetrazolu.

Sama próba musi być poprzedzona wyjęciem nasion z wszystkich okryw, co może wymagać ich rozmiękczenia przez 24-godzinne lub dłuższe moczenie w wodzie destylowanej. Wydobyte z owoców nasiona (ryc. 21) moczy się w wodzie przez 24 godziny, a po napęcznieniu wyjmuje się z nich zarodki, które w zależności od gatunku zanurza się na 1- 2 godziny w wodnym roztworze indygokarminu o stęże­niu 1: 2000, w 20°C, w ciemności. W roztworze tym tkanki martwe zabarwiają się na kolor niebieski, tkanki żywe nie przebarwiają się zachowując dotychczasową barwę, zazwyczaj białą.

M e t o d a t e t r a z o l o w a (biochemiczna). Zarodki należy i tu wyjąć z otaczają­cych je okryw. Podobnie jak w próbie indygokarminowej, nasiona należy moczyć w wodzie destylowanej, a wyizolowane z nich zarodki zanurza się, w zależności od gatunku (ISTA, 1985) na 10 - 24 godzin (w ciemności) w 1 % roztworze chlorku lub bromku 2,3,5-trójfenylotetrazoliowego o pH 6,5 - 7,5 i umieszcza w termostacie o tem­peraturze 30°C. Do sporządzenia tego roztworu używa się buforu fosforanowego (szczegóły w zasadach oceny ISTA, 1985), w wyjątkowych wypadkach można użyć wody wodociągowej, jeżeli jej odczyn jest zbliżony do pH 7. Tkanki żywe i zdrowe zabarwiają się na kolor krwistoczerwony (tabl. IIG), strefy martwe lub uszkodzone pozostają białe (nie zmieniają pierwotnej barwy), czasem jednak przyjmują barwę trudną do określenia.

Szczegółowe informacje o opisanych powyżej próbach można znaleźć bądź w zasa­dach oceny ISTA (1985), bądź w normach oceny nasion obowiązujących w krajach, w których znajdują zastosowanie (indygokarmin). W międzynarodowym obrocie handlowym dla nasion w stanie spoczynku obowiązuje stosowanie prób tetrazolowych. Wyniki uzyskiwane w próbach tetrazolowych nasion wysokiej jakości są bardzo zbliżone do wyników prób indygokarminowych. Im niższa jest jednak jakość badanej partii nasion, tym bardziej wyniki obydwu prób mogą odbiegać od siebie, mogą też być słabo skorelowane z rzeczywistą zdolnością kiełkowania.

37. ZBIÓR NASION OLSZY

Obrywa się je z drzew stojących w okresie od września do listopada, Można jest też pozyskiwać ze ściętych, leżących drzew . W okresie tym łuski szyszeczek zaczynają się rozchylać.

38. Przechowywanie jawora.

Do najbliższej wiosny dołujemy; do 3 lat w.24% w temp. -3⁰C

Przechowywanie - str.chłodna 4-5 tyg. Przy wilgotności 40% można str. w t -1⁰C

39. Próbka jednorodna.

Próbka jednorodna nasion - za jednorodne próbkę można uznać taką partię nasion , w której nasiona nie różnią się : składem gatunkowym, pochodzeniem , wiekiem drzewostanu, sposobem lub data zbioru i wyłuszczania ,sposobem przechowywania oraz jakością .Jest to niezbędne dla prawidłowego pobrania próbki średniej, a co za tym idzie próbki podlegającej bezpośredniej ocenie czyli próbki ścisłej. Jeśli posiadane zapasy nasion różnią się choćby tylko pod względem jednej z wymienionych cech, to z każdego z nich powinno się pobrać oddzielnie próbkę jednorodną jako z odrębnej partii.

40. Jednorodną partię nasion uważa się całkowitą ilość materiału siewnego jednego gatunku, zebraną w tym samym nadleśnictwie, jednej bazie rozmnożeniowej (drzewostanie, kompleksie drzewostanów, plantacji, drzewie doborowym itp.) i tym samym mikroregionie nasiennym. Wyjątkowo dopuszcza się łączenie w jedną partię materiału siewnego: sosny zwyczajnej, świerka pospolitego i modrzewia, pozyskanego w różnych gospodarczych drzewostanach nasiennych jednego nadleśnictwa ale rosnących na tym samym siedlisku i w tym samym mikroregionie nasiennym.

41. Jednorodny zapas materiału siewnego uważa się całość partii lub jej część przechowywaną w jednej przechowalni, w takich samych warunkach termiczno - wilgotnościowych i takich samych pojemnikach.

42. Definicja, technologia i zastosowanie ściółkowania.

Ściółkowanie - pokrywanie międzyrzędzi warstwą ściółki leśnej w słabo rosnących uprawach leśnych, najczęściej na bezpróchnicznych glebach piaszczystych, mające charakter nawożenia organicznego.

43. Polski Bank Genów - co to jest i po co?

W grudniu 1995 r w Kostrzycy na terenie nadleśnictwa Śnieżka utworzono jednostkę organizacyjną pod nazwą Leśny Bank Genów. Do podstawowych zadań Leśnego Banku Genów należy:

- inwentaryzacja ekosystemów leśnych i stanowisk roślin w Sudetach, przewidzianych do objęcia ochroną zasobów genowych.

- działanie na rzecz zachowania ginących populacji i restytucji, ze szczególnym uwzględnieniem Sudetów Zachodnich oraz realizacja ochrony ginących gatunków drzew, krzewów i roślin runa leśnego.

- organizacja zbioru i pozyskania nasion we własnym zakresie.

- kontrola nad zbiorem nasion i dokumentowanie ich pochodzenia w jednostkach organizacyjnych LP.

- przechowywanie przez maksymalny okres, wynikający z istniejącego stanu wiedzy, reprezentatywnych próbek nasion ze szczególnie cennych wyłączonych drzewostanów nasiennych i drzew doborowych z terenu Polski.

- produkcja materiału rozmnożeniowego

- zakładanie powierzchni zachowawczych.

- prowadzenie komputerowego banku informacji o zgromadzonym materiale.

- współpraca z i innymi ośrodkami w kraju i zagranicą.

Podstawowy cel działalności banku realizowany będzie poprzez długookresowe (30 lat i dłużej dla gat. liściastych) przechowywanie i badanie zgromadzonych zasobów genowych rodzimych drzew, krzewów i roślin zielnych współtworzących środowisko leśne. Gromadzenie reprezentatywnych partii nasion i ich wieloletnie przechowywanie w warunkach Banku Genów stwarza szansę zachowania rodzimych populacji oraz ich odtworzenie dla następnych pokoleń wówczas, gdy ustąpią czynniki sprawcze powodujące zamieranie lasów.

Leśny Bank Genów składa się z kilku obiektów:

Blok Banku Genów - składa się z 3 komór chłodniczych o pojemności do 20 ton nasion, gdzie docelowo przechowywać się będzie ponad tysiąc zasobów genowych Sudetów oraz całego kraju, reprezentowane przez pojedyncze partie nasion pochodzących z wytypowanych drzewostanów. Jako podstawowy zasób genowy przyjęto partię nasion minimum 50 000 szt., zebraną z kilkudziesięciu osobników (drzew) tworzących drzewostan. Partie nasion pochodzące z Sudetów będą gromadzone w wielkościach przekraczające wielokrotnie ustalone minimum (praktycznie na skalę gospodarczą). Nasiona będą przechowywane w chłodniach w tem. - 20⁰C przez okres kilkudziesięciu lat, w zasobach nienaruszalnych (tzw. żelazny zapas), oraz w zasobach przeznaczonych do celów gospodarczych.

Blok przygotowania nasion - służy do odpowiedniego przygotowania nasion przed włożeniem ich do chłodni. Szyszki i owoce zebrane z konkretnych drzewostanów, poddane zostaną w dwóch ciągach technologicznych ( metoda na sucho i na mokro) określonym procesom wyłuszczenia, odskrzydlania, czyszczenia, suszenia, pakowania itp. W bloku wykonywane będą wszystkie czynności niezbędne do przysposobienia nasion przed ich wysiewem w szkółce, w przypadku pobierania nasion z przechowywanych zapasów.

Blok administracyjny - służy do zarządzania i administrowania całością, dokumentowania i archiwizowania danych, prac kontrolnych i oceny przechowywanych zasobów.

Leśny Bank Genów będzie współpracował z istniejącą w Kostrzycy szkółką kontenerową, w której prowadzona będzie produkcja materiału rozmnożeniowego (generatywnego oraz wegetatywnego).

44. Zagospodarowanie WDN So i Db sz i Bk.

Drzewostany nasienne wybiera się i uznaje, aby trwale zachować wartościowe i swoiste dla nich cechy rodzimych ekotypów drzew. Wybór tych drzewostanów ma umożliwić cennego źródła pozyskania nasion do hodowania nowych pokoleń drzewostanów o ulepszonej jakości, d - stany te stanowią jednocześnie bazę wyboru drzew doborowych. Przy typowaniu takich d - stanów bierzemy pod uwagę: rodzimość pochodzenia, wiek, zdrowotność, jakość, produkcyjność, otoczenie i obszar.

Db i Bk - prezentuje swoje możliwości i właściwości w wieku 100 lat, a So 80 lat.

W celu stworzenia korzystnych warunków rozwoju, zapylania i obradzania drzewom o najlepszych właściwościach hodowlanych należy WDN odpowiednio zagospodarować. Wyróżniamy trzy fazy zagospodarowania:

- cięcia sanitarno - selekcyjne, tu usuwamy wszystkie drzewa chore, porażone przez choroby grzybowe i owady, o wyraźnie osłabionym ulistnieniu i uigleniu, oraz drzewa wadliwe (z wyraźną krzywizną strzały, dwójki i rozwidlone, źle oczyszczone, guzowate).

- przerzedzenie drzewostanu ma na celu stworzenie optymalnych warunków tym drzewom, z których będzie się następnie pozyskiwać szyszki lub nasiona. Przerzedzenie wykonuje się w 3 lub 4 lata po wykonaniu cięć sanitarno - selekcyjnych. Wybieramy drzewa najlepsze, te, które mają zostać w miarę równomiernie na całej powierzchni i znakujemy je żółtą farbą na wysokości 1,5m. Przerzedzenie przeprowadzamy stopniowo w nawrotach, co około 5 lat.

Wkroczenie do podrostów i podszytów może być potrzebne w drzewostanach dębowych i bukowych, wtedy gdy utrudniają one zbiór żołędzi i bukwi. W d - stanach iglastych może zachodzić potrzeba usuwania krzewów utrudniających ustawianie drabiny przy zbiorze szyszek.

- zagospodarowanie otuliny - jej zagospodarowanie polega na wykonaniu cięcia sanitarno - selekcyjnego, przy którym usuwa się wszystkie drzewa chore i wadliwe. Cięcie to przeprowadza się z równocześnie z cięciem sanitarnym w drzewostanie nasiennym. Otuliny nie przerzedza się, ponieważ ma ona chronić przed obcymi pyłkami. W razie potrzeby należy w otulinie wprowadzić podszyt.

- cięcia uprzątające - po wyłączonym d - stanie nasiennym powinno pozostać następne jego pokolenie - pochodzące z odnowienia naturalnego - samosiewem. Będzie ono genetycznie bogatsze niż pokolenie z odnowienia sztucznego. Przy zaawansowanym wieku d - stanu należy w obfitym roku nasiennym wykonać przygotowanie gleby, by uzyskać obfity samosiew.

Nadleśnictwo powinno zgłosić d - stan do skreślenia z „Rejestru”.

45. Stratyfikacja.

1. - chłodna +3^oC ( 0 - 5^oC)przez 3 m - ce ; należy tu II gr biologiczna nasion

• ciepło - chłodna z krótkim okresem ciepła przez 2 - 4 tyg w temp 15 - 25 ^oC, potem około +3^oC przez 3 m - ce tu II grupa biologiczna nasion

• ciepło - chłodna z długim okresem ciepła przez 3 - 4 m - ce w temp 15 -25 ^oC potem przez 3 - 4 m - ce w temp +3⁰C; dla III grupy nasion
  - ciepło - chłodna z cyklicznym okresem ciepła dla III grupy nasion
  

+25^oC

+ 3 ^oC
+10^oC 4 - m -ce

2000

Strona 1 z 18

---