Rozdzial 4
Panstwo w gospodarce mieszanej
Alokacja większości zasobow w gospodarkach zachodnich dokonuje się poprzez rynki(transakcje).Wazna role odgrywa również panstwo. Ustanawia ono przepisy prawa ,kupuje dobra i usługi,oraz dokonuje takich płatności jak emerytury!
=>panstwo wywiera powazny wpływ na ceny,stopy procentowe i produkcje.
Co robi panstwo??
Obecnie działalność ta obejmuje od jednej trzeciej dochodu narodowego w Japonii do dwoch trzecich w szwecji.
1.)PANSTWO USTANAWIA PRAWA I PRZEPISY SZCZEGOLOWE
-jeśli prawo wyklucza prywatna wlasnosc przedsiębiorstw,to mamy do czynienia z gospodarka socjalistyczna.
-jesli przedsiębiorstwa sa własnością prywatna,to mamy do czynienia z gospodarka kapitalistyczna.
Ponadto wladze na wszystkich szczeblach reguluja zachowania gospodarcze ustanawiając szczególne zasady dzialania przedsiębiorstw.
I zezwolenia lokacyjne;
II przepisy związane ze zdrowiem i bezpieczeństwem;
III przepisy majace zapobiegac pewnym działaniom gospodarczym
(np.sprzedaz heroiny)
2.)PANSTWO KUPUJE I SPRZEDAJE DOBRA I USLUGI
Np.obrona narodowa,oswiata,parki i drogi-bez oplaty bezpośredniej.
Np.lokalne przejazdy autobusowe i publikacje rzadowe-bezposrednio oplacane.
Panstwo musi decydowac co kupowac,a co wytwazac samodzielnie.
Tak np.w niektórych krajach przedsiębiorstwa telekomunikacyjne SA własnością panstwowa.W większości krajow panstwo jest właścicielem transportu miejskiego.
3.)PANSTWO DOKONUJE PLATNOSCI TRANSFEROWYCH
To SA np.ubezpieczenia społeczne czy zasilki dla bezrobotnych.
Płatności transferowe-to wyplaty w zamian za które nie SA świadczone żadne bezpośrednie usługi.
Wydatki panstwa to suma wartości dobr i usług nabywanych przez panstwo oraz płatności transferowych.
4.)PANSTWO NAKLADA PODATKI
Panstwo finansuje zakupy dobr oraz oraz płatności transferowe,nakladaac podatki i zaciągając pryczki.
Np.podatek dochodowy czy VAT(sa zwykle dopełniane przez podatki lokalne)
Tak deficyt budżetowy może być finansowany za pomoca pozyczek .Deficyt budżetowy zwieksza dlug publiczny.
5.)PANSTWO PROBUJE STABILIZOWAC GOSPODARKE
Kazda gospodarka rynkowa cierpi z powodu cykli koniukturalnych.
Cykl koniukturalny polega na wahaniach rozmiaru produkcji społecznej,czyli PKB,którym towarzysza zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji.
Panstwo może wpływać na to
- np.obnizajac podatki podczas recesji,żeby ludzie zwiększyli wydatki i w taki sposób zwiększyli PKB.
-np.Kontrolujac ilość pieniadza ,może ja zwiększać szybciej podczas recesji(Bank Anglii w Wielkiej Brytanii)
-np.kiedy stopa inflacji jest wysoka,bnk centralny może zmniejszac stope wzrostu podarzy pieniadza.
6.)PANSTWO WPLYWA NA ALOKACJE ZASOBOW
Stosując regulacje i system prawny panstwo wpływa na to jak sa produkowane dobra.
Wpływa bezpośrednio:
Przy pomocy podatkow i transferow zabiera czesc dochodow jednym i przekazuje je innym.
Wpływa pośrednio:
Przez podatki zawarte w cenach,oraz przez subsydia które sa ujemnymi podatkami.
Np.rzad opodatkowuje dobro takie jak papierosy ogranicza wielkość jego produkcji.
Np.subsydiuje dobro takie jak mleko-wzrpost jego produkcji.
Co powinno robic panstwo?
Dlaczego panstwo powinno ingerowac w gospodarke rynkowa?Podstawowym argumentem jest zwodnosc rynku.
6 POWODOW INGERENCJI:
1.)CYKLE KONIUKTURALNE
Podniesienie podatkow i ograniczenie wydatkow z regulyzmniejsza PNB i podnosi ceny.Polityka panstwa może albo pogłębić cykl koniukturalny albo przeciwnie.
Ale panstwo nie może kontrolowac sytuacji gospodarczej w sposób doskonaly.
2.)DOBRA PUBLICZNE
Dobro prywatne to takie dobro które konsumowane przez jedna osobe nie może być jednoczesnie konsumowane dla kogos innego.
Np..uranie,lody.
Dobro publiczne to takie dobro które będąc konsumowane przez jedna osobe może być jednoczesnie konsumowane przez innych ludzi.
Np.czyste powietrze,dobrz mineralne.
Problem „gapowicza”
Gapowicz to ktos kto bezpłatnie konsumuje dobro,którego wytwarzanie wymaga ponoszenia kosztow.
Ten problem dotyczy dobr publicznych ,ponieważ jesliby ktokolwiek nabyl by takie dobro,byloby ono dostępne dla każdego.Dlatego dobra publiczne w większości nie sa dostarczane prze prywatnych producentow.
Np.ktos inny kupi obrone narodowa,to nie będzie jej w ogole.
Przezwyciężenie problemu gapowicza polega na ustalenia sposobu podejmowania wpolnej decyzji,jaka ilość srodkow należy przyznaczyc na obrone.I to panstwo jest powolane dla tego,żeby podejmowac takie wlasnie decyzje.
Panstwo musi zabewnic niezbędne rozmiary produkcji dobr publicznych.
3.)EFEKTY ZEWNETRZNE
Zdarza się ze ceny rynkowe nie odzwierciedlaja w pelni kosztow i korzyści .
Efekt zewnętrzny wystepuje wtedy,kiedy produkcja lub konsumpcja dobra bezpośrednio oddzialuje na przedsiebiorstwa lub konsumentow,którzy nie kupuja i nie sprzedaja tego dobra oraz kiedy ten wpływ nie znajduje pelnego odzwierciedlenia w cenach rynkowych.
Ale nie wszystkie efekty zewnętrzne sa szkodliwe.
Np.wlasciecielka domu,która poalowala swój dom,dostarcza korzyści sasiadom,nie musza oni dłużej patrzec na odrapane sciany.
4.)KLOPOTY Z INFORMACJA
Jeśli decyzje przedsiębiorstw i konsuentow nie sa oparte na pelnej informacji,rynki nie będą dzilac przwidlowo.
Np.przedsiebiorstwom nie oplaca się informowac o zagrożeniach zdrowia dla ich pracownikow!Jesli nie ma kar za oszustwo.
Panstwo powinno dostarczac pewnych niezbędnych informacji na uzytek swoich obywateli.
Np.wydajac przepisy związane z bezpieczeństwem konsumpcyjnych, dbając żeby podstawowe produkty mialy etykietki z niezbędnymi informacjami.
4.)MONOPOL I SILA RYNKOWA
Rynki wolnokonkurencyjne,z reguly działają prawidłowo.
Monopolista to wyłączny sprzedawca dobra lub usługi.
Monopoliści mogą osiągać wysokie zyski,ograniczając wielkość sprzedazy i podnosząc cene,bo nie ma konkurencji.
Pewne monopole sa prawie nieuniknione.
Np.dostawcy gazu.
Każdego sprzedawce lib nabywce który jest w stanie istotnie wpływać na cene rynkowa ,okresla się minem posiadacza sily rynkowej lub sily monopolowej.Interwencja panstwa może poprawic alokacje zasobow.
6.)REDYSTRYBUCJA DOCHODOW I DOBRA SPOLECZNIE PORZADANE.
Dzialanie prywatnych rynkow może doprowadzic do rozmaitych wariantow podziału bogactwa w społeczeństwie.panstwo znienia ten podzial,opodatkowując jednych i dajac pieniadze innym.
Np.redystrybucja dochodow na korzysc
-ludzi starszych(bezpieczenia spoleczne)
-bezrobotnych(zasilki)
-rolnikow(podtrzymwanie cencen produktow rolnych)
Dobra społecznie porzadane to dobra,a ktorychspoleczenstwo sadzi,ze powinne być konsumowane przez ludzi bez względu na poziom ich dochodow.
Np.ochrona zdrowia,mieszkania,oswiata i żywność.
Najtrudniejszy problem,to podejmowanie decyzji,kto co ma dostac.Aktualny podzial:ze ludzie którzy pracuja ciezej,powini być za to lepiej wynagrodzeni,ze ludzie którzy potrzebuja wiecej powinni dostac wiecej;lub ze każdy powiniem oiec przyzwoite mieszkanie i nikt nie może głodować.
W jaki sposób panstwo podejmuje decyzje?
1.)GLOSOWANIE
Problem-pogodzenia zróżnicowanych przekonan i interesowAnaliza dwoch cech glosowania wedlug zasady większości:
Paradoks glosowania-glosowanie oparte na zasadzie większości prowadzi do podejmowania niespojnych decyzji.Oznacza to rownierz ze podejmowane przez społeczeństwo decyzje mogą z powodzeniam zależeć od kolejności glosowania nad nimi.
Wynik srodkowego wyborcy-wszyscy maja preferencje jednoszczytowei sa tym bardziej zadowoleniim bardziej wynik glosowania jest zbliżony do tego,za którym sami się opowiadaja.Ale także indywidualne preferencje mogą nie być jednoszczytowe.
3.)PRAWODAWCY
Jeżeli preferencje sa jednoszczytowe,model srodowego wyborcy pomaga zrozumiec sposób ,w jaki społeczeństwo podejmuje decyzje.Dotyczy to zwłaszcza referendum.Jednak proces podejmowania decyzji przez kompromisy legislacyjne jest o wiele bardziej skomplikowany.Moze wystąpić handel glosami,i jednym z takich przykładów jest porozumienie glosujacych.(zawieraja porozumienia dzieki któremu każdy z uczestnikow porozumienia uzyskuje cos,w przypadku nie zawarcia porozumienia,każdy z nich tylko traci)
4.)URZEDNICY PANSTWOWI
Urzednicy wywieraja wpływ na proces podejmowania decyzji sprawach publicznych:
I sluza rada i sporządzają ekspertyzy.
II sa odpowiedzialni za wykonanie uchwalonych aktow prawnych i realizacje przyjętej polityki.
Urzednicy państwowi maja także swoje interesy:
Np.Urzednicy w ministerstwie obrony będą próbować przekonac rzad do nasilenia działań obronnych.
Np.w ministerstwie edukacji będą wywierac presje na zwiekszenie wydatkow na oświatę.
Paradoksem glosowanie jest to,ze cele spoleczenstwa mogą być sprzeczne.Istnieje uproszczony poglad zgodnie z którym celem dzialania panstwa jest maksymalizacja dobra społecznego.
5.)PROBLEM „PANA I SLUGI”
Jedna osoba-„pan”-przekazuje prawo podejmowania decyzji komus innemu,czyli „sludze”,aby ten działał w imieniu „pana”.
Np.w dużych przesiebiorstwach:menedżerowie sa „slugami',wybranymi przez pana.
Np.w pzedsiebiorstwach prywatnych,panami sa „akcjonariusze”
Np.Znacjonalizowane pzredsiebiorstwa,role te przejmuje panstwo.
Menedżerowie,czyli „słudzy” mogą wybrac latwe zycie zamiast walke o zyski dla akcjonariuszy,pracownicy mogą unikac pracy.
Rpzwiazanie zaleca sformułowanie umowy ,zawieranej „sluga” w sposób maksymalnie zgodny z interesem pana.Musza być także bodzce skłaniające „sluge” do zachowania zgodnego z zyczeniami „pana”.Kontrakt powinien odwoływać się do wynikow,które sa latwe do zaobserwowania.
Np.Polityka pieniazna i walka z inflacja w Nowej Zelandii to wyłącznie zadanie banku centralnego.Prezes tego banku musi uzgodnic z radem planowana roczna stope inflacji.Jesli rzeczywista inflacja jest znacznie wyzsza od planowanej,zostaje on zwolniony ze stanowiska.