Rozdział 3 Popyt, podaż i rynek
Analiza mechanizmu rynku i cen , wykorzystywanego w procesie alokacji zasobów: gra wzajemna popytu i podaży przesądza o ilości wytwarzanych dóbr i cenie ich sprzedaży
RYNEK = układ za pomocą którego ceny sterują alokacją zasobów
= zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu kupujący - sprzedający
w procesie wymiany dóbr i usług
kontakt: - bezpośredni
- pośredni
Funkcja ekonomiczna rynku:
ustalenie cen, sprawiających, że ilość dóbr na które zgłaszane jest zapotrzebowanie, zostaje zrównana z ilością zaoferowaną do sprzedaży
Rynek w równowadze, gdy cena zrównuje popyt z podażą
Ceny kierują decyzjami co, jak i dla kogo kupować
Typowy model rynku:
POPYT - postępowanie nabywców
== ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny
=/= wielkość zapotrzebowania (w odniesieniu do konkretnej ceny)
PODAŻ - postępowanie sprzedawców
== ilość dobra jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny
=/= wielkość oferowana (w odniesieniu do konkretnej ceny)
ilość tzn.: nie określona ilość, lecz zbiór różnych ilości (ograniczony przez opłacalność)
np. wyższy poziom ceny redukuje rozmiary zapotrzebowania, pomimo istnienia popytu
*CZYNNIK CENOWY - reakcja na zmianę ceny = przesunięcie wzdłuż krzywej w górę lub
w dół
> im niższa jest cena X, tym większe zapotrzebowanie (przejaw popytu)
- przy pozostałych wielkościach niezmiennych np. kampanie dentystów; spadek dochodów gospodarstwa domowego
> im wyższa jest cena X, tym większa ilość oferowana (przejaw podaży)
- przy pozostałych wielkościach niezmiennych np. usprawnienia techniczne w pakowaniu; spadek cen surowca
CENA RÓWNOWAGI = rozmiar zapotrzebowania = ilość oferowana
= cena równoważąca rynek produktu. Brak nadwyżki popytu
i nadwyżki podaży
ILOŚĆ RÓWNOWAŻĄCA RYNEK = ilość, którą nabywcy chcą kupić, a
sprzedający sprzedać
NADWYŻKA POPYTU = przy danej cenie rozmiar zapotrzebowania przewyższa
oferowaną ilość
NADWYŻKA PODAŻY = przy danej cenie ilość oferowana przewyższa rozmiary
zapotrzebowania
Kształtowanie się ceny równowagi (samoregulacja rynku):
-gdy cena wyższa - ograniczenie nadwyżki podaży > obniżenie ceny dla zlikwidowania zapasów > wzrost zapotrzebowania i zmalenie ilości oferowanej
-gdy cena niższa - ograniczenie nadwyżki popytu > podwyższenie ceny
Krzywa popytu - obrazuje zależność cena - rozmiar zapotrzebowania przy innych wielkościach niezmiennych* (zależność ujemna - ze wzrostem ceny popyt maleje (nieopłacalne))
Krzywa podaży - obrazuje zależność cena - ilość oferowanego towaru przy innych wielkościach niezmiennych* (zależność dodatnia - ze wzrostem ceny podaż rośnie (opłacalne))
Poniżej ceny równowagi > nadwyżka popytu : odległość (pozioma) pomiędzy krzywą podaży, a krzywą popytu przy danej cenie
Powyżej ceny równowagi > nadwyżka podaży : odległość (pozioma) pomiędzy krzywą popytu, a krzywą podaży przy danej cenie
Przecięcie krzywej popytu i krzywej podaży: cena równowagi, równowaga rynkowa
* INNE CZYNNIKI (kształtowane poza rynkiem) - reakcja na zmianę innych czynników =
przesunięcie krzywej w lewo lub w prawo
METODA STATYKI PORÓWNAWCZEJ = zmiana jednej z wielkości przyjmowanych za stałe (innych czynników) i badanie wpływu tej zmiany na cenę równowagi i odpowiadające jej wielkości popytu i podaży (porównanie poprzedniego i nowego stanu równowagi)
POPYT
-ceny innych dóbr powiązanych z danym dobrem:
KOMPLEMENTARNOŚĆ - wzrost ceny jednego produktu powoduje obniżenie popytu na drugi względem niego komplementarny (uzupełniający)
SUBSTYTUCYJNOŚĆ - wzrost ceny substytutu (produktu zastępczego) powoduje wzrost popytu na produkt
-dochody konsumentów:
wzrost dochodów powoduje wzrost popytu
DOBRO NORMALNE (zwykłe) = na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu
DOBRO NIŻSZEGO RZĘDU = na które popyt maleje przy wzroście dochodu
-gusty i preferencje konsumentów
kształtowane przez wygodę, zwyczaje, społ. Akceptowane wzorce zachowań
Przesunięcia krzywej popytu:
- w prawo - wzrost - zmiana ceny równowagi na wyższym poziomie podaży i popytu i
przy wyższej cenie
- w lewo - obniżenie
zależne od:
-ceny dobra
-ceny dóbr pokrewnych
-gustów
PODAŻ
-technika (wiedza i umiejętności, stan i dostępność maszyn):
wzrost produkcji przy danych kosztach całkowitych powoduje wzrost podaży
POSTĘP TECHNICZNY = usprawnienia umożliwiające zwiększenie efektów przy tych samych nakładach
-koszty produkcji (siła robocza, maszyny i urządzenia, energia, surowce):
spadek kosztów pobudza produkcję
-interwencja państwa (polityka fiskalna i monetarna)
Przesunięcia krzywej podaży:
- w prawo - wzrost - zmiana ceny równowagi na wyższym poziomie podaży i popytu i
przy niższej cenie
- w lewo - obniżenie
zależne od:
-techniki
-kosztów produkcji
-zakresu interwencji państwa
WOLNY RYNEK I KONTROLA CEN
WOLNY RYNEK = umożliwienie ustalenia się cen wyłącznie w wyniku gry sił popytu i
podaży (bez bezpośredniej ingerencji państwa; interwencja możliwa)
(istnienie mechanizmu samoregulującego)
=/=
PAŃSTWOWA KONTROLA CEN = reguły i przepisy uniemożliwiające dostosowanie się
cen do poziomu równowagi rynkowej
np.:
- określenie cen maksymalnych (brak pewnych dóbr na rynku - popyt przewyższa
podaż, ochrona konsumenta przed wysokimi cenami) > utrzymywanie się nadwyżki popytu > konieczność racjonowania (rozwiązanie arbitralne) > tworzenie „czarnego rynku”
+ często:
REGLAMENTACJA = system ograniczeń ilościowych dla sprawiedliwego
rozdziału ograniczonej liczby towarów niezależnie od wysokości dochodów
ustalenie maksymalnego poziomu czynszu ( właściciele zamieszkują lub sprzedają > zmniejszenie podaży - deficyt mieszkań - nadwyżka popytu; zaostrzenie problemu przy inflacji)
- możliwość podnoszenia cen maksymalnych wraz z inflacją, ale…
-wysokie koszty rozbudowanego systemu kontroli (kontrola reglamentacji)
CENA MAKSYMALNA = określany przez państwo pułap cenowy , powyżej
którego nie mogą być zawierane transakcje
- określenie cen minimalnych (ochrona producentów lub dostawców)
płaca minimalna ( podniesienie stawki płacy dla zatrudnionych > obniżenie popytu na pracę i wielkość zatrudnienia - nadwyżka podaży
CENA MINIMALNA = określany przez państwo pułap cenowy, poniżej którego nie
mogą być zawierane transakcje
-uzupełnianie prywatnego popytu lub podaży przez państwo kupujące lub sprzedające pewne ilości dóbr
Ustanowienie ceny maksymalnej jest skuteczne, gdy jest ona niższa od ceny równowagi rynkowej (zmniejsza wielkość podaży i prowadzi do nadwyżki popytu), chyba, że państwo zasili podaż dostarczając dodatkowe ilości żądanego dobra
Ustanowienie ceny minimalnej jest skuteczne, gdy jest ona wyższa od ceny równowagi rynkowej (zmniejsza wielkość popytu i prowadzi do nadwyżki podaży), chyba, że państwo zasili popyt sektora publicznego swoim popytem
(państwo kupuje nadwyżkę podaży - zadowala konsumentów i dostawców; „góra masła UE”)
Wolny rynek rozwiązuje podstawowy dylemat ekonomiczny: co, jak i dla kogo produkować :
~ustalając ceny, przy której rozmiary zapotrzebowania są równe oferowanej ilości decyduje, ile powinna wynosić produkcji
~informuje, dla kogo są produkowane dobra (dla tych, co są zdolni za nie zapłacić) i kto je produkuje (ci, których zadowala cena równowagi)
~decyduje jak są produkowane dobra
~decyduje jakie dobra są produkowane (te których produkcja jest opłacalna)
Decyzje rynku nie zawsze zadowalają konsumentów, zapewnia dobra tylko tym, co są w stanie i chcą zapłacić za nie cenę równowagi > ewentualne regulacje normatywne