03_Popyt, podaż, RYNEK

(dr Marian Krupa®)

AGENDA:

1. Idea rynku w ekonomii

2. Popyt, podaż, cena równowagi

3. Czynniki determinujące kształt krzywej popytu i podaży

4. Dynamiczny model pajęczyny

1. Idea rynku w ekonomii

RYNEK - zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu miedzy kupującymi a sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. [D. Begg...]

Rynek - transakcje kupna i sprzedaży oraz warunki, w jakich one przebiegają.

Rynek pełni funkcję regulatora procesów gospodarczych.

Przez grę popytu i podaży dokonuje obiektywnej wyceny poszczególnych towarów, czyli ustala ich ceny.

Mechanizm rynkowy w gospodarce rynkowej jest podstawowym mechanizmem alokacji zasobów do poszczególnych dziedzin wytwarzania.

[R. Milewski]

RYNEK - jakiekolwiek miejsce, gdzie dokonuje się sprzedaży i zakupu towarów. Równie dobrze może to być konkretne miejsce fizyczne, jak i nie fizyczne - np. światowa sieć telekomunikacyjna, przy pomocy której są nabywane i zbywane akcje.

[B. Oyrzanowski]

RYNEK - syntetyczne pojęcie określające proces prowadzący do tego, że decyzje gospodarstw domowych dotyczące konsumpcji alternatywnych dóbr, decyzje przedsiębiorstw o tym, co i jak wytwarzać oraz decyzje pracowników dotyczące tego, jak wiele i dla kogo pracować, zostają wzajemnie uzgodnione dzięki odpowiednim dostosowaniem cen.

[D. Begg...]

RYNEK - to proces, w którym nabywcy i sprzedawcy określają przedmiot obrotu i warunki tego obrotu, a więc decydują o cenach i ilościach towaru będącego przedmiotem kupna-sprzedaży oraz - ewentualnie - o innych warunkach, takich jak termin dostaw, sposób i termin płatności, rodzaj opakowania itd.

Współczesny rynek to niekoniecznie konkretne miejsce styku sprzedaży i kupna; wiele transakcji zawieranych jest telekomunikacyjnie między zainteresowanymi podmiotami.

[J. Laudańska-Trynka]

Mechanizm rynkowy - składa się z oddolnych procesów dostosowawczych między zgłaszającymi zapotrzebowanie a występującymi z ofertą towarową.

Mechanizm rynkowy ma charakter integralny. Aby w pełni działał, współcześnie muszą funkcjonować wszystkie rynki (makroekonomia): produktów gotowych i usług, siły roboczej, ziemi, rynek kapitałowy, a w ramach ostatniego - również walutowy, jeśli procesy dostosowawcze dokonują się w skali międzynarodowej.

[J. Laudańska-Trynka]

„Niewidzialna ręka” - A. Smith w opublikowanym dziele pt. „Bogactwo narodów” dowodził, że kierujące się własnym interesem jednostki są w swoim postępowaniu prowadzone przez „niewidzialną rękę” w kierunku takich działań, które służą celom społeczeństwa jako całości.

Rynek można klasyfikować według różnych kryteriów podziału:

1. według przedmiotu obrotu: rynek produktów i usług, rynek czynników produkcji

(ziemia, praca, kapitał);

2. według zasięgu geograficznego: rynek lokalny, regionalny, krajowy,

międzynarodowy, światowy (rynek globalny);

3. w zależności od sytuacji (pozycji) na rynku: rynku sprzedawcy lub rynku nabywcy;

4. w zależności od stopnia jednorodności przedmiotu transakcji: rynek homogeniczny (jednorodny), np. rynek ropy naftowej, rynek pszenicy; rynek heterogeniczny, np. rynek pracy;

5. w zależności od stopnia wyrównywania się ceny (mechanizm rynkowy) rynek doskonały i niedoskonały (monopolistyczny).

[R. Milewski].

Rynek doskonały - charakteryzuje się:

1. dużym rozproszeniem po stronie popytu i podaży;

2. brakiem barier wejścia na rynek;

3. przejrzystością przeprowadzanych transakcji (transparencja);

4. jednorodnością dóbr.

Rynek monopolistyczny - w sytuacji ekstremalnej oznacza on sytuację, w której występuje jedno przedsiębiorstwo mające wyłączność produkcji i zbytu jakiegoś towaru i ono kształtuje ceny a nie rynek. [R. Milewski].

Wolny rynek - umożliwia ustalanie cen wyłącznie w wyniku gry sił podaży i popytu.

„Czarny rynek” - sytuacja na rynku spowodowana utrzymywaniem przez państwo cen maksymalnych poniżej ceny równowagi powodująca konieczność reglamentacji towarów - przeprowadzanie transakcji na poziomie ceny rynkowej w sposób nieoficjalny.

[D. Begg]

2. Popyt, podaż, cena równowagi

Popyt - ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić przy różnym poziomie ceny.

Podaż - ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny.

Krzywa popytu - wskazuje w sposób graficzny zależność między ceną a rozmiarami zapotrzebowania (popytu) na dany towar lub usługę przy założeniu „ceteris paribus”.

Krzywa podaży - ukazuje zależność między ceną a ilością oferowanych towarów (podaży) przy innych wielkościach nie zmienionych („ceteris paribus”):

CENA RÓWNOWAGI - cena równoważąca rynek. Oznacza to, że przy tej cenie rozmiary zapotrzebowania są równe ilości oferowanej.

Równowaga - Jest to sytuacja, w której zarówno kupujący, jak i sprzedający są zadowoleni z istniejącej kombinacji cen oraz ilości kupionych i sprzedanych towarów, a przy tym nie ma tendencji do zmiany tego stanu rzeczy.

[B. Oyrzanowski]

Cena równowagi rynkowej - cena zrównująca wielkość popytu z wielkością podaży. Jest to więc cena, przy której zrównane są wielkości zamierzonych zakupów z wielkością oferty towarowej.

[A. Jabłońska]

Nadwyżka popytu - sytuacja na rynku kiedy przy danej cenie wielkość zapotrzebowania (popytu) przewyższa ilość oferowaną (podaż).

Nadwyżka podaży - ilość oferowana przy określonej cenie przewyższa rozmiary zapotrzebowania na rynku dóbr i usług.

KONTROLA CEN (interwencja państwa) - polega na administracyjnym określeniu cen minimalnych lub cen maksymalnych.

DYLEMAT?

Kogo chronimy: konsumentów czy producentów?

Perspektywa konsumenta:

Ustanowienie ceny maksymalnej jest skuteczne wówczas,

gdy jej poziom znajduje się poniżej poziomu ceny równowagi wolnorynkowej.

Perspektywa producenta:

Poziom ceny minimalnej musi być ustalony powyżej ceny równowagi.

Wtedy cena ta skutecznie obniża wielkość popytu.

3. Czynniki determinujące kształt krzywej popytu i podaży

Każdy czynnik powodujący wzrost popytu przesuwa

krzywą popytu na prawo,

podnosząc cenę równowagi oraz ilość dobra w punkcie równowagi.

[D. Begg]

1. W przypadku krzywej popytu wyróżniamy trzy główne obszary determinując kształt badanej krzywej:

1. ceny innych dóbr (dobra substytucyjne, komplementarne);

2. dochody nabywców;

3. Gusty - preferencje konsumentów (moda).

1. CENY INNYCH DÓBR

Dobra substytucyjne (substytuty) - takie dobra, które klienci mogą nabywać zamiennie, np. różne środki transportu;

Dobra komplementarne - wzrost/spadek ceny jednego dobra powoduje wzrost/spadek zainteresowania zakupami dobra innego, np. wzrost ceny benzyny a zakupy samochodów.

Wzrost ceny dobra substytucyjnego (lub spadek ceny dobra komplementarnego) zwiększa rozmiary zapotrzebowania na dane dobro przy zmienionej cenie.

2. DOCHODY NABYWCÓW

Wzrost dochodu konsumenta zwiększa popyt na dane dobro, jeżeli jest to dobro normalne, ale zmniejsza popyt na dobro niższego rzędu.

Dobra normalne (zwykłe) - dobra na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu (uwaga: paradoks Veblena - przy wzroście ceny rośnie popyt - patrz dobra luksusowe).

Dobra niższego rzędu - dobra na które popyt maleje przy wzroście dochodu (uwaga wyjątki: dobra Giffena - przy wzroście ceny rośnie popyt - dobra niższego rzędu nie posiadające bliskich substytutów).

3. GUSTY

Gusty (preferencje klientów) - preferencje co do zakupu danego produktu.

Gusty są kształtowane przez:

• wygodę,

• zwyczaje oraz

• obowiązujący system wartości.

„PSYCHOLOGIA” RYNKU

W zależności od motywacji nabywców popyt możemy podzielić na trzy kategorie:

1. Popyt funkcjonalny - popyt wynikający z cech jakościowych danego dobra - jest funkcją jego wartości użytkowej;

2. Popyt niefunkcjonalny - użyteczność (popyt na dane dobro) może się zmienić w zależności od zachowania się innych konsumentów (tzw. Efekty zewnętrzne na użyteczność);

3. Popyt spekulacyjny - popyt wynikający z oczekiwań co do kształtowania się cen w przyszłości.

Popyt niefunkcjonalny wyznacza nam z kolei trzy rodzaje zachowań nabywców:

1. Efekt owczego pędu - popyt na dane dobro wzrasta dlatego, że inni konsumują to dobro. Oznacza on potrzebę utożsamiania się z innymi konsumentami i ich stylem bycia.

2. Efekt snobizmu - popyt na dane dobro maleje wskutek tego, że inni kupują to dobro. Oznacza on zatem potrzebę wyróżnienia się, bycia ekskluzywnym, odmiennym od innych;

3. Efekt veblenowski - dotyczy popytu na tzw. dobra prestiżowe. Ich konsumpcja świadczy o statusie konsumenta, nosi znamiona konsumpcji ostentacyjnej. Dlatego popyt na takie dobra wzrasta wraz ze wzrostem ich ceny [R. Milewski].

PODSUMOWANIE: Nietypowe krzywe popytu

1. Popyt może nie reagować na zmianę ceny, mówimy wówczas, że jest doskonale nieelastyczny albo sztywny. Dotyczy to dóbr, które zaspokajają niezbędne potrzeby i nie mają substytutów: trumny, sól, niektóre lekarstwa;

2. Popyt reaguje na zmianę ceny krańcowo elastycznie - jest doskonale elastyczny (teoretyczna sytuacja rynku doskonałego);

3. Popyt zachowuje się nietypowo, tzn. wraz ze wzrostem ceny danego dobra popyt wzrasta, a spadek ceny obniża popyt

[R. Milewski].

Każdy czynnik powodujący wzrost podaży przesuwa

krzywą podaży na prawo, obniżając cenę równowagi

oraz zwiększając ilość dobra w punkcie równowagi.

[D. Begg]

2. W przypadku krzywej podaży wyróżniamy następujące elementy determinujące kształt krzywej:

1. rozwój techniki,

2. spadek/wzrost kosztów produkcji,

3. interwencja państwa - przepisy, procedury prawne itd.

Podaż i cena a czynnik czasu - reakcja podaży na zmianę czynników ją określających wymaga czasu. Wyróżniamy trzy sytuacje:

1. W okresie ultrakrótkim podaż jest stała - w tej sytuacji cena jest funkcją popytu (pkt A i B);

2. W okresie krótkim - następują procesy dostosowawcze podaży w ramach istniejącego potencjału wytwórczego przez jego lepsze wykorzystanie. Podaż może wzrosnąć w ramach zakreślonych przez istniejące możliwości produkcyjne (pkt C);

3. W okresie długim - zdolności produkcyjne na skutek inwestycji zwiększają się. Zwiększenie zdolności produkcyjnych sprawia, że w okresie długim istnieją największe możliwości wzrostu podaży (pkt D)

[R. Milewski].

4. Dynamiczny model pajęczyny

Dynamiczny model pajęczyny - przedstawia zmiany cen oraz zmiany wielkości popytu i podaży w dłuższym okresie czasu.

Powyższe zmiany charakteryzują się ruchem cyklicznym, czyli regularnymi wahaniami o przeplatających się okresach wzrostu i spadku.

[M. Kujda]

ZASADA OGÓLNA: Model pajęczyny wskazuje na dynamikę „mechanizmu rynkowego”, który w sytuacji chwilowej nierównowagi zawsze dąży w krótszym lub dłuższym okresie do całkowitej eliminacji zarówno nadwyżki popytu jak i podaży na rynku - tłumione wahania cen i ilości.

Wyróżniamy również sytuacje tzw. wybuchowych i stałych wahań cen i ilości towaru dostępnego na rynku.

2

P1

Q1

A (punkt równowagi rynkowej)

S (podaż)

P (cena)

D (popyt)

Q (ilość)

P (cena)

D (popyt)

Q (ilość)

S (podaż)

P (cena)

Q (ilość)

(+)

Q3

Q2

P2

P1

Q1

A (punkt równowagi rynkowej)

S (podaż)

P (cena)

D (popyt)

Q (ilość)

(─)

Q5

Q4

P3

P1

Q1

A (punkt równowagi rynkowej)

S (podaż)

P (cena)

D (popyt)

Q (ilość)

D(a)

D(b)

D(c)

P (cena)

Q (ilość)

Q2

P2

A'

P1

Q1

A

S (podaż)

P (cena)

D (popyt)

Q (ilość)

Q2

P2

A'

P1

Q1

A

S (podaż)

P (cena)

D (popyt)

Q (ilość)

P4

P3

Q3

Q2

Q1

P2

P1

D

C

B

A

S1

D

P (cena)

Q (ilość)

S

P4

P3

P2

P1

Q4

t (czas)

P (cena)

P4

P3

Q3

Q2

Q1

P2

P1

D

Q (ilość)

D1

S2

S3

---