SCENARIUSZ ZAJĘĆ EDUKACYJNYCH
Witam Państwa Serdecznie. Nazywam się Patrycja Kasperkiewicz i na dzisiejszym spotkaniu będziemy omawiać znane Państwu choroby serca oraz zalecenia żywieniowe.
Schorzenia, o których powiem, są następujące: choroba niedokrwienna serca, zawał mięśnia sercowego, choroba wieńcowa, niewydolność serca, a także nadciśnienie tętnicze i miażdżyca.
Jako pierwszą chorobę opiszę schorzenie niedokrwienne serca. Istotą tej choroby jest upośledzone ukrwienie mięśnia sercowego, którego jest spowodowane zmniejszeniem średnicy naczyń wieńcowych. Następstwem tego jest niedotlenienie mięśnia sercowego.
Przyczynami są: przerost mięśnia sercowego, zmiany miażdżycowe naczyń wieńcowych, nadciśnienie tętnicze, wady serca.
Najbardziej charakterystyczne objawy są następujące: napady bólowe dławicy piersiowej, ataki nagłego zamostkowego bólu (pieczenie), ból promieniujący do barku. Ból pojawia się przy zimnym lub halnym wietrze, przy wysiłku fizycznym, w czasie stresu.
Leczenie polega na zmianie nawyków żywieniowych, stylu życia oraz rzuceniu nałogów. Schorzenie można także leczyć farmakologicznie, dzięki nitroglicerynie, adrenolityce, antagonistom białka. Leczy się także operacyjnie, np. przez angioplastykę, operację pomostową.
W przypadku otyłości należy stosować dietę ubogoenergetyczna. Podaje się 5-6 posiłków dziennie małych objętościowo. Bardzo ważne jest ograniczenie tłuszczu (do minimum tłuszczu zwierzęcego). Podaje się oleje roślinne, przede wszystkim olej rzepakowy niskoerukowy i oliwę z oliwek, ze względu na zawartość kwasu jednonienasyconego (oleinowego), który ma znaczenie w zapobieganiu zmianom miażdżycowym.
Ogranicza się potrawy wzdymające i ciężko strawne, jak: bigos, kotlety panierowane. Zaleca się chudy drób, ryby, sery twarogowe, owoce i warzywa w postaci surowej, w celu zapobiegania zaparciom. Obecnie uważa się, że winogrona i grejpfruty zapobiegają zmianom miażdżycowym.
Przechodzimy teraz do zawału mięśnia sercowego. Schorzenie to rozwija się na skutek długotrwałego niedokrwienia.
Zawał przyczynia się do: zakrzepu tętnicy wieńcowej, najczęściej występującego w lewej komorze serca.
Chorobę można podejrzewać, gdy m.in. pojawia się silny ból dławicowy za mostkiem, promieniujący do lewej ręki i palców, występuje nagle i trwa wiele godzin. Ból nie ustępuje po podaniu nitrogliceryny. W zawale pojawiają się bladość, pot, sinica, wymioty, podwyższona temperatura ciała oraz lęk przed śmiercią. Ciśnienie krwi zaś spada poniżej 100 mm Hg.
W zawale serca można leczyć szpitalnie (w karetce reanimacyjnej). Lekarz może podać niewielką ilość aspiryny. Używa się też tlenu do oddychania oraz leków przeciwbólowych.. Hospitalizacja przeprowadzana jest na oddziale reanimacyjnym. Należy też skorzystać z rehabilitacji pozawałowej.
Po zawale mięśnia sercowego przez 2-3 dni zaleca się płynną (soki owocowe, kleiki, herbatę). Następnie przechodzi się na dietę ubogoenergetyczną, 850-1200 kcal (3556-5021 kJ), która składa się z łatwo przyswajalnych posiłków z wykluczeniem pokarmów wzdymających, ciężko strawnych oraz z ograniczeniem tłuszczu i soli kuchennej. Po 7 dniach podaje się dietę jak w miażdżycy, łatwo strawną niskotłuszczową.
W profilaktyce miażdżycy i chorobach układu krążenia zaleca się ograniczenie spożycia cholesterolu do 300-150 mg, w zależności od stężenia cholesterolu we krwi i hiperlipidemii.
W planowaniu jadłospisu stosuje się białko jaja kurzego. Można spożywać do 2 jaj tygodniowo.
Kolacja powinna być spożywana 3 godziny przed snem.
Kolejnym schorzeniem, które omówimy, jest choroba wieńcowa. Dusznica bolesna jest schorzeniem charakteryzującym się napadami bólów umiejscowionych w okolicy serca lub mostka, występujących wskutek utrudnienia i zmniejszenia przepływu krwi przez naczynia wieńcowe serca.
Przyczynami choroby wieńcowej są: miażdżyca, choroba tętnic, a także całego układu sercowo-naczyniowego, a także materiał tłuszczowy odkładający się w naczyniach w postaci blaszek, zwężenie światła naczyń wieńcowych.
Schorzenie objawia się bólem przypominającym ściskanie klatki piersiowej, promieniującym do rąk, szyi i szczęki. Dusznica występuje po wysiłku fizycznym, stresie lub obfitym posiłku. Ból wywoływany przez dusznicę bolesną ustępuje w spoczynku.
Leczenie polega na zmianie diety, ruchu oraz rzuceniu nałogów. Leczy się farmakologicznie i operacyjnie jak w chorobie niedokrwiennej serca.
Należy spożywać 5 posiłków dziennie w małych ilościach. Ogranicza się tłuszcze zwierzęce, zastępując je roślinnymi. Należy też jadać ryby do 2-3 razy w tygodniu. Jednak powinno się zwiększyć spożycie surowych warzyw i owoców przede wszystkim bogatych w potas. Błonnik powinien być zwiększony nawet do 40 g/dobę, dzięki czemu można łatwo wydalać. Jak najbardziej można potrawy gotować, dusić bez tłuszczu i piec w folii, na ruszcie, są one jako główne techniki kulinarne.
Następnym punktem zajęć jest niewydolność serca. Jest zespołem objawów spowodowanych uszkodzeniem mięśnia sercowego. O niewydolności mówimy, gdy pojemność minutowa serca i ciśnienie tętnicze nie wystarczają do pokrycia aktualnych potrzeb metabolicznych ustroju. Niewydolność może dotyczyć prawej, lewej komory lub obu tych komór łącznie.
Przyczyny są następujące: choroba wieńcowa niedokrwienna, nadciśnienie tętnicze, wada zastawkowa, kardiomiopatie roztrzeniowa i przerostowa, infekcje obejmujące mięsień sercowy, itd.
Objawy choroby to: osłabienie, łatwe zmęczenie, duszność w czasie wysiłku, spoczynku, obrzęki nóg i pleców, wzmożone oddawanie moczu w nocy, suchy męczący kaszel w nocy, ochłodzenie kończyn, a także kołatanie serca, zawroty głowy i utrata przytomności podczas ćwiczeń.
Podzielimy niewydolność na skurczową i rozkurczową. Skurczowa polega na spadku EF, natomiast rozkurczowa posiada podwyższone ciśnienie późnorozkurczowe. Obie te postaci często współistnieją.
Również występują inne odmiany niewydolności: lewokomorowa i prawokomorowa. Najczęstszą przyczyną niewydolności lewokomorowej jest stan po zawale mięśnia sercowego, a także nadciśnienie tętnicze, wada mitralna, aortalna czy choroba niedokrwienna serca. Prawokomorowa zaś występuje jako powikłanie niewydolności lewokomorowej oraz jako postać izolowana w przebiegu pierwotnego przeciążenia prawej komory, najczęstsza przyczyna to zawał prawokomorowy serca.
Należy jako leczenie zmienić styl życia. Również można się leczyć farmakologicznie. Leki stosowane w niewydolności to: ACE-inhibitory, leki moczopędne, glikozydy, beta-blokery, antagoniści białka. Operacje jak w poprzednich schorzeniach.
Określamy stopnie niewydolności serca. Pierwszy stopień polega na pozbawieniu dolegliwości przy zwykłych czynnościach oraz chorobie serca bez wydolności, natomiast drugi wywołuje umiarkowane dolegliwości przy zwykłych czynnościach i upośledzenie czynności fizycznej. W trzecim stopniu występuje znaczne upośledzenie wydolności fizycznej widoczne przy zwykłych czynnościach, a w czwartym duszność spoczynkowa.
Jako zalecenie żywieniowe powinno się ograniczyć spożywaną ilość soli, alkoholu oraz rzucić palenie papierosów. Należy też przyjmować odpowiednią ilość płynów (do 2 l na dobę), najlepiej wodę mineralną niegazowaną. Ogranicza się też cukry proste, zastępując złożonymi (pieczywo, makarony, kasze). Ważne też są ryby tłuste - zawierają nienasycone kwasy tłuszczowe oraz pełnowartościowe białko. Do 2-3 razy w tygodniu spożywa się nie tylko ryby, ale i chude mięso i owoce morza. Jako napój również stosuje się herbatę zieloną.
Nadciśnienie tętnicze - bo o tym mowa - jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób cywilizacyjnych. Nadciśnienie pierwotne nie ma jawnych przyczyn.
Przyczynami nadciśnienia wtórnego są: choroby nerek, gruczołów dokrewnych - zespół Cushinga, nadczynność tarczycy, zatrucie ciążowe (Gestoza), choroby sercowo-naczyniowe, zatrzymanie sodu, palenie papierosów, nadmierna pobudliwość nerwowa, wadliwy sposób odżywiania się oraz otyłość.
Nadciśnienie tętnicze wywołuje bóle i zawroty głowy, wzmożoną pobudliwość nerwową, bezsenność, przyspieszoną czynność serca.
Nadciśnienie tętnicze stwierdza się po kilkakrotnych pomiarach, gdy przekracza wartości uznane za prawidłowe.
W nadciśnieniu zaleca się umiarkowane zwiększenie aktywności fizycznej, zaprzestania palenia papierosów, ograniczenie spożycia alkoholu, unikanie stresu.
W nadciśnieniu tętniczym ograniczenie energii do 1700-2000 kcal (7113-8268 kJ) wpływa korzystnie na obniżenie ciśnienia. Należy ograniczyć tłuszcze, zwłaszcza nasycone do 25% dobowego pokrycia kalorycznego. Białko podaje się w ilości 1g/kg masy ciała. Dieta bogatobiałkowa podnosi ciśnienie, natomiast obniża dieta bogatocukrowa. Celem diety jest znaczne ograniczenie sodu - podaje się 1-3 g soli kuchennej. Sól kuchenną należy zastąpić solą potasową i łagodnymi przyprawami - stosując czosnek (wpływa na obniżenie ciśnienia), majeranek, bazylię, estragon, zieloną pietruszkę, koperek.
Zwiększyć należy podaż witamin, zwłaszcza witaminy C (podczas stosowania leków moczopędnych większość witamin wydalana jest z moczem). Z diety powinno się wykluczyć napoje podnoszące ciśnienie: kawę naturalną, mocną herbatę, alkohol. Zaleca się pokarmy łatwo strawne, gotowane, duszone bez tłuszczu, pieczone w folii przezroczystej, w pergaminie, niezalegające długo w żołądku, niepowodujące wzdęć. Nie zaleca się produktów bogatych w sód: słone paluszki, chipsy, chrupki, krakersy, wędzone mięso, wędliny, produkty marynowane, kiszone, konserwy, potrawy typu „Fast Food”, hamburgery, zapiekanki, pizza. Należy zwiększyć spożycie owoców i warzywa w postaci surowej, zwłaszcza bogatych w potas: banany, brzoskwinie, czarne porzeczki, brukselka, czosnek, pietruszka - nać, szpinak, pomidory, ziemniaki, suche nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, soja) oraz otręby pszenne, które są bardzo dobrym źródłem potasu, i otręby owsiane - zawierające błonnik rozpuszczalny, który wpływa na zmniejszenie stężenia cholesterolu i glukozy we krwi. Zaleca się także w diecie orzechy włoskie.
Dobre rezultaty można uzyskać, stosując 1-2 razy w tygodniu dietę ryżową, ziemniaczaną, owocową lub mleczną.
Dieta ryżowa jest to posiłek z ilością 250-300 g ryżu. Ugotowany ryż bez soli podaje się w 5-6 posiłkach z dodatkiem owoców lub warzyw w postaci sosów, kompotu.
Kolejna dieta to dieta ziemniaczana, czyli 1 kg ziemniaków ugotowanych w mundurkach (w celu zachowania jak największej ilości potasu) lub pieczonych. Podaje się 4-5 razy dziennie. Można podać do ziemniaków 300-500 ml przegotowanej wody z sokiem owocowym lub kompot.
Dieta owocowa - bo o tym mowa - to 1 kg owoców, przede wszystkim jabłek w postaci tartej, pieczonej, kompotów; można stosować inne owoce bogate w potas. W celu urozmaicenia diety można podać 800-1000 ml soków owocowych słodzonych.
Ostatnia dieta to dieta mleczna (Karela), która składa się z 800-1000 ml mleka. Podaje się je w 5-8 porcjach dziennie.
Wyżej wymienione diety są jednostronne, niefizjologiczne, obecnie rzadko stosowane.
Ostatnią chorobą, która zostanie omówiona, jest miażdżyca. Schorzenie to może dotyczyć wszystkich tętnic lub tylko niektórych. Istotą choroby jest odkładanie się w wewnętrznej błonie tętnic cholesterolu i jego estrów oraz lipidów, tworzenie się blaszek miażdżycowych. Ogniskowy rozrost tkanki łącznej z powstawaniem ognisk, rozmiękanie i zwapnienie, co prowadzi do zgrubienia ściany tętnic i zwężenia jej światła.
Można wyróżnić następujące postaci miażdżycy: naczyń wieńcowych, tętnic mózgowych, tętnicy głównej, tętnic nerkowych oraz tętnic kończyn dolnych.
Przyczyny występowania miażdżycy to: spożywanie bogato kalorycznego pożywienia o dużej zawartości tłuszczów zwierzęcych i cholesterolu, otyłość, zaburzenia gospodarki tłuszczowej, węglowodanowej, nadciśnienie tętnicze, wzmożona krzepliwość krwi, palenie papierosów, siedzący tryb życia, stres oraz podłoże genetyczne.
Objawy miażdżycy są zależne od występowania zmian miażdżycowych. W przypadku miażdżycy mózgu występują bóle i zawroty głowy, szum w uszach, bezsenność, upośledzenie pamięci. Objawem zmian miażdżycowych w tętnicach kończyn są bóle kurczowe w łydkach lub udach, pojawiające się podczas chodzenia.
Leczenie miażdżycy polega na podawaniu leków obniżających ciśnienie i krzepliwość krwi oraz niwelujące ilość cholesterolu. Również można leczyć drogą operacyjną, czyli poprzez angioplastykę lub by-passy, cewnikowanie, laserowanie, stenty. Najnowszym sposobem leczenia operacyjnego jest Chelacja, czyli zaaplikowanie do krwioobiegu związku EDTA, który usuwa z tętnic złogi wapnia, obniża poziom cholesterolu, rozpuszcza zakrzepy.
Podstawą zapobiegania i leczenia miażdżycy jest stosowanie zalecanej diety: normalizacja masy ciała przez zastosowanie diety niskoenergetycznej w zależności od stopnia nadwagi, np. 1200 kcal, ograniczenie tłuszczu do 30% pokrycia energii, ograniczenie spożycia cholesterolu do 300 mg oraz zwiększenie spożycia błonnika do 40 g/dobę.
Kwasy tłuszczowe wielonienasycone należące do rodziny n-6 i n-3 oraz jednonienasycone wpływają na zmniejszenie stężenia lipidów w osoczu. Ważne jest zmniejszenie stężenia LDL, a zwiększenie HDL. Kwasy tłuszczowe wielonienasycone z rodziny n-3 występują w olejach rybnych, z rodzin n-6 i n-3 - w olejach roślinnych. Kwas oleinowy (jednonienasycone) występuje w oleju rzepakowym bezerukowym i oliwie z oliwek.
Należy urozmaicić pożywienie i stosować produkty o małej zawartości tłuszczu, 2-3 razy w tygodniu spożywać ryby, dużo warzyw bogatych w błonnik pokarmowy, w postaci surowej (ok. 500 g/dobę); zaleca się pieczywo razowe. Suche nasiona roślin strączkowych wpływają na zmniejszenie stężenia cholesterolu. Należy ograniczyć spożycie żółtek jaj do dwóch tygodniowo, potrawy można przyrządzać z dodatkiem białek. Masło należy zastąpić miękkimi margarynami; stosować mleko i produkty mleczne o małej zawartości tłuszczu. Nie zaleca się spożywania podrobów (duża zawartość cholesterolu), słodyczy, potraw słonych, „Fast Food” i alkoholu.
Potrawy można przyrządzać metodą gotowania i duszenie z dodatkiem małej ilości oleju. Z drobiu należy zdejmować skórę, z mięs - zewnętrzny tłuszcz.
Profilaktyka miażdżycy polega na stosowaniu zdrowego sposobu żywienia i zachowań zdrowego stylu życia.
Przedstawiam Państwu przykładowe jadłospisy we wszystkich schorzeniach kardiologicznych oraz układu krążenia.
Co Państwo zapamiętało na naszych zajęciach? Czy jest ktoś chętny opowiedzieć, jak odżywiać się w wyżej wymienionych chorobach serca? Bardzo proszę.
A teraz będziemy ćwiczyć układanie jadłospisu na podstawie przykładów. Podzielimy się na grupy i każda część Państwa samodzielnie ułoży plan posiłków.
W nagrodę za własne jadłospisy rozdam Państwu ulotki dotyczące diety w chorobach kardiologicznych.
Dziękuję Państwu za uwagę i do zobaczenia na kolejnych zajęciach.