Toxoplazmoza
Etiologia - pierwotniak Toxoplazma gondii.
Szczególną rolę w rozprzestrzenianiu toxoplazmozy odgrywają koty, gdyż w efekcie rozwoju tego pierwotniaka w jelicie kotów powstają oocysty, które po wydaleniu z kałem do środowiska są źródłem inwazji dla wszystkich zwierząt ciepłokrwistych -spełniących rolę żywiciela pośredniego (także człowieka).
Koty mogą wydalać dziennie do 20 mln. oocyst, które w środowisku zewn. mogą przetrwać do 1,5 roku.
W organizmie żywiciela pośredniego pierwotniaki rozmnażają się wyłącznie bezpłciowo -w różnych narządach żywiciela tworzą się cysty zawierające liczne osobniki powstałe z podziału (zoity). Cysty te są postaciami inwazyjnymi dla zwierząt mięsożernych, w tym też kotów jako żywicieli ostatecznych.
Źródłem inwazji dla kotów są cysty znajdujące się w tkankach żywiciela pośredniego oraz oocysty zanieczyszczające środowisko.
Zakażenie następuje drogą pokarmową. W organizmie kota z cyst wydostają się zoity, które wnikają do komórek nabłonkowych jelita cienkiego, gdzie rozmnażają się początkowo drogą schizogonii (bezpłciowo-wegetatywnie), a następnie drogą gamogonii (płciowo). Efektem tego jest powstawanie oocyst, które stają się patogenne po wydaleniu ich z kałem i po sporulacji-przekształceniu się w formę inwazyjną (po 2-5 dniach). Równocześnie z tym typowym dla żywiciela ostatecznego cyklem rozwojowym przebiegającym w jelicie po zarażeniu cystami, część zoitów odbywa u kotów także rozwój pozajelitowy (typowy dla żywiciela pośredniego), co powoduje powstawanie cyst w narządach wewnętrznych tych zwierząt.
W rozprzestrzenianiu oocyst w środowisku zewnętrznym mogą brać udział dżownice, ślimaki lądowe, owady krwiopijne, muchy i karaczany.
Spożycie oocyst przez ciężarne kobiety stanowi ryzyko zarażenia płodu. Zakażenie nastąpić może po zjedzeniu pokarmu zanieczyszczonego trofozoitami wydalanymi z kałem, moczem, śliną chorych zwierząt, w wyniku spożycia jaj i mleka od chorych zwierząt. Możliwa jest też inwazja kropelkowa i śródmaciczna.
U kotów po zarażeniu oocystami lub cystami choroba może występować w postaci jelitowej (z powstawaniem oocyst) i pozajelitowej (narządowej-z powstawaniem cyst).
Postać jelitowa przebiega zwykle bez objawów klinicznych, a o inwazji świadczą jedynie wydalane z kałem cysty.
Postać narządowa (pozajelitowa) może mieć przebieg bezobjawowy ostry lub przewlekły. W ostrym przebiegu u zwierząt młodych kończącym się przeważnie śmiercią dominują objawy ze strony układu oddechowego i nerwowego z równoczesną utratą apetytu, osowiałością i gorączką. W przewlekłej toksoplazmozie obserwuje się brak łaknienia, postępującą niedokrwistość, czasem ronienia lub niepłodność. Zwykle jednak obserwuje się biegunkę, wzrostu temperatury wewnętrznej ciała i powiększenia podżuchwowych węzłów chłonnych.
Bydło -inwazja śródmaciczna zwykle kończy się śmiercią płodu lub nowonarodzonych cieląt.
Owce -chorują wśród objawów ze strony układu nerwowego i oddechowego. Występują też enzootyczne ronienia w ostatnim miesiącu ciąży.
Świnie -bezobjawowo lub ronienia, a u prosiąt -biegunka, kaszel, wzrost temp. wewnętrznej ciała.
Psy -chorują przewlekle, gorączka, objawy ze strony układ oddechowego, nerwowego i sewrcowo-naczyniowego.
Drób -osłabienie, apatia, spadek apetytu, biegunka i wychudzenie, zaburzenia równowagi, niezborność ruchowa, porażenia.
Ludzie -toksoplazmoza nabyta najczęściej przebiega bezobjawowo i uwidacznia się dopiero przy spadku odporności. Nabyta forma -zapalenie węzłów chłonnych, wzrost temperatury wewnętrznej; forma oczna -zapalenie siatkówki i naczyniówki, zapalenie opon mózgowych. Toksoplazmoza wrodzona -u noworodków obserwuje się senność, biegunka, wymioty, drgawki, wysypka, zapalenie gałki ocznej, zaburzenia psycho-ruchowe. Noworodki mogą rodzić się martwe lub umierają w pierwszym tygodniu życia, a dzieci które przeżyją wykazują poważny niedorozwój fizyczny i umysłowy.
Ochrona zdrowia zwierząt polega na przestrzeganiu podstawowych zasad higieny, wykluczeniu z diety surowego mięsa oraz podrobów, zabezpieczeniu karmy i środowiska przed możliwością zanieczyszczenia ich kałem przez koty, szczury, myszy, wykluczenie choroby (nosicielstwa) u kotów z najbliższego otoczenia. Bezwzględnie odsunąć ciężarne kobiety od pracy ze zwierzętami. Toxoplazmoza jest najczęściej występującą zoonozą!