HYPODERMATOZA BYDŁA
(Hypodermatosis bovum)
Wywoływana jest przez larwy Hypoderma bovis - gza bydlęcego dużego.
Morfologia i biologia pasożyta. Giez bydlęcy duży ma 12-15 mm długości i jest nieco podobny do trzmiela.
Larwy H. bovis są pasożytami bydła. Przypadkowo mogą pasożytować i rozwijać się u bawołów, koni, osłów, a nawet u człowieka.
Okres życia dojrzałych owadów trwa 2-8 dni. Samice składają jaja na sierści, głównie tylnych kończyn , wymieniu oraz na bokach ciała zwierząt. Samica jest w stanie złożyć (w ciągu 1-3 dni) 600-800 jaj. Po 4-7 dniach z jaj wylęgają się larwy I stadium, zaraz po wykluciu, za pomocą narządów gębowych, haków i dzięki działaniu histolitycznych enzymów, wnikają przez skórę do tkanki podskórnej. Po wniknięciu pod skórę odbywają one przez 3-4 miesiące wędrówkę wzdłuż powięzi splotów nerwowo-naczyniowych do kanału kręgowego, umiejscawiają się w tkance tłuszczowej nadoponowej, gdzie przebywają przez 3-5 miesięcy (zwykle do końca marca lub do połowy kwietnia). Następne pasożyty, ciągle jeszcze jako larwy I stadium, wydostają się z kanału kręgowego i wędrują wzdłuż grzbietowych gałązek nerwów rdzeniowych pod skórę , gdzie się osiedlają, po czym po około 8 dniach linieją po raz pierwszy i przekształcają się w larwy II stadium. Larwy te drążą w skórze małe otwory, w stronę których skierowują swoje tylne końce ciała z przetchlinkami ; od tego momentu korzystają z tlenu atmosferycznego. Larwy II stadium są koloru białego i mają wielkość 10-16 mm. Druga, zarazem ostatnia linka, odbywa się po około 27 dniach; powstają larwy III stadium, które po zakończeniu wzrostu osiągają 30 mm długości i około 14 mm szerokości.
Osiedlenie się larw pod skórą powoduje reakcje okolicznych tkanek na ciało obce, wyrażającą się wysiękowym odczynem zapalnym, tworzeniem się wokół larw torebki łącznotkankowej oraz powstawaniem przetok.
Przebywanie larw pod skórą grzbietu trwa od 7 do 10 tygodni, przy czym u zwierząt młodych okres ten jest zazwyczaj krótszy. Pod wpływem larw i odczynów tkankowych, na skórze grzbietu, głownie okolicy krzyżowo-lędźwiowej, pojawiają się guzy, początkowo małe , wielkości orzecha włoskiego. Po przebiciu skóry przez larwę zwykle dochodzi do infekcji bakteryjnej i gromadzenia się ropy w torebce łącznotkankowej zawierającej larwę. W naszych warunkach klimatycznych pierwsze guzy pojawiają się już wczesną wiosną, tj. w końcu marca, a ostatnie - w czerwcu. Larwy III stadium wydostają się z guzów na zewnątrz (głównie w maju) przez powiększony otwór w skórze, spadają na ziemię i zagrzebują się w powierzchniowej warstwie ziemi, po czym przeobrażają się w ciągu 12-36 godzin w poczwarkę. Stadium poczwarki trwa od 2 do 10 tygodni. Po tym okresie wychodzi dojrzały owad, co następuje zwykle w godzinach rannych w pogodne dni. W naszych warunkach klimatycznych pierwsze gzy pojawiają się w połowie czerwca, a ich występowanie trwa do września. Pierwsze larwy pod skórą pojawiają się w pierwszej połowie marca, ostatnie zaś w pierwszej dekadzie października.
Objawy kliniczne. Loty Hypoderma bovis i napastowanie przez nie zwierząt powodują duży niepokój, a często nawet ucieczkę z pastwisk i prowadzić może do zahamowania rozwoju młodych zwierząt, a u bydła dorosłego do spadku mleczności. Na szlakach wędrówek larw powstawać mogą zmiany martwicowe -co wpływa ujemnie na klasyfikację poubojową bydła rzeźnego. Obecność larw w kanale kręgowym może ponad to prowadzić do niedowładów, a nawet porażeń kończyn tylnych.
Rozpoznawanie przyżyciowe hypodermatozy możliwe jest w okresie wiosenno -letnim i polega na stwierdzeniu na skórze grzbietu obecności guzów z larwami gzów.
Zwalczanie. Najczęściej używane są związki fosforoorganiczne. Stosuje się je wiosną (od połowy kwietnia) i późną jesienią. Zapobiega to komplikacjom (porażeniom), jakie mogą zaistnieć po zabiciu larw w kanale kręgowym.
Mimo ogromnych zalet preparatów fosforoorganicznych, ich stosowanie stwarza niebezpieczeństwo zatruć. W zależności od stopnia zatrucia objawy kliniczne pojawiają się po 1-6 godzinach od momentu zastosowania preparatu i cechują się niepokojem zwierząt, zwolnioną akcją serca, zaburzeniami w oddychaniu, biegunką z domieszką śluzu, a nawet krwi, ślinotokiem, łzotokiem, drżeniem włókienkowym mięśni i chwiejnym chodem.
Zapobieganie. Jedną z najlepszych metod profilaktycznych jest niszczenie larw pasożytujących u bydła. W rezultacie przeprowadzania w latach 70-tych akcji zwalczania gza bydlęcego na terenie całego kraju nastąpiło tak znaczne obniżenie ekstenstwności inwazji, że dalsze masowe stosowanie leków jest zbędne. Natomiast zapobieganie nasileniu się inwazji, a równoczesne dalsze zwalczanie, sprowadza się do ewentualnych wiosenno-letnich przeglądów bydła i indywidualnego leczenia zwierząt dotkniętych inwazją.