Justyna Bieniek
I prawa- stacjonarne
Temat: Pojęcie i funkcje państwa.
Państwo już od najdawniejszych czasów stanowiło przedmiot zainteresowania myśli społecznej. Znaczenie terminu państwo przeszło znaczącą ewolucje, w różnych momentach akcentowane były inne istotne elementy składające się na istotę państwa. Terminem państwo możemy posługiwać się w co najmniej kilku znaczeniach. Na przykład jako odpowiednio zorganizowanej grupie społecznej, jako o wyodrębnionej organizacyjnie grupie organów państwa, podmiocie prawa, czy w końcu jednostce geopolitycznej.
Twórca trójelementowej definicji państwa jest Geogr. Jellinek, według, którego państwo to trwały związek ludzi stale osiadłych na pewnym terytorium, podległych jednej władzy zwierzchniej.
Jednak sam termin państwo przeszedł istotna ewolucje.
Starożytni Grecy państwo nazywali polis i oznaczało ono miasto, ponieważ grecka nauka o państwie rozwija się głownie na gruncie miast- państw. Również terminologia rzymska rozwija się w podobnym kierunku. Rzymskie civitas oznacza gminę obywatelską, jest to wspólnota złączona staraniem o wspólne dobro. Podobnym terminem jest res publica - wspólnota członków gmin. Jednak w miarę rozwoju państwa rzymskiego pojawia się określenie imperium, czyli obszar objęty władaniem.
Średniowiecze wykształca nowe pojęcia dotyczące państwa.
Dla państw o ustroju monarchicznym pojawia się łacińskie regnum, z którego wykształcają się regne, regno, regin, oznaczające głownie panowanie. Obok terminu regnum pojawia się termin terra, co wskazuje na wzrost znaczenia pierwiastka terytorialnego.
Na przełomie XV i XVI wieku termin stato staje się ogólnie przyjętym określeniem każdego państwa. Na przełomie XVI i XVII wieku termin ten przenika do angielskiego, francuskiego i niemieckiego. W Anglii terminem tym posługuje się już Szekspir, natomiast we Francji Bodin posługuje się jeszcze terminem republica.
W Niemczech znaczenie pojęcia status waha się jeszcze, dopiero XVIII pod wpływem prawno państwowej literatury, przyjmuje się go do charakteryzowania ogólnej wspólnoty politycznej. W Niemczech również współcześnie odnosi się ten termin do prowincji lub kraju o szczególnym ustroju.
W Polsce terminologia Państwa kształtowała się pod wpływem łacińskiej terminologii oraz wolnościowego ustroju demokracji szlacheckiej. W bardzo dużym stopniu upowszechnił się termin rzeczpospolita, w ogólnym znaczeniu państwa a nie jak współcześnie ustroju politycznego. W Polsce pojawia się sytuacje kiedy to stany sejmowe łącznie z monarchą przyswoiły sobie nazwę rzeczpospolitej, bez względu na to, że państwo było monarchią. W ten sposób wyraz rzeczpospolita przeszedł ewolucje od znaczenia stanu politycznego w ogóle do znaczenia ustroju republikańskiego.
W dziejach Polski używane były różne terminy takie jak republika, rzeczpospolita, regnum, królestwo, policja, czy korona.
Jednak ostatecznie Polacy podobnie jak Rosjanie, Serbowie oraz inni Słowianie
(z wyjątkiem Czechów) nie przyjęli terminu stato, jak miało to miejsce na zachodzie Europy.
Znaczenie terminu państwo rozumiane jest na różne sposoby. Jednym z nich jest rozumienie państwa jako odpowiednio zorganizowanej grupy społecznej. Państwo jest pewnym rodzajem organizacji społecznej, to co odróżnia je od innych organizacji tego typu jest fakt, iż państwo posiada określony system celowy. Można o nim powiedzieć, gdy osoby wchodzące w jego skład potrafią stawiać mu takie cele i tak nychn organizować elementy systemu, aby realizowały cele całości.
Kolejnym czynnikiem,który odróżnia państwo od innych organizacji społecznych jest posiadanie własnych silnie sformalizowanych norm postępowania zwanych prawem. Państwo w odróżnieniu od innych organizacji posiada również szereg instytucji stojących na straży przestrzegania norm tych. Posiada ono również najbardziej ze wszystkich grup społecznych złożoną strukturę. Obejmuje ono ludzi o rozmaitej przynależności grupowej, klasowej, religijnej, czy nawet narodowościowej. W tym przypadku jednym z podstawowych zadań państwa jest utrzymanie tej zbiorowości w jedności. Ten cel realizowany jest w większości przez przymus , jakim dysponuje państwo, ale również przez poczucie wspólnoty losów.
Pojęcie państwa można rozumieć również w węższym znaczeniu, jako ogół organów państwowych, które w swoim działaniu uosabiają i wyrażają działalność państwa. Takie założenie oddziela zupełnie struktury formalno- prawne,jakimi są organy państwowe z reszty społeczeństwa i innych zbiorowych podmiotów. Takie rozumienie terminu państwo stawia znak równości między państwem, a aparatem państwowym. Terminem państwo możemy również posługiwać się w odniesieniu do państwa jako podmiotu prawa. Może ono być zarówno podmiotem prawa wewnętrznego, jak również prawa międzynarodowego. Państwo w stosunkach międzynarodowych jest chronologicznie czymś pierwotniejszym od prawa międzynarodowego, ponieważ to właśnie one tworzą to prawo. Jednak jeśli spojrzeć na to z drugiej strony normy prawa międzynarodowego tworzą pojęcie jako podmiotu stosunków międzynarodowych.
Termin ten odnosi się również do stosunków, w jakie państwo wchodzi jako podmiot prawa wewnętrznego. Występuje ono wówczas jako podmiot prawa i zinstytucjonalizowana władza. Państwo występując w charakterze władzy publicznej jest jednym z podmiotów stosunku prawnego. Drugą strona tego stosunku są obywatele oraz inne podmioty państwowe formalne i nieformalne.
Państwem też można nazwać jednostkę geopolityczną. Bliska temu ujęciu państwa jest definicja G. Jellinka, który zakładał, że państwo powstaje
w momencie wystąpienia jednocześnie trzech czynników: określone terytorium, ludność, która je zamieszkuje oraz jedna władza zwierzchnia. Istnienie państwowości jest ściśle związane z posiadaniem terytorium. Aby można było mówić o państwie niezbędne jest istnienie określonego obszaru geograficznego, na którym mogłoby się rozciągać suwerenne zwierzchnictwo państwowe. Występowanie państwa bez terytorium jest nie możliwe.
Państwo może być także pojmowane jako pewien typ. Pod tym pojęciem należy rozumieć rodzaj władzy oraz jakościowe właściwości powtarzające się u pewnej grupy państw. Powstało kilka podziałów ze względu na typ państwa. Pierwszym z nich jest podział H. Kelsena, który dokonał podziału na państwo demokratyczne i nie demokratyczne. Z kolei G. Jelinek wyszczególnił państwa orientalne, hellenistyczne, rzymskie, średniowieczne oraz współczesne. Natomiast materializm historyczny wyróżnia państwa: newolnicze, feudalne, kapitalistyczne i socjalistyczne.
Od dawna w literaturze są rozpatrywane funkcje państwa, które ciągle zmieniają się
i wzbogacają. Analiza państwa z punktu widzenia pełnionych przez nie funkcji ma szczególnie wielkie znaczenie, gdy rozważamy wzajemną zależność między państwem i społeczeństwem. "Funkcje państwa są to bowiem podstawowe kierunki i obszary jego działań realizujące nie tylko potrzeby klasy panującej, ale także społeczeństwa jako całości." Dzieli się je na dwa rodzaje: funkcję wewnętrzną, której istotą jest utrzymanie istniejącego ustroju społeczno - ekonomicznego bądź dokonywanie takich przekształceń ustrojowych, które są zgodne z interesami klasy panującej; funkcję zewnętrzną, która ma postać dążenia do ekspansji bądź do obrony przed ekspansją zewnętrzną. Funkcje wewnętrzne można podzielić na :
Gospodarcze (ekonomiczne) państwo jest przedsiębiorcą, planistą i koordynatorem procesów gospodarczych. Skala tej funkcji uzależniona jest od stopnia interwencjonizmu państwa w sferę stosunków gospodarczych.
Wychowawcze ( kulturowe) wyrażające się wpływem państwa na kształtowanie rożnych obszarów świadomości obywateli (rozbudowie sieci szkół państwowych różnych szczebli, w prowadzeniu przez państwo polityki popierania sztuki i różnych form życia kulturalnego).
Socjalne (jest to pochodna funkcji gospodarczej) obejmujące sprawy zabezpieczenia społecznego i mechanizmy regulujące poziom bogactwa poprzez system podatkowy. Polega m.in. na przejęciu przez wyspecjalizowane organa państwowe opieki nad tymi, którzy z racji wieku, choroby, trwałego upośledzenia lub szczególnie niekorzystnej sytuacji życiowej takiej opieki wymagają.
Porządkowe przejawiające się w zagwarantowaniu elementarnego ładu społecznego
i ochrony ustroju społeczno - politycznego przed destrukcją. Państwo wywiera wielki
wpływ na więź o charakterze oraz na ich umacnianie.
Wśród funkcji zewnętrznych państwa rozumianych jako działania wobec innych państw wymienia się trzy funkcje: obrony, mająca na celu przeciwstawianie się rożnym formą anarchii, a także przestrzeganie ładu i porządku., ataku, status quo (utrzymanie stanu istniejącego).
Klasyfikacji funkcji państwa możemy także dokonać opierając się na innych kryteriach, jednocześnie nie wykluczając możliwości tradycyjnego podziału na funkcje wewnętrzne
i zewnętrzne. Jednym z możliwych jest kryterium społeczne. Mówimy wtedy o funkcjach ogólnonarodowych i funkcjach klasowych. Jeżeli podstawą uczynimy kryterium różnego czasu trwania, da się wyróżnić funkcje trwałe i czasowe. Jeżeli za funkcje uznamy rodzaj aktywności państwa, będą się one dzielić ze względu na podmioty, które działalność tę podejmują, cele, do osiągnięcia, których zmierzają, metody i techniki, jakie wykorzystują. Ten sposób patrzenia na funkcję państwa, pozwala wyodrębnić trzy rodzaje funkcji: ochroną, adaptacyjną, innowacyjną. Funkcją ochroną nazywane są wszystkie działania państwa zmierzające do ochrony systemu społecznego i porządku prawnego w skład tej funkcji zalicza się także działania, które polegają na agresji państwa wobec innych.
Funkcją adaptacyjną nazywa się te działania państwa, które prowadzą do zmiany
w systemie prawnym w organizacji aparatu państwowego, które dostosowuje je do zmian zachodzących w technice, organizacji produkcji oraz w strukturze społecznej.
Funkcja innowacyjna zaś ma wyrażać prognozowanie kierunków rozwoju społecznego, organizować skuteczne środki, które mają pożądane kierunki rozwoju intensyfikować, a oceniane jako niepożądane - ograniczać.
Wśród podziałów funkcji państwa znajdujemy i takie, które przeciwstawiają się tradycyjnemu podziałowi na funkcje wewnętrzne i zewnętrzne. Najczęściej mówi się o funkcji organizacyjnej, represyjnej, gospodarczej, socjalnej, czasem
o dystrybucyjnej działalności państwa. Każda z wymienionych funkcji posiada jednak swój wewnętrzny i zewnętrzny aspekt, jakby związany z zewnętrznym i wewnętrznym aspektem suwerenności państwa.
Rozwinięte państwa bez względu na formę oraz typ w różnym stopniu wypełniają powyższe funkcje ( mogą być one inaczej określane ). Silne państwo, które może realizować wymienione funkcje, jest potrzebne każdemu człowiekowi i narodowi.
Ewolucja funkcji państwa prowadzi do wniosku, że te funkcje wzbogacają się i różnicują, przez co państwo odgrywa coraz większą rolę w życiu społeczeństwa.
Państwo to bardzo złożony organizm skupiający zarówno obywateli, jak również wiele organów spełniające różnorakie funkcje. We współczesnym świecie bardzo trudno określić dokładne znaczenie tego terminu, stąd tak rożne poglądy na ten temat i różne sposoby definiowania pojęcia państwa. Podobnie jak pojęcie państwa tak samo jego funkcji przeszły znamienną ewolucję, wymuszoną postępem cywilizacji, spadkiem jednego zagrożenia,
a z kolei wzrostem zagrożeń innej sferze. Nie bez oddźwięku na funkcje państwa ma też wzrost tendencji integracji międzynarodowych, zacieśniających coraz bardziej współpracę gospodarczą, kulturową i wiele innych.
Wykaz literatury:
Nauka o państwie i polityce, pod red. Tymanowski J., Łódź 2003.
Seidler G., Groszyk H., Pieniążek A.,
Wprowadzenie do nauki o państwie i prawie, Lublin 2003.
Zieliński E., Nauka o państwie i polityce, Warszawa 2006