Surowce mineralne na świecie i ich wykorzystanie.

Surowce - są to rozmaite substancje naturalne pochodzenia nieorganicznego lub organicznego. Występują one w stanie stałym, płynnym lub gazowym. Człowiek przekształca je w potrzebne mu dobra.

Surowce dzielimy na:
- mineralne;
- energetyczne;
- chemiczne;
- budowlane;
- ceramiczne;
- pochodzenia roślinnego i zwierzęcego;
- metaliczne;
- nieżelazne.

1. Surowce mineralne - surowce te obejmują różnego rodzaju kopaliny:
   
   - węgiel kamienny (1 miejsce Chiny 40%, USA 24%, Indie, Australia, Polska 3%)
   
   - węgiel brunatny (Niemcy 20%, Rosja 9%, USA 7%, Czechy 6%, Polska 6%)
   
   - ropa naftowa (Arabia Saudyjska 16%, USA i Rosja 9%, Emiraty Arabskie, Iran 8%, Chiny, Wlk. Brytania, Kraje Afrykańskie)
   
   - gaz ziemny (Rosja 27%, USA 24%, Kanada 7%, Wlk. Brytania 3%, Holandia, Norwegia).

2. Surowce energetyczne - czyli te, które po odpowiednim przetworzeniu dostarczają energię cieplną lub elektryczną: węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny, drewno.
   3. Surowce chemiczne - (niemetale) służą głównie do nawożenia roślin uprawnych:
   
   - fosforyty (USA 39%, Rosja 8%, Maroko 8%, Tunezja 6%, Chiny 6%, Arabia)
   
   - siarka (Polska 35%, Rosja 34%, USA 28%, Meksyk 10%, Irak 4%)
   
   - sól kamienna (USA 20%, Chiny 15%, Indie i Niemcy 5%, Francja, Brytania, Meksyk)
   
   - sole potasowe (Rosja 30%, USA 28%, Niemcy 10%, Francja, USA, EA)
   
   4. Surowce budowlane - wszelkiego rodzaju kruszywo skalne, skały, drewno służące jako materiał budowlany, a także te wykorzystywane do produkcji cementu)
   
   5. Ceramiczne - czyli iły, kaoliny itp. Służą do wyrobu płytek, marmuru itp.
   
   6. Pochodzenia roślinnego - czyli wszystkie surowce pochodzące z roślin, np. drewno, naturalne włókna roślinne. Są wykorzystywane jako materiały budowlane (drewno) i do produkcji tkanin (włókna).
   
   7. Pochodzenia zwierzęcego - czyli wywodzące się od zwierząt, np. skóra, tłuszcz, wełna itp. Służą do produkcji ubrań, a także mają zastosowanie w przemyśle spożywczym.

8. Metaliczne - stosowane do produkcji stali o zwiększonej odporności:

- mangan (RPA 21%, Chiny 20%, Gabon 13%,Turcja 11%, Brazylia 10%, Indie, Ukraina)

- chrom (RPA 39%, Kazachstan 22%, Indie 10%, Finlandia 6%, Turcja 8%, Pretoria 6%)

- nikiel (Rosja 26%, USA 18%, Australia i Oceania ł. 24%, Indonezja 9%, Chiny, Kuba, RPA)

- wolfram (Chiny 76%, Rosja 15%, Peru 5%, Austria 4%)

- rudy żelaza (Chiny 21%, Australia 12%, Rosja 8%, Ukraina 7%, USA 6%, Kanada, Indie, RPA)

- molibden, kobalt, wanad, tytan.



9. Nieżelazne - wykorzystywane do produkcji grzejników, rur, spawania, lutowania, przemysł elektroniczny, produkcja biżuterii:

- boksyty (Australia 42%, Gwinea 15%, Kuba 10%, Rosja, Brazylia, Indie, Kanada)

- miedź (Chile 25%, USA 20%, Australia, Rosja, Kanada, Polska, Peru)

- cynk (Kanada 25%, Australia 15%, Chiny 11%, Peru 10%, USA, Meksyk, Rosja, Hiszpania, Brytania, Polska

- ołów (Australia 17%, Chiny i USA po 14%, Peru 8%, Meksyk i Kanada po 7%, Rosja, Korea pn., RPA, Polska, Szwecja)

- cyna (Chiny 30%, Indie 17%, Peru 12%, Brazylia 11%, Boliwia 9%,Malezja 9%, Australia, Indonezja, Polska, Rosja)

- złoto (RPA 30%, USA 14%, Australia 12%, Rosja 8%, Kanada 7%, Chiny 5%, Brazylia, Oceania)

- srebro (Meksyk 18%, Peru 13%, USA 11%, Rosja i Australia 9%, Kanada 7%, Polska 6%)

Bogactwa mineralne, które aktualnie są eksploatowane, zaliczane są do surowców nieodnawialnych, czyli takich, które są niemożliwe do odtworzenia nawet w ciągu kilkudziesięciu pokoleń. Przykładowo złoża węgla kamiennego, które tworzyły się przez ok. 300 mln lat wystarczą jeszcze na ok. 50 lat, złoża węgla brunatnego, które tworzyły się od ok. 40-30 mln lat temu, wystarczą jeszcze na ok.200 lat, złoża ropy naftowej i gazu ziemnego tworzyły się od ok. 40 mln lat wystarczą jeszcze odpowiednio na 70 i 110 lat.

To sprawia, że coraz większą uwagę poświęca się powtórnemu wykorzystaniu odpadów, czyli tzw. recyklingowi. Niestety surowce energetyczne podlegają procesowi spalania w celu wytworzenia energii elektrycznej i nie nadają się na ponowne odtworzenie. Recyklingowi poddawane mogą być jedynie produkty z rud metali i różnego typu mas plastycznych czy wyrobów papierniczych.

Można je tylko racjonalnie eksploatować by starczyły na jak najdłużej. Racjonalna gospodarka wiąże się najczęściej z ograniczaniem wydobycia. Kontrolę nad racjonalnym wydobyciem ropy naftowej prowadzi OPEC (Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową). Druga możliwość wpływająca na zmniejszenie wydobycia bezpowrotnie zmniejszających się zasobów surowców, to rozpowszechnianie alternatywnych źródeł energii (energię można uzyskać z pływów morskich, z elektrowni wodnych, z rozszczepiania atomów pierwiastków promieniotwórczych).

W procesie spalania surowców energetycznych emitowanych jest bardzo dużo zanieczyszczeń do środowiska. Bardzo dobrym sposobem na ograniczanie emisji dwutlenku siarki jest pozyskiwanie go do produkcji siarki. Niestety jest jeszcze wiele innych skutków ubocznych pozyskiwania surowców energetycznych, np. emisja dwutlenku węgla, powstawanie ogromnych hałd przykopalnianych, które muszą być rekultywowane. Na Śląsku dużym problemem jest także powstawanie deformacji terenu na skutek zapadania się obszarów nad wyrobiskami. Prowadzenie odkrywkowej eksploatacji bogactw powoduje powstanie lejów depresyjnych i obniża się poziom wód gruntowych.

W przypadku produktów pochodzących z surowców hutniczych, jest możliwość ich znacznego odzyskania. Przykładowo w Niemczech otrzymuje się aż 60% stali ze złomu.

W celu zmobilizowania wytwórców do ponownego przetwarzania odpadów, narzuca się coraz większe opłaty za ich utylizację.

W Polsce nie wzrasta wydobycie pospolicie występujących surowców, takich jak sól kamienna czy surowce skalne, gdyż ich niskie ceny powodują, że nie ma na nie zbyt wielkiego popytu również za granicą.

Podobnie też ograniczane jest wydobycie siarki z uwagi na niskie ceny tego surowca za granicą (w wielu krajach otrzymuje się ten surowiec w procesie odsiarczania surowców energetycznych), a ponadto z uwagi na znaczną dewastację terenu spowodowaną eksploatacją tego surowca (rozpuszczanie siarki przez gorącą wodę wprowadzaną do podziemnych kanałów).

Eksploatacja węgla kamiennego jest ograniczana z uwagi na nieopłacalność (likwidacja całego Zagłębia Wałbrzyskiego), ale też z uwagi na ochronę środowiska (nie rozwija się Zagłębia Lubelskiego w Bogdance z uwagi na postępującą erozję gleb na tym terenie).

Węgiel brunatny jest wciąż wydobywany z uwagi na pospolicie występujące złoża, ale i z uwagi na działające wciąż elektrownie znajdujące się w pobliżu tych złóż, dla których spalanie tego surowca jest najtańszym.

Wydobycie rud miedzi również utrzymuje się na stałym poziomie z uwagi na dużą wartość surowca, występujące tam domieszki jeszcze bardziej wartościowego srebra i stosunkowo niską degradację środowiska. Ten surowiec jest w dużej mierze eksportowany przez Polskę.

Nasz kraj ogranicza wydobycie rud cynku i ołowiu z uwagi na kończące się zasoby tego surowca i na znaczną degradację okolic wydobycia (Bukowno-Olkusz).

Nie tylko tradycyjne surowce mineralne stanowią źródła energii. Istnieją jeszcze inne alternatywne źródła, takie jak: paliwa jądrowe, masa wody, energia wnętrza Ziemi oraz energia wiatrowa, promieniowania Słońca, energia pływów.

Zainteresowanie tymi źródłami energii rośnie wraz ze wzrostem jednostkowego zużycia energii w przeliczeniu na jednego mieszkańca Ziemi.

Zaletą wymienionych powyżej źródeł energii jest to, że nie zanieczyszczają środowiska naturalnego.

Energia elektryczna uzyskiwana z wiatru jest ekologicznie czysta, gdyż jej wykorzystanie nie pociąga za sobą spalania żadnego paliwa. Aby uzyskać 1 MW (megawat) mocy, wirnik takiej turbiny powinien mieć średnicę ok. 50 metrów. Ponieważ duża konwencjonalna elektrownia ma moc sięgającą nawet gigawata tj. 1000MW, to jej zastąpienie wymagałoby użycia nawet do 1000 takich generatorów wiatrowych. W niektórych krajach budowane są elektrownie wiatrowe, składające się z wielu ustawionych blisko siebie turbin. Jednak opinia publiczna bywa niekiedy nieprzychylna takim inwestycjom, gdyż szpecą one krajobraz. Dlatego też przyszłość elektrowni tego typu jest niepewna. Jednak niewielkie pojedyncze turbiny są doskonałym źródłem energii w miejscach oddalonych od centrów cywilizacyjnych, gdzie brak jest połączenia z krajową siecią energetyczną.

Źródłem energii może być falowanie morza. Wielkie fale oceaniczne niosą ze sobą naprawdę znaczne jej ilości, lecz problemem jest jej efektywne pozyskiwanie. Testuje się obecnie różne rozwiązania, zwykle znajdujące się w fazie eksperymentu. W jednym z eksperymentalnych urządzeń pływak poruszany jest w górę i w dół, w miarę falowania powierzchni wody. Ruch ten napędza pompę, która dostarcza wodę pod ciśnieniem na turbinę, zasilającą generator.

Niedawno w Szkocji wybudowano elektrownię wykorzystującą energię fal morskich. Jej moc całkowita wynosi około 180kW. Działa na zasadzie oscylującego słupa wody. Wpół zanurzona, otwarta u dołu komora wypełniona jest do pewnej wysokości wodą, ponad którą znajduje się powietrze. Gdy fala przechodzi, podnosi się słup wody w komorze, co zmusza znajdujące się nad nim powietrze do przepływania na zewnątrz i do wewnątrz komory. Ten ruch powietrza napędza turbinę, połączoną z generatorem.

W latach 50-tych energetyka atomowa wzbudziła wszelkie nadzieje na rozwiązanie problemów energetycznych. Sądzono, że jej produkcja będzie wkrótce nieograniczona, tania, czysta i niegroźna. Pierwsza elektrownia powstała w 1955 r. Na Ukrainie. W 1956 r. Angielska królowa Elżbieta II uruchomiła pierwszą brytyjska elektrownię atomową w Calder Hall, a w następnych latach w bogatszych krajach powstały setki reaktorów jadrowych, które jak np. we Francji- dostarczają 75% energii.

Istniejące w ponad 30 krajach elektrownie jądrowe wytwarzają około 17% ogólnej produkcji energii elektrycznej na świecie. Zasadniczą zaletą elektrowni jądrowej stanowi olbrzymia wydajność uranu i toru- podstawowych paliw jądrowych. Elektrownie jądrowe nie zanieczyszczają środowiska pyłami i trującymi gazami, ale występują trudności z bezpiecznym składowaniem odpadów promieniotwórczych.

Poważnym potencjałem energii z własnych elektrowni nuklearnych dysponują: Francja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Szwajcaria, Szwecja, Rosja, Ukraina, Litwa, Armenia.

Energia spadku wody jest opłacalna w krajach dysponujących odpowiednimi warunkami terenowymi, czyli wystarczająco dużymi różnicami wzniesień, w takich jak: Norwegia, Szwecja, Szwajcaria oraz niektóre kraje Ameryki: Meksyk, Brazylia, Argentyna.

Elektrownie wodne wymagają odpowiedniego ukształtowania terenu i znacznego potencjału wód, a także poniesienia dużych kosztów związanych z budową zapór wodnych. Jednak elektrownie wodne są znacznie tańsze niż cieplne i pod względem ekologicznych są lepsze od cieplnych oraz mogą pracować w różnych porach roku. Elektrownie wodne dostarczają 21% ogółu energii elektrycznej na świecie. (Dla porównania z elektrowni cieplnych otrzymuje się ponad 60% energii).

W niewielkim stopniu jest wykorzystywana energia słoneczna. Gdyby w całości udało się wykorzystać energię słoneczną docierającą do Ziemi w ciągu 40 minut, to pokryłaby ona całoroczne zapotrzebowanie człowieka. Jednak 30% promieniowania słonecznego dochodzącego do naszej planety jest odbijane przez atmosferę. 20% jest przez nią pochłaniane, a tylko 5% energii dociera do powierzchni Ziemi.

Możliwości jej wykorzystania stanowią przeszkody technologiczne. Baterie słoneczne o mocy 1000 MW musiałyby mieć powierzchnię 104 m2. Należy przy tym pamiętać, że najwięcej dni słonecznych w roku mają obszary położone w niskich szerokościach geograficznych. Z wyżej wymienionych powodów baterie słoneczne są popularne tylko w gospodarstwach domowych i w małych gospodarstwach rolnych. Umieszczone na dachach budynków podgrzewają wodę lub są wykorzystywane do suszenia ziarna lub pasz.

W gospodarstwach domowych lub rolniczych od lat wykorzystuje się zasoby geotermiczne, czyli energię gorących źródeł i gejzerów.

Do nowatorskich, ale zyskujących sobie coraz większą popularność pomysłów należy zaliczyć wykorzystanie do produkcji energii odpadów komunalnych, przemysłowych i organicznych. Te ostatnie wykorzystuje się do produkcji oleju opałowego, bądź też do produkcji tzw. "biogazu".

Do przyszłości należy projekt wykorzystujący różnicę temperatury wody morskiej. Stworzenie zamkniętego obiegu wody pomiędzy warstwami o różnej temperaturze pozwoliłoby uzyskać parę wodną napędzającą generatory. Również w fazie eksperymentu jest projekt wykorzystania wody morskiej jako surowca do produkcji wodoru paliwa w reakcji fuzji wodorowej.

Przemysł to dział gospodarki narodowej polegający na wydobywaniu surowców mineralnych (przemysł wydobywczy) i ich przetwarzaniu (przemysł przetwórczy). Surowce mineralne dzielą się ze względu na ich użyteczność na: energetyczne (węgiel kamienny, brunatny, ropę naftową, gaz ziemny, torf), hutnicze (rudy żelaza, miedzi, cynku i ołowiu), chemiczne (sól kamienna, sól potasowa, siarka i fosforyty) i skalne (granity, bazalty, piaskowce, wapienie, gliny).

Podstawowe surowce energetyczne i obszary ich wydobycia.

Początkowo surowcem energetycznym było drewno, później duże znaczenie odgrywało wydobycie węgla, a obecnie najważniejszym surowcem energetycznym, wydobywanym na świecie, jest ropa naftowa. Od niej uzależniona jest w dużej mierze gospodarka wielu narodów i dlatego surowiec ten jest zaliczany do surowców strategicznych. Ropa naftowa cechuje się najwyższą wartością energetyczną sięgającą 50 000 kJ/kg.

Największe zasoby ropy naftowej znajdują się w Azji Mniejszej nad Zatoką Perską: Arabii Saudyjskiej, Kuwejcie, Iraku, Iranie, w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Kraje te mają wysoką pozycję w organizacji OPEC - Organizacji Krajów Eksportujących ropę naftową. Celem działania tej organizacji jest kontrola nad wielkością cen za ropę i wielkością jej wydobycia. Ropa naftowa jest również wydobywana nad Morzem Kaspijskim, na Uralu, w Zagłębiu Zachodniosyberyjskim, nad Zatoką Meksykańską, na Morzu Północnym, nad Zatoką Gwinejską i w północno-zachodnich Chinach.

Wydobycie ropy naftowej w Polsce stanowi jedynie 2% krajowego zapotrzebowania (760 tyś. ton) i w związku z tym jesteśmy zmuszeni importować ropę przede wszystkim z Rosji.

Rozpoznane zasoby ropy naftowej w Polsce są minimalne (4,3 mln t)

Ropa naftowa występuje w Polsce w okolicach Kamienia Pomorskiego, Koszalina, rejonie koło Gorlic i Jasła, Krosna Odrzańskiego, Bochni, 70 km na północ od Przylądka Rozewie na Bałtyku.

Górnictwo węgla kamiennego straciło ostatnio swoją wysoką pozycję, choć wciąż jeszcze np. w Polsce, surowiec ten jest wykorzystywany jako podstawowy do produkcji energii elektrycznej. Węgiel kamienny również jest wysokokaloryczny, a pokłady węgla w Rybnickim Okręgu Przemysłowym posiadają wartość energetyczną nawet na poziomie 29 000 kJ/kg. Udokumentowane zasoby węgla kamiennego w Polsce wynoszą 61 mld t i należą do największych w Europie. Większość z nich (52 mld t) usytuowana jest w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym, 8,8 mld t zasobów przypada na Lubelskie Zagłębie Węglowe, a pozostałe niewielkie zasoby - na zlikwidowane obecnie Zagłębie Wałbrzyskie.

Wydobycie tego surowca w Polsce kształtuje się obecnie na poziomie niecałych 100 mln ton.

Węgiel kamienny występuje w GOP, ROW, Zagłębiu Dolnośląskim (obecnie, z uwagi na niekorzystne warunki geologiczne wszystkie kopalnie tego zagłębia są już nieczynne) i Lubelskim (czynna jest jedyna kopalnia węgla kamiennego w tym rejonie - kopalnia w Bogdance);

Na świecie węgiel kamienny występuje w USA Zagłębie Apallaskie, okolicach Johannesburga w RPA, w Zagłębiu Ruhry w Niemczech, Zagłębiu Donieckim na Ukrainie, Zagłębiu Karagandzkim w Kazachstanie, Zagłębiu Kuźnieckim w Rosji, Newcastle w Australii, na Nizinie Mandżurskiej w Chinach.

Węgiel brunatny jest znacznie mniej kaloryczny od węgla kamiennego, gdyż proces jego tworzenia trwał zaledwie ok. 30 mln lat. Jego pokłady pochodzą z trzeciorzędu. Kaloryczność waha się w granicach od 8 000 do 16 000 kJ/kg. Z uwagi na małą kaloryczność i dużą ilość zawartej w nim wody, nie nadaje się on do transportu i jest wykorzystywany w zlokalizowanych w pobliżu elektrowniach.

Zasoby węgla brunatnego w Polsce wynoszą ponad 14 mld t i są rozproszone

(85 złóż) na Nizinie Polskiej. Jego wydobycie utrzymuje się na dość stabilnym poziomie 60 - 70 mln t rocznie.

W Polsce węgiel brunatny występuje pospolicie w Zagłębiu Turoszowskim, Zagłębiu Bełchatowskim, Zagłębiu w okolicy Konina i Turka;

Na świecie największe obszary występowania tego surowca znajdują się w Zagłębiu Łużyckim i Dolnoreńskim w Niemczech, Zagłębiu Podmoskiewskim w Rosji, Zagłębiu Mosteckim w Czechach.

W ostatnich latach również wzrasta zainteresowanie gazem ziemnym, jako surowcem energetycznym, gdyż jego kaloryczność jest podobna do węgla kamiennego. W wydobyciu gazu ziemnego największe znaczenie mają: Stany Zjednoczone, Rosja i Kanada.

Łączne zasoby złóż gazu ziemnego wynoszą 147 mld m3. Poza tym, do wykorzystania są jeszcze zasoby metanu (50 mld m3) z pokładów węgla kamiennego na Górnym Śląsku. W Polsce gaz ziemny jest wydobywany w okolicach Przemyśla, Jarosławia, Lubaczowa, w województwie zachodniopomorskim. Wartość jego wydobycia nie zaspokaja zapotrzebowania kraju na ten surowiec (zaledwie 35%) i dlatego również jest on importowany głównie z Rosji. W poprzednich latach próbowano zdywersyfikować uzależnienie od dostawy ropy naftowej poprzez podpisanie umowy ze Norwegią. Miał powstać rurociąg na dnie Bałtyku. Wiele osób uważało, że jest to jednak zbyt wysoki koszt i obecnie Polska w dużej mierze jest uzależniona od jednego dostawcy.

Poza Polską gaz ziemny wydobywa się w Zagłębiu Donieckim, na Uralu, Sachalinie, pomiędzy morzem Azowskim, a Kaspijskim, nad Zat. Meksykańską, w G. Skalistych w Kanadzie, w Groningen w Holandii.

Surowce hutnicze i ich występowanie w Polsce i na świecie.

Surowce hutnicze dzielą się na:

- metale czarne: żelazo, chrom, mangan;

- metale uszlachetniające stal: tytan, wolfram, nikiel;

- metale kolorowe: miedź, cynk, ołów, cyna;

- metale szlachetne: platyna, złoto, srebro;

- metale lekkie: glin, magnez;

- metale promieniotwórcze: uran, tor.

Najbardziej jednak rozpowszechnionymi i wykorzystywanymi surowcami są rudy żelaza. W zależności od zawartości czystego metalu wyróżnia się magnetyty i hematyty - najbogatsze rudy, ale pospolicie występują także w niektórych miejscach na ziemi syderyty i limonity.

W Polsce rudy żelaza występują pomiędzy Częstochową, a Zawierciem jednak ich wydobycie jest nieopłacalne. Większe zasoby tego surowca odkryto w rejonie Suwałk, ale z uwagi na ochronę środowiska nie podjęto eksploatacji. Na świecie rudy żelaza wydobywa się w Kirunie Gallivare w Szwecji, na Ukrainie Krzywy Róg, w Rosji - południowy Ural, w Kanadzie Półwysep Labrador, we Francji Lotaryngia, Wenezuela, południowo-wschodnich Chinach, Indiach.

Rudy miedzi są surowcem hutniczym pospolicie występującym w Polsce, dlatego jego wydobycie jest znaczne na tle krajów świata. Rudy miedzi wydobywa się w okolicy Bolesławca, Złotoryji, Lubina, Głogowa, Legnicy, natomiast na świecie głównie w zachodniej części Ameryki Południowej i na Filipinach.

Cynk i ołów, to surowiec, który w Polsce wydobywa się w znacznej ilości i przeznacza się go nawet na eksport, ale jego zasoby w okolicy Olkusza i Bukowna oraz w Piekarach Śląskich są już na wyczerpaniu. Razem z cynkiem i ołowiem występuje tam srebro.

Na świecie cynk i ołów występuje w Górach Skalistych, Peru i Japonii.

Występowanie surowców chemicznych w Polsce i na świecie.

Surowce chemiczne dzieli się na:

- surowce pochodzenia organicznego: węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny, wapienie, gipsy, anhydryty, drewno, tłuszcze roślinne i zwierzęce, kości zwierząt;

- surowce nieorganiczne: siarka, sól kamienna, sól potasowa, fosforyty, apatyty.

Surowce te mają szereg różnych zastosowań:

- siarka służy do produkcji kwasu siarkowego, materiałów wybuchowych, tworzyw sztucznych, włókien syntetycznych, zapałek;

- sól kamienna służy do konserwacji żywności, produkcji chloru, kwasu solnego i sody;

- sól potasowa służy do produkcji nawozów mineralnych, jest wykorzystywana w przemyśle farmaceutycznym i fotografii;

- fosforyty i apatyty służą do produkcji nawozów sztucznych i są wykorzystywane w przemyśle zapałczanym;

- na bazie węgla kamiennego wytwarza się np.: koks, materiały pędne, lekarstwa, smoły drogowe, fenol, smołę, bakelit, oleje, plastik, nawozy sztuczne, gaz opałowy, barwniki.

Siarka jest surowcem, który w Polsce wydobywa się ze złóż rodzimych. W wielu jednak innych miejscach na świecie, gdzie surowiec ten nie występuje, siarkę otrzymuje się w procesie odsiarczania gazu ziemnego lub ropy naftowej.

W Polsce siarka występuje w okolicy Tarnobrzega, ale jej wydobycie ma coraz mniejsze znaczenie, gdyz ma niekorzystny wpływ na środowisko naturalne (wydobycie metodą odkrywkową lub metodą tłoczenia gorącej wody w podziemne kanały, w celu rozpuszczenia siarki). Na świecie złoża siarki występują nad Zatoką Meksykańską, na Sycylii i w Japonii.

Sól kamienna jako surowiec dla przemysłu chemicznego i spożywczego występuje w dużych ilościach w Polsce w okolicach Inowrocławia, w rejonie Zatoki Puckiej i w mniejszym zakresie w Bochni, Tarnowa i Wieliczki. Na świecie sól kamienną wydobywa się w: USA, Ukrainie, Chinach, Brazylii.

Pozostałe surowce chemiczne nie znajdują się na terenie Polski, ale są wydobywane na świecie.

Sól potasowa: USA, Kanada, Niemcy, Francja, Egipt;

Fosforyty i apatyty: USA, Skandynawia, Egipt, Kazachstan, Rosja (Półwysep Kolski), Algieria, RPA.

Węgiel kamienny, ropa naftowa i gaz ziemny są także surowcami chemicznymi.

Surowce skalne są wykorzystywane przede wszystkim w przemyśle budowniczym, szklarskim, ceramicznym i cementowym. W Polsce występują one powszechnie.

Najczęściej eksploatowane są:

- granity wydobywane w kamieniołomach Strzegomia na Dolnym Śląsku;

- bazalty: w Złotoryi, Lubaniu, na przedgórzu Sudeckim;

- porfiry i melafiry: w Krzeszowicach koło Krakowa;

- piaskowce: w Sudetach, Karpatach i Górach Świętokrzyskich;

- marmury: w okolicach Kielc, Chęcin i Dębnika pod Krakowem;

- piaski, żwiry, iły i gliny eksploatowane są pospolicie na terenie całej Polski.

1

---