1 GLEBA- powierzchniowa część skorupy ziemskiej(litosfery) zdolna do zaspokajania potrzeb roslin (charakteryzuje sie żyznoscia). Wytworzona w skutek dzialania czynnikow glebotworczych na okreslony skaly macierzyste. Jest tworem naturalnym, zlozonym, dynamicznym i ozywionym. Ograniczona jest od dolu mniej lub bardziej zwarta skala, od gory pokrywa roslinna i atmosfera.
2 GRUNT- część lub calosc terenu objeta ustalonym sposobem uzytkowania: grutny lesne, orne, pod wodami, uzytki zielone itd. Pojecia szersze obrazowo niz gleba, jak tez inne w swej wymowie merytorycznej (moga istniec grunty bezglebowe). Z punktu widzenia zlozonych obszarow antropogenciznie przeksztalconych, celowym wydaje sie uzycie laczne okreslen, np. Gleby i grunty miejskie. W geologii i naukach pokrewnych pojecie uzywane również w stosunku do zyizolowanych fragmentow litosfery: grunt zwiezly, grunt sypki itd. W ekonomii grunty wyroznia sie w zwiazku ze struktura wlasnosciowa.
3 ZIEMIA- sztucznie utworzone podloze, przewaznie do celow ogrodniczych, badz urzadzania terenow zielenonych na obszarach zurbanizowanych. Na ogol bogate w substancje organiczna i zasobne w skladnikimineralne wg sztucznego uformowania pod potrzeby okreslonych roslin. Rodzaje: z.lisciowa- powstaje z rokladu lisci drzew, ulozonych w pryzmy, zwolzanych woda i mechanicznie przebrabianych. z.inspektowa- powstaje z kompostowania czesciowo rozlozonego obornika, uzytego do ogrzania inspektu, wraz z podlozem mineralnym inspektu. z.darniowa- przekompostowana darn. z.torfowa- powstaje na bagnach torfowych, które sa zalewane woda zawierajaca zwiazki mineralne.
4 PODŁOŻE- pojecie okreslajace wszelkie materialy, w ktorych korzenia sie lub moga korzenic rosliny uprawne. Moze dotyczyc zarowno wierzchniej warstwy gleby (roli), ziemii, jak tez sztucznych materialow utworzonych przemyslowo (welna mineralna).
5 CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE- skala macierzysta, rzeźba terenu, klimat, biosfera, dzialalnosc czlowieka, czas.
6 GŁÓWNE SKAŁY MACIERZYSTE GLEB PL.- magmowe- dioryty, sjenity, granity, porfiry, bazalty. Metamorficzne- kwarcyty, łupki, gnejsy, marmury, chloryty. Osadowe- pochodzenia mechanicznego- piaskowce, mułki, lessy. Poch.chemicznego- gips, lateryty, getyt. Poch.organicznego- torfy, margle, gezy
7 DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA JAKO CZYNNIK GLEBOTWÓRCZY. Przeobrażanie gleb, melioracje wodne, nawodnienie, nawożenie, uprawa mechaniczna, zwiekszenie podatnosci terenu na erozje, zakwaszanie, naruszenie rownowagi jonowej, zanieczyszczenia.
8 FUNKCJE GLEBY WG POGLĄDÓW BLUMA. Wyroznia 6 głównych funkcji gleby, w tym 3 ekologiczne i 3 zwiazane z dzialalnoscia czlowieka. Ekologiczne: -produkcja biomasy- stanowi podstawe pozyweinia dla zwierzat i czlowieka oraz zrodla energii i surowcow odnawialnych; -procesy filtracji, buforowania i transformacji-dzialajace dzieki porowatosci jak filtr; -utrzymywanie naturalnego środowiska biologicznego i rezerwa genów. Działalnośc czlowieka: - bycie fizycznym srodowiskiem zycia dla organizmow zywych i podlozem dla terenow budownictwa mieszkaniowego,przemyslowego itp.; -źródło surowców-wody, gliny, pisaku,itp; miejsce zachowania przedmiotów spuścizny kulturalnej czlowieka i historii
9 ŻYZNOŚĆ- zdolność gleby do zaspokajania potrzeb życiowych roslin, a wiec mozliwosc dotarczania skladnikow pokarmowych w odpowiedniej formie i proporcji, wody, tlenu i ciepla.
10 URODZAJNOŚĆ- kształtowanie sie polonów jako wynik zyznosc igleby, właściwości klimatu, i dzialalnosci czlowieka. Jest to kategoria o charakterze ekonomicznym, w znacznym stopniu zobiektywizowana.
11 ZASOBNOŚĆ GLEBY- calkowita zawartosc w niej skladnikow mineralnych i organciznych, nagromadzonych w wyniku procesów akumulacji.
12 METODY ZWIĘKSZANIA ŻYZNOŚCI GLEBY- metody agrochemiczne: nawozenie mineralne i organiczne, ochrona roslin przed chorobami, szkodnikami i chwastami; zabiegi uprawowe: spulchnianie, niszczenie skorupy, mechaniczne niszczenie chwastów; metody agromelioracyjne: drenowanie pionowe, uprawa przeciwerozyjna; metody melioracyjne: odwodnienie, nawodnienie; metody mikrobiologiczne: szczepienie gleb bakteriami wiazacymi azot z powietrza, mikrobiologiczny rozklad zanieczyszczen; metody fitobiologiczne: zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne, wlasciwa struktura uzytkowania ziemii, plodozmian.
13 PROCES BIELICOWANIA I JEGO SKUTKI. Charakterystyczny dla gleb piaskowych, znajdujacych sie pod roslinnoscia lesna, iglasta. Ze ściółki lesnej pod wplywem flory grzybowej powstaja dosc silne kwasy fenolowe i polifenolowe. Pod wplywem tych kwasow rozladowi ulegaja mineraly pierwotne i wtorne, a produkty ich reakcji tworza rozpuszczalne w wodzie sole glinu, zelaza, fosforu. Na miejscu pozostaje SiO2, ktora nadaje pozomowi wymywania białawą jasno-popielatą barwe. Trudniej rozpuszczalne zwiazki Al, Fe i P oraz substancja organiczna akumuluja sie w poziomie wmywania. W wyniku procesu bielicowania powstaja gleby silnie kwasne i ubogie w skladniki pokarmowe.
14 PROCESY PŁOWEINIA I JEGO SKUTKI. Zachodzi w warunkach przesiakania przez profil glebowy wód opadowych o neutralnym lub alkalicznym odczynie. Jest charakterystyczny dla siedlisk lasu lisciastwgo i mieszanego, doprowadzajac do utworzenia gleb płowych. Polega na mechanicznymp przemieszczaniu w głab profilu glebowego substancji iłowej. W odróżnieniu od procesu bielicowania odbywa sie bez chemicznych przemian materialu glebowego.
15 PROCES WYMYWANIA I JEGO SKUTKI. Jest powszechnym procesem w naszej strefie klimatcyznej, wystepujacym we wszystkich glebach. Polega na tym, ze odplywajaca ze zlewni lub wsiakajaca w głab profilu glebowego woda zabiera ze soba część rozpuszczonych zwiazkow. Szczególnie duzo wymywa sie z gleby wapnia i sodu. W skutek tego nasze gleby stale sie zakwaszaja, a jednoczesnie nie grozi u nas na wieksza skale zasolenie gleb.
16 UKŁAD TRÓJFAZOWY GLEB. 1) faza stała- cząstki mineralne: okruchy skał i minerały; czastki organcizne: próchnica, resztki rośłinne i zwierzęce, organizmy żywe; cząstki organiczno- mineralne 2) faza ciekła- woda z rozpuszczonymi składnikami mineralnymi i organicznymi 3) faza gazowa- gazy: para wodna
17 KRYTERIA KLASYFIKACJI GLEB. Produktywność, urodzajność, funkcjonalność, geneza.
18 KRYTERIA UŻYTKOWE GLEB. 1) gleby orne-najistotniejszym czynnikiem glebotwórczym jest czlowiek. Zabiegi uprawowe i nawozenie zmieniaja w sposob zasadniczy wlasciwości poszczególnych jednostek taksonomicznych. Gleby te odznaczaja sie duzym dynamizmem, intensywnym rozkładem substanci mineralnych i organicznych, zwiekszeniem wilgotnosci w okresie wegetacyjnym. Gleby te ewouluja zgodnie z wola czlowieka. 2) gleby darniowe- łąkowo-pastwiskowe; trwale porośniete roslinnoscia trawiasta i zielną. O charakterystycznym poziomie darniowym wpływającym na ich cechy, szczególnie uwilgotnienie, cipłote i dostęp powietrza do profilu glebowego. Odznaczaa sie one duża kumulacja materii organicznej, nagromadzeniem próchnicy, wysoka wilgotnoscia, duzym kompleksem sorpcyjnym, wysoka aktywnoscia biologiczna. 3) gleby leśne- odznaczaja sie glebokim profilem, przy znacznym zasiegu drzewiastej roślinnosci. Zycie mikrobiologiczne, zasobnsc i inne cechy reguluje rodzaj i ilosc sciolki lesnej. W wyniku rozkaldu sciolki powstaja substancje o roznym charakterze, odmiennie reagujace na ksztaltowanie sie profilu glebowego. 4) grunty pod wodami- swoiste utwory glebowe, dotychczas slabo rozpoznane. Charakterystyczne procesy beztlenowe w całej miąższości.
19 KLASYFIKACJA BONITACYJNA. Zostala ona przeprowadzona na podstawie produkcyjnosci gleb, aktualnej lub potencjalnej. Ocenia sie ja na podstawie szeregu badań glebowych. Bonitacyjna klasyfikacja gleb ornch: 1-gleby orne najlepsze 2- gleby orne bardzo dobre 3a-gleby orne dobre 3b- gleby orne srednio dobre 4a- gleby orne sredniej jakosci,lepsze 4b- gleby orne sredniej jakosci, gorsze 5- gleby orne słabe 6- gleby orne najsłabsze 6 Rz- gleby pod zalesnienia.
20 KOMPLEKS PRZYDATNOŚCI ROLNICZEJ. Wydzielenie kpr nastapilo poprzez zgrupowanie gleb roznych typow, podtypow i gatunkow o zblizonych wlasciwosciach rolniczych, przez co moga one byc uzytkowane w podobny sposób. 1- pszenny bardzo dobry, 2- pszenny dobry, 3- pszenny wadliwy, 4- żytni i żytnio-ziemniaczany bardzo dobry, 5- żytni i żytnio-ziemniaczany dobry, 6- żytni i żytnio-ziemniaczany słaby, 7- żytni najsłabszy, 8- zbożowo-pastewny mocny, 9- zbożowo-pastewny słaby, 10- pszenny górski, 11- zbożowy górski, 12- owsiano-ziemniaczany górski, 13- owsiano-pastewny górski, 14- gleby orne przeznaczone pod użytki zielone, 1z- użytki zielone bardzo dobre i dobre, 2z- użytki zielone średnie, 3z- użytki zielone słabe i bardzo słabe.
21 PODSTAWY GENETYCZNEJ KLASYFIKACJI GLEB POLSKI. Z map rozmieszczenia gleb w Polsce wynika ze zdecydowana większość powierzchni kraju pokrywają skały osadowe luźne (nie scementowane), jedynie w górach wiekszosc skał to skały osadowe masywne. Najwięcej skal glebotwórczych ma pochodzenie lodowcowe, sa to gliny i piaski zwałowe. Pradoliny rzek pokrywają piaski akumulacji lodowcowo -rzecznej, a doliny aktualnie istniejących rzek i obniżenia terenowe- osady rzeczne (mady) i torfy. Nawet w skalach polodowcowych można jednak spotkać odłamki różnej wielkości skał magmowych, osadowych masywnych i metamorficznych. W wielu okolicach spotyka sie duże bryły w postaci głazów narzutowych, w innych kamienie mniejszych rozmiarów.
22 GLEBY ANTROPOGENICZNE. Glebami należącymi do tego taksonu są utwory obszarów: przemysłowych, poprzemysłowych, kopalnianych, pokapalnianych, hałd, składowisk i wylewisk, terenów przydrożnych i w różny m stopniu zurbanizowanych. Skala ich pezekszatłcen jest zróżnicowana - od niewielkich ingerencji w skład, układ i struktorę poierzchniowej warstwy próchniczej, do utworzenia i późnijeszego zagospodarowania(po rekultywacji) obszarów bezglebowych, a także wykazujących degradację różnego rodzaju w całej objętości profilu glebowego. Zróznicowaniu podlega również rodzaj przekształceń: mechaniczne, chemiczne, hydrologiczne, biologiczne i inne, wywoływanych przez wiele czynników o działaniu lokalnym lub szerszym( do globalneo włącznie). Wszystkie one mają jedną cechę wspólną - ich obecność jest nierozelwalnie związana z industrializacyjnymi i urbanizacyjnymi działaniami człowieka jako sprawcy wymienionych działań.
23 PRAKTYCZNY WYMIAR GLEBOZNAWSTWA. Planowanie użytkowania przestrzeni produkcyjnej; rejonizacja upraw; opracowanie planów gospodarczych; normowanie pracy urządzeń i maszyn polowych; ustalenie zasad i potrzeb nawożenia; opracowanie planów, związanych z koniecznością przekszatłcenia środowiska przyrodniczego, np. melioracyjnych, budowlanych itd.; ustalenie zagrożeń dla wód gruntowych i oganizów żywych w wyniku zdarzeń awaryjnych; niezbędny element wszystkicvh innych nauk przyrodniczych w rozważaniach ekologicznych. A także rozwoju świata ożywionego i nieożywiongo.
25 SKAŁY OSADOWE JAKO MATERIAŁ GLBOTWORCZY. Skały osadowe powstały w wyniku wietrzenia fizycznego, chemicznego i biologicznego skał pierwotnych oraz ich przemieszczania i osadzania przez wodę, wiatr, lodowce lub siły grawitacji. Stosunkowo najmniej zmienione pod względem składu chemicznego w stosunku do skał magmowych są skały osadowe okruchowe . Inną grupą skał osadowych są skały pochodzenia chemicznego, do skał glebotwórczych tej grupy należą wapnienie, dolomity, margle i gipsy.
26 WPŁYW KLIMATU NA POWSTAWANIE GLEB. Przy dużej ilości opadów następuje wypłukiwanie soli rozpuszczalnych, co doprowadza do powstawania gleb ubogich, wyługowanych. Przy małej ilości opadów mamy do czynienia z podnoszeniem roztworów soli do wierzchnich warstw glebowych i ich zasoleniem.
27 PROCES AKUMULACJI I PZEKSZTAŁCEŃ MATERII ORGANICZNEJ I JEGO SKUTKI. Zachodzi pod wpływem mikro- i makroorganizmów. Polega na akumulacji i przemianach materii organicznej, a także związków mineralnych, wchodzących w jej skład. W zależności od rodzaju roślinności oraz warunków oksydacyjno- redukcyjnych następuje w glebie nagromadzenie się większej lub mniejszej ilości substancji organicznej o różnych właściwościach. Pod roślinnością bagienną( trzciny, pałka wodna, tartak, turzyce) powstaje swoista, mało zmieniona fizycznie i chemicznie substancja organiczna, tworząca pokłady torfu. Gdy proces bagienny przerywany jest dłuższymi okresami suszy, tworzy się bardziej zmieniony utwór organiczny, zwany murszem.
28 PROCES BRUNATNIENIA I JEGO SKUTKI. Nazwa pochodzi od brunatnej barwy związków Fe 3+, powstających przy stosunkowo intensywnym wietrzeniu materiału glebowego i pokrywających stosunkowo równomiernie ziarna gleby. Proces brunatnienia polega na utlenianiu związków po obniżeniu wód gruntowych Fe 2+ redukuje się do Fe 3+, żelazo oblepia cząsteczki gruntowe i nadaje im brunatna barwę. Przy wietrzeniu, obok tych związków wytrącających się w postaci wodorotlenków żelazowych, tworzą się minerały ilaste, główne grupy illitowej, poprawiające właściwości sorpcyjne i wodne gleby. Dzięki temu składniki mineralne są dość równomiernie rozmieszczone, a gleby brunatne w porównaniu do gleb bielicowych, wytworzonych z analogicznych skał są znacznie żyźniejsze. Dzięki dużej aktywności biologicznej są w stanie zapewnić roślinom lepsze warunki wzrostu i rozwoju.
29 PROCES GLEJOWY I JEGO SKUTKI. Przy niedoborze tlenu w glebach oraz w obecności mikroorganizmów anearobowych zachodzą w nich procesy redukcyjne. Poznajemy je zazwyczaj po charakterystycznym szaro- zielonkawym zabarwieniu zredukowanych poziomów, pochodzących od związków Fe 2+. Proces ten może zachodzić od dołu profilu glebowego, pod wpływem wysoko zalegającej wody gruntowej i wtedy tworzą się wody gruntowo- glejowe lub od góry, kiedy woda opadowa gromadzi się na powierzchni gleby i w skutek jej małej przepuszczalności przez dłuższy czas nie wsiąka. Na granicy występowania występowania procesów utleniania i redukcji tworzy się w profilu glebowym poziom przejściowy o charakterystycznej morfologii, marmurkowości, cechującej się tym, że na sinozielonym tle występują brunatne plamy o barwie pochodzącej od utlenionych związków Fe 3+.
30 GLEBY AUTOGENICZNE. Gleby o różnym ukształtowaniu poziomów genetycznych w profilu glebowym. Ich cechą wspólną jest kształtowanie się pod przeróżnym wpływem lokalnych czynników glebotwórczych. Duże znaczenie w tych glebach pełni próchnica glebowa i jej właściwości oraz miąższość warstwy. Użyteczność rolnicza tych gleb jest bardzo zróżnicowana - od najlepszych gleb czarnoziemnych, bardzo dobrych głębokich gleb brunatnych i płowych przez utwory płytkie,aż do ubogich gleb bielicoziemnych.
32 BUDOWA MINERALNEJ CZĘŚCI FAZY STAŁEJ GLEBY. W skład mineralnej części stałej gleby wchodzą różne minerały - należące do : grupy kwarcu; pierwotnych minerałów krzemianowych(skalenie; łyszczyki- illit, wermikulit, smektyt, alofan); innych minerałów wtórnych(kalcyt, aragonit, dolomit, limonit, przy czym dominacja określonej ich grupy jest silnie powiązana z gatunkiem gleby).
33 SKŁAD GRANULOMERTYCZNY GLEB I JEGO KONSEKWENCJE. Jest to udział w glebie poszczególnych frakcji mineralnych. Przez ową frakcję będziemy rozumieli zbiór cząstek o określonej średnicy.
34 BUDOWA FAZY CIEKŁEJ GLEBY - RODZAJE WÓD GLEBOWYCH. Postacie wody w glebie : para wodna; woda molekularna(higroskopowa, błonkowata); woda kapilarna( właściwa, przywierająca); woda wolna (infiltracyjna(przesiąkająca, grawitacyjna), gruntowo-glebowa).
38 FAZA GAZOWA GLEBY I MOŻLIWOŚCI REGULACJI STOSUNKÓW POWIETRZNYCH. Skład chemiczny atmosfery glebowej: tlen, CO2, azot, tlenki azotu, metan, etylen, tlenki siarki, siarkowodór, inne. Wymiana gazowa: dyfuzja stężeniowa(90% wymiany); różnica ciśnień; różnice temperatur; zmiana ciśnienia atmosferycznego; nasilenie wiatru; wsiąkanie wody opadowej; wahania zwierciadła wody gruntowej. Poprawa warunków powietrznych gleb: zabiegi agrotechniczne; głęboka orka; zabiegi melioracyjne; drenaż; fitomelioracja.
39 WŁAŚCIWOŚCI GLEB. WYMIEŃ PODSTAWOWE WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNO-CHEMICZNE. Wiele czynników glebowych w zasadniczy sposób modyfikuje jej chemizm, poprzez oddziaływanie na stopień rozpuszczalności składników oraz ich przyswajalność dla roślin, jednocześnie kształtując strukturę gleby a przez to jej warunki powietrzno - wodne. Wśród nich najważniejszymi są: odczyn pH gleby; skład mechaniczny; ilość i rodzaj minerałów ilastych; ilość i jakoś substancji organicznej; wilgotność gleby; potencjał oxydo-redukcyjny gleby; wzajemne oddziaływanie pierwiastków na siebie.
40 WIELKOŚCI OKREŚLAJĄCE STOSUNKI MIĘDZY 3 FAZAMI: gęstość objętościowa; porowatość; wskaźnik porowatości; stopnień zagęszczenia; wilgotność gleby; gęstość właściwa; wskaźnik plastyczności; lepkość; pęcznienie i kurczenie się gleby; struktury gruzełkowate: uprawa mechaniczna, nawożenie, płodozmian, agro-, fito- i hydromelioracje
42 SKŁAD CHEMICZNY GLEB I CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SKŁAD. Jest cechą bardzo zróżnicowaną i zmienną w czasie. Wpływają na nią wszystkie czynniki zarówno zewnętrzne, jak związane z genezą gleby i jej składem mineralogicznym. Bardzo istotnym jest aspekt wpływu człowieka na skład chemiczny gleb, zarówno bezpośredni (nawożenie, stosowanie środków ochrony roślin, zrzuty ścieków, deponowanie odpadów itd.), jak pośredni (poprzez emisje do atmosfery substancji, po pewnym czasie osiadających na glebę ).
44 GŁÓWNE PRZYCZYNY DEGRADACJI GLEB. Degradacja gleb jest głównie wynikiem:- występowania zjawisk erozyjnych, przeznaczania gleb na cele nie przyrodnicze (urbanizacja, industrializacja, budowa szlaków komunikacyjnych, itp.), odkrywkowego wodobywania surowców, niewłaściwej regulacji stosunków wodnych (melioracja, zmiana przebiegu cieków wodnych itp.), intensywnej gospodarki rolnej, użycia niewłaściwych maszyn rolniczych, dostawczych i innych, niewłaściwej chemizacji rolnictwa, zanieczyszczenia przemysłowego i komunikacyjnego oraz komunalnego, składowania odpadów w nie przygotowanych do tego obszarach, prac budowlanych naruszających układ profilu glebowego.
45 RODZAJE DEGRADACJI GLEB- PODAJ PRZYKŁADY DEGRADACJI. Erozja gleb, ubytek areału uprawnego, przekształcenia mechaniczne, chemiczne, hydrologiczne gleb, naruszenie równowagi biologicznej środowiska glebowego i siedlisk porastających gleby.
46 UBYTEK AREAŁU UPRAWNEGO. Jest wynikiem: wylesiania obszrów i ich dewastacji (w tym erozyjnej), dzikiego odłogowania pól uprawnych, zabudowy terenów rolnych i leśnych, pozostawiania gruntów wadliwych- o złych cechach, ruchów demograficznych
50 MECHANICZNE PRZEKSZTAŁCENIA PROFILU GLEBOWEGO. Skrócenie profilu glebowego- wynik zdjęcia powierzchniowych warstw, domieszanie materiałów obcych o charakterze odpadów komunalnych (tekstylia, złom, szkło i inne), domieszania materiałów budowlanych- najczęstszy rodzaj domieszek gleb miejskich, przykrycie powierzchnia litą (beton, płyty, asfalt itp.) modyfikującą wymianę wodną, gazową i życie mikrobiologiczne gleby, przykrycie profilu glebowego (o dodatkowo różnym stopniu przekształcenia innych rodzajów) warstwą organiczną lub mineralną, co zmienia warunki korzenienia się większości roślin, wszystkie zmiany fizyczne prowadzą do wytworzenia się w glebach miejskich specyficznych warstw, nie spotykanych poza oddziaływaniem antropogenicznym (diametralnie różnych w stosunku do wywołanych naturalnymi czynnikami glebotwórczymi), większość tych warstw wykazuje ponad to wysoki poziom zagęszczenia utrudniając przenikanie korzeni roślin, wody i powietrza.