Umowa (łac. contractus) - w prawie cywilnym to zgodne porozumienie dwóch lub więcej stron, ustalające ich wzajemne prawa lub obowiązki.
Ze względu na obowiązki stron wyróżnia się umowy:
• jednostronnie zobowiązujące (np. umowa darowizny) - tylko jedna osoba jest zobowiązana, a druga uprawniona,
• dwustronnie zobowiązujące (np. umowa pożyczki) - obie osoby są zarówno zobowiązane, jak i uprawnione do określonych czynności, np. obowiązek wydania przedmiotu pożyczki i uprawnienie do jego uzyskania oraz obowiązek zwrotu przedmiotu pożyczki i uprawnienie do jego odzyskania.
Spółka akcyjna - rodzaj spółki kapitałowej. W Polsce spółki akcyjne działają obecnie na podstawie kodeksu spółek handlowych, wcześniej regulował ją kodeks handlowy. Kapitał akcyjny spółek akcyjnych podzielony jest na akcje o równej wartości. Akcje te mogą być notowane (kupowane i sprzedawane) na giełdzie. Spółki akcyjne zamiast podania pełnej nazwy mogą używać skrótu S.A. według Kodeksu spółek handlowych, art. 305, par. 2, jednak pod względem ortograficznym [1] [2] poprawnym jest skrót SA, którego nie dopuszcza kodeks (np.: Telewizja Polska SA, Polskie Koleje Państwowe SA).
• kapitał zakładowy składa się z wkładów założycieli, którzy otrzymują akcje (możliwe etapowe pokrywanie kapitału zakładowego - jest na to 1 rok, do założenia spółki potrzebne 25%),
• z chwilą zawiązania spółki tj. objęcia akcji przez akcjonariuszy, powstaje spółka akcyjna w organizacji,
• nabywa osobowość prawną w chwili wpisania do rejestru przedsiębiorców prowadzonego przez Krajowy Rejestr Sądowy,
• akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki, ryzyko ponoszą jedynie do wysokości wniesionego kapitału oraz czerpią zyski (np.: w postaci dywidendy),
• minimalny kapitał akcyjny wynosi 500 000 zł[3], a wartość nominalna akcji to minimum 1 grosz.[4],
• akcje: imienne i na okaziciela, aportowe i gotówkowe, zwykłe i uprzywilejowane; są niepodzielne, cena emisyjna nie może być niższa od nominalnej,
• zysk dzielony proporcjonalnie do wysokości posiadanych udziałów,
• organy spółki: zarząd (powołany maks. na 5 lat, reprezentuje spółkę na zewnątrz i prowadzi jej sprawy; członkowie zarządu mogą być powoływani na kolejne kadencje); rada nadzorcza (min. 3 członków, w sp. publicznych min. 5, powoływanych i odwoływanych przez zgromadzenie akcjonariuszy, wykonuje stały nadzór); walne zgromadzenie,
• na członkach zarządu ciąży tzw. "zakaz konkurencyjny",
• rozwiązanie spółki może nastąpić:
o z przyczyn przewidzianych w statucie;
o w wyniku uchwały walnego zgromadzenia;
o upadłość (bankructwo);
o inne przyczyny wymienione w kodeksie spółek handlowych;
• rozwiązanie następuje w drodze postępowania likwidacyjnego; likwidatorami są ostatni członkowie zarządu, likwidatorów może ustanowić sąd,
• w przypadku upadłości jest prowadzone postępowanie upadłościowe i dopiero po jego ukończeniu następuje rozwiązanie spółki.
Zbrodnia - czyn człowieka, który spotyka się ze szczególnym potępieniem ze strony społeczności. Termin ten zawsze odnoszono do zbrodni umyślnego pozbawienia życia (zabójstwo, morderstwo), jak i zbrodni przeciw majestatowi (crimen laese maiestatis).
W rozumieniu prawa karnego zbrodnia to czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą (sprawdź rodzaje kar). Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie. Warunkowe umorzenie postępowania nie może być stosowane wobec sprawcy zbrodni.
Występek - czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc (art. 7 § 3 kodeksu karnego).
Czyn zabroniony, którego dolna granica ustawowego zagrożenia wynosi nie mniej niż 3 lata pozbawienia wolności albo jest zagrożony karą surowszą stanowi zbrodnię.
Wykroczenie - czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5.000 złotych lub nagany. Osobną kategorią prawną jest wykroczenie skarbowe opisane w kodeksie karnym-skarbowym. Odpowiedzialności za wykroczenie odpowiada każdy po ukończeniu 17 roku życia. Karze za wykroczenie podlega również usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo w popełnieniu wykroczenia.
Oskarżyciel prywatny — osoba pokrzywdzona w wyniku przestępstwa, która wnosi i popiera akt oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.
Oskarżyciel publiczny - jeden ze znanych polskiemu prawu karnemu rodzajów oskarżycieli; organ państwowy, który we własnym imieniu wnosi lub popiera oskarżenie w sprawach o czyny zabronione, które ustawa nakazuje lub zezwala ścigać skargą publiczną. W szeroko rozumianym postępowaniu karnym jest stroną, która reprezentuje interes społeczeństwa (interes publiczny) w ściganiu przestępstw. Ze względu na brak prywatnego interesu celem działania oskarżyciela nie jest ukaranie za
wszelką cenę, naprawienie szkody itp., lecz uzyskanie sprawiedliwego i zgodnego z prawem rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu. Dlatego oskarżyciel publiczny ma prawo działać również na korzyść oskarżonego.
W Polsce oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator (nie prokuratura), a przed sądami wojskowymi - prokurator wojskowy. Inne organy mogą sprawować funkcję oskarżyciela publicznego tylko na podstawie konkretnego przepisu i w ograniczonym zakresie, zaś wstąpienie do procesu prokuratora powoduje przejście na niego tego uprawnienia.
Państwo jest polityczną, suwerenną, terytorialną i przymusową organizacją społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych. Państwo ma też granice terytorialnie. Jest niezależne i niepodległe.
Sankcja (funktor normotwórczy) - jest to społeczna reakcja na określone działanie jednostki w postaci kary lub nagrody w danej zbiorowości w zależności od tego, czy jednostka ta działa zgodnie lub niezgodnie z ustalonymi w tej zbiorowości regułami. Karane są działania, które są niezgodne z imperatywami, a nagradzane te, które są zgodne z preferencjami.
1. Sankcja jest określona w normie prawnej, konsekwencja naruszenia prawa. Rozróżnia się m.in.:
o sankcje karne (np. kara pozbawienia wolności)
o sankcje egzekucyjne (np. związana z prawem administracyjnym i cywilnym)
o sankcje nieważności czynności prawnej (np. związana z prawem cywilnym i rodzinnym)
Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych. Zdolność prawna jest atrybutem podmiotów prawa:
• osób fizycznych, którym służy od urodzenia (art. 8 Kodeksu cywilnego);
• jednostek organizacyjnych, którym ustawa przyznaje tę zdolność (art. 331 Kodeksu cywilnego), w tym osób prawnych.
Zdolność prawna jest na gruncie polskiego prawa niestopniowalna. Można ją mieć lub nie. Zakres, w jakim można z niej korzystać, definiuje osobny atrybut podmiotu prawa - zdolność do czynności prawnych.
Osoba prawna to jeden z rodzajów podmiotów prawa cywilnego. Osobę prawną definiuje się zazwyczaj jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną. Taka jednostka organizacyjna ma wtedy pełnię podmiotowości prawnej, w szczególności nabywa zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych (atrybuty przysługujące osobom fizycznym z racji samego istnienia). Wśród osób prawnych nauka prawa (nie samo prawo!) rozróżnia dwa rodzaje: korporacje (związki osób) i fundacje (masy majątkowe). Osoba prawna jest tworem abstrakcyjnym - nie istnieje namacalnie. W związku z tym w nauce prawa istnieje kilka teorii wyjaśniających istotę osoby prawnej.
Systemy powstawania osób prawnych
• System koncesyjny - powstanie osoby prawnej uzależnione od specjalnego zezwolenia władz; system historycznie wcześniejszy.
• System rejestracyjny (normatywny) - akt normatywny określa w sposób generalny przesłanki, od których spełnienia zależy powstanie konkretnej osoby prawnej; jedną z przesłanek jest wpis do odpowiedniego rejestru (nie ma potrzeby uzyskiwania zezwolenia ogranu państwa). Przejście na system rejestracyjny nastąpiło na przełomie XIX i XX wieku.
• System ustawowy - w drodze ustawy tworzona jest pewna instytucja , a przepisy tej ustawy nadają jej jednocześnie osobowość prawną. W tym trybie powstają m.in. państwowe szkoły wyższe, a także wyspecjalizowane agencje państwowe.
Rodzaje współwłasności
Polskie prawo zna dwa rodzaje współwłasności: współwłasność w częściach ułamkowych i współwłasność łączną (art. 196 § 1 kc). Współwłasność w częściach ułamkowych, w której każdemu współwłaścicielowi przysługuje udział w prawie własności określony ułamkiem, jest samoistnym stosunkiem prawnym, regulowanym wyłącznie przez prawo rzeczowe.
Natomiast współwłasność łączna, w której nie wyróżnia się udziałów, jest zawsze stosunkiem prawnym związanym z innym stosunkiem prawnym - jego prawną konsekwencją. Współwłasność łączna nie jest instytucją jednolitą, każdy jej przypadek regulują przepisy szczególne, które ją ustanawiają. Najbardziej typowymi podstawami współwłasności łącznej są małżeńska wspólność majątkowa (art. 31-46 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) i wspólność majątku wspólników spółki cywilnej (art. 863 kc). Współwłasność łączna z mocy prawa powstaje i ustaje wraz z powstaniem i ustaniem tych stosunków prawnych. Należy zwrócić uwagę, że i w jednym, i w drugim przypadku, wbrew nazwie, w istocie nie jest to współwłasność, lecz wspólność, skoro obejmuje nie konkretną rzecz, lecz masę majątkową
Osobowość prawna to pojęcie określające zdolność osób prawnych do bycia podmiotem praw i obowiązków oraz do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych. Jest immanentnie związane z powstaniem osoby prawnej, gdyż bez osobowości prawnej osoba prawna przestaje istnieć.
Zgodnie z treścią art. 37 Kodeksu cywilnego. osoby prawne zyskują osobowość prawną z chwilą wpisania ich do właściwego rejestru.
Przedawnienie oznacza fakt iż po upływie określonego w ustawie terminy określony podmiot ma ograniczoną możliwość dochodzenia roszczeń.