8.Wzrost i rozwój gospodarczy, czynniki wzrostu i modelu wzrostu
Wzrost gospodarczy to trwały przyrost dochodu narodowego w danym kraju i czasie oraz ogółem i w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Procesowi temu towarzyszą zmiany struktury produktu narodowego i całej gospodarki. Wzrost gospodarczy i wszystkie towarzyszące mu zmiany strukturalne to rozwój gospodarczy. Rozwój gospodarczy jest to więc całokształt przemian ilościowych i jakościowych o charakterze strukturalnym i funkcjonalnym w gospodarce. Jest to pojęcie szersze niż wzrost gospodarczy. Dynamika wzrostu powoduje zmianę tempa (przyspieszenia lub zahamowanie) przemian strukturalnych.
Wzrost i rozwój gospodarczy nie przebiegają równomiernie. Podlegają ciągle zmianom w czasie, zarówno cyklicznym jak i nieoczekiwanym. Powoduje to następowanie po sobie faz wzrostu i spadku aktywności gospodarczej. Na fluktuację tempa wzrostu produktu narodowego wpływają: zmiany przyrostu produktu krajowego, stopa bezrobocia, stopa inflacji, stopy procentowe i interwencyjne działania państwa. Zauważyć można, iż wahania cykli koniunkturalnych do roku 1939 były duże (tzw. Cykle klasyczne), po drugiej wojnie światowej mamy do czynienia z cyklami zdeformowanymi (pełzającymi).
Podstawowymi czynnikami długookresowego wzrostu produktu narodowego są: praca (L), czyli ludzie zdolni do podjęcia pracy, kapitał (K), czyli rozmiary zdolności produkcyjnych wraz infrastrukturą, postęp techniczny (t) zwiększający wydajność pracy i produktywność kapitału.
Najprostsze modele wzrostu wskazują na związek zachodzący pomiędzy zmianami produkcji a zmianami kapitału. Jego miernikiem jest poziom inwestycji. Produkcja i zmiana kapitału mogą być wyrażane w jednostkach zagregowanych i składać się z niejednorodnych argumentów. Często pojawiają się jednak modele, które zakładają że obie wielkości stanowią wielkości jednorodne. Przez kapitał rozumie się ilość nieskonsumowanego dobra, a przez inwestycje - proces przetwarzania wytworzonej produkcji na powiększanie zasobu kapitału.
Zakładając iż na wzrost gospodarczy mają wpływ trzy czynniki (K, L, t) jego model kształtuje się w sposób następujący: Y= F(L,K,t).
We wszystkich modelach zasadniczym elementem jest akumulacja kapitału, która to powszechnie uznawana jest za motor wzrostu gospodarczego.
Według modelu wzrostu Solowa długookresowy wzrost gospodarczy jest determinowany przez czynniki leżące po podażowej stronie gospodarki. Model ten ma postać Y= AKαLβ, gdzie A to stały współczynnik, Y - wielkość produktu, K - ilość kapitału, L - ilość pracy, a α i β to współczynniki elastyczności produkcji w stosunku do nakładów kapitału i pracy. Ich suma jest równa 1. Modele budowane w oparciu o założenia Solowa mówią, iż polityka ekonomiczna ma możliwość oddziaływania na poziom dochodu, jednakże nie ma wpływu na tempo jego wzrostu w długim okresie. Tempo w długim okresie ma tendencję do stabilizacji. Widać to na przykładzie podatków: nadmiernie rosnące podatki obniżają poziom produkcji, jednak nie mają wpływu na proces postępu technicznego, od którego to zależy długookresowy wzrost. Oznacza to, że wyższa stopa podatkowa powoduje zwolnienie tempa wzrostu w krótkim okresie, natomiast tempo wraca do poziomu wyjściowego. Zmniejszenie podatków powoduje wzrost inwestycji oraz powiększanie się kapitału. Daje to wzrost w krótkim okresie. Nie powoduje to wzrostu w długim okresie ze względu na rosnące koszty. Te teoretyczne wnioski nie mają odniesienia w praktyce, ponieważ wszelkie dane wskazują na dodatnią zależność między inwestycjami i długookresowym tempem wzrostu gospodarczego.
Zwolennicy realnego cyklu koniunkturalnego wskazali dwie istotne słabości modelu Solowa. Pierwszą z nich jest założenie, że postęp techniczny dokonuje się w sposób wyrównany, drugi natomiast dotyczy przyjęcia pewnych mechanicznych i arbitralnych założeń dotyczących postępowania podmiotów gospodarczych. Proponowana przez nich funkcja produkcji ma następującą postać: Y=AK α+β L 1-α. Kapitał ma nie tylko bezpośredni wpływ na produkcją pojedynczego przedsiębiorstwa, ale również pośredni na produkcję innych. Wzrost zasobów wiedzy i kwalifikacji daje w efekcie wzrost produkcji w innych przedsiębiorstwach. Taka interpretacja oddziaływania kapitału daje miejsce dla integracji państwa w gospodarkę w postaci polityki inwestycyjnej o silnych efektach zewnętrznych ( badania naukowe, szkolnictwo, infrastruktura, nowe technologie). Oznacza to, że nawet niewielkie przyspieszenie stopy wzrostu inwestycji może dać istotne przyspieszenie tempa wzrostu produktu.
W obu modelach zauważyć można, iż ścieżka długookresowego wzrostu jest wyznaczana dla gospodarki przez wzrost podaży czynników produkcji oraz zmiany efektywności ich wykorzystania.