Seminarium IV
Epidemiologia
09.12.08r.

Mierniki zdrowia
Podstawowym zadaniem epidemiologii jest ocena stanu zdrowia i profilaktyka -> zdrowie populacji określa się za pomocą tzw. mierników.

A. POZYTYWNE MIERNIKI ZDROWIA
Określają sprawność i prawidłowość funkcjonowania organizmu, zalicza się tu wszystkie stany normalne, typowe dla określonej fazy życia organizmu np. przyrost naturalny, płodność kobiet, waga i wzrost ciała (odpowiednie dla poszczególnych grup wieku), prawidłowość odżywiania (odpowiedni stosunek tkanki mięśniowej, kostnej i tłuszczowej), pojemność płuc, parametry krwi, stan uzębienia, zdolność do określonego wysiłku, zdolności psychiczne itd.
Obliczane:
- przeciętna długość życia (średnia w danym roku) - liczy się osobno dla obu płci (K, M) - jest to suma wieku (lat) wszystkich zmarłych osób danej płci i podzielone przez liczbę osób zmarłych, ważne dla oceny trendów długości życia,
- płodność kobiet - liczbowy stosunek liczby urodzeń żywych do liczby kobiet w wieku rozrodczym (15 - 49 lat) w badanym okresie (x 1000),
- przyrost naturalny - liczbowy stosunek różnicy między liczbą urodzeń żywych, a liczbą zgonów w badanym okresie i w danym miejscu do przeciętnej liczby ludności w tym samym czasie i na tym samym obszarze (aktualnie Polska jest w tzw. dołku populacyjnym).

B. NEGATYWNE MIERNIKI ZDROWIA
W praktyce stosowane częściej dla oceny zdrowia populacji, odzwierciedlenie istniejących w populacji chorób i ich następstw zalicza się tu: zachorowalność, chorobowość, umieralność, śmiertelność, wypadkowość, absencję chorobową w pracy i inne.
Obliczanie:
- zapadalność (zachorowalność) - liczba nowych przypadków choroby zaistniała w określonym (analizowanym) czasie, wyrażona jest liczbowo,
- współczynnikiem zapadalności: liczba nowych zachorowań w stosunku do ogółu populacji narażonej na zachorowania (w danym okresie czasu).
Wg wzoru:
I I - liczba przypadków zachorowań
W = ------------ x K C - liczba populacji zarażonej
C K - stała (1000, 10000, 100000) zależnie od jakiej liczby mieszkańców obliczamy współczynnik,
Zapadalność - wykładnik rozpowszechniania głównie chorób o krótkim przebiegu - przede wszystkim ostre choroby zakaźne.
- chorobowość - liczba osób chorych w danym okresie czasu (zawiera osoby, które zachorowały w danym okresie oraz osoby, które zachorowały wcześniej i chorują nadal, a także te osoby, których koniec choroby przypadł na okres badany), wyrażana jest liczbowo -> współczynnikiem chorobowości. Liczba wszystkich przypadków danej choroby do całej populacji narażonej na chorobę:
* chorobowość chwilowa - w danym momencie (np. w dniu),
* chorobowość okresowa - w analizowanym okresie czasu (np. tydzień, miesiąc).
Wg wzoru:
I I - liczba osób chorych
W = ------------ x K C - stała liczba narażonych na chorobę
C K - stała (1000, 10000, 100000) zależnie od jakiej liczby mieszkańców obliczamy współczynnik,
Chorobowość - wykładnik rozpowszechniania chorób przewlekłych w populacji, dlatego:
zapadalność traktuje się jako miernik dynamiczny w przeciwieństwie do chorobowości jako miernika bardziej statycznego -> między tymi miernikami istnieje zależność.
chorobowość = zapadalność x czas trwania choroby
Umieralność - liczba zgonów zaistniałych w badanej populacji w danym czasie; wyrażona jest liczbowo;
- współczynnikiem umieralności - liczba zgonów do liczebności danej populacji; najbardziej wiarygodny do oceny w przypadku chorób o dużej śmiertelności, np. nowotwory złośliwe.


Wg wzoru:
I I - liczba zgonów w danej populacji
W = ------------ x K C - liczebność badanej populacji
C K - stała (1000, 10000, 100000) zależnie od jakiej liczby mieszkańców obliczamy współczynnik,
Umieralność liczbowo można wyrazić za pomocą:
- współczynników ogólnych - zgony w populacji ogółem,
- współczynników swoistych - tj. z podziałem wg wieku, płci, przyczyn itp.
Umieralność niemowląt - współczynnik
liczba zgonów niemowląt (0 - 11 miesięcy) w określonym roku do liczby urodzeń żywych w danym roku x 1000.
Umieralność okołoporodowa - współczynnik
liczba martwych urodzeń i zgonów w pierwszym tygodniu życia określonym roku do liczby urodzeń żywych i martwych w danym roku x 1000.
WAŻNE
Bardzo czułe wskaźniki zmian warunków ekonomicznych, socjalnych i środowiskowych, często wskazują niezauważalne zmiany w odstępie do świadczeń zdrowotnych i zmiany poziomu życia, gdy inne wskaźniki mogą maskować te zjawiska
zatem
wyjątkowo przydatne do oceny działań profilaktycznych.

Śmiertelność - odsetek (%) zgonów z powodu ściśle określonej choroby spośród ogólnej liczby chorych na tę chorobę. Miarą natężenia śmiertelności jest współczynnik śmiertelności:
Wg wzoru:
I I - liczba zgonów z powodu danej choroby
W = ------------ x K C - liczba chorych na tę chorobę
C K - stała (1000, 10000, 100000) zależnie od jakiej liczby mieszkańców obliczamy współczynnik,
Śmiertelność jest miarą ciężkości przebiegu choroby, dlatego obniżenie współczynnika śmiertelności może świadczyć o:
- większej skuteczności leczenia,
- uodpornieniu populacji na daną chorobę,
- skuteczność profilaktyki.

C. NEGATYWNE MIERNIKI ZDROWIA - INNE
- współczynniki urodzeń martwych,
- niepełnosprawność (inwalidztwo),
- absencja w pracy,
- hospitalizacja,
- kwarantanna,
w pewnym stopniu także:
- wskaźniki rozwodów,
- lekozależność (alkoholizm, narkomania),
- wskaźnik zmiany pracy (fluktuacja zawodowa),
- wskaźnik wypadków drogowych itp.

MIERNIKI RYZYKA
Ryzyko - cechy genetyczne i oddziaływanie środowiska, które u danej osoby zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania lub zgonu.
Mierniki ryzyka służą do obliczenia ryzyka wystąpienia skutku zdrowotnego spowodowanego narażeniem.
Grupy ryzyka - grupy osób, u których jest obecny przynajmniej jeden czynnik predysponujący do rozwoju choroby (wydzielenie takiej grupy jest możliwe w oparciu o wiedzę na temat czynników ryzyka wystąpienia określonej choroby).

Ryzyko bezwzględne - różnica między współczynnikami występowania choroby w grupie osób narażonych i nienarażonych (miara i różnica między współczynnikami zapadalności, tj. jeśli stwierdzona różnica może być przypisana narażeniu to jest ono użyteczną miarą).
Ryzyko względne - miara stopnia ryzyka i siły związku przyczynowego; obliczane jest jako porównanie współczynnika zapadalności w grupie narażonej i nienarażonej na działanie określonego czynnika - zależy od poziomu współczynnika zapadalności w grupie nienarażonej.
Ryzyko przypisane - współczynnik chorobowości w grupie osób z czynnikiem ryzyka - wskazuje jaką część współczynnika rozprzestrzeniania choroby w całej populacji badanej należy przypisać narażonemu.
BADANIA EPIDEMIOLOGICZNE - STRATEGIA
od ok. 1830r. - prowadzone są badania epidemiologiczne (sanometryczne)
Epidemiologia - jest nauką i dyscypliną praktyczną, a choroba jest jej przedmiotem zainteresowania (wspólnym dla wielu dyscyplin medycznych). Powstawanie i szerzenie się choroby w populacji jest dla epidemiologii szczególnym celem poszukiwać naukowych.
zatem:
głównym i podstawowym zadaniem e. jest stworzenie naukowych podstaw zwalczania chorób przez określone programy ochrony zdrowia społecznego, posługując się właściwymi dla niej metodami

GŁÓWNY PODZIAŁ BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH - WHO (w zależności od użytej metody badawczej)
A) BADANIA NIEEKSPERYMENTALNE (obserwacyjne-bierne) - badacze nie ma możliwości doboru, prowadzi obserwacje w grupach ludności jakie samoistnie występuje w przyrodzie (środowisku) - mogą one mieć formę:
I. Badania opisowe - poziom najbardziej elementarny bez analizowania relacji przyczynowo-skutkowych, dość powierzchownie, oceniają chorobowość w określonych uwarunkowaniach środowiskowych, mają praktyczne zastosowania do:
a) formułowanie hipotez o szczególnych warunkach rozprzestrzeniania się chorób w populacji
b) programowania ochrony zdrowia na różnych poziomach organizacyjnych ochrony zdrowia
c) rozdziału środków inwestycyjnych lub materiałowego zaopatrzenia medycznego
- dla makrośrodowiska, opis częstości choroby w grupach ludności różniących się miejscem zamieszkania w odmiennych warunkach klimatycznych lub odmiennych typach zbiorowości lub różnym stopniu urbanizacji,
- dla mikrośrodowiska, zależy od zarobków i cech zawodu, standardu zamieszkania.
II. Badania analityczne (etiologiczne) - forma interpretacji obserwowanych uwarunkowań w kategoriach przyczynowo-skutkowych, wyniki są zależne od punktu wyjścia badania
a) badania retrospektywne - badana jest określona jednostka chorobowa, której przyczyn wyjaśniających etiologię poszukuje się w przeszłości (retrospektywne), bazą do tych badań jest zebrana dokumentacja (statystyczna, lekarska, demograficzna)
b) badania prospektywne - badany jest czynnik środowiskowy (zespół uwarunkowań środowiskowych) o domniemanym, szkodliwym oddziaływaniu na zdrowie człowieka i poszukuje się w obserwacji długofalowej (prospektywne = follow up) odpowiednich dla niego skutków zdrowotnych

Badanie bardziej wartościowe dla programowania potencjalnej interwencji i działań zapobiegawczych => „przewidywanie”

Formy badań opisowych i analitycznych:
a) badania ekologiczne lub statystyczne - są prowadzone nad populacją np. liczba urodzeń, liczba zgonów, liczba narkomanów, liczby grup zawodowych itd.
b) badania przekrojowe (przesiewowe = screening) są prowadzone nad pojedynczymi osobami i dotyczą badania chorobowości np. choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, gruźlica, nosicielstwo HIV,
c) kliniczno-kontrolne badania przypadków - nazywane jest też porównawczym badaniem przypadków no. występowanie danej choroby w grupie narażonej i nienarażonej na czynnik etiologiczny.

---