Prawo proporcjonalnej wydajności oznacza, że zmiany poziomu kosztów są proporcjonalne do zmian rozmiarów produkcji, a więc każdą następną jednostkę produktu otrzymujemy ponosząc takie same nakłady, w tym przypadku koszt krańcowy i koszt przeciętny są sobie równe niezależnie od rozmiaru produkcji. Graficznie można to zilustrować. Przyjęcie założenia o proporcjonalnej wydajności Mozę być słuszne tylko w odniesieniu do analiz długookresowych, gdy np. w wyniku wprowadzania postępu technicznego wszystkie czynniki produkcji są podzielne gdy np. i mogą być swobodnie bez żadnych ograniczeń powiększane o każdą ilość. Natomiast prawo nieproporcjonalnej wydajności z reguły odnosi się do okresu krótkiego. Dysponujemy wówczas ograniczoną ilością czynnika produkcji np. maszyn i urządzeń czy ziemi, którego nie możemy powiększyć a zwiększenie rozmiarów produkcji dokonuje się poprzez stopniowe zwiększanie pozostałych czynników produkcji. Jak np. materiałów, surowców, robocizny itp. Oznacza to, że po przekroczeniu pewnej granicy produkcji każda następna próba zwiększenia tej produkcji o jednostkę będzie wymagała coraz wyższych nakładów kosztów zmiennych. W tych warunkach działania prawa nieproporcjonalnej wydajności wykresy ponoszonych w przedsiębiorstwie kosztów stałych zmiennych i całkowitych przestawiać się będą.
Krzywa kosztów stałych masz kształt linii poziomej ponieważ niezależnie od rozmiarów produkcji poziom tych kosztów jest cały czas w przedsiębiorstwie jednakowy. Koszty zmienne natomiast takie jak materiały, surowce, robocizna, rosną wraz z rozmiarami produkcji, początkowo przy pierwszych kilku seriach, koszty zmienne rosną mniej niż proporcjonalnie aby następnie po przekroczeniu pewnego punktu, zwiększenie produkcji będzie wymagać coraz większych nakładów znajduje to swoje odzwierciedlenie w kształcie krzywej kosztów zmiennych która po przekroczeniu pewnych rozmiarów produkcji z wypukłej staje się wklęsła. Krzywa kosztów całkowitych ma kształt identyczny jak krzywa kosztów zmiennych z tą różnicą, że jest przesunięta wyżej o wielkość kosztu stałego. Odpowiednio do tych kosztów ogólnych kształtują się koszty jednostkowe. Krzywa obrazująca jednostkowe koszty stałe, ma kształt opadający, ze względu na to że całkowite koszty stale rozkładają się na coraz większą liczbę produktów, wykres kosztu krańcowego przybiera kształt litery U, co wynika z tego, że koszty krańcowe które początkowo przy małych rozmiarach produkcji są relatywnie wysokie, zaczynają stopniowo maleć, wraz ze wzrostem produkcji a przy dalszym wzroście tej produkcji zgodnie z prawem nieproporcjonalnej wydajności, każda następna jednostka produktu wymaga coraz większych nakładów. Krzywa obrazująca natomiast koszty przeciętne ma kształt zbliżony do krzywej kosztu krańcowego, z tym że przesunięta jest w górę ponieważ przeciętny koszt jednostkowy jest sumą jednostkowego kosztu stałego i kosztu zmiennego. Biorąc pod uwagę różnicę w wyposażeniu technicznym różnych przedsiębiorstw, a tym samym różne koszty produkcji, można stwierdzić, że dla każdego przedsiębiorstwa optymalne rozmiary produkcji będą różne. Na tym wykresie te optymalne rozmiary produkcji pokazuje odcinek 0 A to ta wielkość produkcji przy której krzywa kosztu krańcowego przecina się z krzywą kosztu przeciętnego, w jej najniższym poziomie. Ten punkt przecięcia obu krzywych wyznacza właśnie tzw optimum technologiczne produkcji, przy rozmiarach produkcji większych lub mniejszych od tego odcina 0 A jednostkowe koszty produkcji będą wyższe. Można więc stwierdzić, że optimum technologiczne, informuje o tym że przy danych rozmiarach produkcji jednostkowy koszt produkcji jest najniższy. nie oznacza to jednak, że jest to wielkość produkcji optymalna z punktu widzenia maksymalizacji zysku. Ten zysk przedsiębiorstwa zależy również od szeregu innych czynników. Na ostateczny wynik przedsiębiorstwa wpływają bowiem również takie czynniki jak:
poziom cen sprzedawanych produktów i możliwość oddziaływania przedsiębiorstwa na te ceny, a ponadto, istotne znaczenie ma tu też chłonność rynku, oraz stopień konkurencyjności danego źródła, te wszystkie czynniki określają ostatecznie wielkość utargu, obrotów przedsiębiorstwa i na tej podstawie podejmowane są decyzje co do rozmiarów produkcji. W warunkach konkurencji doskonałej dane przedsiębiorstwo jest jednym z licznych podmiotów na danym rynku, Stąd też zwiększenie podaży przez dane przedsiębiorstwo nie wpływa na poziom ceny. Ze względu na to że cena przez pewien czas nie ulega zmianie, utarg przeciętny przedsiębiorstwa jest równy cenie również utarg krańcowy jest równy cenie ponieważ przedsiębiorstwo każdą następną jednostkę produkcji sprzedaje po tej samej cenie.
Uc = X * cena (utarg całkowity)
Up = Uc/X
Uk = delta Uc/delta X
Przedsiębiorstwo dążące do maksymalizacji zysków będzie zwiększało swoja produkcję do takich rozmiarów kiedy koszty krańcowe będą równe utargowi krańcowemu czyli cenie.
W przedsiębiorstwie opłaca się zwiększa się poziom kosztu krańcowego, zrównuje się z utargiem krańcowym czyli ceną. Kiedy jest równy wtedy oznacza się stratę na każdej jednej dodatkowej jednostce produkcyjnej. Punkt przecięcia się więc krzywej kosztu krańcowego, z krzywą utargu krańcowego wyznacza punkt krańcowy. Również mniejsza produkcja od tej wyznaczonej przez optimum jest dla przedsiębiorstwa niekorzystna, oznacza bowiem że przedsiębiorstwo nie wykorzystuje wszystkich możliwości maksymalizacji zysków. Przedsiębiorstwo określając produkcję na poziomie wyznaczonym przez optimum ekonomiczne znajduje się w stanie równowagi. Ten stan trwa aż do momentu kiedy zmienią się ceny produkowanych przez przedsiębiorstwo wyrobów, lub też zmienią się np. ceny czynników produkcji.