POJĘCIE SPADKU I JEGO OTWARCIE

1. Pojęcie spadku:

Spadek to ogół praw i obowiązków majątkowych należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci i przechodzących w drodze sukcesji generalnej na jego następców prawnych (art. 922 §1 kc).

Jest to zatem pewna wyodrębniona masa majątkowa, poddana przepisom prawa spadkowego.

2. W skład spadku wchodzą:

1. prawa i obowiązki mające charakter cywilnoprawny:

a. prawa i obowiązki wynikające z przepisów ogólnych kodeksu cywilnego

- prawa i obowiązki oferenta wynikające ze złożonej oferty przechodzą na spadkobierców, chyba że co innego wynika z treści oferty albo charakteru stosunku prawnego, który powstałby w wyniku przyjęcia oferty

- prawo uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu lub groźby;

b. prawa i obowiązki rzeczowe

- prawo rzeczowe należy do spadku, jeżeli nie zostało ukształtowane przez ustawę jako niedziedziczne, wygasające z chwilą śmierci uprawnionego(np. użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej)

- np. własność ruchomości i nieruchomości, użytkowanie wieczyste i związana z nim własność budynków, spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, zastaw i hipoteka razem z wierzytelnością

- posiadanie jako stan faktyczny

c. prawa i obowiązki z bezpodstawnego wzbogacenia

- roszczenie o wydanie korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej, a także obowiązek zwrotu uzyskanej w tych warunkach przez spadkodawcę korzyści;

d. roszczenia i obowiązki odszkodowawcze

- roszczenie z art.444§ 1 zd.1 k.c. o naprawienie szkody spowodowanej uszkodzeniem ciała lub wywołanej rozstrojem zdrowia;

e. prawa i obowiązki wynikające z umów

- śmierć jednej ze stron umowy z reguły nie prowadzi do unicestwienia istniejącego stosunku prawnego; wygasają te umowy, w których spełnienie lub przyjęcie świadczenia uzależnione jest od osobistych przymiotów dłużnika lub wierzyciela

- prawa i obowiązki wynikające z umowy przedwstępnej

f. prawa i obowiązki związane ze spadkobraniem

- w wyniku otwarcia spadku nie tylko przechodzą na spadkobierców prawa i obowiązki, których podmiotem był spadkodawca, ale powstają jeszcze dla spadkobiercy inne prawa i obowiązki o charakterze majątkowym; z reguły podlegają one dziedziczeniu w razie śmierci zobowiązanego lub uprawnionego;

- np. prawo złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jeżeli spadkodawca zmarł przed złożeniem takiego oświadczenia.

- długi spadkowe z art.922§ 3:

• koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku,

• koszty postępowania spadkowego,

• obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek,

• obowiązek wykonania zapisów i poleceń,

• inne obowiązki przewidziane w przepisach prawa spadkowego

g. prawa i obowiązki związane z członkostwem w spółdzielni

- chodzi o prawa przysługujące członkowi w razie wystąpienia ze spółdzielni - prawo do wkładu, do udziału oraz części nadwyżki bilansowej;

h. prawa i obowiązki wspólników spółek prawa handlowego

- np. dziedziczne są prawa i obowiązki wspólnika spółki jawnej i spółki komandytowej;

i. prawa na dobrach niematerialnych

- np. autorskie prawa majątkowe, prawo do patentu oraz patent;

j. prawa i obowiązki z weksla i czeku

k. prawa i obowiązki związane ze stosunkiem pracy

- np. roszczenie o ekwiwalent za niewykorzystany urlop

2. uzasadnione prawnie nadzieje na nabycie prawa (ekspektatywy),

3. Do spadku nie wchodzą:

1. prawa i obowiązki wynikające z innych niż cywilnoprawne stosunków prawnych, nawet jeżeli przepis, wskazując krąg osób, na które przechodzą prawa i obowiązki, odwołuje się do określenia ,,spadkobiercy” (np. art. 97 i nast. ustawy - ordynacja podatkowa),

2. prawa i obowiązki wynikające ze stosunków karnoprawnych, finansowo-prawnych administracyjno-prawnych,

wyjątek: ,,Prawo podatnika do zwrotu nadpłaty podatku dochodowego przechodzi na jego spadkobierców” (orzecz. SN z dn. 21.03.1996r., III AZP 39/95),

3. prawa majątkowe ściśle związane z osobą zmarłego - art. 922 §2 (np. roszczenia alimentacyjne, uprawnienie do renty),

4. obowiązki majątkowe ściśle związane z osobą zmarłego - art. 922 §2 - tj. obowiązki, których wykonanie uzależnione jest od osobistych przymiotów zobowiązanego (np. umowa o dzieło, której wykonanie zależy od osobistych przymiotów przyjmującego zamówienie rozwiązuje się w skutek jego śmierci),

5. prawa i obowiązki mające charakter niemajątkowy (np. dobra osobiste zmarłego),

6. prawo do grobu, na którego treść składają się zarówno elementy o charakterze majątkowym, jak i o charakterze osobistym (orzecz. SN z dn. 02.12.1994r., III CZP 155/94),

7. prawa i obowiązki przechodzące na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami - art. 922 §2 - np. osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą lokalu mieszkalnego wstępuje w stosunek najmu choćby nie była spadkobiercą (art.691 kc),

4. Otwarcie spadku:

1. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, (art. 924 kc)

od tego momentu prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy o charakterze cywilnoprawnym zmieniają swój charakter, stając się spadkiem,

2. spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, (art. 925 kc)

nabycie spadku następuje ex lege - nie jest uzależnione ani od złożenia przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku, ani od uzyskania przez niego orzeczenia sądowego.

Nie jest to jednak nabycie definitywne, ponieważ:

- spadkobierca może spadek odrzucić;

- spadkobierca może zostać uznany za niegodnego;

-spadkobierca może umrzeć przed upływem terminu do złożenia oświadczenia co do spadku, nie składając takiego oświadczenia.

3. stan istniejący w chwili otwarcia spadku decyduje o:

- zawartości spadku,

- kto spośród osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych dziedziczy,

- kto zostaje powołany do dziedziczenia na podstawie testamentu,

- niegodności dziedziczenia

spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego (art. 928 §1), jeżeli:

- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,

- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu,

- albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,

- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy,

- podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;

spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jak by nie dożył otwarcia spadku,

- osobach uprawnionych do zachowku,

4. od chwili otwarcia spadku spadkobierca może:

- samodzielnie objąć spadek we władanie,

• domagać się od osoby, która włada spadkiem jak spadkobierca, a spadkobiercą nie jest, wydania spadku lub poszczególnych przedmiotów spadkowych (art. 1029 §1).

Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym (art. 923 §1).

Rozporządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.

OMÓW PODSTAWOWE ZASADY DZIEDZICZENIA USTAWOWEGO

Powołanie do spadku wynika albo z ustawy albo z testamentu.

Nie może być spadkobiercą osoba, która:

- nie spełnia wymagań co do zdolności dziedziczenia:

- osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku,

- osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje,

- została uznana za niegodną dziedziczenia

spadkobierca uznany za niegodnego, zostaje wyłączony od dziedziczenia tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy:

- spadkodawca nie powołał spadkobiercy, albo gdy

- żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy:

- spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy,

- albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Spadkobierców ustawowych można podzielić na trzy grupy:

1. małżonek i zstępni spadkodawcy,

2. małżonek, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa,

3. gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy; Skarb Państwa.

Zasady dziedziczenia ustawowego:

1. w pierwszej kolejności powołane są do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych, z tym że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku (art. 931 §1),

Jeżeli małżonkowie pozostawali we wspólności majątkowej, można mówić o uprzywilejowaniu małżonka spadkodawcy. Majątek wspólny w chwili śmierci jednego ze współmałżonków zmienia się ze współwłasności łącznej we współwłasność ułamkową. Wielkość udziałów z reguły wynosi po 1/2. Dziedziczeniu podlega udział zmarłego małżonka w byłym majątku wspólnym oraz jego majątek odrębny.

2. jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych; przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych (art.931 §2),

Wnuki spadkodawcy dziedziczą bezpośrednio po spadkodawcy, ale w granicach wyznaczonych przez sytuację, w jakiej znalazłoby się dziecko spadkodawcy, gdyby dożyło otwarcia spadku. Reguła ta ma zastosowanie do dalszych zstępnych spadkodawcy.

3. w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku (art.932 §1):

- jego małżonek,

- rodzice,

- rodzeństwo,

4. udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu bądź z rodzicami, bądź z rodzeństwem, bądź z rodzicami i rodzeństwem spadkodawcy, wynosi połowę spadku (art. 932 §2);

Wielkość udziału małżonka została określona w sposób sztywny, niezależnie od tego, ilu pozostałych krewnych spadkodawcy dochodzi do dziedziczenia.

5. udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą części tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa (art.933 §1);

1. pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych (art.933 §1);

2. jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy (art.933 §2);

6. jeżeli do spadku powołani są obok małżonka tylko rodzice albo tylko rodzeństwo, dziedziczą oni w częściach równych to, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa (art.933 §3);

7. jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który mu przypadł, przypada jego zstępnym; podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy (art.934);

8. w braku zstępnych, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada jego małżonkowi, (art.935 §1);

9. w braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa, (art.935 §2);

10. w braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy;

11. jeżeli miejsce ostatniego zamieszkania spadkodawcy W rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić lub ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, wówczas spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu. (art.935 §3);

12. Przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji. (art.935¹);

Dziedziczenie w razie przysposobienia pełnego (art.936):

• przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych tak, jak by był dzieckiem przysposabiającego, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym tak, jak by przysposabiający był rodzicem przysposobionego,

• przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim, z tym że zasady tej nie stosuje się - w wypadku gdy jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka - względem tego małżonka i jego krewnych, a jeżeli takie przysposobienie nastąpiło po śmierci drugiego z rodziców przysposobionego, także względem krewnych zmarłego, których prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa zostały w orzeczeniu o przysposobienie utrzymane.

• jeżeli dziecko przysposobił tylko jeden ze współmałżonków, skutki przysposobienia, także w zakresie dziedziczenia, nie obejmują małżonka przysposobiającego; przysposobiony nie będzie dziedziczył po tym małżonku i jego krewnych ani oni nie będą dziedziczyć po przysposobionym.

Dziedziczenie w razie przysposobienia niepełnego (art. 937):

Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, stosuje się poniższe zasady:

• przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy,

• przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych,

• rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.

Dziadkowie spadkodawcy (art. 938):

K.c. nie zalicza dziadków spadkodawcy do kręgu spadkobierców ustawowych, nakłada jednak na spadkobierców ustawowych obowiązek dostarczania im środków utrzymania.

Roszczenie o dostarczenie środków utrzymania ma charakter quasi-alimentacyjny przysługuje dziadkom przy wystąpieniu następujących przesłanek:

• dziadkowie spadkodawcy znajdą się w niedostatku;

• nie mogą otrzymać należnych im środków utrzymania od osób, na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny,

• nie zostali powołani do dziedziczenia w testamencie;

• spadkobierca nie należy do kręgu zobowiązanych do alimentacji względem dziadków spadkodawcy.

W takiej sytuacji dziadkowie mogą żądać od spadkobiercy nie obciążonego takim obowiązkiem środków utrzymania w stosunku do swoich potrzeb i do wartości jego udziału spadkowego.

Spadkobierca może uczynić zadość temu roszczeniu także w ten sposób, że zapłaci dziadkom spadkodawcy sumę pieniężną odpowiadającą wartości jednej czwartej części swojego udziału spadkowego.

Małżonek (art.939-940):

Zapis naddziałowy

• małżonek może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie.

• uprawnienie małżonka jest wyłączone, jeżeli wspólnie z nim do spadku dochodzą zstępni spadkodawcy, którzy mieszkali ze spadkodawcą razem w chwili jego śmierci - byłoby niesprawiedliwe pozbawianie tych przedmiotów zstępnych mieszkających wspólnie ze spadkodawcą i także z nich korzystających;

• uprawnienie powyższe nie przysługuje małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.

• wykluczenie małżonka od dziedziczenia ustawowego pozbawia go zapisu naddziałowego

• z zapisu naddziałowego nie korzysta małżonek, który został uznany za niegodnego, zrzekł się dziedziczenia lub odrzucił spadek bądź został wyłączony od dziedziczenia na podstawie art.940 k.c. (małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.)

Wyłącznie małżonka od dziedziczenia

• Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.

• Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu.

• Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem.

• Termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.

ROZPORZĄDZENIA NA WYPADEK ŚMIERCI - TESTAMENT I JEGO TREŚĆ

Swoboda testowania - to zasada prawa spadkowego, która zezwala osobom fizycznym na dysponowanie swoim majątkiem przez czynność prawną na wypadek śmierci. Dzięki swobodzie testowania spadkodawca w drodze czynności prawnej może zmienić ustawowy porządek dziedziczenia.

Swoboda testowania pozostaje zawsze w granicach wyznaczonych przez porządek prawny. Podlega zatem ograniczeniom wynikającym z przepisów ustawy. Obecnie przepisy nie ograniczają spadkodawcy w żaden sposób, jeśli idzie o wskazanie osoby spadkobiercy lub spadkobierców.

Co do sposobu rozrządzania majątkiem należącym do spadkodawcy ograniczenia mogą wynikać z przepisów ogólnych, mających zastosowanie do wszystkich czynności prawnych oraz z przepisów szczególnych zawartych w księdze czwartej tytule III k.c. - Rozrządzenia na wypadek śmierci.

(art. 941 i 942) Rozporządzać majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Testament może zawierać rozporządzenia tylko jednego spadkodawcy (zakaz wspólnych testamentów).

Testament wspólny oznacza nie tylko oświadczenie złożone przez więcej niż jednego spadkodawcę. Przede wszystkim oznacza zakaz łączenia takich oświadczeń w jednym dokumencie. Naruszenie takiego zakazu pociąga za sobą bezwzględną nieważność wszystkich dokonanych rozporządzeń.

Testament - ma dwojakie znaczenie:

1) to czynność prawna, jednostronna i odwołalna przez którą spadkodawca - osoba fizyczna - rozporządza swoim majątkiem na wypadek śmierci, (rozwinięcie - oświadczenie spadkodawcy nie jest skierowane do określonej osoby, testament wywołuje skutki prawne dopiero z chwilą śmierci spadkodawcy, art. 943 - w każdej chwili spadkodawca może odwołać zarówno cały testament jak i jego poszczególne postanowienia.),

2) to dokument obejmujący odpowiednie oświadczenie woli spadkodawcy rozporządzające jego majątkiem na wypadek śmierci.

Na treść testamentu składają się rozporządzenia co do majątku spadkodawcy. K.c. wymienia następujące rozporządzenia:

1) powołanie do całości lub części spadku jednej lub kilku osób (art. 959);

2) ustanowienie zapisu (art. 969);

3) polecenie (art. 982);

4) wydziedziczenie (art.1008).

Poza dyspozycjami majątkowymi testament może zawierać także postanowienia o charakterze niemajątkowym, takie jak niektóre polecenia lub ustanowienie wykonawcy testamentu (art. 986 §1). Jeżeli zatem zostanie dokonana czynność prawna w formie zastrzeżonej dla testamentu, a zawierać będzie jedynie postanowienia o charakterze niemajątkowym, to będzie to ważnie sporządzony testament.

W praktyce możliwy jest testament negatywny (nie uregulowany w kc) - tzn. spadkodawca wyłącza od dziedziczenia jednego lub niektórych spadkobierców ustawowych, ale nie powołuje innych spadkobierców. Wyłączenie traktuje się tak jakby os. wyłączona nie dożyła otwarcia spadku, ale przysługuje jej roszczenie o zachowek, gdy należy do grona osób z art.941.

Zdolność testowania

Zdolność testowania to możliwość sporządzenia i odwołania testamentu przez osobę fizyczną.

Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Istnienie zdolności testowania nie jest natomiast uzależnione od tego, aby spadkodawca był zdrowy psychicznie. Jeżeli choroba psychiczna nie doprowadziła do ubezwłasnowolnienia, należy przyjąć, że osoba fizyczna ma zdolność testowania. Choroba taka może natomiast spowodować, że spadkodawca w chwili sporządzania testamentu znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie woli, co doprowadzi do nieważności testamentu (art. 945 §1 pkt 1).

Testament sporządzony przez osobę nie mającą pełnej zdolności do czynności prawnych jest bezwzględnie nieważny.

Nie można sporządzić ani odwołać testamentu przez przedstawiciela (art.944).

Stanowi to ustawowe potwierdzenie jego ściśle osobistego charakteru. Wola musi pochodzić od samego spadkodawcy, nie może się on nikim posłużyć. Także treść testamentu musi być sprecyzowana przez testatora. Nie może on upoważnić innej osoby do np. określenia osoby spadkobiercy lub przedmiotu zapisu.

Nieważność testamentu art.945:

Nieważny jest testament sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji lub wyrażenie woli;

np. art.82 choroba psychiczne, niedorozwój umysłowy, przemijając zaburzenie czynności psychicznych: upojenie alkoholowe, pozostawanie pod wpływem narkotyków, hipnoza;

Niedopuszczalny jest automatyzm przy dokonywaniu oceny ważności testamentu sporządzonego przez osobę, która niedługo po jego sporządzeniu popełniła samobójstwo; z reguły jednak samobójstwa popełniane są w stanie depresji, a więc psychozy.

W wypadku powstania wątpliwości, czy testament sporządzony został świadomie i swobodnie, sąd z reguły powołuje biegłego.

2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu to nie sporządziłby testamentu o tej treści;

błąd może dotyczyć zarówno treści testamentu, jak i pobudek działania spadkodawcy;

Ocena istotności błędu musi być dokonywana wyłącznie z punktu widzenia testatora, rozstrzygające znaczenie ma subiektywny punkt widzenia testatora, co jest zgodne z zasadą poszanowania jego rzeczywistej woli.

Testament sporządzony pod wpływem błędu jest bezwzględnie nieważny. Przepisy kodeksu cywilnego nie stwarzają w żadnym wypadku możliwości ustalenia pozytywnego, tzn. określenia, jaka byłaby treść rozporządzeń spadkodawcy, gdyby nie działał pod wpływem błędu.

3) pod wpływem groźby

groźba występuje wtedy, gdy jedna osoba, chcąc zmusić inną osobę do złożenia oświadczenia woli określonej treści, zapowiada użycie środków, które sprowadzą niekorzystne skutki w razie niezłożenia tego oświadczenia. Groźba nie musi być poważna ani obiektywnie uzasadniona. Wystarczy, że pod wpływem groźby testament zostaje sporządzony. Groźba nie musi stanowić przy tym jedynej przyczyny sporządzenia/odwołania testamentu.

Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie 3 lat od dnia w którym osoba mająca w tym interes prawny dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie 10 lat od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Terminy te są terminami zawitymi. Upływ terminów tu przewidzianych nie powoduje, że testament staje się ważny. Pozostanie nieważny, wywrze jednak skutki prawne.

Wady oświadczenia woli mogą powodować nieważność testamentu w całości lub w części.

Powołać się na nieważność może osoba mająca w tym interes.

Nieważność testamentu ustala sąd przede wszystkim w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Także w toku innych postępowań, np. o wykonanie zapisu, rozstrzygana jest kwestia ważności testamentu, w którym zapis został ustanowiony.

Nadto ważność testamentu może być także oceniana pod kątem art.58. Ważności testamentu zależy też od zachowania przewidzianej przez prawo formy jego sporządzenia, a także od osób które były świadkami oświadczenia spadkodawcy (art.958).

Jedną z podstawowych cech testamentu jest jego odwołalność (art. 943).

Odwołanie testamentu (art.946) może nastąpić w ten sposób że spadkodawca:

1) sporządzi nowy testament - przy czym jeśli w nowym testamencie nie będzie zapisu że poprzedni testament zostaje odwołany to ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu. Odwołanie może dotyczyć tylko jednego rozrządzenia, niektórych spośród dokonanych rozrządzeń lub całego testamentu, testament odwołujący może także zawierać inne rozrządzenia. W wypadku istnienia kilku testamentów o różnej treści istotne jest ustalenie, w jakiej kolejności zostały one sporządzone. Jeżeli jeden z testamentów lub niektóre z nich nie mają daty i daty tej nie da się ustalić, testamenty są bezskuteczne.

2) w zamiarze odwołania testamentu zniszczy lub pozbawi testament cech od których zależy jego ważność,

3) dokona zmian w testamencie z których wynika odwołania postanowień testamentu.

Może wystąpić sytuacja, w której spadkodawca odwoła dokonane już odwołanie testamentu. Polskie prawo spadkowe nie reguluje skutków takiego zdarzenia, w szczególności nie przewiduje przywrócenia skuteczności testamentowi odwołanemu.

Testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy (art. 948 §1).

Interpretacja dopuszczalna jest jedynie wówczas, gdy sformułowania testamentu są niejasne i w żadnym wypadku nie może prowadzić do uzupełnienia rozrządzeń. Interpretacja testamentu może dotyczyć tylko jego treści. Zabiegom zmierzającym do ustalenia rzeczywistej woli spadkodawcy poddać można tylko testament ważny pod względem formalnym.

FORMY TESTAMENTU

Przepisy dotyczące formy testamentu mają moc bezwzględnie obowiązującą. Podstawowym celem jest, aby moc prawną miała tylko prawdziwa wola osoby sporządzającej testament.

Forma testamentu jest formą ad solemnitatem. Jakiekolwiek uchybienia przepisom regulującym formę powodują w zasadzie nieważność sporządzonego testamentu (art. 958).

Nie ma przeszkód, aby testament nie odpowiadający wymaganiom określonej formy był uznany za ważny, jeżeli spełnia wymagania innej formy.

I. Testamenty zwykłe - art. 949- 951

1. własnoręczny (holograficzny) (art. 949) - Wystarczy, że spadkodawca w całości napisze go pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.

Brak daty nie powoduje nieważności testamentu, jeżeli nie ma wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do jego treści lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Data może być podana w sposób opisowy (np. „w dzień po zamachu na World Trade Center w N.Y.”).

Spadkodawca podaje czasem tylko miesiąc i rok, porę roku czy tylko rok sporządzenia testamentu. W zasadzie takie oznaczenie należy uznać za wystarczające.

Testament opatrzony datą nieprawdziwą należy traktować tak, jak testament niedatowany.

Wyłączone jest posługiwanie się urządzeniami utrwalającymi pismo w sposób mechaniczny (maszyna do pisania, drukarka). Sam rodzaj pisma, jego forma (np. wiersz), a także język, w jakim testament został sporządzony (o ile testator znał ten język), nie wpływają na ważność testamentu. Nie ma znaczenia, na jakim materiale utrwalone zostało pismo spadkodawcy ani też, jakie narzędzie zostało do tego użyte. Testament może stanowić także część innej czynności prawnej.

Podpis pod testamentem w zasadzie powinien składać się z imienia i nazwiska. Może także ograniczyć się tylko do nazwiska. Nie stanowią prawidłowego podpisu ani inicjały, ani parafa. Podpis powinien znaleźć się pod dokonanymi rozrządzeniami, a nie na początku testamentu, w tekście lub na marginesie.

Zbadanie ważności testamentu własnoręcznego stanowi zagadnienie wstępne przede wszystkim w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. W razie powstania wątpliwości co do autentyczności testamentu sąd powinien powołać biegłego pismoznawcę.

2) notarialny (art. 950) - w formie aktu notarialnego. Oryginał pozostaje u notariusza. Szczegółowe wymagania formalne określają przepisy Prawa o notariacie. Naruszenie tych przepisów pociąga za sobą nieważność dokonanej czynności (testamentu).

Przy przyjmowaniu oświadczenia testatora notariusz powinien zwrócić uwagę, czy spadkodawca ma wolę testowania i czy wolę tę oświadcza swobodnie i świadomie.

Testament sporządzony w formie aktu notarialnego ma taką moc dowodową, jak inne dokumenty publiczne (art.244 k.p.c.)

3) allograficzny (art. 951)

- w obecności 2 świadków spadkodawca ustnie oświadcza swoją ostania wolę wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.

- oświadczenie to spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia,

- odczytuje

- podpisują go spadkodawca (jeśli nie może się podpisać to zaznacza się to w protokole), świadkowie i urzędnik.

Nie mogą w ten sposób sporządzić testamentu osoby głuche lub nieme.

Kto nie może być świadkiem - patrz niżej

Świadkiem testamentu allograficznego może być osoba sporządzająca protokół zawierający rozrządzenia testatora. Protokolant nie musi być obecny w czasie składania oświadczenia przez testatora.

II. Testamenty szczególne - art.952-955

Mogą być sporządzane tylko w szczególnych okolicznościach, oraz tracą moc (stają się bezskuteczne) po upływie 6 miesięcy od dnia ustania okoliczności uzasadniających niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu (bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas w którym spadkodawca nie ma możliwości sporządzenia testamentu zwykłego.).

1) ustny (art. 952) - może być sporządzony gdy:

a) istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, albo

b) wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione,

wówczas spadkodawca ustnie, przy jednoczesnej obecności 3 świadków (świadkami nie mogą być osoby głuche lub nieme i inne z art.956) może oświadczyć ostatnią wolę.

Treść testamentu ustnego może być stwierdzone w ten sposób, że:

a) jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem 1 roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

b) jeżeli treść testamentu nie zostanie stwierdzona w sposób określony powyżej, można ja w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić poprzez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Z uwagi na niemożność lub trudności w przesłuchaniu jednego świadka, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Kto nie może być świadkiem - patrz niżej

Pismo zawierające treść rozrządzeń dokonanych przez spadkodawcę może być sporządzone przez osobę trzecią zainteresowaną treścią testamentu.

2) podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym (art. 953)

- spadkodawca (podróżny) oświadcza swą wolę, w obecności 2 świadków, przed dowódcą statku lub jego zastępcą;

- dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy z podaniem daty jej spisania

- pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy,

- po czym pismo podpisują spadkodawca (jeśli nie może się podpisać to zaznacza się to w piśmie z podaniem przyczyny braku podpisu), świadkowie, oraz dowódca lub zastępca statku.

Gdy zachowanie tej formy nie jest możliwe można sporządzić testament ustny.

Sama podróż stanowi wystarczającą przesłankę skorzystania z tej formy testamentu. Wystąpienie dodatkowych przesłanek (np. niebezpieczeństwo katastrofy, obawa rychłej śmierci spadkodawcy) nie jest konieczne.

3) wojskowy (art. 954) - określa tą formę rozp. Min Obrony Narodowej z dnia 30.01.1965r. w sprawie testamentów wojskowych (Dz.U. Nr 7, poz.38) - oświadczenia mogą składać żołnierze Sił Zbrojnych tylko w okresie mobilizacji lub wojny albo w czasie przebywania w niewoli.

Testament wojskowy może być sporządzony według jednej z następujących form:

1)

- spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie sędziemu wojskowemu,

- który spisuje ją w protokole z podaniem miejsca i daty jego sporządzenia,

- odczytuje protokół spadkodawcy i sporządza o tym wzmiankę;

- następnie protokół podpisują spadkodawca i sędzia, a jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, sędzia wojskowy powinien zamieścić w protokole uwagę wyjaśniającą powód braku podpisu spadkodawcy;

2)

- spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie w obecności dwóch świadków jednocześnie obecnych,

- z których jeden spisuje wolę spadkodawcy, podając miejsce i datę jej spisania,

- a następnie tak sporządzony testament podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie;

3)

- jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, oświadcza ustnie swą ostatnią wolę w obecności trzech świadków jednocześnie obecnych,

- z których jeden spisuje wolę spadkodawcy podając miejsce i datę jej spisania wraz z wyjaśnieniem powodu braku podpisu spadkodawcy;

- tak sporządzony testament po odczytaniu go spadkodawcy i dokonaniu o tym wzmianki podpisują wszyscy trzej świadkowie.

Okoliczności dopuszczające sporządzenie testamentu wojskowego nie wyłączają możliwości sporządzenia testamentu w formie przewidzianej w Kodeksie cywilnym.

Świadek testamentu (art. 956-957) - świadkiem testamentu (zwykłego i szczególnego) nie może być:

a) kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;

b) niewidomy, głuchy lub niemy;

c) kto nie może czytać i pisać;

d) kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;

e) skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania;

f) osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

Jeśli taka osoba będzie świadkiem to nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.

Przyjęcie lub odrzucenie spadku art. 1012-1024 kc

Nabycie spadku w drodze dziedziczenia nie jest obowiązkiem spadkobiercy i zależy od jego woli. Nabycie spadku następuje z mocy prawa z chwilą otwarcia spadku, ale spadkobierca w ciągu 6 miesięcy od dnia w którym dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku może spadek przyjąć albo odrzucić.

I. Rodzaje oświadczeń

Spadkobierca może:

1. przyjąć spadek bez ograniczenia za długi spadkowe (przyjęcie proste),

2. przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza),

3. spadek odrzucić

Wyjątek od tej zasady dotyczy Skarbu Państwa i gminy (art.1023 kc - znowelizowany w 2003 r.), które nie mogą odrzucić spadku przypadającego im z ustawy (mogą odrzucić gdy spadek przypada z testamentu), nie składają oświadczenia woli, a spadek przypada im z dobrodziejstwem inwentarza.

Oświadczenie o przyjęciu albo odrzuceniu spadku spadkobierca może złożyć w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku.

Brak oświadczenia w tym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku, z wyjątkiem, gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia albo osoba prawna, wówczas brak oświadczenia w tym terminie oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Także jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza to uznaje się, że spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnych oświadczeń przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Do czasu upływu terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nabycie spadku przez spadkobiercę ma charakter tymczasowy, skutkiem czego:

1. spadkobierca nie może zbyć spadku ani udziału w nim w całości lub w części,

2. spadkobierca nie może uzyskać stwierdzenia nabycia spadku (1026 kc)

3. w zakresie odpowiedzialności za długi spadek jest oddzielony od majątku spadkobiercy.

Z chwilą przyjęcia spadku nabycie staje się definitywne (nie można już spadku odrzucić). Natomiast gdy spadkobierca odrzucił spadek zostaje on wyłączony od dziedziczenia tak jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 kc) - w konsekwencji dziedziczą jego spadkobiercy.

II. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

1. oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku to jednostronna czynność prawna obejmująca oświadczenie woli spadkobiercy,

2. oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być tylko bezwarunkowe, a jego skutki nie mogą być ograniczone terminem. Oświadczenie złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne (art. 1018 kc),

3. oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może być odwołane,

4. oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest niepodzielne tzn. nie można spadku częściowo przyjąć i częściowo odrzucić (art. 1014 *3 kc), z następującymi wyjątkami:

a) przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego przypadającego spadkobiercy z tytułu podstawienia może nastąpić niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia udziału spadkowego, który temu spadkobiercy przypada z innego tytułu (art. 1014 § 1 kc),

b) spadkobierca może odrzucić udział spadkowy przypadający mu z tytułu przyrostu, a przyjąć udział przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu (art. 1014 * 2 kc),

c) ponadto spadkobierca powołany do spadku z mocy testamentu i ustawy, może odrzucić spadek przypadający mu z testamentu, a przyjąć spadek przypadający mu z ustawy, co nie zwalnia go z obowiązku wykonania zapisów i poleceń (art.1022 kc),

5. oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa się przed sądem rejonowym lub notariuszem. Można je złożyć ustnie lub pisemnie z podpisem urzędowo poświadczonym (pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku też musi być z podpisem urzędowo poświadczonym) - art. 1018 * 3 kc,

6. w imieniu osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych, oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa przedstawiciel ustawowy, a oświadczenie spadkobiercy o ograniczonej zdolności do czynności prawnych wymaga zgody przedstawiciela ustawowego. Do wyrażenia zgody lub złożenia oświadczenia przedstawiciela ustawowego wymagana jest uprzednia zgoda sądu opiekuńczego

Jeżeli oświadczenie woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożono pod wpływem błędu lub groźby stosuje się odpowiednio przepisy o wadach oświadczenia woli z zastrzeżeniem, że:

a) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem i wymaga zatwierdzenia przez sąd,

b) spadkobierca winien jednocześnie oświadczyć czy i jak spadek przyjmuje czy odrzuca.

Transmisja (art. 1017 kc) - to sytuacja, gdy spadkobierca (transmitent) zmarł przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku i nie złożył tego oświadczenia - wówczas takie oświadczenia mogą złożyć jego spadkobiercy (transmitariusze), a termin do złożenia takiego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej niż termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy.

Odpowiedzialność za długi spadkowe (art. 1030-1034 kc)

Na skutek sukcesji uniwersalnej na spadkobiercę przechodzą ex lege prawa i obowiązki majątkowe (w tym długi) wchodzące w skład spadku. Spadkobierca staje się osobiście zobowiązany (odpowiedzialność pochodna za długi spadkowe) do spełnienia świadczeń odpowiadających tym długom - chodzi o długi istniejące w chwili śmierci spadkodawcy jak i te które powstały po otwarciu spadku.

Zasady odpowiedzialności za długi spadkowe:

1. do chwili przyjęcia spadku - spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku,

2. od chwili przyjęcia spadku - odpowiedzialność za te długi z całego majątku spadkobiercy:

a) w razie prostego przyjęcia spadku - spadkobierca odpowiada za długi spadkowe bez ograniczenia (nieograniczona odpowiedzialność za długi);

b) w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza - spadkobierca odpowiada za długi tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (ograniczona odpowiedzialność za długi - z wyjątkiem gdy spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nie istniejące długi (wtedy nie ma ograniczenia odpowiedzialności za długi),

[przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza - gdy spadkobierca złożył oświadczenie, oraz gdy nie złożył oświadczenia, lecz (1) spadkobierca jest osobą fizyczną, która nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych bądź istnieją podstawy do jego całkowitego ubezwłasnowolnienia (art. 1015 § 2 kc), (2) spadkobierca jest osobą prawną (art. 1015 § 2 kc), (3) jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1016 kc), (4) jeżeli spadkobiercą z mocy ustawy jest Skarb Państwa lub gmina (art. 1023 kc]

3. odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów i poleceń ograniczona jest zawsze do wartości stanu czynnego spadku (art. 1033 kc),

4. współspadkobiercy do chwili działu spadku odpowiadają solidarnie za długi spadkowe. Gdy jeden spełnił świadczenie to może żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach odpowiadających wielkości ich udziałów Od chwili działu spadku odpowiadają w stosunku do wielkości udziałów (art. 1034 kc).

Umowy dotyczące spadku (art. 1047-1057 Kc)

Zgodnie z art. 1047 kc generalnie umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna - wyjątki określa ustawa.

1. Zrzeczenie się dziedziczenia:

1. to umowa zawarta za życia spadkodawcy w formie aktu notarialnego między spadkodawcą a spadkobiercą, który zrzeka się dziedziczenia po spadkodawcy,

2. jeżeli umowa nie stanowi inaczej, zrzeczenie obejmuje też zstępnych zrzekającego się,

3. zrzekającego (i jego zstępnych, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia) traktuje się tak jakby nie dożył otwarcia spadku,

4. umowa nie może być zaskarżona przez wierzycieli zrzekającego (przy odrzuceniu spadku to możliwe art. 1024 kc),

5. uchylenie zrzeczenia się dziedziczenia może nastąpić umową w formie aktu notarialnego zawartą między zrzekającym się, a tym po kim zrzeczono się dziedziczenia art. 1050 kc).

2. Umowa o zbycie spadku:

1. to umowa, w której spadkobierca, który przyjął spadek zbywa ten spadek w całości lub części,

2. umowa o zbycie spadku np. przez umowę sprzedaży, darowizny, zamiany lub inna umowa zobowiązująca do zbycia spadku przenosi spadek na nabywcę, tzn. wywołuje skutek rozporządzający, chyba że strony postanowiły inaczej - to umowa przyczynowa (kauzalna),

3. umowa zobowiązująca do zbycia spadku oraz umowa przenosząca spadek (rozporządzająca) muszą być zawarte w formie aktu notarialnego,

4. przejście spadku lub jego części ułamkowej na nabywcę ma charakter następstwa pod tytułem ogólnym art. 1053 kc - nabywca spadku wstępuje w prawa i obowiązki spadkobiercy, w takim w zakresie w jakim przysługiwały one zbywcy,

5. nabywca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe w takim zakresie jak zbywca, a ich odpowiedzialność względem wierzycieli jest solidarna,

6. w braku odmiennej umowy nabywca odpowiada wobec zbywcy za to, że wierzyciele nie będą żądali spełnienia od niego świadczeń na zaspokojenie długów spadkowych,

7. spadkobierca nie odpowiada w razie zbycia spadku z tytułu rękojmii za wady fizyczne i prawne poszczególnych przedmiotów należących do spadku - ale odpowiada za wady przedmiotu zbycia jako całości,

8. korzyści i ciężary związane z przedmiotami należącymi do spadku, jak również niebezpieczeństwo ich przypadkowej utraty lub uszkodzenia przechodzą na nabywcę z chwilą zawarcia umowy o zbycie, chyba że umowa stanowi inaczej,

9. zbywca spadku zobowiązany jest do wydania tego, co wskutek zbycia, utraty lub uszkodzenia przedmiotów należących do spadku zostało uzyskane w zamian tych przedmiotów albo jako naprawienie szkody, a jeżeli zbycie spadku było odpłatne, także do wyrównania ubytku wartości powstałego przez zużycie lub rozporządzenie nieodpłatne przedmiotami należącymi do spadku (art. 1054 § 1 kc),

10. zbywca może żądać od nabywcy zwrotu wydatków i nakładów poczynionych na spadek (art. 1054 § 2 kc).

24

---