Koncepcje zarządzania bezpieczeństwem pracy
W obszarze zarządzania bezpieczeństwem wyróżnia się dwie koncepcje:
tradycyjne podejście do bhp,
systemowe podejście do bhp.
Rysunek 1. Tradycyjne podejście do zarządzania bezpieczeństwem pracy
Źródło: Rahimi M., „Merging strategic safety, health and environment into total quality management”,1995.
Tabela 1. Hierarchia poziomów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy
Poziom |
Motywacja działania |
Rodzaj działania |
Typowa metoda oceny |
Typowa metoda szkolenia |
Typowe cele bhp |
Rezultaty osiągane w obszarze bhp |
I |
strach |
bierne |
tylko inspekcje instytucji nadzorujących |
tylko kursy podstawowe |
unikać kar i grzywien |
Niepełna zgodność, wyniki gorsze od średnich |
II |
kara |
reaktywne |
analiza dokumentacji, inspekcje |
kursy, instruowanie i sprawdzanie |
unikać niezgodności |
Pełna zgodność, brak poprawy, wyniki średnie |
III |
nagroda |
aktywne - zrozumienie i zaufanie |
obserwacja stanowisk pracy, audity systemu |
dokładne instruowanie i wspieranie |
wykonywać wszystkie prace poprawnie |
Prawidłowe zachowanie, wyniki lepsze niż średnie |
IV |
motywacja wewnętrzna |
proaktywne pasja i |
przeglądy i wywiady, wyniki pracy |
na podstawie przykładów, samouczenie |
zero wypadków, najlepsze metody |
Ciągła poprawa, przywództwo, wyniki znakomite |
Źródło: Weinstein M. H., „Total Quality Safety Management and Auditing”, 1997.
I poziom - obejmuje większość małych i średnich przedsiębiorstw,
II poziom - obejmuje większość dużych i część średnich przedsiębiorstw,
III poziom - praktyki stosowane w nielicznych przedsiębiorstwach, zazwyczaj na podstawie wymagań lub wytycznych określanych w dokumentach normatywnych,
IV poziom - nie funkcjonuje w polskich przedsiębiorstwach - ewentualnie funkcjonują tylko wybrane jego elementy.
W oparciu o analizę przepisów Niczyporuk wyróżnia trzy etapy wprowadzania elementów zarządzania bezpieczeństwem:
1 etap do 1995 roku - wprowadzenie filozofii jakości do problematyki bezpieczeństwa, pierwsze informacje na ten temat,
2 etap lata 1996-2000 - pojawienie się norm opisujących systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy: BS 8800, PN-N-18000 itp., oraz wdrażanie systemów w zakładach pracy,
3 etap od 2001 roku - oczekiwanie związane z oceną dotychczasowej działalności i uzyskanych efektów.
Zasady Petersena:
poprawy bezpieczeństwa nie mierzy się wskaźnikami wypadkowości,
bezpieczeństwo to system - a nie program,
techniki statystyczne wspomagają ciągłe doskonalenie,
badanie przyczyn wypadków należy przeorganizować ,
kontrole procesów należy dokonywać w oparciu o narzędzia i techniki statystyczne,
największy nacisk należy położyć na doskonalenia procesów,
motywować poprzez nagrody pracowników, którzy zidentyfikują niebezpieczne wydarzenia, sytuacje,
konieczny jest udział pracowników w analizie problemów i podejmowaniu decyzji z zakresu bezpieczeństwa pracy,
należy stosować rozwiązania ergonomiczne na stanowisku pracy,
należy wyeliminować błędy ludzkie poprzez likwidację „luk” w systemie, kontrole.
Zmianie ulega cel
Zmienia się filozofia podejścia
Zmienia się rozumienie podstaw systemu
Zmienia się obszar działania
Zmienia się rozumienie kto i w jakim zakresie
odpowiada za bezpieczeństwo
Zmienia się rola wskaźników bezpieczeństwa pracy
Zmienia się charakter działań w zakresie
bezpieczeństwa pracy
Rysunek 2. Obszar działania nowoczesnego systemu zarządzania bezpieczeństwem
Źródło: Karczewski J., „Safety management - the role and importance of risk assessment”, 2002.
Normalizacja systemów zarządzania bezpieczeństwem pracy
Normalizacja na forum międzynarodowym
Rysunek 3. Model zintegrowanej jakości i bezpieczeństwa
Źródło: Deacon A., „The role of safety in total quality management”, 1994.
W roku 1996 została ustanowiona pierwsza na świecie norma krajowa odnosząca się do systemów zarządzania bhp. Była nią norma BS 8800, opublikowana przez Brytyjską Organizację Normalizacyjną BSI (British Satndards Institution).
Podobne normy krajowe opracowano i ustanowiono również w innych krajach. Należy tu przede wszystkim wymienić:
NPR 5001:1997 - normę holenderską - „Przewodnik do systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy”,
AS/NZS 4804:1997 - normę wydaną przez australisjko-nowozenladzki Komitet Techniczny - „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne dotyczące zasad, systemów i technik wspomagających”,
UNE 81900:1996 - eksperymentalną normę hiszpańską - „Zapobieganie ryzyku zawodowemu. Ogólne zasady wdrażania systemu zarządzania i zapobiegania ryzyku”.
Zagraniczne dokumenty prawne dotyczące systemów zarządzania bhp
„Wytyczne dobrowolnych programów zarządzania bhp” (1989) - wydane przez Amerykańską Inspekcję Bezpieczeństwa i Higieny Pracy OSHA (Occupational Safety and Helth Administraction),
„Wewnętrzna kontrola środowiska pracy” (1996)- w Szwecji Rozporządzenie Państwowej Rady Ochrony Pracy
„Wytyczne do systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy” - (1999) - w Japonii Rozporządzenie Ministra Pracy
„Wytyczne projektowania, wdrażania i integracji SZ BHP” - (1997) - Bawarskie Ministerstwo Pracy, Spraw Społecznych, Rodziny, Kobiet i Zdrowia
Inne normy:
ISA 2000 -„Wymagania systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy z wytycznymi ich stosowania" - stosowany przez SGS Yarsley ICS
SafetyCert - „Norma Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy” - stosowana przez Bureau Veritas.
SA 8000: 1997 - „Odpowiedzialność społeczna” - opracowana przez prywatną organizację CEPAA (Council on Economic Priorites Accreditation Agency)
ISRS - International Safety rting System” - Det Norske Veritas
14 różnych instytucji certyfikujących i normalizacyjnych oraz firm konsultingowych, zarówno prywatnych jak i państwowych, reprezentujących różne kraje i międzynarodowe systemy certyfikacji, utworzyło Konsorcjum pod przewodnictwem BSI (Brytyjska Organizacja Normalizacyjna), w 1999 roku, którego celem było stworzenie serii międzynarodowych dokumentów normatywnych OHSAS (Occupational Health and Safety Assessment Scheme):
OHSAS 18001:1999 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Specyfikacje”
OHSAS 18002:1999 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy - Wytyczne do wdrażania OHSAS 18001”
Normalizacja systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w Polsce
normy zakładowe
program EVISA (Evaluation and Improvement of Safety Management) „Ocena i poprawa zarządzania bezpieczeństwem pracy. W ramach projektu EVISA przedsiębiorstwa wdrażały SZ BHP na bazie narzędzia ISRS (International Safety Rating System)
powołanie 26 lutego 1998 roku Normalizacyjnej Komisji Problemowej ds. Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy
sklad NKP ABB „Elta” (1),
Biuro Polskiego Komitetu Normalizacyjnego (1),
Centralny Instytut ochrony Pracy (2),
Fabryka Lin i Drutu „Drumet” (1),
Główny Instytut Górnictwa (1),
Huta „Częstochowa” (1),
Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej (1),
NSZZ „Solidarność” (1),
Państwowa Inspekcja Pracy (1),
Stocznia Szczecińska (1),
Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Hutniczego (1),
Wyższy Urząd Górniczy (1),
Zakłady Azotowe „Tarnów” (1).
Prace normalizacyjne Normalizacyjnej Komisji Problemowej
PN-N-18001 - lipiec 1999 roku „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania”.
PN-N-18002 - styczeń 2000 roku „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do
oceny ryzyka zawodowego”
PN-N-18004 - lipiec 2001 roku „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne.”
Przedsiębiorstwa wdrażające system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy mogą poddać się certyfikacji - będącej obiektywną oceną wdrożonego systemu, przeprowadzoną przez niezależną firmę.
Obecnie w Polsce funkcjonują trzy rodzaje certyfikatów:
Certyfikat ISRS - określający poziom wdrożonego systemu w skali od 1 do 10,
Certyfikat na zgodność z normą OHSAS 18001,
Certyfikat na zgodność z normą PN-N-18001.