JEDZENIE

• pokarm służący podtrzymywaniu życia

• czynność mająca na celu zaspokojenie podstawowej potrzeby biologicznej

Funkcje

• biologiczne - utrzymywanie organizmu przy życiu

• psychologiczne - zaspokajanie różnych potrzeb: pragnienie miłości, bezpieczeństwa, aprobaty, aktywności (jedzenie z nudy), pomaga w radzeniu sobie z przykrymi emocjami, napięciami i stresem, może być formą wyrażania szacunku, sympatii, miłości

• światopoglądowe - dobór pokarmów i sposób przygotowania jako wyraz poglądów (wegetarianizm) lub wierzeń religijnych

• społeczne - nawiązywanie i podtrzymywanie relacji międzyludzkich

• kulturowe - zdobywanie pożywienia jako cel poruszający rozwój cywilizacji; sztuka kulinarna; estetyka jedzenia

• ekonomiczne - produkt przeznaczony do reklamy, sprzedaży i konsumpcji.

UZALEŻNIENIE

DSM - IV:

zaburzenia odżywiania: zespoły anorexia nervosa, bulimia nervosa

zaburzenia odżywiania nieklasyfikowane inaczej, m.in. zespół gwałtownego objadania się, otyłość, ortoreksja

1. Anoreksja

Kryteria występowania anorexia nervosa wg DSM IV

1. odmowa utrzymania ciężaru ciała na lub powyżej granicy wagi minimalnej dla wieku i wzrostu (np. odchudzanie w celu zachowania ciężaru ciała o 15% niższego niż przewidywany lub nieprzybieranie na wadze w okresie wzrostu powodujące, że ciężar ciała jest o 15% niższy niż powinien)

2. intensywny lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością mimo utrzymującej się niedowagi

3. zaburzenia sposobu doświadczniania własnej wagi i kształtu, ich nadmierny wpływ na samoocenę, zaprzeczanie znaczeniu nisskiej masy ciała

4. u kobiet dojrzałych płciowo zatrzymanie menstruacji, tzn. nieobecność przynajmniej 3 kolejnych cykli menstruacyjnych

Anoreksja jako zespół uzależnienia od czynności związanych z jedzeniem

Kryteria uzależnienia	Zachowanie
Silna potrzeba podejmowania określonych zachowań	Przymus drastycznego ograniczania spożywanych pokarmów przymus podejmowania czynności w celu spadku wagi
Tolerancja	Ciągłe obniżanie progu wagowego - „wagi idealnej” zmniejszanie ilości przyjmowanego pokarmu
Objawy odstawienia	Złe samopoczucie fizyczne i psychiczne po zwiększeniu ilości zjadanego pokarmu
Utrata kontroli nad zachowaniem zw z odżywianiem się	Niemożność powstrzymania się od redukcji masy ciała utrata zdolności do odróżnienia diety racjonalnej od zachowań destrukcyjnych przekroczenie granicy odchudzania bezpiecznego dla zdrowia
Odczuwanie potrzeby zaprzestania podejmowania określonych czynności	Stosowanie mechanizmu zaprzeczania chorobie, brak poczucia konieczności zmiany po uświadomieniu sobie zagrożeń dla zdrowia nieskuteczne próby powrotu do „normalnego” jedzenia
Większa część czasu poświęcana na czynności zw z jedzeniem	Obsesyjne myślenie o wadze ciała i jedzeniu rytuały zw z jedzeniem planowanie i organizowanie posiłków dla rodziny poświęcanie czasu na ćwiczenia i inne sposoby redukowania wagi
Porzucenie lub ograniczenie innych aktywności	Początkowo dobre funkcjonowanie w rolach zawodowych, tendencja do perfekcji na skutek zaburzeń somatycznych stopniowa utrata zdolności do podejmowania i wypełniania zadań i obowiązków
Kontynuacja zachowań mimo świadomości szkód	Osoba kontynuuje zachowania nastawione na redukcję masy ciała mimo świadomości szkód psychicznych, somatycznych, społecznych

2. Bulimia

kryteria diagnostyczne:

1. powtarzające się epizody gwałtownego objadania się, charakteryzujące się:

• jedzeniem w krótkim czasie ilości jedzenia, która dla większości ludzi jest zdecydowanie za duża by zjeść ją w tym czasie i podobnych okolicznościach

• poczuciem braku kontroli nad jedzeniem w trakcie epizodu

• stosowaniem nawracających nieprawidłowych zachowań kompensacyjnych służących zapobieżeniu wzrostowi wagi ciała, takich jak:

• prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających, moczopędnych, lewatyw i innych, poszczenie, intensywne ćwiczenia fizyczne

• epizody objadania się i nieprawidłowe zachowania kompensacyjne występują przeciętnie dwa razy na tydzień przez 3 miesiące

• samoocena jest wyznaczona głównie przez kształt i wagę ciała

• zaburzenie nie występuje w przebiegu anorexia nervosa

UWAGA: prowokowanie wymiotów nie jest konieczne do zdiagnozowania bulimii, to tylko jedno z możliwych zachowań kompensacyjnych

Bulimia jako zespół uzależnienia

Kryteria uzależnienia
Silna potrzeba podejmowania określonych zachowań	Przymus napadowego objadania się przymus zachowań redukujących masę ciała
Tolerancja	Zwiększanie częstotliwości napadów nasilanie zabiegów kompensacyjnych
Objawy odstawienia	Uczucie ciężaru i bólu żołądka po posiłku przy chęci powstrzymania się od wymiotów
Utrata kontroli nad zachowaniem zw z odżywianiem się	Utrata kontroli nad ilością i jakością przyjmowanych w trakcie napadu pokarmów
Odczuwanie potrzeby zaprzestania podejmowania określonych czynności	Występuje świadomośc choroby próbu kontroli nad posiłkami prowadzą do nasilenia zaburzeń
Większa część czasu poświęcana na czynności zw z jedzeniem	Obsesyjne myślenie o wadze i jedzeniu organizowanie napadu objadania oddawanie się czynności jedzenia czas poświęcony na zabiegi kompensacyjne
Porzucenie lub ograniczenie innych aktywności	Zaniedbywanie obowiązków absencja w pracy na skutek złego samopoczucia po epizodzie objadania
Kontynuacja zachowań mimo świadomości szkód	Osoba kontynuuje zachowania nastawione na redukcję masy ciała mimo świadomości szkód psychicznych, somatycznych, społecznych

ZABURZENIA ODŻYWANIA NIEZAKWALIFIKOWANE INACZEJ

nie spełniają kryteriów żadnego z specyficznych zaburzeń jedzenia

1. Zespół gwałtownego objadania się - zachowanie takie jak przy bulimii, ale brak zachowań kompensacyjnych; jedzenie w celu zredukowania napięcia

2. Ustne wydalanie - duże ilości pokarmu są regularnie żute i wypluwane bez połykania

3. Zespół jedzenia nocnego - nieodparta potrzeba jedzenia w nocy, jedzenie odbywa się w stanie półprzytomności

4. Wilczy apetyt na słodycze - ataki nieodpartej ochoty na słodycze (najczęściej dot. osób pobudliwych i niespokojnych)

5. Odżywianie się przez podjadanie, chrupanie, inaczej „chaos, anarchia żywieniowa” - rezygnacja z planowych, wspólnych posiłków na rzecz jedzenia małych porcji w krótkim czasie produktów nie wymagających przygotowania.

OTYŁOŚĆ

• stan patologicznego zwiększenia ilości tkanki tłuszczowej w organizmie

• nadwaga =/= otyłość, np. ciężarowcy - zwiększenie masy ciała wynika z rozrostu tkanki mięśniowej

Otyłość jako zespół uzależnienia

Kryteria uzależnienia	Zachowanie
Silna potrzeba podejmowania określonych zachowań	Przymus objadania się, niemożność powstrzymania od jedzenia produktów wysokokalorycznych
Tolerancja	Zwiększanie ilości i kaloryczności posiłków nasilenie napadów żarłoczności
Objawy odstawienia	Ograniczenie lub powstrzymanie się od jedzenia powoduje uczucie głodu, bóle żołądka, zmęczenie, niepokój, napięcie, rozdrażnienie, depresję
Utrata kontroli nad zachowaniem zw z odżywianiem się	Utrata kontroli nad ilością i jakością zjadanych pokarmów
Odczuwanie potrzeby zaprzestania podejmowania określonych czynności	Świadomość istnienia zaburzenia podejmowanie prób odchudzania się i kontroli nad ilością i jakością zjadanych pokarmów, które najczęściej prowadzi paradoksalnie do zwiększenia masy ciała
Większa część czasu poświęcana na czynności zw z jedzeniem	Częste myślenie o jedzeniu planowanie i organizowanie posiłków, gromadzenie zapasów oddawanie się czynności jedzenia
Porzucenie lub ograniczenie innych aktywności	Zaniedbywanie obowiązków, gorsza efektywność ze względu na męczliwość absencje w pracy ze względu na konieczność leczenia schorzeń - skutków otyłości
Kontynuacja zachowań mimo świadomości szkód	Osoba kontynuuje zachowania prowadzące do wzrostu masy ciała mimo świadomości szkód psychicznych, somatycznych, społecznych

ORTHOREXIA NERVOSA, jedzenie korektywne

• obsesja na punkcie zdrowego odżywiania - skrajne i sztywne dokonywanie podziału na jedzenie dobre (nisko przetworzone) i złe

• zdrowe odżywianie jest sprawą najważniejszą w życiu, na dalszy plan schodzi rodzina i praca

• myślenie, ze przyjęty sposób odżywiania jest kluczem do szczęścia i receptą na problemy, przestrzeganie diety doprowadza do pozytywnej samooceny i poczucia wyższości

ROZPOWSZECHNIENIE ZABURZEŃ:

1. Anoreksja i bulimia:

• anoreksja <1% kobiet 15 - 30 lat

• bulimia 2% kobiet 15 - 30 lat

• 90 - 95% zachorowań wśród kobiet

• związek zaburzeń z zawodami, w których ważny jest wygląd i waga, zarówno wśród mężczyzn jak i kobiet

• zespoły uwarunkowane kulturowo - występują w krajach wysoko rozwiniętych, dot. białych kobiet

2. Nadwaga i otyłość

• od 1997 epidemia światowa wg WHO

• co druga osoba w Polsce ma nadwagę lub cierpi na otyłość

• przewaga kobiet otyłych i mężczyzn z nadwagą

• otyłość częstsza wśród osób o niskim statusie ekonomicznym, odsetek osób otyłych wzrasta z wiekiem.

CZYNNIKI UZALEŻNIENIA OD ODŻYWIANIA SIĘ

Wieloczynnikowy model w etiologii zaburzeń odżywiania: rozpatrywanie zaburzeń odżywiania na płaszczyznach:

a) biologicznej;

b) indywidualnej;

c) rodzinnej;

d) społeczno-kulturowej.

1. Uwarunkowania anoreksji i bulimii

a) płaszczyzna biologiczna: uwarunkowania genetyczne, wrodzone zaburzenia funkcjonowaniu podwzgórza i przysadki, zmiany organiczne w układzie nerwowym, zaburzenia w działaniu transmiterów mózgowych w ośrodku głodu i sytości; współwystępowanie bulimii i depresji.

b) płaszczyzna indywidualna:

ANOREKSJA:

niektórzy badacze uważają, że podłożem anoreksji są zaburzenia osobowości, a zaburzenia odżywiania są do nich wtórne. Obraz osobowościowy anorektyka:

• nierealistyczny obraz siebie;

• trudności z rozpoznawaniem bodźców płynących z ciała;

• brak poczucia efektywności własnego działania;

• perfekcjonizm (obsesyjny)

• przywiązywanie dużej wagi do osiągania wyników;

• nadmierny samokrytycyzm, negatywne ustosunkowanie do siebie;

• potrzeba sukcesu i kontroli (nadmierna);

• trudności w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych;

• chwiejność emocjonalna;

• tendencje depresyjne.

Psychologia poznawczo-behawioralna: zaburzenia odżywiania - rezultat społ. uczenia się w połączeniu z biologicznymi predyspozycjami..

BULIMIA

Odróżnia ją od anoreksji:

Świadomość zaburzenia, braku kontroli; brak poczucia sukcesu spowodowany nasilaniem się zachowań impulsywnych (np.jedzenia).

c) płaszczyzna rodzinna

ANOREKSJA: Rola systemu rodzinnego: SPRZYJA on powstawaniu objawów zaburzeń i PODTRZYMUJE objawy choroby (oczywiście wtedy, kiedy system jest w pewien sposób zaburzony).

• Zatarcie granic wewnętrznych, indywidualnych, brak hierarchii (-> niejasne role): zanik prywatności i wikłanie dziecka w sprawy innych -> trudności w określeniu własnej tożsamości. Jedyny obszarem wolności dla anorektyka: przestrzeń własnego ciała!!! Nad nim stara się sprawować kontrolę.

Zmiany w wyglądzie/zachowaniu osoby (anorektyka) -> sygnał dla innych członków rodziny, aby sprawować nad tą słabą osobą jeszcze większą kontrolę -> podtrzymani i nasilenie objawów zaburzenia (PRZYCZYNOWOŚĆ CYRKULARNA)

BULIMIA: podobne rodziny do rodzin z anorektykiem; w przeciwieństwie jednak do rodziny z anorektykiem: sposób rozwiązywania konfliktów jest BURZLIWY.

3 typy rodzin osoby z bulimią: perfekcyjne, chaotyczne, nadopiekuńcze.

d) płaszczyzna społeczno-kulturowa

Powszechne akcentowanie jak ważny jest wygląd kobiety.

2. Uwarunkowania otyłości

Zwiększone spożycie pokarmów; zmniejszone zużycie energii (mniej ruchu), niski poziom podstawowej przemiany materii => OTYŁOŚĆ

• Czynniki somatyczne/biologiczne

- Skłonność do zwiększenie masy ciała z wiekiem u większości ludzi.

- genetyczne uwarunkowania: istnieje gen, który stymuluje komórki tłuszczowe do wydzielania LEPTYNY (która to leptyna „informuje” mózg o zużyciu energii, co pozwala regulować ilość przyjmowanego pożywienia). Osoby z otyłością są niewrażliwe na działanie leptyny.

- Otyłość może być dziedziczna. Właściwie nie otyłość, a predyspozycje organizmu do tycia.

• Czynniki psychospołeczne

- wzorce zachowań z domu rodzinnego, nawyki żywieniowe; mity: pulchne dziecko = zdrowe dziecko; trudności w życiu dorosłym do zmiany nawyków żywieniowych: trzeba je kształtować już u dzieci!!!

- błędy żywieniowe: przejadanie się, niewłaściwy układ jakościowy pokarmów

Model psychosomatyczny:

- hipoteza „fałszywego głodu” jako reakcji na stres

- jedzenie jako droga do uniknięcia zagrożenia (głodu)

- niewłaściwe interpretowanie płaczu dziecięcego (jako głodu) => dziecko nie potrafi potem odróżnić doznań emocjonalnych od stanu łaknienia.

Podejście poznawczo-behawioralne:

- uczenie się (objadania) => powstawanie otyłości; nagradzanie dzieci JEDZENIEM (np. słodyczami) -> społeczny przekaz dotyczący nawyków żywieniowych (złych w dodatku).

- złe nawyki (brak ruchu)

- zewnątrzsterowność - zależność cyrkularna: pociesznie się jedzeniem - otyłość - negatywny odbiór społeczny - obniżone poczucie własnej wartości, negatywne emocje - pociesznie się jedzeniem.

• Czynniki społeczno-kulturowe

Otyłość - „epidemia” naszych czasów

- zmieniają się warunki życia człowieka

- biologia ewolucyjna: dobór naturalny preferował osobniki z genami, które odpowiadały za magazynowanie tłuszczu po każdym posiłku i umożliwiały przetrwanie (naszym przodkom zacnym) okresu głodu.

- mass media: propagowanie szczupłej sylwetki, ALE zachęta do spożywania słodyczy, chipsów etc…

- otyłość bardziej zaznacza się u osób z niższych warstw społecznych, z niższym wykształceniem.

KONSEKWENCJE UZALEŻNIENIA OD JEDZENIA

1. SKUTKI ANOREKSJI PSYCHICZNEJ

1. skutki somatyczne:

niedożywienie organizmu => zaburzenia w funkcjonowaniu narządów wewn. oraz zmiany w przebiegu procesów fizjologicznych; objawy wyniszczenia układów: sercowo-naczyniowego, pokarmowego, rozrodczego, zmiany dermatologiczne.

2. skutki psychiczne

Początki: „kontrola” nad ciałem -> wzrost poczucia bezpieczeństwa i poczucia własnej wartości -jest to pozytywne wzmacnianie zachowań głodzenia się i zarazem jest to czynnikiem uzależniającym

c) skutki społeczne

Izolowanie się od rodziny, czesterze konflikty z innymi, ograniczenie/ niemożność pełnienia ról społecznych.

TRWAŁY DEFEKT ANOREKTYCZNY

2. SKUTKI BULIMII PSYCHICZNEJ

1. skutki somatyczne:

• Powikłania po wymiotach

• Zaburzenia po stosowaniu diuretyków i środków przeczyszczających

• b) skutki psychiczne:

poczucie podporządkowania swojego życia jedzeniu, osamotnienie i poczucie izolacji, niska samoocena, zmienność nastrojów (przygnębienie),

c) skutki społeczne:

unikanie sytuacji społecznych, trudności w pełnieniu ról społecznych (ze względu na powikłania medyczne).

3. SKUTKI OTYŁOŚCI

a) skutki somatyczne

Wszelkiego rodzaju choroby.

b) Skutki psychiczne:

obniżenie nastroju (przewlekłe), dręczące myśli o jedzeniu, izolowanie się, poczucie osamotnienia, bierność.

c) Skutki społeczne

osłabienie kontaktów międzyludzkich, negatywny odbiór społeczny, trudności w znalezieniu partnera życiowego, ze znalezieniem pracy, utrudnienia w pełnieniu ról społecznych (ze względów med., trudności z poruszaniem się).

Skutki otyłości dla dzieci:

- Większe ryzyko bycia otyłym w dorosłości, opóźnienia w rozwoju motorycznym,

- odrzucenie, bycie osamotnionym obniżone poczucie własnej wartości, brak akceptacji otoczenia, spadek nastroju.

PROFILAKTYKA ZABURZEŃ ZWIĄZANYCH Z JEDZENIEM

1. Zapobieganie zaburzeniom odżywiania się

Profilaktyka pierwotna: I rzędu (skierowana to wszystkich ): kształtowanie umiejętności radzenia sobie ze stresem, r-j twórczego myślenia, budowanie stabilnego obrazu siebie, uczenie budowania relacji z ludźmi.

Profilaktyka II rzędu (osoby, u których jest ryzyko powstania zaburzenia)

Profilaktyka III rzędu (osoby z zaburzeniami): uświadomienie osobie jej stanu jako choroby, sprawienie, aby chciała przyjąć fachową pomoc.

Leczenie anoreksji: przebiega na 3-ch płaszczyznach:

- Przeciwdziałanie stanom zagrożenia życia;

- Działania mające na celu przyrost masy ciała;

- Farmakoterapia wspomagająca.

Leczenie bulimii:

Utrzymanie prawidłowej masy ciała przy zmianie nawyków żywieniowych, leczenie powikłań i objawów towarzyszących.

Leczenie otyłości: Cel główny: spadek masy ciała; zmiana na trwałe nawyków żywieniowych.

8

---