Bezrobocie na wsi

Bezrobocie stało się trwałym elementem rzeczywistości społecznej w Polsce. Jest to spodziewany efekt transformacji systemowej, polegającej na przejściu od gospodarki planowanej centralnie do rynkowej. Zjawisko to zaskoczyło jednak swoimi rozmiarami nie tylko samych bezrobotnych, ale także urzędy pracy, pracodawców, lokalne władze. Właściwie nikt nie był przygotowany do działań nastawionych na ograniczenie rozmiarów i skutków tego zjawiska. Wierzono, że bezrobocie będzie miało przejściowy charakter. Z upływem czasu optymizm jednak był coraz mniejszy. Strach przed bezrobociem wyraźnie rośnie i coraz bardziej jest widoczna determinacja ludzi w walce o miejsca pracy.

W Polsce z rolnictwa żyje ok. 20% mieszkańców, a wytwarza ono ok. 6% PKB, bezrobotni na wsi stanowią ponad 40% ogółu bezrobotnych. Najgorsza sytuacja pod względem skali bezrobocia wiejskiego istnieje na większości obszaru dawnego Centralnego Okręgu Przemysłowego. Odpływ migracyjny ze wsi jest minimalny; praktycznie ukształtował się i działa mechanizm odtwarzania się bezrobocia ukrytego.

Demograficznie polskie rodziny rolnicze są podobne do niemieckich (pod względem średniej wielkości, dzietności, struktury wieku). Natomiast ogromna większość polskich rodzin chłopskich i ich gospodarstw odróżnia się od niemieckich w dziedzinie technicznego wyposażenia, koncentracji areału (wielkie rozdrobnienie), metod wytwarzania, specjalizacji produkcji, kooperacji z bankami, a także pod względem realnej skali pomocy państwa (również w postaci środków unijnych). Wieś i małe miasteczka mogłyby wchłonąć duże zasoby siły roboczej, gdyby istniały i rozwijały tam swoją działalność podmioty gospodarcze. Tymczasem polskie rolnictwo charakteryzuje się rozdrobnioną strukturą agrarną, dominującą rolą rodzinnych gospodarstw rolnych oraz nadmiernym zatrudnieniem.

W latach dziewięćdziesiątych zjawisko bezrobocia dotknęło mieszkańców wsi głównie w wyniku:

• likwidacji PGR-ów,

• redukcji zatrudnienia w zakładach państwowych obejmującej w pierwszym rzędzie ludność dwuzawodową, tzw. chłopo-rolników,

• likwidacji wielu nierentownych, państwowych i spółdzielczych zakładów pracy na wsi zajmujących się obsługą rolnictwa (np. Spółdzielnie Kółek Rolniczych, Samopomoc Chłopska).

W Polsce obszar wiejski definiuje się jako terytorium pozostające poza granicami administracyjnymi miast, odmiennie niż w Unii Europejskiej, gdzie o podziale decydują gęstość zaludnienia.

W 1999r. na 38.653,6 tys. mieszkańców w Polsce 14.759,4 tys. osób to ludność wiejska. Zamieszkuje ona w 56.803 miejscowościach wiejskich (w tym, 42.782 wsie i 14.021 kolonii i osad). Liczba mieszkańców miejscowości wiejskich jest bardzo zróżnicowana.

• 15% liczy mniej niż 100 mieszkańców,

• blisko 66% od 100 do 500 mieszkańców,

• prawie 13% od 500 do 1000 mieszkańców,

• tylko 6% powyżej 1000 mieszkańców.

Na łączną liczbę 2486 gmin, 1606 to gminy wiejskie, a 564 gminy miejsko-wiejskie. Polska cechuje się stosunkowo niskim przeciętnym zagęszczeniem ludności wynoszącym 124 osoby/km ² .

Ludność wiejska posiada niższy poziom wykształcenia niż ludność zamieszkała w miastach. Większa liczba ludności wiejskiej legitymuje się wykształceniem zawodowym lub tylko podstawowym niż mieszkańców miast. Niski poziom wykształcenia, obok niekorzystnego wpływu na tempo modernizacji rolnictwa, zmniejsza możliwości szerszego rozwinięcia pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi jako alternatywnego źródła zatrudnienia dla występujących nadwyżek siły roboczej. Ograniczony dostęp młodzieży wiejskiej do systemu kształcenia, w latach transformacji systemowej utrudnił się na skutek wzmocnionego oddziaływania barier finansowych, a także braku motywacji do kształcenia, spadku aspiracji edukacyjnych. Niedostatek wykwalifikowanych kadr i niski poziom wykształcenia ludności wiejskiej ogranicza znacząco jej mobilność zawodową stając się jedną z przeszkód awansu cywilizacyjnego wsi.

Tymczasem udział młodzieży wiejskiej w kształceniu ponadpodstawowym szczególnie na poziomie wyższym, ulega zmniejszeniu. Reforma edukacyjna, która wprowadziła trzystopniowy system kształcenia, może proces ten pogłębić. W przyszłości młodzież pochodząca ze wsi będzie miała większe trudności z uzyskaniem miejsca pracy, powiększając zbiorowość bezrobotnych, a jej mobilność zawodowa z konieczności będzie mocno ograniczona.

Miejskie rynki pracy obecnie ani w dającej się przewidzieć przyszłości nie będą w stanie przyjąć napływu siły roboczej uwalnianej z rolnictwa. Dlatego na terenach wiejskich powinny być tworzone miejsca pracy o charakterze pozarolniczym. W krajach Unii Europejskiej wśród ogółu mieszkańców wsi, którzy stanowią tam średnio 20-30% całej ludności, zdecydowana większość, bo ok.70-80% pracuje poza rolnictwem czerpiąc dochody pracy najemnej lub własnej działalności gospodarczej.

W Polsce wśród źródeł utrzymania ludności wiejskiej na pierwszy plan wysuwają się niezarobkowe źródła utrzymania, następnie praca najemna, a dopiero w trzeciej kolejności głównym źródłem utrzymani jest praca w gospodarstwie rolnym, które spełnia raczej funkcje socjalne, a ni zarobkowe. Sektor małych i średnich przedsiębiorstw jest na polskiej wsi słabo rozwinięty. W latach 1990-99 dało się zauważyć niewielkie tempo powstawania tych przedsiębiorstw, głównie w rejonach uprzemysłowionych oraz wzdłuż tras komunikacyjnych. Wspieranie przedsiębiorczości na terenach wiejskich następuje i będzie następować poprzez:

• zachęty dla inwestorów i przedsiębiorców,

• rozbudowany system gwarancji i poręczeń,

• specjalne traktowane inwestycji, które dodatkowo uzupełniają infrastrukturę techniczną,

• promocję wsi jako atrakcyjnego miejsca inwestowania,

• rozwój centrów przedsiębiorczości, rozwój doradztwa, w tym doradztwa ekonomiczno-finansowego dla osób podejmujących działalność gospodarczą,

• pożyczki, kredyty i dotacje na przedsięwzięcia tworzące nowe miejsca pracy,

• wpieranie „samo zatrudnienia”- mikropożyczki.

Na terenach wiejskich wspierana jest przede wszystkim działalność pozarolnicza, przetwórstwo rolno-spożywcze i marketing oraz turystyka wiejska.

Rozproszona sieć osadnicza i wynikające z tego wysokie koszty budowy infrastruktury na obszarach wiejskich w warunkach niskiej dochodowości z rolnictwa i wysokiego bezrobocia (rejestrowanego i ukrytego), brak dostępu do placówek kulturalnych, szkół - to główne przyczyny zaniedbań rozwoju wsi w porównaniu z miastami. Powoduje to trudniejsze warunki życia i pracy na wsi niż w mieście.

Współczynnik aktywności zawodowej w 2000r. na wsi wyniósł 58,2% (w mieście 55,8%). Od 1994 roku do1998 utrzymywała się spadkowa tendencja bezrobocia ludności wiejskiej. Spadek liczby osób bezrobotnych na wsi był mniejszy niż w miastach. W związku z tym występowała wyraźna tendencja do zwiększania się udziału bezrobotnej ludności wiejskiej w ogóle zarejestrowanych bezrobotnych. Bezrobocie na wsi zaczęło rosnąć systematycznie od 1999r.

Informacje dotyczące poziomu bezrobocia na wsi nie obejmują bezrobocia ukrytego. Szczególnym problemem polskiej wsi jest bezrobocie ukryte w rolnictwie indywidualnym, a więc wśród rodzin chłopskich. Aktualnie szacuje się, że ok.800 tys. osób mogłoby nie uczestniczyć w pracach rolniczych bez szkody dla wielkości produkcji rolnej. Na rozmiar rzeczywistego bezrobocia ma także wpływ praca w szarej strefie. Zjawisko to częściej występuje na wsi niż w mieście. Obejmuje na ogół nisko opłaconą działalność usługową, która pomaga uzupełnić dochody ludności wiejskiej, ale rozmiary bezrobocia ogranicza w niewielkim stopniu.

Bezrobocie na wsi koncentruje się wśród ludności nie posiadającej gospodarstw rolnych. Stopa bezrobocia ludności pozarolniczej jest znacznie wyższa niż ludności związanej z gospodarstwem rolnym.

Obejmuje ono przede wszystkim ludzi młodych. W 1999 roku wśród bezrobotnych mieszkańców wsi aż 37,9% było osób w wieku 19 lat, 27,5% osób do 25 roku życia.

Stopa bezrobocia w przypadku osób bezrobotnych w wieku 25-29 lat i 30-34 lata była wyższa wśród mieszkańców wsi, w przedziale wiekowym 35-44 lata kształtowała się na tym samym poziomie zarówno na wsi, jak i w mieście. W lepszej sytuacji w stosunku do mieszkańców miast znajdują się osoby w wieku powyżej 45 lat mieszkające na wsi. 17,5% bezrobotnych mieszkańców miast i 17,8% bezrobotnych na wsi znajduje się w wieku mobilnym.

Od 1997 roku systematycznie rośnie liczba osób nie posiadających prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Główną przyczyną zaprzestania pobierania zasiłku dla bezrobotnych przez mieszkańców wsi było wyczerpanie się uprawnień. Inną przyczyną zaprzestania otrzymywania zasiłku dla bezrobotnych osób, które były dotychczas bezrobotnymi, ale nabyły uprawnienia do zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego albo rozpoczęły szkolenie lub staż pracy.

Szacuje się, że od 150 tys. do 200 tys. byłych pracowników PGR-ów w dalszym ciągu pozostaje trwale lub okresowo bez pracy. Na polskiej wsi mamy do czynienia z nadmiarem siły roboczej w rolnictwie i brakiem miejsc pracy dla ludności nierolniczej. Nadmierne zatrudnienie w indywidualnych gospodarstwach rolnych łagodzi napięcia na rynku pracy, stwarza pewną osłonę socjalną. Ale zjawisko to opóźnia konieczną restrukturyzację rolnictwa i powiększa przestrzenne dysproporcje w rozwoju ekonomicznym i materialnych warunkach życia. Bezrobotni mieszkańcy wsi mają małe szanse na znalezienie zatrudnienia na lokalnych rynkach pracy. Funkcje nierentownych, państwowych i spółdzielczych zakładów pracy przejęły zakłady prywatne. Jednakże nie odtworzyły one wszystkich miejsc pracy. Na polskiej wsi nie ma popytu na pracę w sferze pozarolniczej, a trudna sytuacja mieszkaniowa w mieście nie sprzyja mobilności siły roboczej.

Niski poziom wykształcenia mieszkańców wsi stanowi główną barierę w uzyskaniu konkurencyjnej pozycji na rynku pracy. Dlatego ludność wiejska przyczynia się do wzrostu statystyk ludzi ubogich, często żyjących na kredyt.

Programy przeciwdziałaniu bezrobociu ludności wiejskiej

Działania na rzecz obszarów wiejskich dotyczą rolnictwa, ale nie mogą być utożsamiane wyłącznie z rolnictwem. Dlatego PAKT DLA ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH opiera się na następujących czterech powiązanych

ze sobą filarach:

1. Wspieranie rolnictwa i jego otoczenia.

2. Rozwój przedsiębiorczości i tworzenie pozarolniczych miejsc pracy.

3. Wspieranie kompleksowej polityki społecznej wobec wsi i rolnictwa i rozwój otoczenia cywilizacyjnego obszarów wiejskich.

4. Instytucjonalizm partnerstwa i dialogu społecznego w sprawach wsi i rolnictwa.

Drugi filar obejmuje m.in.: wspieranie małych przedsiębiorstw, rozwój doradztwa ekonomicznego i prawnego oraz placówek kształcenia ustawicznego, rozwój bazy turystycznej i agroturystyki, rozwój sieci usług i drobnej wytwórczości opartych na bazie kultury źródłowej wsi i infrastruktury zabytkowej obszarów wiejskich, pozyskiwanie inwestorów, także projekty infrastrukturalne.

Do inicjatyw trzeciego filaru należą m.in.: zwiększenie dostępności młodzieży wiejskiej do szkół, zwłaszcza wyższych, poprawa jakości nauczania na obszarach wiejskich, system stypendialny dla studentów wywodzących się ze wsi, poprawa jakości i dostępności opieki zdrowotnej.

Filar drugi i trzeci Paktu dla wsi będą realizowane w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich, opartej na doświadczeniach programów realizowanych w Unii Europejskiej i współfinansowanych z jej funduszy.

Potrzeby obszarów wiejskich są priorytetem kilku wieloletnich strategii i programów opracowanych przez rząd w porozumieniu z partnerami społecznymi na lata 2000-2006. Najważniejszymi dokumentami dla wsi i rolnictwa są: „Średniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich” przyjęta przez Radę Ministrów w kwietniu 1998r. oraz „Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa” przyjęta w lipcu 1999r.

Przedmiotem strategii opracowanych dla obszarów wiejskich jest przede wszystkim:

• wzrost zatrudnienia w sektorze pozarolniczym wsi:

• podniesienie poziomu edukacji na wsi;

• wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw na wsi.

Program AKTYWIZACJI OBSZARÓW WIEJSKICH (PAOW) jest realizowany w oparciu o umowę kredytową, podpisaną między Rzeczpospolitą Polską a Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju w dniu 25.07.2000r. Celem programu jest wniesienie wkładu finansowego, inwestycyjnego oraz wiedzy i umiejętności w szeroko rozumiany rozwój gospodarczy obszarów wiejskich poprzez:

1. zwiększenie pozarolniczego zatrudnienia,

2. wspieranie procesu umacniania samorządów i rozwoju regionalnego,

3. pomoc w budowaniu instytucjonalnego, niezbędnego do uzyskania funduszy Unii Europejskiej. Realizowane jest to poprzez program inwestycji w infrastrukturę techniczną na obszarach wiejskich, edukację oraz szkolenia i udzielanie mikropożyczek.

W oparciu o analizę sytuacji na obszarach wiejskich i w sektorze rolno-spożywczym przyjęto Program Operacyjny „SAPARD”, który będzie opierać się na dwóch zrównoważonych osiach priorytetowch: „Poprawie efektywności sektora rolno-spożywczego” oraz „Poprawie warunków prowadzenia działalności gospodarczej i tworzeniu miejsc pracy”.

Planowane działania mają służyć realizacji celów strategicznych programu SAPARD, które określano jako:

• poprawa ekonomicznej konkurencyjności polskiego sektora rolno-spożywczego na rynku krajowym i międzynarodowym,

• dostosowanie sektora rolno-spożywczego do obowiązujących standardów w zakresie jakości, higieny i bezpieczeństwa żywności,

• stymulowanie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej oraz tworzenie warunków do podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi.

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) bierze udział we wspieraniu rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej poprzez:

• dopłaty do oprocentowania kredytu w ramach linii na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie,

• wspieranie realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych tworzących nowe miejsca pracy w działach pozarolniczych w gminach wiejskich oraz w gminach miejsko-wiejskich, gwarantujących zatrudnienie ludności wiejskiej,

• udzielenie rolnikom zainteresowanym prowadzeniem działalności agroturystycznej w gospodarstwie rolnym pomocy finansowej w formie dopłat do oprocentowania kredytu,

• pożyczki na tworzenie nowych miejsc pracy w działalności pozarolniczej,

• dofinansowanie działalności związanej z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych.

Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej „COUNTERPART FUND” prowadzi kredytowanie przedsięwzięć w zakresie pozarolniczej działalności gospodarczej tworzącej nowe miejsca pracy na wsi.

Fundacja Wspomagania Wsi wspiera rozwój przedsiębiorczości na wsi poprzez mikropożyczki (do 15 tys. złotych), kredyty na rozwój małej przedsiębiorczości, na działalność agroturystyczną, wspomaganie grup producentów wiejskich.

Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa realizuje następujące programy pomocy wspierające rozwój przedsiębiorczości wiejskiej:

1. Program promocji przedsiębiorczości wiejskiej.

Zadaniem programu jest tworzenie w wyniku działalności mikropożyczkowej nowych pozarolniczych miejsc pracy na terenach wiejskich. Pożyczkobiorcy Fundacji otrzymują także darmowy pakiet usług doradczo-szkoleniowych w zakresie prowadzenia własnej działalności gospodarczej.

2. Program integracji z Unią Europejską.

Program ten przygotowuje polską wieś do funkcjonowania w ramach struktur unijnych poprzez wspieranie rozwoju lokalnego, szkolenia dla producentów, budowę porozumień między organizacjami pozarządowymi a sektorem publicznym.

1

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---