Substancje czynne w preparatach kosmetycznych
Substancje czynne stosowane są w kosmetyce do oczyszczania, pielęgnacji i ochrony skóry zdrowej lub z zaburzeniami.
Produkty pochodzenia roślinnego
Ziołoelcznictwo (fitoterapia)
Sposoby przyrządzania ziół:
Macerat - moczenie ziół w wodzie w temperaturze pokojowej przez określony czas.
Odwar - wyciąg wodny, powoli ogrzewany, nie doprowadzany do wrzenia.
Wywar - wyciąg ziołowy powstały przez gotowanie ziół przez określony czas.
Napar - powstaje przez zalanie ziół gorącą wodą. Napar wykorzystuje się po wystygnięciu do temp. ok. 40 st.
Sok - jest wyciskany ze świeżych roślin i wykorzystywany na surowo.
Nalewka - powstaje przez zalanie ziół alkoholem.
Ekstrakt - wyciąg spirytusowo-wodny
Kataplazma - przyrządza się z różnych ziół, zioła zaszywa się w specjalną torebkę z płótna lub gazy i zagotowuje, następnie ostudzoną kataplazmę przykłada się na chore miejsca i okrywa folią.
Kompres - aby przygotować kompres, najpierw przyrządza się napar, następnie w gorącym naparze moczy się lniana lub bawełnianą chusteczkę i przykłada na chore miejsca.
Związki czynne w ziołach wykorzystywane w kosmetyce
Śluzy
Są to wielocząsteczkowe połączenia, w których znajdują się wielocukry. Związki śluzowe zawierają witaminę C, lecytynę, alantoinę, substancje dezynfekujące, powlekające, osłaniające, natłuszczające, zmiękczające, przeciwzapalne. Substancje pochodzenia roślinnego, które pęcznieją w wodzie i tworzą roztwory o dużej lepkości.
Stosowane są głównie w pielęgnacji cery suchej, wrażliwej, alergicznej, odwodnionej. Śluzy nie są wchłaniane przez skórę, zastosowane powierzchniowo tworzą na naskórku cienki film ochronny. Okłady śluzowe maja zdolność utrzymywania ciepła i wilgoci, w wyniku czego następuje zmiękczenie naskórka oraz rozszerzenie porów, co ułatwia oczyszczanie skóry.
W kosmetyce śluzy są wprowadzane do kremów dla cer wrażliwych i do środków do przemywań skóry przy cerach suchych i wrażliwych.
Rośliny zawierające dużo śluzów to:
- prawoślaz,
ślaz (malwa),
nasiona lnu,
kozieradka,
kwiat lipy,
żywokost,
pigwa,
ziele ogórecznika,
łodygi kaktusów( agawa, aloes),
glony morskie(algi).
Garbniki
Są to związki naturalne o złożonym składzie chemicznym, odznaczają się zdolnością do trwałego wiązania z proteinami.
Stosowane zewnętrznie działają ściągająco, przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo, hamują drobne krwawienia, łagodzą ból, uczucie pieczenia i swędzenia. Wpływają uszczelniająco na ścianki naczyń włosowatych, unieczynniają histaminę, odpowiedzialną za powstawanie zmian uczuleniowych. Właściwości garbników wykorzystywane są do niwelowania skutków ukąszeń przez owady . Garbniki wiążą się z białkami jadów owadzich, unieczynniając je, a ponadto oddziałują bezpośrednio na włókna nerwowe, powodując w konsekwencji znieczulenie.
Używane są w postaci wyciągów wodnych, nalewek alkoholowych, mogą być stosowane do przemywania skóry, błon śluzowych w celach przeciwzapalnych i bakteriobójczych, przy zranieniach, otarciach, odmrożeniach, schorzeniach dziąseł, obrzękach, stanów alergicznych.
W kosmetyce stosuje się je do przemywań skóry po oczyszczaniu mechanicznym, przy łojotoku, trądziku, stanach zapalnych skóry. Wyciągi z ziół zawierające garbniki są również składnikami płynów do włosów, płynów przeciwpotowych oraz masek ziołowych. Garbniki mają również zastosowanie w produkcji dezodorantów, mydeł, szamponów przeciwłupieżowych, balsamów pojędrniających i antycellulitowych, stosowane są także do produkcji preparatów do opalania jako filtry i blokery przeciwsłoneczne.
Rośliny zawierające garbniki:
galasy( występują na liściach dębu w postaci kuleczek - działanie gojące, np. przy ugryzieniach)),
kora dębowa,
kora wierzbowa,
szałwia,
kora kasztanowca,
oczar wirginijski ( hamamelis), działa uszczelniająco na ściany naczyń włosowatych, reguluje krążenie podskórne, działa ściągająco, łagodząco i przeciwbakteryjnie,
liście i łupiny orzecha włoskiego,
kłącza wężownika
Flawonoidy
Są to związki bardzo rozpowszechnione w przyrodzie i ze względu na swoje właściwości cechują się szerokim zastosowaniem w kosmetyce.
Występują w częściach roślin, najczęściej w kwiatach i liściach, nadając im barwę od żółtej przez pomarańczową do czerwonej. Należą do związków o nazwie glikozydy, tzn. związków zawierających grupę niecukrową i cukry proste.
Najbardziej znanymi flawonoidami są rutyna, hesperydyna i kwercetyna. Najczęściej spotykane w świecie roślinnym są flawonole i flawonony.
Właściwości biologiczne flawonoidów, a szczególnie ich wpływ na elastyczność naczyń spowodowały, że zaliczono je do witamin - jako witaminę P.
Właściwości flawonoidów:
uelastycznienie ścian naczyń włosowatych,
łagodzenie teleangiektazji,
stabilizacja witaminy C,
korzystny wpływ na biosyntezę kolagenu, a więc poprawa jakości tkanki łącznej, ogólnego wyglądu skóry,
działanie antyoksydacyjne - likwidacja wolnych rodników ( przeciwstarzeniowe),
działanie przeciwzapalne i przeciwalergiczne,
zdolność pochłaniania promieniowania UVA i UVB.
Rośliny zawierające flawonoidy:
kwiaty żółte, czerwone, pomarańczowe( arnika, nagietek, rumianek),
fiołek trójbarwny,
dziurawiec,
gryka,
ruta,
rdest ptasi,
skrzyp polny,
kwiat bzu czarnego,
herbata,
nasturcja,
liść brzozy,
seler, pietruszka zielona,
świetlik lekarski.
Antocyjany
Jest to grupa związków blisko spokrewniona z flawonoidami. Są to glikozydy, występują w kwiatach i owocach nadając im barwę od ciemnoniebieskiej przez fioletową do różowej. Mają właściwości podobne do flawonoidów, uszczelniają naczynia włosowate, są również wykorzystywane w leczeniu zaburzeń mikrokrążenia gałki ocznej. Wykazują również działanie przeciwrodnikowe. Najczęściej spotykane antocyjany to malwa i cyjaniana.
Rośliny zawierające antocyjany:
czarna jagoda,
owoce aronii,
czarna porzeczka,
czerwone winogrona,
czarny bez,
kwiat bławatka,
kwiat róży,
liście czerwonej kapusty,
truskawki, jabłka.
Saponiny
Nazwa pochodzi od łac. sapo - mydło. Są to związki o charakterze glikozydów. Z wodą tworzą roztwory koloidalne, które po skłóceniu mają zdolność pienienia się. Stosowane w kosmetykach jako łagodne detergenty roślinne, występujące w szamponach, płynach kąpielowych przeznaczonych do skóry wrażliwej, w żelach do mycia ciała, w pastach do zębów. Posiadają właściwości zmiękczające, przeciwgrzybicze, dlatego stosowane są w preparatach do pielęgnacji stóp. Maja również działanie pojędrniające, dlatego maja zastosowanie w preparatach do skóry dojrzałej. Wykazują zdolność zwiększania przepuszczalności błon komórkowych przez co ułatwiają wchłanianie i wydzielanie trudno rozpuszczalnych związków. Ponadto zwiększają odporność ścian naczyń krwonośnych i zapobiegają powstawaniu obrzęków ( wyciągi z kasztanowca).
Rośliny zawierające saponiny:
korzeń mydlnicy lekarskiej,
kwiat dziewanny,
owoc kasztanowca,
bluszcz pospolity,
kora mydłoki,
korzeń żeńszeń,
lukrecja,
agawa i palma jukka,
sok z brzozy.
Związki krzemu
Związki krzemu znajdują się w naszym organizmie w nieznacznej ilości. Najwięcej w skórze, poza tym we krwi, grasicy, nadnerczach, płucach i trzustce. Szczególnie dużo związków krzemu ma tkanka łączna powstająca przy gojenia się ran lub procesów zapalnych.
Związki krzemu wywierają korzystny wpływ na ścianki naczyń krwionośnych, szczególnie kapilarów, zmniejszając ich przepuszczalność, przez co są środkiem przeciwprzesiąkowym i przeciwzapalnym.
Związki krzemu znajdują się w roślinach, najwięcej ich występuje w skrzypie. Wpływają na wzmacnianie struktury włosa, powodują szybszy odrost włosa, redukują ich wypadanie w stanach osłabienia organizmu, wzmacniają paznokcie, redukują ich łamliwość, stosowane są w preparatach do cery naczyniowej i w leczeniu żylaków.
Rośliny zawierające związki krzemu:
skrzyp,
owies,
babka zwyczajna,
ogórecznik lekarski,
rdest ptasi,
rzepik,
trawa-kostrzewa.
Antybiotyki
Są to substancje chemiczne wytwarzane przez mikroorganizmy ( pleśnie, mchy) oraz przez rośliny kwiatowe. Związki te działają bakteriobójczo nie tylko na różne mikroorganizmy chorobotwórcze dla samej rośliny, ale również na bakterie groźne dla człowieka, jak gronkowce, czy paciorkowce.
W kosmetyce zioła wykorzystywane są głównie w preparatach do cery trądzikowej, do pielęgnacji włosów przetłuszczających się, w preparatach do pielęgnacji stóp.
Działanie antybiotyczne wykazują następujące rośliny:
czosnek,
tymianek,
jaskółcze ziele,
babka zwyczajna,
łopian,
zielona herbata,
wyciąg z pestek grejpfruta.
Azuleny
Występują w niewielu roślinach. Charakteryzują się zabarwieniem niebieskim, fioletowym lub zielonkawym. Wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwkrwotoczne dzięki zdolnościom zwężania włosowatych naczyń krwionośnych, przeciwalergiczne; dzięki zdolności hamowania aktywnej histaminy, bakteriobójcze, bakteriostatyczne oraz zmniejszają obrzęki.
W kosmetyce surowce azulenowe stosuje się jako składniki masek ziołowych, napary do przemywań skóry w celach dezynfekcyjnych i łagodzących. Wyciągi z rumianku używane są jako składniki wielu preparatów kosmetycznych ( płynów, mleczek, kremów, szamponów, past do zębów. Działanie azulenów łagodzi podrażnienia, stany zapalne, szczególnie w przypadku podrażnień błon śluzowych.
Rośliny zawierające azuleny:
rumianek,
krwawnik,
głajakowiec lekarski.
Pektyny
Są to rozpuszczające się w wodzie wielocukry, po ostudzeniu tworzą żele lub galaretki. Działanie pektyn podobne jest do działania śluzów, jest łagodzące, przeciwzapalne i powlekające. Działają neutralizująco na substancje toksyczne.
W kosmetyce są wykorzystywane do produkcji kremów beztłuszczowych oraz do poprawy konsystencji preparatów w formie żelu.
Występowanie pektyn:
owoce, a w szczególności jabłka, porzeczki, pigwa.
Fitohormony - hormony roślinne
Zwane również fitoestrogenami maja działanie przeciwstarzejące. Niektóre z hormonów roślinnych swoją budową i właściwościami są podobne do hormonów ludzkich. Są zioła zawierające substancje czynne zbliżone właściwościami np. do estrogenu ( żeńskiego hormonu).
Występowanie:
szałwia,
nagietek,
lipa,
kiełki pszenicy, ryżu i kukurydzy,
korzeń żeń-szeń.
Pozostałe substancje czynne :
Alantoina
Występuje m.in. w kiełkach zbóż, łupinach kasztanów. Otrzymuje się ja także syntetycznie. Działania fizjologiczne alantoiny polega na przyspieszeniu ziarninowania uszkodzonej tkanki i ułatwieniu procesów bliznowacenia.
Zastosowanie alantoiny:
jako składnik maści i zasypek używanych w leczeniu w leczeniu trudno gojących się uszkodzeń skóry,
ze względu na działanie kojące i łagodzące podrażnienia stosuje się w preparatach przeciwtrądzikowych i do opalania oraz w płynach do kąpieli i dezodorantach.
Cytokiny
Substancje białkowe wydzielane przez komórki roślinne pośredniczące w przekazywaniu informacji między nimi. Cytokiny obecne w skórze są odpowiedzialne za:
syntezę kolagenu,
odnowę naskórka,
Wprowadzenie czynnych cytokin do preparatów kosmetycznych w odpowiednich proporcjach spełnia następujące funkcje:
regenerującą, aktywizują proces tworzenia się keratynocytów co powoduje szybką odnowę naskórka,
ujędrniająco-nawilżającą, określone cytokiny powodują w fobroblastach stymulacje produkcji kolagenu i elastyny, powodując intensywne nawilżanie i uelastycznienie skóry, odmłodzenie i spłycenie zmarszczek,
obronną, cytokiny oddziałują na komórki systemu immunologicznego skóry, dzięki czemu skóra staje się odporna na stany zapalne, podrażnienia, infekcje i alergie.
Kwas y-linolenowy (GLA)
Jest naturalnym kwasem tłuszczowym, jednym z niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Najbogatszym źródłem tego kwasu są: ogórecznik lekarski, nasiona wiesiołka lekarskiego, nasiona czarnej porzeczki. Jest on potrzebny do pełnienia różnych funkcji organizmu, wpływa na działanie wielu enzymów, poprawia napięcie skóry, jego brak powoduje łuszczenie się skóry.
Enzymy
Substancje białkowe biorące udział w metabolizmie tkankowym.
Koenzym Q10 to enzym potrzebny każdej żywej komórce do wytwarzania i gromadzenia i gromadzenia energii. Chroni on komórki przed niedotlenieniem, pobudza ich metabolizm i regenerację, jest również przeciwutleniaczem. Produkty zawierające koenzym Q10 chronią skórę przed zanieczyszczeniami ze strony środowiska i wolnymi rodnikami, zwiększają zdolności obronne naskórka, pobudzają regenerację skóry , zmniejszają zmarszczki.
Liposomy
Są to drobne ciała tłuszczowe, mniejsze od komórek skóry, dlatego wykazują zdolność przenikania między nimi. Liposomy składają się z 2 warstw: tłuszczowej( wewnętrznej) i wodnej ( zewnetrznej). Są nośnikami różnych substancji biologicznie czynnych rozpuszczalnych w wodzie i w tłuszczach. Substancje czynne umieszczone we wnętrzu liposomów łatwiej wnikają w skórę niż przy zwykłym dawkowaniu powierzchniowym.
NNKT - Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe
Czasami grupę związków zawierających te kwasy określa się mianem witaminy F. NNKT charakteryzują się korzystnym działaniem na skórę:
łatwo się wchłaniają,
mają właściwości przeciwalergiczne,
zapobiegają powstawaniu odczynów zapalnych,
biorą udział w produkcji sebum,
hamują proces utraty wody,
opóźniają proces rogowacenia naskórka.
Brak NNKT może prowadzić do atopowego zapalenia skóry lub do pogorszenia się jej wyglądu ( nadmierna szorstkość, wysychanie, łuszczenie). Jednym ze sposobów uzupełniania tego składnika jest stosowanie kosmetyków wzbogaconych w kwas linolowy lub inne kwasy szeregu O6.
Cennymi surowcami, z których pozyskuje się NNKT są:
olej wiesiołkowy,
olej awokado,
olej migdałowy,
olej lniany,
o. brzoskwiniowy,
o. orzechowy,
winogronowy,
z kiełków pszenicy.
Skwalen
Jest węglowodorem nienasyconym znajdującym się w łoju na powierzchni skóry, w małych ilościach występuje w niektórych olejach z ryb i roślin. Skwalen ma właściwości higroskopijne, ponieważ ma zdolność zmniejszania utraty wody przez skórę. Powoduje również zwiększenie oddychania tkankowego skóry. Stosuje się go jako naturalny środek zmiękczający do kremów nawilżających.
Retinoidy - pochodne witaminy A
Witamina A ( akseroftol lub retinol) jest składnikiem odpowiedzialnym za wzrost i dojrzewanie komórek nabłonkowych, w tym również naskórka. Na skórę może jednak działać drażniąco, wywołując miejscowe podrażnienie. Dlatego w kosmetykach używa się różnych form witaminy A - retinoidów.
Alkohol witaminy A - retinol, zamykany jest w specjalnych nośnikach, które uwalniają go dopiero w głębi skóry. Retinol ma działanie odmładzające, przeciwzmarszczkowe, jednak działanie retinolu można zaobserwować po systematycznej i długotrwałej kuracji.
Należy pamiętać, że zarówno latem jak i zimą retinol może uwrażliwiać skórę na słońce, dlatego należy stosować go na noc, a na dzień krem z filtrem. Podczas używania kosmetyków z retinolem lepiej nie stosować peelingów, preparatów z kwasami owocowymi, płynów rozjaśniających, toników z alkoholem, by zminimalizować ryzyko podrażnień skóry.
W kosmetyce stosuje się również retinal - aldehyd i palmitynian retinolu, który ma słabsze działanie od retinolu.
Najsilniej działający retinoid to kwas witaminy A - tretinoina, stosowana wyłącznie w preparatach dermatologicznych. W gabinetach kosmetycznych i medycyny estetycznej używana do złuszczania naskórka, rozjaśniania plam i przebarwień, osłabiania łojotoku, leczenia trądziku.
Placenta
Jest to wyciąg z łożyska zawierający witaminy A, C. B2. B12, E, kwas foliowy, biotynę( wit. B7), aminokwasy. Wzmaga ona metabolizm tkankowy, przyspiesza gojenie się ran, owrzodzeń skóry oraz przyczynia się do zwiększenia odporności organizmu. W kosmetyce ma zastosowanie do pielęgnacji skóry odwodnionej i starzejącej się.
Kolagen i elastyna
Kolagen to podstawowe białko tkanki łącznej, nadaje skórze odpowiednią elastyczność i napięcie, a także podtrzymuje wyższe warstwy skóry. Włókna kolagenowe stanowią główna podporę skóry, decydując o jej sprężystości i giętkości.
Elastyna to białko budujące włókna sprężyste skory, decydujące o jej elastyczności, rozciągliwości i młodym wyglądzie. Dobre efekty otrzymuje się łącząc kolagen i elastynę w jednym preparacie.
Algi
Algi - polska nazwa botaniczna to glony, są grupą samożywnych, wodnych roślin zarodkowych. Niektóre gatunki zyją jako organizmy jednokomórkowe, inne tworzą kolonie komórek, a najwyżej zorganizowane, tzw. plechy, dochodzą nawet do kilkudziesięciu metrów, tworząc na dnie oceanów podwodne lasy. Glony pochłaniają energię słoneczną przetwarzając ją w połączeniu z substancjami znajdującymi się w wodzie morskiej na energię biologiczną. Zawierają 10-krotnie więcej mikroelementów niż rośliny lądowe, a zawartość w nich witamin jest porównywalna. W glonach występują następujące pierwiastki biogenne, tzw. mikro i makroelementy: wapń, jod, brom, żelazo, magnez, miedź, cynk, prowitamina witaminy A (betakaroten), witaminy B1,B2, B5, B6, C i E. Dzięki specyficznej budowie mikroelementy zawarte w glonach łatwo pokonują barierę lipidową naskórka. Oprócz pierwiastków biogennych i witamin glony zawierają proteiny, które działają wzmacniająco i nawilżająco na skórę.
Ponadto w glonach występują lipidy , w tym kwas GLA, wzmacniający barierę lipidową naskórka, likwiduje stany zapalne. Działa regenerująco i wzmacniająco.
Substancjami czynnymi zawartymi w glonach są polisacharydy (wielocukry) o wszechstronnym zastosowaniu, np. fikoerytryna jest pigmentem pochłaniającym promienie UV, polifenole to substancja czynna o właściwościach przeciwutleniających, aseptycznych, przeciwzapalnych, przeciwrodnikowych.