Renesans karoliński jako zjawisko kulturowe.
Kilka dat:
- 768-814 - panowanie Karola Wielkiego
- 800 - koronacja Karola przez papieża Leona III
- 814 - 840 - panowanie cesarza Ludwika Pobożnego
- 843 - traktat w Verdun
- Rzym jako środek świata - idea, na której opierał się Karol Wielki
- Sama nazwa renesans karoliński wywodzi się z myślenia poety Madoina z Autu, który pisał, że wiek Karola Wielkiego był nowym ZŁOTYM WIEKIEM.
- Karol Wielki - cesarz „pokój” niosący, był stylizowany na cesarza,
- Rzym stał się miejscem koronacji cesarskiej chodziło o odrodzenie wcześniejszego władztwa
- papież zachował namaszczanie sakrą
- Karol - pomazaniec - osoba nietykalna - rządził w imieniu Boga, personifikacja Boga na ziemi
Renesans karoliński to przede wszystkim program reform kulturalnych (władztwo Karola wymagało legitymizacji. Owe reformy były umotywowaniem politycznego gestu. Stworzono pozory kontynuacji, ciągłości tradycji. Osią było odrodzenie antyku, wzory czerpano z czasów Konstantyna - miało to stworzyć sztukę, która byłaby narzędziem polityki.
Czerpanie z dziedzictwa klasycznego, ale nie tylko! Również ze świeżego dorobku Italii średniowiecznej.
Wg politycznej teologii karolińskiej powołaniem cesarstwa jest:
- osłanianie i wspieranie Kościoła w misji niesienia Dobrej Nowiny, (kaplica i palatium w Akwizgranie to obraz tej idei)
- jedynie Kościół mógł wyznaczać drogę odrodzonemu cesarstwu.
Wzory państwa, które buduje Karol Wielki, symbole władzy itp. pochodzą głównie z ITALII. Ciągły przepływ ludzi, dzieł i idei między krajami zaalpejskimi i półwyspem italskim jest NAJBARDZIEJ ZNAMIENNĄ CECHĄ KULTURY KAROLIŃSKIEJ.
Z wypraw do Italii frankijskie wojsko przywozi dzieła sztuki rzymskiej z czego najważniejsze ozdobią Akwizgran, główną stolicę królestwa, którą Karol Wielki zaczyna wznosić około 788r.
786-805: Karol Wielki ogłasza swoje prawa i wskazówki (kapitularze), które wyrażają troskę o kształt kultury zgodnie z określonym kształtem politycznym:
- szkoły rodzą się coraz to liczniej przy klasztorach i katedrach i wskrzeszają rzymski system nauczania oparty na trivium (gramatyka, dialektyka, retoryka) oraz quadrivium ( arytmetyka, geometria, dialektyka, retoryka).
- myśl grecko - rzymska powraca do Europy i stanie się podstawowym składnikiem cywilizacji europejskiej ( przepisywanie w skryptoriach dzieł prawników, uczonych, historyków, gramatyków, pisarzy i poetów starożytnych).
- ujednolicenie Pisma Św. (minuskuła karolińska)
- reforma liturgii
- państwowy program artystyczny
W ciągu VIII reguła benedyktyńska wyparła wszystkie inne. Około roku 800 Alkuin i Teodolf podejmują się rewizji Bibli - oczyszczają tekst i od tej pory staje się on miarodajny.
ARCHITEKTURA KAROLIŃSKA.
Architektura karolińska miała być odwzorowaniem tego co było pomiędzy Konstantynem, a połową V wieku.
- inspiracją był sam Rzym
- Rawenna - drugi taki ośrodek
- chodziło o prezentację polityki
- monumentalna, kamienna, reprezentacyjna !
- dwa chóry, transept, westwerk (cz. Zachodnia masyw), mnogość brył, bazyliki,
- klasztory, szczególnie benedyktyńskie to grupa architektoniczna o wysokim znaczeniu
- powstaje idea Reichkloster - dotacje od państwa na kościół, władca ma też nad nim władzę, założenia klasztorne są uposażone przez cesarza
Przykłady:
Saint Riquier w Centuli:
- 790 - 791 opat Angilbert (tajemny małzonek córki Karola Wielkiego, Berty )
- bazylika długości 84m, 3 nawowy
- od zachodu - potężny westwerk
- 2 transepty
- kwadratowy chór
- wielka apsyda
FUNKCJA: podział kościoła był charakterystyczny - podzielony na części (patrz na plany i wyżej). Wynikało to z zależności między liturgią i architekturą karolińską. Każda część przestrzeni wewnętrznej, która była określona przez architekturę lub przez rozmieszczenie sprzętu liturgicznego miała swoje ścisłe przeznaczenie kultowe. Główny cel liturgii: ciągłe i regularne upamiętnianie głównych zdarzeń w Dziele Odkupienia: Narodzenie, Męka Pańska, Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie. Upamiętnianie stało się czynnością codzienną. Zatem, każda przestrzeń architektoniczna, osłaniając pewien ołtarz, grobowiec czy relikwiarz, zagrodzenie, cyborium wzniesione nad miejscem czci było samoistnym przybytkiem. Westwerk - przybytek poświęcony Zbawicielowi, tam odbywały się nabożeństwa, które miały za cel upamiętniać bezpośrednio życie i mękę Chrystusa.
Czyli podłużna oś budowli jest zażegnana przez architekturę karolińską, klasztorną mnogimi punktami odniesienia. Przesuwanie się z jednej stacji do drugiej!
Plan Sankt Gallen - klasztor benedyktyński (spojrzeć sobie na plan). Plan zapewnienia klasztorom możliwie najlepszego funkcjonowania. Opacki kościół na tym planie przedstawia się jako bazylika z jednolitym transeptem i dwoma naprzeciwległymi prezbiteriami. Prezbiterium wschodnie - prostokątny chór i apsyda. W podziemiu krypta św. Galla.
Przykład wpływu starożytnego - Brama Torhalle w Lorsch. Budowla wzniesiona pod koniec VIII wieku, ma dwie kondygnacje. Przyziemie przedstawia się jako brama z trzema przejściami, kondygnacja górna to izba prostokątna zdobiona malowidłami ściennymi, dostęp do izby zapewniają dwie wieżyczki przylegające do budowli. Fasada Zach. I wsch. - wpływy rzymskie. Układ trójdzielny z przejściem pod trzema arkadami, z kapitelami kompozytowymi - rzymskie łuki triumfalne. Pilastry jońskie, smukłe i płaskie. Jak pisał Witruwiusz w starożytności - formy maleją i mnożą się w miarę przechodzenia z niższej kondygnacji na wyższą. Poziomy pas ozdobiony liśmi akantu i astragalem.
FULDA, p.w. św. Bonifacego i św. Salwatora, przełom VIII i IX w.
- ogromny transept zachodni
- apsyda z kryptą
- atrium na osi budowli
- wszystko miało przywodzić na myśl bazylikę św. Piotra na Watykanie
- opactwo benedyktynów
Akwizgran - architektura i wyposażenie palatium i kaplicy.
Inspiracja starożytna również widoczna w tej budowli, która uchodzi za szczyt architektury karolińskiej. Wzniesiona przez Odona z Metzu, 4ćw. VIII wieku, 805 poświęcenie. Główna siedziba Karola Wielkiego, nazywana Nova Roma i Lateranum.
Jednym ze wzorów był raweński kościół San Vitale, który z kolei wzorowany był na justyniańskiej architekturze Konstantynopola.
- siedziba władcy, reprezentacyjna, ufortyfikowana rezydencja + kaplica (oratorium domowe), ZUPEŁNIE NOWA KREACJA: połączenie władzy z kościołem, idea Bożego pomazania, symbol opieki nad kościołem
- kaplica zbudowana ok. VIII w. miała mieć funkcję domową, ale przekształciła się w miejsce kultu ( Karol jest tam pochowany)
- następnie zyskała funkcję koronacyjną (30 koronacji królewskich, niemieckich)
- prezbiterium miało dwa ołtarze, góra - ołtarz Salwatora
- wnętrze ma 2 kondygnacje
- plan ośmiokąta, który otacza szesnastokątne obejście
- kolumny empory przywiezione z Italii
- wielokątną bryłę poprzedza majestatyczny westwerk
Dekoracja Architektoniczna:
- kamienny tron Basileusa
- działalność warsztatów artystycznych w Akwizgranie, sięgnięcie do kultury antycznej, wyposażenie bazyliki w brązie - materiał semantyczny, niezniszczalny
- brązowa statua Karola Wielkiego: obecnie w Luwrze, pomnik konny - chwalebny, statua ta jakoby model do pomnika Karola Wielkiego
- drzwi z brązu: podzielone task jak w antyku na regularne pola, zaś obramowanie wypełnia antykizujący ornament ze starannie wykonanych wolich oczu i perełek
- na lektorium pojawiają się kanelowane pilastry, akantowe kapitele oraz wić akantu na obramowaniach
Skryptoria w Akwizgranie i Reims.
Rola księgi w kulturze karolińskiej: Karol i jego otoczenie zdawali się zrozumieć, że pismo jest nie tylko najsprawniejszym środkiem przekazywania myśli, ale że wytwarza u odbiorcy osobliwe poczucie więzi z piszącym. Im większa jest liczba książek posługujących się jednym charakterem pisma (minuskuła) tym szerszy jest społeczny i terytorialny zasięg wspólnoty w kulturze piśmienniczej.
Skryptorium w Akwizgranie, szkoła pałacowa
tzw. grupa Ady
- Ewangelistarz Godeskalka ( 781-783) błękit, złoto czerwienie, Chrystus i źródło życia, obramowanie tekstu bordiurami wypełnionymi ornamentem, postacie siedzą pewnie na ławach, pulpity, księgi rośliny, fragmenty architektury, ewangeliści przy pracy zwróceniu w stronę symbolu jak gdyby szukali w nim natchnienia, PANTOKRATOR, szeroko otwarte oczy + spokój postaci i ich zastygnięcie = antyk, powolne gesty
- Ewangeliarz Ady - ok. 800 dominacja kreski, czterej ewangeliści przy pracy, znakiem rozpoznawczym są ptaszki znajdujące się na bokach arkady (popatrzeć sobie na ilustracje)
- Ewangeliarz z Opactwa Św. Medarda ze Soissons 785 - 810: adoracja baranka (24 starców+baranek+symbole ewangelistów), studnia wody żywej, Ewangeliści przedstawieniu z symbolami, przy pracy w małej architekturze
- Ewangeliarz z Opactwa Św. Nazariusza z Lorsch. 785-810: poprzeczne belki dzielące, Ewangeliści z symbolami, charakterystyczne listki w arkadach, Przodkowie Chrystusa, maiestas domini, nie ozdobiono stron incipitowych
b) grupa tzw. ewangeliarza koronacyjnego, zwany tak bo od XI wieku służył podczas koronacji królów niemieckich, ok.. 800
- codex purpureus : każda karta nasycona purpurą, najwyższa cena i jakość, tekst ewangelii - złoto, maniera dużo bardziej antykizująca, ewangeliści w białych szatach, swobodna plama barwna
- ewangeliarz z Akwizgranu, schatzkammer, czterej ewangeliści ujęci na jednej karcie
- e. z Bresci
- e. z Xanten
Szkoła w Reims.
- Ewangeliarz Ebbona, 2ćw. IX wieku, cieniutka i ruchliwa kreska, nerwowa, impresyjnie kładziona
- psałterz Utrechcki - ilustracje do psalmów
- fizjologus
Rzeźba w kości słoniowej.
Silne bazowanie na sztuce bizantyńskiej, format i podziały plakietek dyptyków to nawiązanie do późnoantycznych dyptyków konsularnych i cesarkich!!! Ich reliefy zapowiadają treści rękopisu:
Na ewangeliarzach widzimy tronującego Chrystusa lub Marię, np. okładka Ewangeliarza z Lorsch, ok. 800, pięciodzielna kompozycja, Chrystus Tronujący, triumfujący (Chrystus Victor), po bokach archaniołowie, nawiązywanie do antyku, u dołu akcja symultaniczna z trzema królami, rewers z Matką Bożą w asyście trzech króli
Na psałterzach widzimy sceny z życia Dawida - np. dwie plakiety z oprawy Psałterza Dagulfa 4 ćw. VIII w., historia króla Dawida, szczególne wyczucie postaci, cytaty, kanony kostiumologiczne
Na sakramentarzach widzimy Grzegorza lub sceny liturgiczne.
RENESANS KAROLIŃSKI:
- „Renesans karoliński” jako zjawisko kulturowe.
- Architektura karolińska - modus i funkcja na przykładzie wybranych realizacji.
- Akwizgran - architektura i wyposażenie palatium i kaplicy.
- Rola księgi w kulturze karolińskiej.
- Skryptoria w Akwizgranie i Reims - iluminatorstwo; rzeźba z kości słoniowej w służbie opraw ksiąg.
2