Wykład Filozofia Średniowiecza - Dr Bogusław Paź 9.05.1998

Filozofia arabska

Dlaczego interesujemy się filozofią arabską?

Do XIII w. średniowiecze nie znało Arystotelesa oprócz „Kategorii” i „Hermeneutyki”. Ale był znany w całości Arabom, Muzułmanom, którzy w wyniku podbojów weszli w posiadanie dzieł Arystotelesa.

Organon - pisma Arystotelesa („Kategorie”, „Hermeneutyka”, „Analityki”), pisma logiczne i pisma neoplatoniczne - były tłumaczone na język syryjski. Organon jest tłumaczony na arabski w Bagdadzie i przeniesiony do podbitych krajów.

Ośrodki, w których także dokonywano tłumaczeń to Toledo i Sycylia.

Oprócz walk na terenie np.: Hiszpanii dokonuje się dysputa teologiczna między chrześcijanami a Arabami.

Stworzenie świata z niczego, dobrowolność tego czynu, jedyność tego świata, wolna wola człowieka - to jest teologia objawiona. To były wspólne tematy i była tu zgoda.

Nie do pogodzenia była Trójca Św., bo „pachniała politeizmem.

Europa w średniowieczu była nękana przez „dzicz ze Wschodu”. Zawalił się świat Hellenów, wchodzi na arenę - chrześcijaństwo.

Tworzyły się sekty - był to objaw degeneracji kulturowej.

Dzisiaj uważa się w niektórych (europejskich) krajach, że sekty są groźniejsze niż terroryzm. Sekty w średniowieczu nawet zakładały swoje „państewka”. Komunizm - wspólność władz.

Filozofia arabska - szczegóły:

AL - SZARI (873-935)

Radykalna odpowiedź na filozofie platońską i Arystotelesa przez szkołę Al - Szari'ego - próba zdeprecjonowania nauk greckich - bo skoro się zgadzają z Mahometem, to po co je mnożyć, a jeśli się nie zgadzają to należy je spalić. Ogólnie więc chodzi o to, czy pisma znalezione przez Arabów są zgodne z tym, co mówi Mahomet i Koran.

Żeby walczyć z filozofią trzeba używać jej metod.

Al - Szari i jego szkoła:

• Wszystkie rzeczy składają się z atomów (cząsteczek małych i niewidzialnych). Atomy są niepodzielne i pozbawione wielkości. Wielkość powstaje z połączenia się atomów i rezultat tego połączenia nz. ciałem (podobnie jak u Demokryta)

• Atomy nie tyle są, ile ciągle się stają, a właściwie są stale powoływane do istnienia przez Boga - podobnie jak u Parmenidesa.

• Istnieje próżnia, czyli pusta przestrzeń, gdzie atomy mogą się poruszać i łączyć.

• Bóg ciągle tworzy od nowa pewną ilość atomów i istnienie tych atomów nie jest ciągłe. Wszystko, co jest, jest bezustannie stwarzane przez Boga - nieustanna ingerencja Boga w świecie - po Kartezjuszu też dochodzono do takich tez.

Problemy się zaczynały nie, gdy formułowano twierdzenia, ale, kiedy się wyprowadzało z nich konsekwencje.

Atomy są ciągle powoływane do życia, a więc raz są, a raz nie. Czas też składa się z atomów czasu - to samo powie Kartezjusz.

Dygresja: (ciekawa pozycja) „Jedność doświadczenia filozoficznego” - Gilson

Czas Al - Szari'ego to była szkoła fundamentalistyczna - teologiczna.

AL - GAZALI (1028-1111)

Kontynuacja Szkoły Al - Szari'ego. W 1090r. napisał słynne działo - „Zniszczenie filozofów” (?!) i to dało mu rozgłos.

Poglądy Al - Gazali'ego:

Bóg, którego człowiek nie może poznać może być poznany w poznaniu duchowym - na który wskazuje Koran. Świat, którego nie można zrozumieć w całości, można ogarnąć, gdy człowiek powoła się na jakieś proroctwo - Słowo objawione przez jakiegoś proroka.

Paź - są dwie metody filozofowania:

1. Arystoteles i logika, metafizyka - rozum naturalny

2. Augustyn, teologia, etc. - rozum nadnaturalny, wiedza objawiona, iluminacja.

To był nurt fundamentalny.

AVICENNA (980-1037)

Arabski „numer 1”, arabski Arystoteles

Prawdziwe imię - Ali Ib Is Ina (pot. Avicenna)

Jeżeli w Arabii ktoś miał być filozofem najpierw musiał być dobrze wykształcony w dziedzinie prawa, medycyny. Podobnie w Europie Albert Wielki (Albertus Magnus) oraz Jan Duns Szkot. Albert Wielki początkowo bardzo dokładnie systematyzował rośliny.

W średniowieczu medycyna była kanonem wykształcenia - filozofowie byli najpierw medykami - Avicenna również.

Avicenna był wielkim znawcą farmacji. W tamtym okresie rozwinięta była również matematyka, astronomia, optyka, farmacja.

Avicenna rezydował w Buharze - rejony Azerbejdżanu.

Przeczytał około 40 razy „Metafizykę” i dopiero wtedy zrozumiał, kiedy nauczył się jej na pamięć.

Suarez komentował Tomasza z Akwinu.

Avicenna komentował Arystotelesa.

Celem filozofii jest poznać prawdę o tym, co w jakikolwiek sposób jest. To, co jest:

• Jako będące na mocy swej natury (drzewo jest drzewem, bo ma naturę drzewa) - NATURA - zastane przez człowieka

• Jako będące na mocy naszego wolnego wyboru - KULTURA - dolączone przez człowieka

Kultura jest filozofią praktyczną.

Podział filozofii Avicenny:

1. Filozofia przyrody (naturalna) - zajmuje się bytami, które są uwikłane w ruch i materię - fizyka

2. Matematyka, która rozpatruje byty niezależnie od materii, chociaż są one obecne w materii (w jakiś sposób)

3. Scienta divina (nauka boska) - jak mówił Arystoteles - „teologique” - nauka, zajmująca się bytem nieruchomym i niematerialnym.

Najważniejsze u Avicenny:

Przedmiotem filozofii teoretycznej (spekulatywnej) są istoty rzeczy. Te istoty, które stanowią prawdziwy przedmiot poznania (prawdziwościowego) są istotne. Skoro tak trzeba rozważyć istotę samą w sobie.

Te istoty mają to do siebie, że występują trzech modusach:

1. Istota, która ma postać czegoś konkretnego, jednostkowego.

2. Ta sama istota może być pojęciem istoty w ogóle, ogólnym.

3. Istota rozpatrywana sama w sobie, która nie jest ani ogólna ani jednostkowa (natura trzecia); ona jest właściwym przedmiotem metafizyki - teorii bytu.

a) - przedmiot fizyki, b) - przedmiot matematyki

To, co tu zrobił Awicenna ma konsekwencje do dziś (w postaci fenomenologii).

Takie są trzy natury Awicenny: epistemologia, logika, teoria poznania.

Akty poznawcze

Jeśli chodzi o akty poznawcze Awicenna wyróżnia:

1. Proste ujęcia (np.: widzenie drzewa). Są to po prostu pojęcia - nie mają statusu prawdy czy fałszu. Są takie, jakie są - po prostu

2. Wypowiedzi złożone - sądy. Tu już jest jakość prawdy lub fałszu. Sądy orzekają o trzech rodzajach cech rzeczy:

1. Sądy, które zawierają orzeczniki istotne. Orzecznikiem istotnym trójkąta jest miara wspólna jego kątów równa 180˚. Konstruuje ona trójkąt jako taki

2. Sądy, które zawierają orzeczniki, mające naturę przypadłości o cesze nieodłącznej od istoty. Trójkąt równoramienny jest trójkątem na mocy orzecznika istotnego trójkąta

3. Sądy z orzecznikami przypadłościowymi bez cechy nieodłączności. Trójkąt czerwony lub biały. Nie ma to żadnego znaczenia, co do jego istoty.

Stwierdzenie, że istnieje świat należy (o dziwo) do c. Dla natury świata, rozpatrywanej samej w sobie nie ma znaczenia jego istnienie.

Przykład:

Można pomyśleć o kubku, ale nie musi on istnieć. To może być ego cecha, cecha jego istoty, ale nie musi.

Avicenna - istnienie - na zewnątrz istoty, jako przypadłość.

Tomasz - istnienie jako zasada konstytuująca byt.

To, co sprzeczne logicznie nie może istnieć w rzeczywistości - Avicenna - jest to ograniczenie narzucone rzeczywistości przez logikę. To, co logicznie możliwe może być realne, ale zakresy obydwu nie pokrywają się i tylko mogą.

AWERROES (1126 - 1198)

Drugi wielki autorytet scholastyków.

Arystoteles - przydomek Filozof

Awerroes - przydomek Komentator

Urodził się w Cordobie w Hiszpanii, był Muzułmaninem, ale komentował w wielki sposób.

1. Kwestia relacji między filozofią a religią (teologią):

1. Pierwsza kategoria ludzi to ludzie dowodu - ludzie, którzy do każdego twierdzenia domagają się dowodu.

2. Druga - to ludzie dialektyki - zadowalają się tym, co prawdopodobne. Autorytet jest dla nich wystarczający.

3. Trzecia - to ludzie zachęty. Argumenty nie są dla nich natury logicznej, ale uczuciowej etc.

Tak Awerroes podzielił ludzi

Jeżeli twierdzimy, że Koran jest prawdziwy i doskonały to znaczy, że jest przeznaczony dla wszystkich ludzi. Jeżeli ludzie są dociekliwi, to powinni sobie tą prawdę przyswoić (na swój własny sposób). Kategoria ludzi b. i c. Dotyka tylko wiedzy im danej.

Natomiast prawda ludzi prostych to prawda ludzi prostych. Ale te dwie prawdy nie muszą się wykluczać. Sądy mogą być prawdziwe, ale nie muszą być adekwatne.

Później pojawiła się koncepcja dwóch prawd: filozoficznej i teologicznej.

2. Teoria bytu u Awerroesa:

1. Byt to tyle, co substancja (lub, co przypadłość). A substancja nie może być tym, czym jest, jeżeli nie istnieje, bo wtedy nie będzie istoty ani przypadłości - Awerroes był arystotelikiem, krytykiem Avicenny.

2. Byt ma taką właściwość, że jest poznawalny. Poznawalność bytu jest jego cechą istotną - występuje wraz z bytem. Element istotny (poznawalność) pochodzi od tego, co konieczne. Poznawalność nie jest przypadkowa, jest konieczna sama w sobie (chodzi tu o Stwórcę jako byt konieczny)

3. Awerroes był przeciwnikiem platonizmu, realizmu pojęciowego. Realizm pojęciowy nie istnieje ani poza rzeczą, ani w samej rzeczy jednostkowej (trochę to niekonsekwentne, bo powszechnik musiałby być mnogi). Powszechnik nie jest substancją, tylko rezultatem działania intelektu. To intelekt nadaje pewnym rzeczom walor ogólności. Ogólnik to powszechnik. Uniwersalia to powszechniki - istnieją tylko w intelekcie.

Każda rzecz posiada nieskończenie wiele aspektów: fizykalnych, chemicznych, estetycznych etc. Filozofowie badają rzeczy w aspekcie metafizykalnym.

Filozofia odpowiada na pytanie czy świat jest zdeterminowany czy nie, a nie jak jest zdeterminowany.

Dygresja:

Jeśli wszczepi się jakiś nowy gen człowiekowi, to grozi to wolności człowieka. Bioetyka jest zagrożeniem wolności człowieka (klonowanie.

Bezwolną ludzkość trzeba by „wychowywać” od nowa.

5

W końcu V wieku pisma Platona i Arystotelesa są tłumaczone na aramejski i perski.

Dwa światy - nie do końca różne - zderzenie się tych światów

Dla Arabów jednak wyróżnionym aspektem boskości była jedyność Boga, dla chrześcijan Jego istnienie

Aby dowieść słuszność trzeba filozofować, ale aby dowieść niesłuszności trzeba filozofować tym bardziej.

Istnienie jest cechą przypadłościową.

Tomasz wyróżni istnienie nie tylko jako przypadłość, ale jako zasadę konstytuującą byt - istotę bytu.

Prawda filozofów jest tylko prawdą filozofów

---