Filozofia Indii

1. Hinduizm

• kryteria zewnętrzne

• kryteria wewnętrzne

Sanhity - Wedy (1500-1000)

Brahmany (1000-500)

• aranjaki

• upaniszady

4. Tendencje nieortodoksyjne

• Buddyzm

• Dżinizm

• Adżiwikowie

5. Tendencje teistyczne

• Mahabharata

• Ramayana

6. Tendencje ortodoksyjne

• Ujaja i wajsieszika

• Sankja i joga

• Mimansa i wedanta

7. Okres mogolski (XVI-XIX w.)

8. Renesans indyjski (XIX-XX w.)

• Brahma - Samadhi

• Ramakriszna

• Aurobindo

Użyteczna literatura:

„Mały słownik myśli indyjskiej

G. Mekta - „Karma Cola”

Ad. 1)

Hinduizm:

• Kryteria zewnętrzne - podział kastowy:

1. Tradycyjny - warny

2. Nietradycyjny - dżati (kapłani, wojownicy, kupcy)

Podziały kastowe teraz zaczynają się rozmywać.

„Kult świętej krowy” - krowa - symbol świętości; bardziej jest to stereotyp europejski niż kult hinduski

Krowa:

• krowie łajno (tzw. „placki”) są suszone i wykorzystywane jako materiał opałowy - 30% energii w Indiach

• daje mleko

• „fabryki produkujące woły”, a woły pracują („krowa praktyczna”)

Dla Hindusów ponadto ważne są pielgrzymki - Himalaje, Ganges.

Do kryteriów zewnętrznych należy zaliczyć również wiarę Hindusów w nierzeczywistość świata.

• Kryteria wewnętrzne - wspólnota:

Koncepcja etyczna u Hindusów opiera się na czterech rodzajach celów człowieka:

1. dążenie do rozkoszy zmysłowej np. żyje się zgodnie z Kamą lub w zgodzie do Kamy (Kama - miłość)

2. dążenie do dóbr ziemskich (Artha)

3. wypełnianie obowiązków obywatelskich i religijnych (Dharma) - to jakby rola społeczna jednostki

4. wyzwolenie (Moksza) - osiągnięcie stanu, gdy człowiek uwalnia się z wszelkich uwikłań w ten świat.

Mamy tu zatem coś w rodzaju drabiny (pewnej hierarchii): 1 cel > 2 cel > 3 cel > Moksza

Moksza - wolność, wyzwolenie wg myśli indyjskiej. Wolność od chcenia, a więc nie jako prawo do czegoś, ale wyzwolenie się od pożądania czegokolwiek, wolność od pragnień. Jesteśmy zniewoleni przez pragnienia (uzależnienie od innych osób, od materii etc.)

Hinduskie dążenie do wolności - od ascezy do zaspokojenia.

Kolejne kryterium wewnętrzne to status Kosmosu:

Kosmos jest wieczny, ale nieustannie podlega przemianom. Trzy fazy Jego egzystencji: faza narodzin, trwania, zaniku.

Prawo Sansary - wędrówka w ciele (wszystkie istoty jej podlegają)

Jeden cykl trwania wszechświata - 100 lat życia Brahmy

Jeden dzień życia Brahmy - 1 Kalpa - 1000 Mahajug (czytaj np. Kali Juka)

Cztery rodzaje „jug”:

1. Krita Juga (dobra).

2. Treta Juga (gorsza).

3. Dwapara Juga (gorsza).

4. Kali Juga (gorsza) - obecnie w niej żyjemy, na początku Kali Jugi.

Hindusi uważają, że porządek jest zstępujący.

Symbol uważany przez wszystkie trendy myśli hinduskiej: sylaba „OM” - święta zgłoska, która ma wyrażać istotę bóstwa. Jedna z najważniejszych, wspólnych cech hinduizmu. W imieniu zawarta jest władza wobec osoby, która je nosi. (Np. Jahwe nie jest imieniem tylko symbolem; imię znają nieliczni kapłani judaistyczni).




Kultura indyjska została stworzona przez Ariów. Ariowie nie wiadomo skąd przybyli, ale możliwe, że znad Wisły i Odry (ok. 2000 lat p. n. e.). Ok. 1500 roku p. n. e. zaczyna być tworzona kultura indyjska. Wedy - święte księgi hinduizmu.

Ad 2)

Rigweda - hymny do bogów

Samaweda - podręcznik

Jadżuzweda - zbiór zaklęć

Atarwaweda - pisma późniejsze

Rigweda

Imiona bogów:

1. INDRA - najważniejszy z bogów. Jego broń - piorun (WADŻRA)

2. AGNI - bóg ognia (AGNIHORTA - ofiara ognia)

3. SURIA - bóg słońca

4. WAJUN - bóg wiatru

Generalnie ponad 30 bogów równych sobie.

W Wedach pojawiają się pierwsze wzmianki o WISZNU - karle, który ratuje świat przed demonem. Demon zdobył siłę przez ascezę. Trzy kroki WISZNU - demon zostaje bez niczego.

Również w Rigwedach:

RUDRA utożsamia się z późniejszym SZIWĄ.

Dołączona 10 księga Wedy - koncepcja bytu najwyższego - pojawiają się spekulacje. Wzmianka o bogu najwyższym - ponad innymi - jest to nowość.

Ad 3)

Wedanty - dokończenie Wed:

• Brahmany - mowa tu jest o pewnej wewnętrznej mocy, która objawia się w rytuałach. Przesunięty w nich jest akcent z ofiary zewnętrznej na wewnętrzną. Praktyki wewnętrzne, wręcz fizjologiczne > początki Jogi (od zewnętrznego rytuału do wnętrza człowieka np. pranajama - ćwiczenia oddechu).

• Aranjaki - księgi leśne pisane przez pustelników, będące kontynuacją Brahman

• Upaniszady - jest ich ponad 200. Najważniejsze 13-14 upaniszad zostało napisanych w okresie przedbuddyjskim („uwewnętrznienie” ofiary, kultu). Zawierają formułę ATMANA i BRAHMANA (zrównanie)

ATMAN - istota człowieka (ludzki korpus - głowa i tułów - bez rąk i nóg.

BRAHMAN - rzeczywistość, świat, wszechświat - istota rzeczywistości.




W upaniszadach następuje rozróżnienie na ciało i świadomość.

„normalna” (jawa) w czasie głęboki sen

snu

Aranjaki i upaniszady powstawały w środowiskach ascetów - pustelników (świadomość głębokiej medytacji - istota człowieka - DUSZA - czysta świadomość).

ATMAN=DUSZA

Charakter duchowy człowieka, a to, co jest na jawie jest tylko materialną formą.

Hindusi próbowali utożsamić, zrównać ATMAN z BRAHMANEM.

BRAHMAN tak, jak sól rozpuszczona w wodzie - jest wszędzie, ale go nie widać

TAT TWAM ASI - (Tyś jest Tym) - I Ty jesteś tożsamy z istotą wszechświata.

W księgach Wedanty (upaniszadach) pojawia się również rozróżnienie pierwiastka materialnego (PRAKRYTI) i duchowego (PURUSZA).

Ad 4)

Po kryzysie życia religijnego pojawiają się trzy szkoły (odrzucenie koncepcji „boskości bóstwa”)

Dżinizm - nie ma jakościowej różnicy między bogami a ludźmi.

BUDDA - książę, który miał być wychowywany z dala od ciemnych stron życia. Wyszedł z zamku, spotkał starca, człowieka chorego - kondukt żałobny - istnieje śmierć, starość etc.; spotkał ascetę - próba wyzwolenia z cierpienia poprzez medytację.

Cztery szlachetne prawdy Buddy:

1. Istnieje cierpienie

2. Istnieje możliwość zakończenia cierpienia

3. Źródłem cierpienia jest pożądanie

4. Istnieje droga pozwalająca zrealizować ten cel

Szkoła dżinijska - założona przez Mahawirę (księcia, żyjącego w pałacu - tak jak Budda

Budda poszedł drogą środka

Mahawira poszedł drogą ascezy - odziani w powietrze - skrajni asceci, również odkrył prawdy o świecie i prawdę o wyzwoleniu.

Wszystko, co istnieje posiada duszę, podlega wcieleniom, jest nietrwałe (łącznie z bogami)

Odpłata moralna - również zasada „niekrzywdzenia żadnych istot” (nie wychodzili - dżinowie - na dwór w nocy, aby nie zdeptać jakiegoś stworzenia).

Praktyka dżinijska związana jest z „niekrzywdzeniem”

Szkoła adżiwików - przywódca - Masharia Gosala - wyznawcy skrajnego fatalizmu, nie istnieje wolność, wszystko jest zdeterminowane. Wtedy, gdy każda z istot przejdzie wszystkie możliwe wcielenia nastąpi wyzwolenie istot - po cyklu wszechświata.

Szkoła ta „miała swoje 5 minut w II i III w. p. n. e. do czasu średniowiecza.

Ad 5)

Mahabharata - opowiada o wielkiej wojnie bharatów - Bhagawadgita jest jej częścią.

Ramayana - opowiada dzieje RAMY i SITY.

Obydwie księgi mogą być przyrównane znaczeniem kulturowym do „Iliady” i „Odysei” w Europie.

Pojawia się w nich koncepcja TRIMURTI - trójcy.

TRIMURTI - koncepcja trzech nieśmiertelnych bogów:

1. BRAHMA - odpowiedzialny za stwarzanie świata

2. WISZNU - odpowiedzialny za podtrzymywanie świata (kultura Wisznuitów)

3. SIWA - odpowiedzialny za niszczenie świata (kultura Siwaitów)

Pojawia się w nich również koncepcja boga najwyższego - IŚWARA (bóg nad bogami, który nie podlega zmianom).

Ad 6)

Tendencje ortodoksyjne nawiązywały do świętości Wed i innych świętych pism:

Ujaja - epistemologia

Wajsieszika - filozofia przyrody

Sankja -teoria

Joga - praktyka

Mimansa - interpretacja tekstów

Wedanta - bazowała na upaniszadach




W średniowieczu „wycofano” buddyzm (w XII w.) - rozpoczynają się najazdy na terytorium Indii. Podbój Indii w XVI w. przez Mogołów. Rządzili tam do XIX w. Od XIX w. zaczęli dominować Brytyjczycy.

Ad 8)

Ruchy polegające na odrodzeniu religijnych tradycji. W punktach a), b), c) wyszczególniono nazwiska przywódców.

Misja Ramakriszny - należał do niej Wiwehananda, Siwananda.

Do tych myślicieli indyjskich należał również Aurobindo - przez 20 lat praktykował Jogę - doszedł do Samadhi - najgłębszej medytacji.




Mahabharatta - w księdze tej temat walki dwóch rodów - Kuru i Pandu.

Zgodnie z prawem tron powinien należeć do Pandu, ale człowiek Kuru wygrywa w kości i Pandu przegrywa 13 lat wygnania. Po 13 latach Pandu (lud) wraca, ale Kuru nie chce zrezygnować z tronu. Następuje bitwa na polu Kuru.

Bhagawadgita jest dołączona do Mahabharatty, jest jej VI księgą. Oprócz Bhagawadgity najbardziej znana jest w Europie Sihkuntala i Hariwanśa (podobna do greckiej mitologii - skąd pochodzą bogowie etc. - tłumaczenie za pomocą mitu).

Pańczatantra - zbiór bajek.

Wszystkie one są oddzielnymi (i samodzielnymi) częściami Mahabharatty.




Opis Bhagawadgity:

Ardżuna ma wątpliwości czy warto jest walczyć o „jakiś skrawek ziemi”. Woźnicą Ardżuny jest Kriszna - sprzymierzeniec Pandawu (Pandu). Jest on zwyczajnym człowiekiem, księciem.

Kriszna rozwiewa wątpliwości Ardżuny i przekonuje do walki w trzech drogach:

1. Droga obowiązku

2. Droga Jogi (praktyki

3. Droga Bhakti (miłości)

(Czytając gitę, należy ją czytać jakbyśmy byli Hindusami.)

Ad 1)

Kriszna przekonuje się, że obowiązkiem (dharma) wojownika jest walczyć.

Pierwszą moją Dharmą jest zaliczenie siebie do jakiejś grupy społecznej (socjologicznie) i idąc tym tropem spełniamy różne cele.

Najpierw jest najważniejsza rola, a potem, z uwagi na jej ważność wypełniamy ją najlepiej.

Wg Hindusów Dharmy się nie wybiera. Pierwszym krokiem nie jest wybór (np. rodzina, zależność syn-ojciec).

Europejczycy myślą o sobie z punktu widzenia jednostki, a Hindusi - nie. Każdy z nas jest jednostka i każdy jest częścią kosmosu.

Dharma musi istnieć na dobre i na złe. Kiedy się dzieje krzywda komuś to myślimy o sobie, bo w imię czego miałoby się mnie dziać nieszczęście.

Dwa rozróżnienia Dharmy:

1. Dharma, na którą jesteśmy skazani (np. bycie synem)

2. Dharma dobrowolna (np. bycie mężem)

Hierarchia - wg Indii na górze JA.

1. 
   BÓG / ABSOLUT / MĄDROŚĆ - religia albo filozofia

2. 
   
   ZASADY / PRAWO / TRADYCJE - społeczeństwo JA

3. JA / WY / ONI - to, co nasze

Czyn spełniony jako ofiara - czyn bezinteresowny

(Ciekawa lektura: „O wpływaniu na zachowanie ludzi” - CIALDINI)

Czyn bezinteresowny sami w sobie rozstrzygamy; konsekwencje naszego uczynku dla innych powinny być dla nas nieważne.

Czyn bezinteresowny to czyn, w którym nie mamy interesu wobec innych ani wobec samych nas. Nie wystawiamy się na pochwałę czy na potępienie. Nie kierujemy się również np. tym, że sami kiedyś będziemy potrzebowali jałmużny. W poszukiwaniach bezinteresowności docieramy do naszej „pestki” (twardej i tylko naszej), do naszego egoizmu, przez który nikogo do siebie nie dopuszczamy.

Współczucie może być formą pogardy - „jestem lepszy i dlatego współczuję”

Czynu bezinteresownego dokonujemy gdy zapominamy o sobie. Jego gwarancją jest samopoznanie absolutne.

1. Hindusi zakładają, że możliwe jest samopoznanie absolutne

2. Maksymalna koncentracja na teraźniejszości, nie przyszłość czy przeszłość. (rozciąganie w czasie jest interesownością - uwolnić się od czasu to bezinteresowność).




III księga (Bhagawadgita) - Joga czynu:

Pojawia się pojęcie własnego czynu:

„Lepiej jest swoją Dharmę spełniać w sposób gorszy niż cudzą, w sposób lepszy”

Warunkiem zrozumienia tego stanu rzeczy jest samopoznanie. Próba zrozumienia tego - kim jestem? Powinniśmy w swoich badaniach nad kimś innym określić jakąś granicę, ponad którą nie wolno sięgać. Strach pojawia się w obliczu tego, czego nie znamy. Nie znamy wszystkich oczekiwań innych i dlatego się boimy.

6

Bez względu na to, co się robi nie możemy się uwolnić od Brahmy, czyli istoty duchowej. Istota materialna może podlegać zmianom, ale duchowa - nie

---