Wykład 9 FILOZOFIA INDII 12.12.2005

NJAJA - WAIŚESZIKA

Njaja wnikanie (epistemologia)

Waiśeszika (wiśesza) wyróżnik indywiduowy (filozofia przyrody)

↓

Reprezentują metafizyczny pluralizm

Jeżeli świat postrzegany jest różnorodny, to znaczy, że jest różnorodny

WAIŚESZIKA

• Wyzwolenie to wyzbycie się indywidualizmu

• Opracowanie doktryny asatkarjawady skutek nie tkwi immanentnie w swojej przyczynie

• Opisanie struktury wszechświata poprzez przełożenie na język kategorii

• Podstawowe składniki natury świata

• Substrat (dharmie)

• Właściwość (dharma)

• Relacja (sambandha)

• Jeżeli coś jest poznawalne, to jest wyrażalne

Istniejące = poznawalne = wyrażalne

Np. alinga prakriti niepoznawalna i nieistniejąca

• Waiśeszika przeprowadza analizę bytu

Kategorie

1. Drawja substancja (źdźbło trawy) - 9

• Ziemia - a

• Wody - a

• Ogień - a

• Powietrze - a

___________

• Akaśa przestworza - w

Pojawia się w najstarszych systemach, bo mamy 5 zmysłów a tylko 4 żywioły, pozostał dźwięk, ma początek i koniec. Zlewa się z atomem, przestrzenią i czasem

• Czas - w

• Kala podział, część

• Czas to coś, co wyróżnia podziały

• Jest jeden, przenikliwy dla wszystkich

• Jest przeszły, przyszły, teraźniejszy (garnek przed wykonaniem, garnek wykonany, garnek rozbity)

• Przestrzeń (diś) - w

• Jedna, nieprzenikliwa

• Umysł - a

• Każdemu atmanowi przysługuje jeden manas

• Atman - w

• Nie ma jednego brahmana, w którym jednoczą się atmany i tracą różnorodność

• Atman jest ograniczony manasem, żyjący i czujący

• Ma swoje miejsce w sansarze

• Każdy ma swojego atmana

• Nawyki manasu przechodzą do atmana

ATOM wprowadzenie koncepcji atomu

• Różnice atomów są jakościowe

• Atom jest granicą podziału ma być czymś nierozciągłym przestrzennie

• Każdy jest kulity i posiada w sobie ruch

• Pomiędzy nimi musi być minimalna przerwa 2 atomy razem to najmniejsza jednostka rozciągłości

• Od 3 atomów zaczyna się wielość i mnogość

• Guna właściwość (np. kolor zielony) - 24

Barwokształt, smak, zapach, dotyk, liczba, rozciągłość, jednostkowość, rozłączność, łączność, oddalenie, bliskość, rozum (budhi), sukha, dukha, pragnienie, niechęć, świadoma aktywność, ukryta dyspozycja psychiczna, lepkość, cnota (dharma), nieprawość (adharma), dźwięk

2. Karman ruch - 5

1.Do góry, 2.do dołu, 3.po krzywej, 4.zygzakiem, 5.ogólnie poruszanie się

3. Powszechnik (np. ogólnie trawy) - 2

Substancjalność np. źdźbło trawy przynależy do gatunku traw

satta nadrzędny powszechnik istnienia

podrzędny powszechnik istnienia

4. Wiśesza wyróżnik indywiduowy - 2

• Wyodrębniamy dwie indywidualne manifestacje przedmiotu (zielone źdźbło, żółte źdźbło)

• Odróżnienie przedmiotów pomiędzy sobą

1. Inherencja musi istnieć różnica między drawja i guna

2. Nieistnienie

ASATKARJAWADA

• Nie ma żadnego iśwary, jest podobny do platońskiego Demiurga

• Darśana bramińska objaśnianie struktury wszechświata

• Nie wiadomo, co się właściwie zdarzy, na rezultat wpływa wiele czynników

ADRISZTA karman niepoznawalny, niewidzialny

Kłóci się to z istniejące = poznawalne = wyrażalne, bo skoro adriszta jest niewidzialna to jest nieistniejąca

NJAJA

Właściwości (budhi, dharma, dukha itd.) wpływają na umysł. Pozbywamy się tych związków i zostaje atman, któremu pozostaje ISTNIENIE

• Adriszta

• Iśwara

• Asatkarjawada

4 elementy składające się na proces poznawczy

• Podmiot

• Przedmiot

• Kryterium

• Wynik poznania skutek 3 poprzednich kategorii

KRYTERIUM

1)PRATJAKSZA bezpośrednie poznanie, niewerbalne, bezbłędne, połączenie narządu zmysłowego z przedmiotem

• Podobne poznaje się przez podobne

• Koordynatorem zmysłów zewnętrznych jest manas

• Dźwięk odbierany przez falę dźwiękową z nią jest fizyczny kontakt pomimo, że dźwięk może być odległy

Większość przedmiotów jest niemożliwa do bezpośredniego poznania, dlatego

2)ANUMANA wnioskowanie analogią

3 rodzaje wnioskowania:

• Ze skutku (np. zalało wioskę, więc musiało ostro padać)

• Z przyczyny (będzie lało, bo idą czarne chmury)

• Przez analogię:

Sylogizm

1. Teza góra ma ogień

2. Góra dymi

3. Wszystko, co dymi ma ogień tak jak piec kuchenny a nie jezioro wrzucanie części pratjakszy do anumany

4. Ona jest dymiąca

5. Ona ma ogień

3)ŚABDA autorytet tekstów wedyjskich, osoby

3

---