ABAASY- u Jakutów (Syberia) złe duhy. Powodują choroby, żywią się duszami ludzi i zwierząt. Dzielą się na 33 rody. A. Górnego Świata są duhami szamańskimi, występującymi w postaci olbrzymów, często także czarny kruków. A. Dolnego Świata mają postać potworów, jednonogich, jednorękich, jednookich istot o żelaznych szponach i dziobach, szkodzących ludziom. Żywią się surowym pokarmem, robactwem, jaszczurkami i wrzodami i śluzem. One zsyłają zły wiatr, który wywiewał dusze z ciał. A. Kobiety są brzydkie, lubieżne. Z nimi zmagali się jakuccy szamani i herosi. A. Środkowego Świata to drobne duhy chorób, błędne ogniki, wichry. A. Dolnego Świata włada Arsan Duołaj, Górnego zaś Ułuu Tajon.
AES SIDH - (irl. Mieszkańcy Wzgórz), nazwa nadana starym bogom irlandzkim, zamieszkującymi wzgórza, stare grobowce, cmentarze lub podziemne jaskinie (sidhe). Z czasem zaczęto ich utożsamiać z czarodziejskimi istotami. „Rzeszami z sidh” nazywano również dusze zmarłych.
AGIR, Aegir (sisl. Morze), w mit. Germanów pn. olbrzym, włada morza, zwany także Gymirem. Ze swą małżonką Ran miał 9 córek uosabiających różne aspekty morskiego żywiołu i uważanych za matki Heimdalla. Z wydaną przez A. ucztą wiążą się ważne wydarzenia mityczne → wyprawa po kocioł Hymira i tzw. kłótnia Lokiego.
AGNAR- w mit. Germanów pn. 1. brat Geirroda, 2. jego syn. Podał napitek torturowanemu ogniem Grimnirowi tj. Odynowi, czym zyskał sobie przychylność najwyższego boga. 3. młody, nie znany jeszcze król, któremu Walkiria Sigrdrifa wbrew woli Odyna pomogła w wale ze sławnym wojownikiem Hjalmgunnarem.
AHTI, Ahto- w mit. Fińskiej bóstwo akwatyczne wyobrażane zwykle pod postacią starca, wiązane także z lasem, wiatrem i ziemią, W Kalevali zielono brody król mórz, jezior i rzek, małżonek Vellamo, bogini wód i opiekunki żeglarzy, nazywany jest konsekwentnie Ahto dla odróżnienia od herosa A.
AIFE, Aoife- ważna postac w mit. Irlandzkiej, amazonka, pani „krainy cieni” położonej w Szkocji. W bitwie, którą prowadziła przeciwko Scathach, została pokonana przez cu chulainna, z którym potem miała syna conlai.
AILILL- w mit. Irlandzkiej król connachtu, maż Medb. Występuje w sadze Tain bo cuailnge („uprowadzenie bydła z cuailnge”). Przedstawiany jako słaby mężczyzna, uległy swojej żonie. Został zabity przez conalla.
AITWARY- (lit. Aitvaras- doglądający spichrza) w mit. Litewskiej domowe duhy w postać smoka, węża, czarnego kota, koguta, wrony, psocące w gospodarstwie i wywołujące koszmary, ale też przynoszące bogactwo właścicielom. Perkunas razi Aitwary piorunami. Odpowiadają słowiańskim żmijom.
AJYY, Ajy- (jakuc. „stwórcze”) jakuckie dobre „jasne” bóstwa Górnego i Środkowego Świata, przedstawiane w postaci pięknych i bogatych ludzi . Jakuci pochodzą od nich, dlatego nazywają siebie a. dżuou - naród ajyy. A. stworzyły pożyteczne zwierzęta, konie, bydło i czuwają nad ich rozdziałem, dlatego też składano im ofiary - wyłącznie bezkrwawe. Rządzą pogodą i wiatrami, a także ogniem. Podlegają Urung Ajyy Tojnowi. Przeciwstawione są im abaasy.
AJUUSYT, Ajysyt- (jakuc. Stwórcza Pani), u Jakutów żeńskie bóstwo płodności (macierze) zaliczane do ajyy. Mieszkają na wschodzie na bezludziu lub pod najwyższym, osiemnastym niebiem Górnego Świata. Najważniejsza, córka najwyższego boga Urung Ajyy Tojona, zwana Nełbej A. („szeroko roześmiana a.), była opiekunką rodów i zarządzała w imieniu ojca duszami (kut). Na prośbę szamanów zsyłała je do łona kobiet. Duszami bydła rozporządzała Isegej A., koni- Dżosogoj Jeichsyt, psów- Norułuja Jeichsyt. Przed ich siedzibą mieszkała „fałszywa” A. dająca dusze dzieciom i bydłu, które umierały zaraz po urodzeniu.
AKKRUVA- w mit. Lapońskiej bogini akwatyczna w postaci kobiety z rybim ogonem. Mogła zapewni obfity połów. Odpowiadające jej bóstwo męskie to Tias-olmai.
ALBERYK- w mit. Germanów pd. Karzeł, król elfów. Wg Pieśni o Nibelungach A. był strażnikiem zdobytego przez Zygfryda skarbu Nibelungów aż do śmierci wielkiego bohatera. W średniowiecznej literaturze francuskiej A. stał się Auberonem, a następnie w lit. angielskiej Oberonem.
ALF- (sisl. Alfr - „elf”) w mit. Germanów pn. imię A. nosi wiele postaci m.in. 1. syn duńskiego króla Hjalpreka, który udzielił schronienia Hjordis, wdowie po Sigmundzie, a następnie ożenił się z nią. 2. syn Hundinga zabity przez Helgiego. 3. syn Hrodmara; zabił Helgiego.
ALMOS- ( węg. „Wyśniony”), postać historyczna z IX w. n.e., a jednocześnie węgierski heros kulturowy pochodzący , wedle tradycji z rodu Attyli. Ojciec Arpada. Jego matka miała sen, w którym została zapłodniona przez Turula. A. jest wedle wierzeń ludowych jednym z wielu wcieleń bohaterów, który uczestniczy we wszystkich bojach Węgrów.
ALOSZA POPOWIcZ- bohater ruskich bylin, „chrzestny brat” Illi Muromca i Dobryni Nikitycza, najmłodszy z trójki głównych herosów. Zaraz po urodzeniu dosiadł konia, a pierwszym strojem była zbroja. Walczył z potworami: Tugarinem, zabitym na uczcie kijowskiej, i Skimem. Próbował uwieść żonę Dobryni oraz siostrę Piotrowiczów, co spowodowało jego śmierć.
ALWIS- (sisl. Alviss- „wszechwiedzący”), w mit. Germanów pn. karzeł starający się o rękę córki Thora, którą asowie, mający wobec A. zobowiązania, przyrzekli mu pod nieobecność boga burzy. Thor, niechętny zalotnikowi, nie dopuścił do tego małżeństwa; tak długo wypytywał A. o nazwy rzeczy i zjawisk, aż wzeszło słońce i karzeł pod wpływem słonecznego światła zamienił się w kamień.
ALWITR (HERWOR)- (sisl. [Hervor] Alvitr) w mit. Germanów pn. walkiria, córka króla Hlodwera, która podobnie jak jej towarzyszki- siostra Swanhwit i Olrun, córka Kiara, mogła przybierac postac łabędzia. A., Swanhwit i Olrun zostały żonami Wolunda, Slagfinna i Egilla, ale po 7 lub 9 latach przywdziały łabędzie szaty i opuściły na zawsze swoich mężów.
AMMA- 1. (sisl. „Babka”), w mit. Germanów pn. Żona Afiego („Dziadka”), matka spłodzonego z Rigiem Karla. 2. (dogon „ściśnięty”) - bóg stwórca w rel. Dogonów (Afryka), a zarazem Słowo Stworzenia (Logos).
ANDRASTE, Andate - brytańska bogini wojny, którą wzywała Boudicca przed wyruszeniem do boju. Dion Kasjusz wspomina o ofiarach z ludzi, skaładanych dla niej w sakralnym gaju (alsos)
ANDWARI- (sisl. Andvari- „Obawa”), w mit. Germanów pn. karzeł strzegący pod postacią szczupaka złotego skarbu w wodospadzie Andwarafors. Został schwytany przez Lokeigo w siec pożyczoną od Ran i zmuszony do wydania skarbu, który następnie Loki, Odyn i Honir przekazali Hreidmarowi jako okup za zabicie Otra. Na kolejnych posiadaczach skarbu ciążyła klątwa ograbionego A.
ANGRBODA- (sisl. „Zwiaztująca nieszczęście”), w mit. Germanów pn. olbrzymka, z którą Loki spłodził Fenrira, Midgardsorma i Hel.
AONGUS, Oengus - (irl. “Prawdziwy Wigor”), mityczny wódz irlandzki z Tuatha De, zawny bogiem miłości oraz bóstwem opiekującym się młodymi ludzmi. Jego ojcem był Dagda, a matką Boinn. Znany był rówież jako Mac ind Oc („Syn młodości”). Jego rezydencją był Brugh na Boinne (kurhan Newgrange, hr Meath). „Sen Aoungusa” opowiada o miłości A. do caer Iobharmeheith, pięknej dziewczyny ze snów. Młodzieniec rozchorował się z miłości. Przy pomocy bliskich odnalazł ją pod postacią łabędzia, przybrał tę samą postac i razem odlecieli do siedziby A. w Brugh.
ARAWN- w mit. Walijskiej ładca Tamtego Świata, tradycyjnie zwanego Annwn, określanego jako rajska wyspa, pełna spokoju i piękna.
ARDUINNA- w mit. Galijskiej bogini przedstwiana na siedząco, na dzikim niedzwiedziu. Może być porównana do irlandzkiej Fliodhais, która dzierżyła władzę nad zwierzętami leśnymi, jej stadem były dzikie jelenie. Jej imię było wiązane z płynem, a szczególnie z mlekiem. Czasami dodawano jej epitet „o miękkich włosach”.
ARIANROD- (wal. „Srebrne Koło”), w mit. Walijskiej córka Dony, matka niechlubnego dziecka Lleu Llaw Gyffesa, na którego rzuciła potrójną klątwę: nigdy nie będzie miał imienia, dopóki ona go nie nazwie; nie będzie mógł wziąć oręża, dopóki ona mu go nie da; nie będzie miał żony, póki ona mi jej nie da. Klątwy te zostały uchylone przez brata A. Gwydiona. A. jest bohaterką czwartej Gałęzi Mabiongion „Math syn Mathonwy”
ARNGRIM- w mit. Germanów pn. Ojciec 12 berserków, których spłodził z Eyfurą. Najstarszy z synów Angantyr miał siłę 2 mężczyzn, a 2 najmłodsi, bliźniacy, razem posiadali moc jednego mężą.
ARTAIOS- w mit. Galijskiej bóg związany z kultem niedźwiedzia (irl. Art znaczy niedźwiedź), identyfikowany z rzymskim Merkurym, czczony w dzisiejszym Beaucroissant.
ARTIO- w mit. Galijskiej żeński odpowiednik boga Artaiosa, przedstawiona na tronie, naprzeciw którego stoi niedźwiedź. Czczona przez Helwetów w dzisiejszym Bernie (Szwajcaria). Niedźwiedź znajduje się po dziś dzień w herbie tego miasta.
ARTUR- w mit. Celtyckiej (walijskiej i brytańskiej) legendarny król Brytanii. Nieślubny syn Uthera Pendragona, króla Brytów i Igrain, żony Garloisa- księcia Kornwalii. Był wychowany przez czarodzieja Merlina. Etymologia jego imienia jest związana z niedźwiedziem. Żoną A. była Ginewra, Wraz z rycerzami okrągłego stołu rezydował na zamku camelot. Posiadał magiczny miecz Excalibur. Po bitwie, w której raniono go śmiertelnie, został zabrany przez 3 wrożki do Avalonu. A. jest bohaterem cyklu legend pt. „Król Artur i Rycerze Okręgłęgo Stołu”.
ARWAKR - (sisl. „Budzący się Wcześnie”), w mit. Germanów pn. rumak, który wraz z koniem zwanym Alswidr/Alswinn ciągnął po niebie wóz Słońca. A. miał wyryte runy na uchu, Alswinn na kopycie, a pod łopatki obydwu niebieńśkich koni bogowie włożyli „ziąb żelazny” dla uniknięcia skutków słonecznego żaru.
ASK- (sisl. „Jesion”), w mit. Germanów pn. jedna z 2 pierwszych istot ludzkich, partner kobiety o imieniu Embla („Wiąz”). A. i Embla leżący bezwładnie na brzegu morza w postaci 2 kawałków drewna zostali znalezieni a następnie ożywieni przez Odyna, Wilego i Wea lub Odyna Honira i Lodura.
ASOWIE- w mit. Germanów pn. jeden z 2 boskich klanów, którego siedzibą był Asgard („Gród Asów”), zwykle lokalizowany w niebie Oprócz a. z urodzenia takich jak Odyn, Frigg, Thor, Baldr, w Asgardzie przebywały istoty nadludzkie pochodzące z innych rodów: np. olbrzym Loki dostał się do nich zawierając braterstwo krwi z Odynem. Karlica Idun przez małżeństwo z Bragim. Asami z awansu byli też niektórzy wanowie- Frey, Freyja, bóstwa z klanu będącego niegdyś w stanie wojny z klanem a. Wojna a. i wanów toczyła się ze zmiennym szczęściem, obie strony brały zakładników, stosowały tortury, posługiwały się w walce magią. Po zawarciu pokoju dawani wrogowie stworzyli wspólny front przeciwko olbrzymom. A. byli pierwszymi budowniczymi i kowalami; wznieśli pierwszą świątynię i ołtarze, skonstruowali pierwsze narzędzia, odkryli sztukę obróbki złota. Wg niektórych badaczy, pierwotnie mianem a. Germanie określali unoszące się w powietrzu duchy przodków. Dopiero wraz ze wzrostem znaczenia Odyna prowadzącego orszak zmarłych nazwę zaczęto wiązac z centralną kategorią istot nadludzkich.
ATLI- w mit. Germanów pn. bohater mający swój pierwowzór w królu Hunów Attyli, syn Budlego, brat Brunhildy, mąż Gurdun, władca krwawy i podstępny. Żądny złota zgotował okrutną śmierc szwagrom, Gunnarowi i Hogniemu. Ale i jemu przeklęty przez Andwariego skarb przyniósł zgubę; zamordowni zostali pomszczeni przez Gurdun i syna Hogniego. Południowogermańśki odpowiednik A. to Etzel, łagodny władca potężnego państwa, związany tylko pośrednio z zemstą Krymhildy (Gudrun).