PYTANIA EGZAMINACYJNE
11. Konstytucja 3 Maja nie zlikwidowała wprawdzie sejmików, ale poważnie ograniczyła ich kompetencje w kilku dziedzinach. Wymień je:
zniesieni mocy wiążącej instrukcji uchwalanych przez sejmiki, które krępowały posłów ( mandat imperatywny ). Posłowie byli przedstawicielami całego narodu, dezyderaty swych ziem mogli przedstawić w dalszej części obrad, jeśli starczyło czasu
na sejmikach zapewniono czynne prawo wyborcze tylko szlachcie mającej własność ziemską, z której opłacałaby podatek do skarbu RP, użytkującą nieruchomość tytułem zastawu ( przy podatku pow. 100 zł ) lub posiadająca nieruchomość dożywotnio ( przy podatku pow. 100 zł ) oraz wojskowi, urlopowani na czas sejmików.
bierne prawo wyborcze przysługiwało tylko szlachcie posiadającej posesje, z których opłacony był podatek lub po wysłużeniu 6 lat w wojsku.
Tym sposobem sejmiki składały się tylko z posesjonatów, wyzwolone zostały spod wpływów magnatów, zapewniono władzę szlachcie- ziemianom i przeniesiono ją na najwyższy scentralizowany organ władzy państwowej.
osoby upoważnione do udziału w sejmikach musiały być wpisane do sporządzonej przez właściwą izbę komisję porządkową księgi ziemiańskiej
sejm miał być zawsze gotowy do zebrania się, a więc nie zawsze sejmiki miały wpływ na jego obrady
38. Jakie rozwiązania w kwestii obsady tronu uwzględniała konstytucja 1791 r?
zasada dziedziczności tronu ( likwidacja elekcji stanowiącej wśród magnaterii zarzewie walk o władzę i okazję do ingerencji obcych mocarstw ),
tron dziedziczny przez osoby, elekcyjny przez familię ( w wypadku wygaśnięcie dynastii ),
po śmierci Stanisława Augusta tron objąć miał król saski, Fryderyk August Wettin, a po nim- jego najstarszy syn,
jeśli Fryderyk August nie miał by syna, to jego córka- Maria Augusta Nepomucena stawała się infantką polską, a jej mąż wybrany elekcyjnie przez Zgromadzenie Stanowe stawał się jednocześnie królem polskim.
40. Scharakteryzuj rozwiązania zawarte w konstytucjach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego w kwestii dotyczącej obsady tronu.
korona Księstwa Warszawskiego przypadła królowi saskiemu Fryderykowi Augustowi Wettinowi, a zasady następstwa tronu miały być regulowane zgodnie z założeniami panującymi w domu saskim ( dziedziczna ),
w Królestwie Polskim car Rosji był jednocześnie królem polskim, wstępowanie na tron według porządku następstwa cesarzy Wszechrosji,
- osobna koronacja króla polskiego w "stolicy" według zwyczajów polskich,
41. Omów zakres uprawnień głowy państwa w świetle konstytucji Księstwa Warszawskiego.
powierzono mu rząd ( pełnia władzy, ogół funkcji państwowych, z wyjątkiem ustawodawstwa sejmowego i sądowego wymiaru sprawiedliwości,
mógł powołać wicekróla i prezesa Rady Ministrów
każdy z ministrów pracował z nim "oddzielnie",
zwoływał, odwoływał i odraczał sejm, sejmiki, zgromadzenia gminne,
mianował marszałków Izby Poselskiej, sejmików i obywateli zgromadzeń gminnych,
mógł przewodniczyć w Senacie,
mianował ministrów, senatorów, biskupów, sędziów trybunałów I instancji, sądów kryminalnych, sądów apelacyjnych,
w jego imieniu wychodziły wyroki sądów i trybunałów,
prawo łaski,
wydawał akty o charakterze "dopełniającym ustawę zasadniczą" ( dekrety ),
wyłączna inicjatywa ustawodawcza
ostateczne decyzje w sprawie budżetu
wszystkie decyzje Rady Stanu wymagały jego zatwierdzenia,
mógł rozwiązać Izbę Poselską,
uposażenie obejmowało własność pałacu królewskiego i saskiego w Warszawie, listę cywilną w wysokości 7 mln złotych rocznie, wypłacaną w połowie ze skarbu Księstwa, w połowie dochody z dóbr królewskich,
nadawał ordery- Virtuti Militari, św. Stanisława,
najwyższa władza wojskowa, mógł wprowadzić korpusy saskie na teren Księstwa i wyprowadzić oddziały polskie do Saksonii,
prowadził politykę zagraniczną
42. Omów zakres uprawnień głowy państwa w świetle konstytucji Królestwa Polskiego.
w jego osobie był cały rząd ( całość władzy wykonawczej i administracyjnej )
osoba króla "święta i nietykalna",
mógł powoływał Namiestnika lub prezesa
sprawował wraz z sejmem władzę ustawodawczą,
zwoływał, zamykał i odraczał sesje sejmu zwyczajnego, mógł zwołać sejm nadzwyczajny
mianował: urzędników państwowych, senatorów, ministrów, radców stanu, referendarzy, prezesów komisji wojewódzkich, prezesów i sędziów sądu, przedstawicieli dyplomatycznych i handlowych, duchownych wszystkich wyznań
wszystkie akty, dokumenty, wyroki sądów i trybunałów wychodziły w jego imieniu
prawo łaski
dopełnianie konstytucji przez statuty organiczne
wyłączna inicjatywa ustawodawcza
rozporządzał dochodami i budżetem,
wszystkie decyzje Rady Stanu, sejmu wymagały jego zatwierdzania,
nieodpowiedzialny, zasada kontrasygnaty
nadawał nobilitacje, tytuły honorowe, ordery cywilne i wojskowe,
najwyższa władz wojskowa, mógł wprowadzić wojska rosyjskie na terytorium KP i używać wojska polskiego w granicach Europy, mianował dowódców i oficerów,
prowadził polityką zagraniczną, tylko on mógł zezwolić na udział KP w wojnach toczonych przez Rosję oraz w zawieraniu traktatów pokojowych i handlowych, wypowiadał wojnę i zawierał pokój, zawierał traktaty i umowy międzynarodowe,
43. Rola i charakter prezydenta na podstawie ustaw zasadniczych 1919- 1935:
Konstytucja marcowa:
stał na czele władzy wykonawczej, którą sprawował przez ministrów
wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów,
w wypadku opróżnienia urzędu lub niemożności jego sprawowania zastępował go marszałek sejmu,
sejm mógł orzec o opróżnieniu urzędu prezydenta większością 3/5 głosów, jeśli nie sprawował urzędy przez 3 miesiące,
uposażenia określić miała ustawa,
nie mógł być członkiem Sejmu i Senatu ani sprawować jakiegokolwiek urzędu,
składał przysięgę przed Zgromadzeniem Narodowym,
nie ponosił odpowiedzialności parlamentarnej
zasada kontrasygnaty
odpowiedzialność konstytucyjna- za zdradę państwa, przestępstwo, naruszenie konstytucji- 3/5 głosów- przed Trybunałem Stanu,
zwoływał, odraczał i zamykał sesje sejmu, mógł zwołać sejm nadzwyczajny na żądania 1/3 posłów
mógł rozwiązać jedną izbę za zgodą drugiej ( większość kwalifikowana )
reprezentował kraj na zewnątrz, przyjmował i wysyłał przedstawicieli dyplomatycznych,
traktaty międzynarodowe obciążające budżet państwa, zawieranie sojuszy, zmiana granic, wypowiedzenie wojny i zawarcie pokoju wymagały zgody Sejmu,
powoływał i odwoływał premiera oraz ministrów opierając się na większości parlamentarnej,
obsadzał stanowiska wojskowe i cywilne, mianował sędziów,
był zwierzchnikiem sił zbrojnych, ale zabroniono mu sprawowania naczelnego dowództwa, mianował Naczelnego Wodza na wniosek Rady Ministrów przedstawiony przez Ministra Spraw Wojskowych,
prawo łaski z wyjątkiem osądzonych przez sejm,
podpisywał ( promulgacja ) i ogłaszał ( publikacja ) ustawy
Nowela sierpniowa:
mógł rozwiązać Sejm i Senat przed upływem czasu, na który zostały wybrane na wniosek Rady Ministrów umotywowanym orędziem, jednakże tylko raz z tego samego powodu,
rozporządzenia z mocą ustawy gdy izby były rozwiązane, nie mogły dotyczyć:
- zmiany konstytucji.
- ustalania budżetu,
- ordynacji wyborczej,
- ustalania stanu liczebnego wojska i poboru rekruta,
- zbywania, zamiany i obciążania nieruchomego majątku państwowego,
- nałożenia podatków, opłat publicznych, ustanawiania ceł i monopolów,
- ustalanie systemu monetarnego,
- przyjęcia gwarancji finansowej,
- sposoby wykonywania parlamentarnej kontroli nad długami państwa,
- zawierania umów międzynarodowych wymagających zgody sejmu,
- wypowiadania wojny i zawierania pokoju,
- sposobu określania odpowiedzialności konstytucyjnej ministrów,
rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie wskazanym przez ustawę z wyłączeniem zmiany konstytucji ( ustawa o pełnomocnictwach ),
rozporządzenie z mocą ustawy musiało być złożone sejmowi w ciągu 14 dni, jeśli nie zostało przedstawione albo zostało odrzucone traciło moc obowiązującą
44. Porównaj i oceń pozycję władcy w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim- patrz. 41, 42,
49. Podaj rolę i kompetencję Rady Stanu
Księstwo Warszawskie:
skład: ministrowie ( sprawiedliwości, wojny, policji, przychodów i skarbu, spraw wewnętrznych i czci religijnej, minister sekretarz stanu ), 4 referendarzy, później 6 radców stanu,
obradom przewodniczył król, wicekról lub prezes,
przygotowywała na wniosek ministra projekty ustaw sejmowych i dekretów królewskich,
sądownictwo kompetencyjne,
sądownictwo administracyjne
sąd kasacyjny najwyższej instancji od spraw cywilnych, karnych, handlowych,
podejmował decyzje o oddaniu pod sąd urzędników za przestępstwa w urzędowaniu,
kontrola administracji
raporty o stanie ministerstw i ogólne uwagi o stanie kraju
wszystkie decyzje i wyroki podlegały zatwierdzeniu przez króla
kontrolę m. in. nad Radą Stanu sprawowała Izba Obrachunkowa ( składała się z asesorów mianowanych przez króla z listy wybranych przez radę departamentowa ),
Królestwo Polskie:
Rada Administracyjna:
skład: namiestnik, 5 ministrów ( wyznań religijnych i oświecenia publicznego, spraw wewnętrznych i policji, przychodów i skarbu, wojska, sprawiedliwości ), osoby mianowane przez króla,
organ doradczy namiestnika bądź króla, wprowadzała jego postanowienia w życie,
przygotowywała materiały pod obrady Zgromadzenia Ogólnego,
po śmierci gen. Józefa Zajączka przejęła kompetencje namiestnika,
Zgromadzenie Ogólne Rady Stanu:
skład: członkowie RA, radcy stanu zwyczajni i nadzwyczajni ( np. prezes Izby Obrachunkowej ), członkowie Trybunału Najwyższego, prokurator generalny, referendarze,
przewodniczył król bądź namiestnik,
analizowała i przygotowywała projekty ustaw,
sądownictwo kompetencyjne
oddawanie pod sąd urzędników,
badanie raportów składanych przez komisje rządowe,
wszystkie przedmioty roztrząsane były na rozkaz króla i wszystkie decyzje wymagały zatwierdzenia przez króla,
50. Określ status namiestnika Królestwa Polskiego
mianowany i odwoływana przez cara,
miał być nim syn cara albo rodowity lub naturalizowany Rosjanin,
został nim gen. Józef Zajączek
cała władza wykonawcza, z wyj:
- polityki zagranicznej,
- zwoływania sejmików, sejmów, zgromadzeń gminnych,
- zatwierdzania budżetu,
- nominowani urzędników ( senatorów, sędziów, biskupów ),
- prawa łaski,
- nadawania tytułów i odznaczeń,
decyzje wydawał na podstawie pełnomocnictwa w RA ale sprzeciw ministra powodował, iż zobowiązany był przedstawić je królowi,
składał przysięgę na Boga i na przestrzeganie i obronę konstytucji,
co tydzień składał królowi sprawozdania z działalności
jeśli namiestnik zmarł lub gdy król go nie powołał, jego funkcje pełnił tymczasowo mianowany przez króla prezes,
na czas przebywania w Królestwie króla władza namiestnika była zawieszona,
52. Jak przedstawiała się możliwość usunięcia władcy z tronu w świetle Konstytucji 3 Maja,
przewidywano tylko jedną możliwość: orzeczenie sejmu ekstraordynaryjnego o chorobie psychicznej króla większością 3/4 głosów
54. Jak przedstawia się kwestia usuwalności panującego z tronu w dziewiętnastowiecznych ustawach zasadniczych?
w Konstytucji KW nie ma o tym wzmianki,
w Konstytucji KP osoba króla jest "święta i nietykalna"
58. Podaj w jaki sposób ustosunkowała się konstytucja 1791 do kwestii regencji.
regencję sprawuje królowa, a w razie jej nieprzytomności prymas,
regencje możliwa w 3 przypadkach:
- małoletności króla,
- choroby psychicznej króla ( ogłoszona przez sejm ekstraordynaryjny większością 3/4 głosów )
- wzięcia króla do niewoli na wojnie,
prymas ma obowiązek zwołanie sejmu, a jeśli tego nie uczyni, to robi to marszałek sejmu
sejm taki określa zasady zasiadania ministrów w regencji i kompetencje królowej,
w wypadku osiągnięcia pełnoletności przez panującego lub powrotu do stanu zdrowia psychicznego, regencja ma obowiązek przekazania władzy prawowitemu królowi,
przepisy dotyczące odpowiedzialność ministrów stosuje się odpowiednio do regencji,
59. Omów procedurę regencji bazując na ustawach KW i KP.
wspólna dla KP i Cesarstwa Rosyjskiego, określona tymi samymi prawami,
obowiązek zawiadomienia namiestnika o regencji spoczywał na sekretarzu stanu,
namiestnik zwoływał sejm dla ustanowienia członków regencji,
skład: regent rosyjski, członkowie wybrani przez Senat, sekretarz stanu,
regencji przewodniczył regent, siedzibą była stolica Cesarstwa
ponosiła pełną odpowiedzialność cywilną i karną za działanie przeciw konstytucji i prawom
Po zakończeniu regencji król obejmując rządy mógł uchylić jej postanowienia, a wszystkie zatwierdzone wychodziły w jego imieniu,
regencja mianowała i odwoływała namiestnika,
miała przedstawić królowi sprawozdanie ze swych działań
w przypadku śmierci członka regencji wakujące miejsce wypełniała osoba wybrana przez zwołany przez namiestnika senat,
członkowie regencji przed udaniem się do stolicy Cesarstwa składali przysięgę przestrzegania konstytucji i praw, przysięgę składał także regent oraz sekretarz stanu przed członkami regencji KP,
akty wykonania przysięgi regenta oraz sekretarza stanu miały być przesłane Senatowi, a Senatu przesyłał regentowi akt wykonania przysięgi przez regencję KP,
60. Zarysuj genezę i tryb funkcjonowania regencji kolegialnej bazując na dowolnym przykładzie ( patrz wyż. ),
61. W oparciu o konstytucję marcową omów tryb postępowania w przypadku niemożności sprawowania urzędu przez prezydenta przypisanych mu ustawowo funkcji bądź zaistnienia wakatu na tym urzędzie:
sejm i senat łączą się natychmiast w Zgromadzenie Narodowe na polecenie marszałka sejmu i wybierają nowego prezydenta,
jeśli sejm jest rozwiązany, marszałek zarządza wybory do obu izb,
62. Bazując na konstytucji marcowej podaj warunki niezbędne do uznania urzędu prezydenckiego za opróżniony.
śmierć,
zrzeczenie się funkcji,
"inne przyczyny"
jeśli przez 3 miesiące nie sprawuje swej funkcji, to marszałek zwołuje sejm, uchwała zapada większością 3/5 głosów przy obecności co najmniej połowy ustalonej liczny posłów
63. W oparciu o konstytucję marcową określ zakres wpływu prezydenta na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości:
prawo łaski z wyłączeniem ministrów osądzonych przez sejm,
mianuje sędziów, o ile spełniają odpowiednie kwalifikacje ( z wyj. sędziów pokoju ),
64. Czy konstytucja marcowa przyznała prezydentowi prawo złożenia z urzędu, zawieszenia w urzędowaniu, przeniesienia na inne miejsce lub w stan spoczynku sędziego wbrew jego własnej woli? Jeśli tak, to dlaczego?
nie, bo coś takiego mogło nastąpić w przypadku zmiany organizacji sądów, a określone to mogło zostać tylko na drodze ustawy, a prezydent nie miał inicjatywy ustawodawczej,
65. Kto bądź jaki organ kolegialny został upoważniony na mocy konstytucji marcowej do powoływania sędziów pokoju?
napisano, iż : z reguły będą oni wybierani przez ludność
113. Powstanie, skład i rola Straży Praw.
skład:
- prymas jako minister edukacji narodowej ( mógł być zastąpiony przez pierwszego z rzędu biskupa ),
- 5 ministrów ( sprawiedliwości, policji, wojska, przychodów i skarbu. spraw zagranicznych ),
- marszałek sejmu,
- pełnoletni następca tronu ( jeśli złożył przysięgę ) bez prawa głosu
- 2 sekretarzy bez prawa głosu,
władzy wykonawcza w Straży należała do króla, miał głos decydujący, decyzja wiązała komisje i inne magistratury wykonawcze
członków Straży powoływał król ( z wyjątkiem prymasa ) na 2 lata z możliwością przedłużenia na następne 2 lata,
ministrowie w Straży nie mogli zasiadać w komisjach
kontrasygnata aktu przez ministra ( z wyj. prymasa )
odpowiedzialność parlamentarna ministra: w tajnym głosowaniu większością 2/3 głosów połączone izby mogły zażądać jego odwołania, król musiał natychmiast powołać nowego,
odpowiedzialność konstytucyjna: większością zwykłą głosów pod sąd sejmowy, odpowiadali osobą i majątkiem
marszałek sejmu ma głos stanowczy w Straży w przypadku gdy zwołać ma sejm ekstraordynaryjny, a nie zrobi tego król:
a) naruszenie prawa narodów, wojna zewnętrzna,
b) zaburzenia wewnętrzne grożące rewolucją i kolizją magistratur,
c) niebezpieczeństwo głodu,
d) bezkrólewie bądź ciężka choroba króla
e) gdy minister nie kontrasygnował aktu króla, a ten się przy nim upierał,
f) gdy komisja uznała decyzję Straży za szkodliwą bądź sprzeczną z prawem, a ta nie chciał od niej odstąpić
114. Podaj znaczenie instytucji kontrasygnaty w świetle konstytucji 3 maja
system ten rozwinął się wcześniej w Anglii, związany był z tworzeniem się rządów parlamentarnych
przesuwał funkcje rządzenia z monarchy na radę ministrów i kierowników resortów,
"król jest nic sam przez się nie czyniący", mimo iż jest dożywotnim szefem rządu
nie wprowadzono jednak w Polsce, bo też nie było w innych krajach ( z wyjątkiem Wielkiej Brytanii ) stanowiska prezesa rady ministrów
115. Scharakteryzuj pozycję władcy po wprowadzeniu Rady Nieustającej.
królem polskim mógł zostać obrany być tylko Piast, rodowity szlachcic, posesjonat w RP.
zakazano dziedziczenie tronu synom i wnukom monarchy
wszystkie decyzje królewskie zapadały w Radzie większością głosów,
ministrów i senatorów powoływał król z trzech kandydatów wybranych przez Radę w tajnym głosowaniu,
Radzie przewodniczył król, miał jeden głos z prawem dwóch w razie równości zdań,
116. Omów uprawnienia ustawodawcze cesarza w zaborze austriackim
prawo do korony
pełnia władzy
prawo do stania na straży interesu publicznego,
wydawał akty państwowe bez udziału parlamentu w razie konieczności,
ograniczony w pełni władzy był jeśli nie zaszła sytuacja wyjątkowa, a o tym czy dana sytuacja jest wyjątkowa czy nie decydował on sam,
w sytuacjach zwykłych sprawował ustawodawstwo z Radą Państwa i sejmami krajowymi ( ale mógł wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, kiedy obie izby nie obradowały )
- sprawy wojska,
- władza rządowa,
- zawieranie umów międzynarodowych
- decyzja o wojnie i pokoju
do zmiany ustawy zasadniczej potrzebna była sankcja cesarza i parlamentu,
do zmiany statutu krajowego potrzebna była sankcja cesarze i sejmu krajowego
art. 1 Dyplomu październikowego: prawo wydawania, zmieniania i uchylania ustaw przysługiwało tylko cesarzowi przy współudziale „prawnie zgromadzonych sejmów krajowych”, względnie Rady Państwa, do której sejmy miały wybierać 100 delegatów,
117. Omów kompetencje głowy państwa na podstawie konstytucji marcowej ( patrz 43. ),
118. Opisz zmiany wprowadzone przez nowelę sierpniową w zakresie kompetencji głowy państwa ( patrz 43 ),
123. Jaki wpływ na funkcje rozdawnicze króla miała Konstytucja 3 Maja?
patentował oficerów, mianował dowódców, biskupów, ministrów, senatorów,
125. Przedstaw kompetencje i skład liczebny sejmów Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego
Księstwo Warszawskie:
składał się z Izby Poselskiej i Senatu,
król nie posiadał pozycji stanu sejmującego,
zbierał się co 2 lata na wezwanie króla na nie dłużej niż 15 dni
nie przewidziano sesji nadzwyczajnych ani przedłużenia obrad,
kompetencje:
- w sprawach przychodów skarbowych,
- zmiany w prawie cywilnym, karnym, menniczym,
- nie obejmowało budżetu, który należał do króla,
- jednorazowa Sejm mógł ustalić liczbę wojska do chwili zwołania pierwszej sesji sejmowej,
Senat:
6 biskupów, wojewodów i kasztelanów mianowanych dożywotnio przez króla ( po 1809 po 10
przewidziano możliwość zwiększenia liczby senatorów do 50,
król mógł przewodniczyć w senacie, ale powoływał do tych funkcji prezesa ( został nim Stanisław Małachowski ),
Izba poselska:
dwie równoprawne grupy: 60 ( po 1809 100 ) posłów i 40 ( później 66 ) deputowanych oraz członkowie Rady Stanu z urzędu,
obierani na 9 lat, co 3 lata wymieniano 1/3 składu izby przez losowanie
przewodniczył mianowany przez króla marszałek,
Immunitet:
członkowie izb mieli zapewnioną ochronę tylko w czasie trwania sesji oraz na 2 tygodnie przed i po niej,
Królestwo Polskie:
Naród polski po wsze czasy miał mieć zapewnioną reprezentację narodową w Sejmie, złożonym z króla i dwóch izb ( pierwsza złożona z senatorów, druga z posłów i deputowanych ),
razem z królem sejm sprawował władzę prawodawczą,
obradował w Warszawie co 2 lata na 30 dni, zwoływany przez króla, ( w rzeczywistości obradował 1818, 1820, 1825, 1830 ),
król mógł w dowolnej chwili zwołać sejm nadzwyczajny
obrady sejmu były jawne ( do 1825 )
komptencje:
- naradzał się nad wszystkimi projektami do praw cywilnych, karnych, administracyjnych, organicznych,
- uchwalenie Kodeksu Karnego Królestwa Polskiego i Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego,
- zmiany statutów organicznych wymagały udziału sejmu,
- sprawy podatkowe, ciężary publiczne,
- drukowane raporty ogólne o położeniu kraju składano izbom w celu uczynienia przez senackie i poselskie komisje parlamentarne uwag nad nimi,
- w końcowej części obrad sejmowych posłowie i deputowani mogli składać petycje
sejm mógł zajmować się tylko sprawami w zakresie kompetencji lub określonymi w akcie zwołania
Senat:
liczba członków nie mogła być większa od połowy składu Izby Poselskiej ( 64 ),
9 biskupów ( w tym grekokatolicki ), wojewodowie, kasztelanowie, rosyjscy książęta krwi,
pierwszy skład mianowany przez króla dożywotnio, w wypadku wakansu Senat zgłaszał podwójną listę kandydatów, z której król wybierał jednego,
kandydat do godności senatorskiej musiał być posesjonatem, 35 lat, 2 tys. zł podatku,
zwoływany przez króla przy uprawnieniach prawodawczych, w innych przez prezesa,
uprawnienia:
- stanowił odnośnie oddania pod sąd ministrów, senatorów, naczelników wydziałów rządowych, radców stanu, referendarzy, bądź na oskarżenie Izby Poselskiej bądź na odesłanie króla bądź namiestnika,
- ważność sejmików, zgromadzeń gminnych, wyborów,
- nadzorował układanie ksiąg obywatelskich,
Izba Poselska:
77 posłów wybieranych na sejmikach i 51 deputowanych wybieranych na zgromadzeniach gminnych,
na czele stał mianowany przez króla marszałek,
kadencja 6- letnia, co 2 lata wymieniano 1/3 składu izby,
król miał prawo rozwiązania Izby Poselskiej i rozpisania w przeciągu 2 miesięcy nowych wyborów,
jeśli poseł lub deputowany przyjął po wyborze na kadencję urząd płatny ze skarbu publicznego, którego nie miał wcześniej, to przestawał pełnić swą funkcję w sejmie, w celu wyboru nowego posła zbierał się sejmik lub zgromadzenie gminne
Immunitet:
członkowie izb mogli być sądzeni i aresztowani w sprawie karnej jedynie za zgodą sejmu
126. Omów galicyjski sejm postualtowy
sejm stanowy utworzony w 1795 z siedzibą we Lwowie,
po wystąpieniu cesarza z żądaniami zwanymi postulatami dotyczącymi podatków, zadaniem sejmu galicyjskiego było dokonanie szczegółowej ich repartycji
dozwolona na składanie opinii i adresów do cesarza,
w skład sejmu postulatowego wchodzili magnaci, szlachta i przedstawiciele miast,
obradami sejmu kierował gubernator,
organem wykonawczym sejmu był Wydział Stanowy,
przewidywano coroczne obrady sejmu galicyjskiego
od 1817 rzeczywiście zbierał się co roku, mógł z własnej inicjatywy składać wnioski i opinie do cesarza, ale o faktycznej roli jego świadczyły sformułowania: "Stany prosiły o to, czego nie otrzymały, a dziękowały za to, o co nie prosiły",
127. W oparciu o polskie ustawy zasadnicze do 1935 omów tryb rewizji i nowelizacji konstytucji:
Konstytucja 3 Maja:
co 25 lat sejm mógł dokonać rewizji Ustawy Rządowej, decyzje zapadały większością głosów, a Senat po przedyskutowaniu projektu uchwalonego w Izbie Poselskiej mógł tylko przesłać izbie swoje uwagi dotyczące poprawek.
zmiana konstytucji nie mogła dotyczyć praw niewzruszonych i paktów konwentów ( kategoria praw niewzruszonych nie została sprecyzowana, wnioskując z Ustawy Rządowej zaliczyć tu można podział władz, bezpieczeństwo osobiste, własność ),
Konstytucja Księstwa Warszawskiego:
brak jest postanowień co do zmiany konstytucji, przewidziano jedynie możliwość wydawania aktów wykonawczych do postanowień konstytucji, na jego podstawie wydawano dekrety równorzędne z postanowieniami konstytucji,
Konstytucja Królestwa Polskiego
przewidziano możliwość rozszerzenia konstytucji przez statuy organiczne, wydane niezwłocznie po ogłoszeniu konstytucji i poprzednio rozpatrywane w Radzie Stanu. Cokolwiek nie było przedmiotem statutu organicznego lub prawa powinno być uregulowane przez przepisy królewskie albo rządowe, jeśli nie podlegało regulacji Sejmu.
statutu organiczne i księgi praw mogły być zmieniane tylko przez panującego i obie izby sejmu,
Konstytucja marcowa:
zmiana: przy obecności połowy posłów względnie senatorów większością 3/5 głosów,
wniosek o zmianę konstytucji złożyć miała grupa 11 posłów, zapowiedziany musiał być na co najmniej 15 dni,
drugi z rzędu wybrany podczas obowiązywania konstytucji sejm mógł dokonać jej rewizji własną uchwałą większością 3/5 głosów przy obecności co najmniej połowy posłów,
co 25 lat konstytucja mogła być poddana rewizji przez Zgromadzenia Narodowe zwykłą większością głosów,
128. Jakie zmiany wprowadziła Konstytucja 3 Maja w sferze praw i obowiązków posła i senatora?
Posłowie: patrz. 11
zniesiono liberum veto, konfederacje wszelkiego gatunku i sejmy konfederackie
Senatorowie:
nie otrzymali inicjatywy ustawodawczej
praw weta tylko zawieszającego w zakresie praw cywilnych, karnych, politycznych,
na sejmie konstytucyjnym przewidzianym co 25 lat dla rewizji konstytucji senat miał stanowić tylko "radę starszych" po wysłuchaniu której izba poselska mogła przejść od razu do porządku nad zdaniem senatu,
po śmierci Stanisława Augusta jego następcy nie mogli powoływać senatorów, jedynie spośród podwójnej liczby kandydatów przedstawionych przez sejmiki,
senatorowie byliby ludźmi zaufania szlachty- posesjonatów
130. Omów zasadnicze zmiany w prawie wyborczym wprowadzone przez Konstytucję 3 Maja
czynne prawo wyborcze uzyskała szlachta:
- mająca jakąkolwiek dziedziczną własność ziemską, z której opłacałaby jakiekolwiek podatki od RP,
- szlachta użytkująca nieruchomość tytułem zastawu, jeśli płaciła z niej podatek pow. 100 zł,
- szlachta posiadająca nieruchomość dożywotnio, o ile opłacała z niej podatek pow. 100 zł,
- wojskowi, urlopowani na czas sejmików,
pozbawiano prawa wyborczego:
- osoby, które nie ukończyły 18 lat,
- skazani wyrokiem karnym oczywistym lub zaocznym, choćby jeszcze nieprawomocnym,
- szlachta podległa władzy zwierzchniej, zobowiązana do opłacania czynszu, daniny lub innej prywatnej posługi z gruntu przez siebie dzierżonego,
bierne prawo wyborcze na sejmikach:
- szlachta mająca dziedziczne posesje, z której opłacany był jakikolwiek podatek,
- mająca posesje dziedziczne pełniącą służbę wojskową po wysłużeniu 6 lat,
bierna prawo wyborcze nie przysługiwało:
- nieobecnym na sejmiku,
- na których ciążył wyrok, choćby zaoczny w postępowaniu cywilnym,
- niewpisani do księgi ziemiańskiej,
w sprawie miast:
- Miasta, w których są sądy apelacyjne, przed każdym sejmem wybierają 1 plenipotenta większością głosów z obywateli mających posesje dziedziczne, używających pełni praw publicznych, nie odbywających kary i nie będących stroną w procesie oraz pełniących wcześniej stanowisko urzędnicze.
132. Wskaż, w oparciu o konstytucję marcową możliwości przeprowadzenia czynności prawno- karnych pod względem parlamentarzysty czynnego, który naruszyłby obowiązujące prawo.
nie mogli być pociągani do odpowiedzialności za działalność w sejmie lub poza sejmem, wchodzącą w zakres wykonywania mandatu poselskiego w czasie jego trwania i po jego wygaśnięciu,
za przemówienia odpowiedzialni są tylko przed sejmem,
za naruszenia prawa osoby trzeciej mogli być pociągnięci od odpowiedzialności sądowej, jeśli uzyskała ona zezwolenie sejmu
postępowanie karno- sądowe, karno- administracyjne lub dyscyplinarne, wdrożone przeciw posłowi przed uzyskaniem mandatu poselskiego, uległo na żądanie Sejmu zawieszeniu aż do wygaśnięcia mandatu. Jednak bieg przedawnienia w postępowaniu karnym ulega przerwie na czas trwania mandatu poselskiego
przez czas trwania mandatu posłowie nie mogą być pociągani do odpowiedzialności karno- sądowej, karno- administracyjnej i dyscyplinarnej ani pozbawieni wolności bez zgody Sejmu. W wypadku schwytania posła na gorącym uczynku zbrodni pospolitej, władza sądowa ma obowiązek bezzwłocznego zawiadomienia Marszałka dla uzyskania zezwolenia na areszt i postępowanie karne. Na żądanie Marszałka przetrzymywany musiał być niezwłocznie uwolniony,
138. Tryb zwoływania i rozwiązywania parlamentu przed upływem kadencji w świetle konstytucji marcowej, noweli sierpniowej i kwietniowej:
Konstytucja marcowa:
obrady zwoływał, otwierał, odraczał i zamykał Prezydent,
na pierwsze posiedzenie winien być zwołany w trzeci wtorek po dniu wyborów i corocznie najpóźniej w październiku na sesję zwyczajną celem uchwalenia budżetu ( taki sejm nie może być zamknięty przed uchwaleniem budżetu ), stanu liczebnego wojska i innych spraw bieżących,
prezydent mógł zwołać sejm nadzwyczajny ma żądanie 1/3 posłów
odroczenie wymaga zgody Sejmu, jeśli ma być powtórzone lub jeśli przerwa trwa dłużej niż 30 dni
sejm mógł rozwiązać się mocą własnej uchwały większością 2/3 głosów przy obecności połowy ustawowej liczny posłów.
sejm mógł także rozwiązać Prezydent za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków Senatu, w obu wypadkach rozwiązywał się także Senat,
wybory miały odbyć się w ciągu 90 dni od dnia rozwiązania,
Nowela sierpniowa:
Prezydent mógł rozwiązać Sejm i Senat przed upływem czasu, na który zostały wybrane na wniosek Rady Ministrów umotywowanym orędziem, jednakże tylko raz z tego samego powodu,
na 5 miesięcy przed upływem roku budżetowego zwoływany był sejm w celu uchwalenia budżetu, sesja nie mogła zostać zamknięta przed jego uchwaleniem,
139. Podaj zakres kompetencji sejmu postulatowego ( patrz 126. )
140. Określ zmiany, jakie nastąpiły w składzie i uprawnieniach sejmu postulatowego po 1817
Statut krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim był allegatem do patentu lutowego, liczył 43 art. podzielone na 3 rozdziały:
I- „O reprezentacji krajowej w ogólności”- skład sejmu i sprawy wyborcze,
II- „O zakresie działalności reprezentacji krajowej”- zakres kompetencji sejmu krajowego,
III- „O sposobie załatwiania spraw”- wszelkie sprawy związane z funkcjonowaniem sejmu.
Sejm krajowy- skład i sprawy wyborcze
Sejm krajowy składał się ze 161 członków:
a) 12 wirylistów ( a więc nie pochodzących z wyboru ): reprezentanci Kościoła katolickiego: 8 w tym trzech obrządku katolickiego, trzech grekokatolickiego i 1 ormiańskiego, reprezentanci szkół wyższych- rektorzy uniwersytetów w Krakowie i Lwowie oraz rektor Politechniki Lwowskiej, prezes Polskiej Akademii Umiejętności.
b) reprezentanci kurii wielkiej własności ziemskiej ( 44 ), wybierani przez posiadaczy „dóbr tabularnych”, a więc w większości szlacheckich, jeśli opłacali z nich co najmniej 100 złotych reńskich podatku rocznie. Uprawnionymi do głosowania były także kobiety, osoby prawne i ubezwłasnowolnieni, jeśli byli właścicielami tych dóbr.
c) kuria izb przemysłowo- handlowych ( 3)- wyboru dokonali członkowie i zastępcy galicyjskich izb przemysłowo- handlowych we Lwowie, Krakowie i Brodach,
d) kuria miejska- wybierani przez 2/3 mieszkańców miast opłacających podatek w kolejności od najwyżej opodatkowanego. Wybory były bezpośrednie, a prawo głosowania mieli, niezależni od wysokości odprowadzanego podatku, osoby z wykształceniem wyższym technicznym lub mający prawo wybierania rady miejskiej,
e) kuria gmin- wyborcami byli mieszkańcy miast i miasteczek nie wybierających posłów w kurii miejskiej oraz właściciele dóbr tabularnych opłacający podatek roczny poniżej 100 złotych reńskich rocznie, obowiązywała identyczna zasada jak w miastach, jeśli chodzi o wysokość odprowadzanego podatku, co nie dotyczyło osób mających prawo wybierania rady gminnej, techników i kandydatów notarialnych. Wybory były jawne i pośrednie z wyj. właścicieli dóbr o podatku rocznym powyżej 25 złotych reńskich. Prawyborcy wybierali jednego elektora na 500 mieszkańców, a elektorami bez wyborów byli wszyscy właściciele dóbr tabularnych opodatkowanych w granicach 25- 100 złotych reńskich rocznie.
Ten skomplikowany system został przemyślany tak, aby umożliwić ziemiaństwu uzyskanie bezwzględnej większości w sejmie, co miało miejsce do końca istnienia Galicji. Stanowili oni ok. 0,4% ludności, a mieli 28,4% miejsc, burżuazja miejska ( 4,1% )- 12%, chłopi ( 95,5% )- tylko 52,3% mandatów. Prawo wyborcze zostało oparte na systemie reprezentacji interesów. Kryterium zawodowe połączono z zasadą cenzusu majątkowego. Wybory nie były powszechne ( uprawnieni byli tylko posiadający ) ani równe- wyborcy zaliczeni zostali do różnych grup o nierównym, niezależnym od wyborców wpływie na skład sejmu.
Sejm krajowy- organizacja
- Sejm zbierał się raz na rok we Lwowie
- jego kadencja była 6- letnia,
- na czele stał mianowany przez cesarza Marszałek i jego zastępca: „zgłaszał Sejm, przewodniczył obradom, zamykał Sejm”,
- posiedzenia były jawne, przewidywano tajność wyborów na wniosek 5 posłów, jeśli Sejm się na to zgodził,
- pod obrady wchodziły sprawy od rządu na ręce marszałka albo od Wydziału Krajowego, specjalnego wydziału utworzonego przez Sejm, jako wnioski komisji sejmowych lub poszczególnych posłów. Przedłożenia rządowe rozpatrywane były w pierwszej kolejności. Jeżeli wniosek wykraczał poza kompetencje sejmu, był oddalany,
- o kolejności rozpatrywania spraw decydował Marszałek,
- do poddania uchwały pod głosowanie potrzebna była obecność więcej niż połowy posłów, natomiast dla ważności uchwały zgoda większości bezwzględnej. W przypadku równości głosów wniosek uważany był za odrzucony. Do przegłosowaniu uchwały zmieniających statut krajowy wymagana była zgoda 3/4 posłów obecnych na posiedzeniu.
- głosowano osobiście, ustnie, posłowie nie mieli prawa przyjmowania instrukcji, głosem doradczym opatrzony został jedynie Namiestnik lub delegowani przez niego komisarze, ale jeśli nie zasiadali oni w sejmie, nie mieli prawa głosu,
- cesarz mógł rozwiązać sejm i rozpisać nowe wybory, a wyborcy nie mieli prawa ich odwołać,
- posłowie nowo wybrani składali przysięgę na wierność cesarzowi, na przestrzeganie ustaw sejmowych, sumienne wypełnianie obowiązków,
- Sejm krajowy nie miał prawa „znosić się” z reprezentacją żadnego innego kraju, ani też wydawać obwieszczeń, przyjmować deputacji ( postulaty mogły zostać przedstawione tylko przez któregoś z posłów ),
- nie istniał obowiązek cesarza zwoływania sesji na żądanie posłów ( w praktyce obchodzono to w ten sposób, że uchwalano na sesjach sejmu rezolucję wzywającą rząd do zwołania sesji nadzwyczajnej, gdyż wzywanie samego cesarza było niedopuszczalne ),
- cesarz odraczał i zamykał sesje Sejmu wedle własnego uznania.
Sejm krajowy- kompetencje
Najważniejszym uprawnieniem Sejmu był udział w ustawodawstwie. Wedle statutu krajowego powołany on został do: „współdziałania przy wykonywaniu władzy prawodawczej w miarę postanowień cesarskiego dyplomu”, wysyłać miał do Rady Państwa 38 członków. Sejmowi przysługiwało prawo proponowania ustaw w sprawach krajowych, a każda rządowa w sprawach Galicji musiała uzyskać zgodę sejmu i sankcję cesarską. Projekty ustaw odrzucone przez sejm lub cesarza nie mogły być rozpatrywane ponownie na tym samym posiedzeniu. Bez zgody sejmu nie było możliwości ograniczenia jego kompetencji i zasada ta była ściśle przestrzegana.
Zakres kompetencji ustawodawczych:
sprawy „kultury krajowej”- wszystkie sprawy związane z produkcją rolną i leśną, co obejmowało leśnictwo, rybołówstwo, chów bydła, ochronę pól, polowanie, meliorację, regulację wód, tępienie szkodników rolnych i leśnych, poza tym sprawy ustroju rolnego, kredytu rolnego i leśnego, ustawodawstwo spadkowe, „włości rentowe”, podziały gruntów, zawodowe organizacje rolne leśne i rolne, przepisy dotyczące uprawnień pracowników rolnych i leśnych,
sprawy budżetowego preliminarza krajowego i składanie rachunków zarówno co do dochodów krajowych z zarządu majątku krajowego, z korzystania z kredytu i podatków na cele krajowe, jak i do wydatków zwyczajnych i nadzwyczajnych,
sprawy publicznych budowli wnoszonych na koszt kraju
sprawy instytucji charytatywnych utrzymywanych przez kraj,
przepisy służbowe dla pracowników Wydziału Krajowego: ustalanie składu osobowego, sposób nominacji urzędników, wysokości ich płac i sposobu dyscyplinarnego z nimi postępowania oraz ustalanie instrukcji dla pracowników Wydziału.
Przewidywano również pewną kategorię spraw, które częściowo podlegały kompetencji sejmu i w których jego uchwały miały jedynie zawierać „bliższe urządzenia w granicach ustaw powszechnych”, a więc obok ramowego ustawodawstwa ogólnopaństwowego istnieć miało uzupełniające w stosunku do niego ustawodawstwo krajowe.
ustawodawstwo gminne- sprawy samorządu terytorialnego, miejskiego, wiejskiego oraz powiatowego jako samorządowego związku gmin,
sprawy szkolne i krajowe,
sprawy związane z zaopatrzeniem i zakwaterowaniem wojska oraz dostarczeniem podwód.
Statut krajowy przewidywał możliwość rozszerzenia kompetencji Sejmu w drodze przekazywania pewnych spraw przez Radę Państwa osobnymi postanowieniami. Statut przewidywał, iż Sejm powołany jest „do obradowania i czynienia wniosków w przedmiocie obowiązujących powszechnie ustaw i zarządzeń ze względu na ich szczególne oddziaływanie na dobro kraju” oraz do przedkładania „propozycji we wszystkich przedmiotach, względem których rząd jego rady zasięga”.
Ustawa zasadnicza z 21.12.1867 rozszerzyła kompetencje Sejmu. Wyliczono w niej wszystkie prerogatywy Rady Państwa, przekazując tym samym wszystkie pozostałe sprawy sejmom krajowym:
całość ustawodawstwa gminnego,
całokształt ustawodawstwa w sprawach uprawnień propinacyjnych,
ustawodawstwo szkolne w sprawach politechnik, średnich szkół realnych, zawodowych, ustawodawstwo w ramach ustaw państwowych dla szkół ludowych i gimnazjów.
ustawodawstwo w sprawach wewnętrznego urządzania ksiąg gruntowych,
ustawodawstwo o zasadach organizacji sądów i władz administracyjnych.
Dalszego rozszerzenia kompetencji dokonano ustawą zasadniczą z 26.01.1907:
ustawodawstwo cywilne, karne i karno- policyjne w zakresie spraw należących do kompetencji Sejmu,
zarządzenia o organizacji państwowych władz administracyjnych,
Uprawnienia pozaustawodawcze:
wybór Wydziału Krajowego,
zarząd nad majątkiem kraju,
nadzór nad samorządem terytorialnym ( natomiast nie przyznano w ogóle kontroli nad administracją rządową ),
Wydział Krajowy
Był to organ wykonawczy Sejmu.
- składał się z 6 posłów, wybierani byli oni według następujących zasad: 1- kuria wielkiej własności ziemskiej, 1- kuria miast i izb przemysłowo- handlowych, 1- kuria reszty gmin, 3- sejm bezwzględną większością głosów ( w przypadku równości głosów decydował los ),
- przewodniczącym Wydziału był Marszałek krajowy, posiadający dwóch następców ( Polak i Ukrainiec ),
- każdy członek Wydziału miał zastępcę, którym zostawał kandydat otrzymujący drugą liczbę głosów, wchodził na jego miejsce w wypadku śmierci, niemożności sprawowania urzędu,
- wystąpienie z Sejmu było równoznaczne z wystąpieniem z wydziału krajowego,
- członkowie musieli osiąść na stałe we Lwowie,
- członkom Wydziału przysługiwało roczne wynagrodzenie z funduszy krajowych, którego wysokość określał Sejm.
Kompetencje:
funkcja dawnego Wydziału Stanowego w tych sprawach, które nie zostały przejęte przez inne organy,
administracja ( częściowo ),
komisje mandatowe przy weryfikacji wyborów do Sejmu,
przeprowadzenie czynności technicznych związanych z funkcjonowaniem Sejmu, utrzymywanie gmachu, przygotowywanie posiedzeń sejmowych, lokali, urzędów, bezpośrednio podlegających sejmowi ( łączył więc funkcje komisji sejmowej i organu administracyjnego ),
kontrolowanie urzędników,
zdawanie sprawozdań z działalności Sejmu krajowego,
„prawo patronatu i prezencji, prawo proponowania lub mianowania kandydatów na miejsca fundacyjne lub stypedia, tudzież przyjmowania ich do zakładów i instytutów stanowych”.
reprezentacja krajowa we wszystkich sprawach prawnych,
dokumenty wystawiane w imieniu reprezentacji krajowej musiały uzyskać podpis marszałka krajowego, dwóch członków Wydziału oraz zostać opatrzone pieczęcią kraju.
Sprawy były rozpatrywane kolegialnie, do ważności uchwały wymagały ważności co najmniej 4 członków Wydziału, ale Marszałek mógł wstrzymać uchwałę, jeśli uważał ją za sprzeczną z dobrem powszechnym lub obowiązującymi ustawami. Wydział Krajowy posiadał prawo inicjatywy ustawodawczej, jego projekty mogły zostać przekazane od razu do drugiego czytania. Pośredniczył między Sejmem a rządem, przedkładał Sejmowi rządowe projekty ustaw, a rządowi ustawy do cesarskiego zatwierdzenia.
Statut krajowy był kodyfikacją bardzo zwięzłą. Inne atrybuty Wydziału określały akty bardziej szczegółowe, szczególnie w zakresie spraw gminnych, reprezentacji. W art. 32 statutu było wyraźnie zawarte odesłanie do innych aktów w sprawie ścisłego określenia kompetencji, stwierdzające, że „bliższe postanowienia względem czynności, należących do Wydziału Krajowego, tudzież sposobu ich załatwienia pozostawia się instrukcji, wydać się mającej przez Sejm Krajowy, zaś co się tyczy wpływu na sprawy gminne, również jak na sprawy podatków cesarskich ( państwowych ), ustawom gminnym i podatkowym”. Do całych dziedzin, które nie zostały bezpośrednio uregulowane w statucie, a były nieodłącznym elementem galicyjskiej autonomii należały: