Ewolucja układu wydalniczego u zwierząt
PIERWOTNIAKI:
Produkty przemiany materii (mocznik, kwas moczowy, amoniak) wydala na zewn. błona komórkowa i wodniczki tętniące. Wodniczki usuwają też nadmiar wody, regulując ciśnienie osmotyczne; np. pasożyty lub gatunki morskie mogą nie mieć wodniczek, a wydalanie przejmuje całkowicie błona komórkowa.
ZWIERZĘTA BEZTLENOWE:
GĄBKI:
Ciało porowate z jamą paragastralną i jednym otworem wyrzutowym.
ZWIERZĘTA TKANKOWE: BEZKRĘGOWCE:
PARZYDEŁKOWCE:
Posiadają jamę chłonąco - trawiącą (gastralną) - otwór gębowy będący równocześnie otworem odbytowym. Wydalanie zachodzi drogą dyfuzji - przez komórki nabłonkowe lub jamę chłonąco - trawiącą (woda i nie strawione resztki pokarmowe przez otwór gębowy).
Przez komórki nabłonkowe usuwane są szkodliwe produkty przemiany materii (głównie amoniak).
PŁAZIŃCE - ROBAKI PŁASKIE:
Układ protonefrydialny, ma postać kanalików - nazwane nefrydium - głównie funkcja osmoregulacyjna, usuwanie zbędnych produktów przemiany materii (dwutlenek węgla, amoniak i inne), przez powierzchnię ciała.
NICIENIE:
Unikatowy (zbudowany z 1 - 3 komórek). Dwa podłużne kanały wydalnicze (wzdłuż ciała). Są ślepo zakończone, łączą się w przednim odcinku, po stronie brzusznej, we wspólny przewód wyprowadzający, zakończony otworem wydalniczym. Końcowym produktem jest amoniak.
WROTKI:
Układ protonefrydialny. Kanaliki zbiorcze uchodzą do kloaki. Występuje pęcherz moczowy.
PIERŚCIENICE:
Typ metanefrydialny. Ułożone metamerycznie narządy wydalnicze (metanefrydia).
METANEFRYDIUM - orzęsiony lejek otwierający się do jamy ciała jednego segmentu, kanalik wydalniczy przechodzi do następnego segmentu i tam otwiera się otworkiem wydalniczym po bocznej stronie ciała.
Wydalany jest - mocznik, amoniak - wsuwane dzięki ruchom rzęsek, dzięki prądom wywołanym przez skurcze mięśni ścian ciała.
MIĘCZAKI:
NERKA (nieparzysta) - przekształcone metanefrydium. Odchodzą od niej: długi moczowód zakończony otworem wydalniczym.
U form wodnych usuwany jest - amoniak, mocznik.
U lądowych - kryształki kwasu moczowego.
Podstawowa rola nerki to utrzymywanie właściwego ciśnienia osmotycznego w całym ciele mięczaka.
STAWONOGI:
Przekształcone metanefrydia tworzą gruczoły wydalnicze. U większości układ wydalniczy występuje w postaci wypustek cewki (tzw. cewka Malpighiego).
Cewki - cienkie, ślepo zakończone wypustki jelita, uchodzą do przewodu pokarmowego.
Tu zbędne produkty przemiany materii (u lądowych - kwas moczowy) do światła jelita i z odchodami przez odbyt.
SZKARŁUPNIE:
Układ wodny oraz komórkowy (amebocyty) - uzupełniają się wydalinami. Nie mają problemów z osmoregulacją (morza o pełnym zasoleniu).
ZWIERZĘTA TKANKOWE: STRUNOWCE:
OSŁONICE:
Resztki usuwane są otworem odbytowym
BEZCZASZKOWCE:
Posiadają otwór odbytowy. Wiele oddzielnie funkcjonujących i metamerycznie ułożonych narządów podobnych do protonefrydiów. Uczestniczą w procesie osmoregulacji. Produktem azotowej przemiany materii (amoniak), usuwany jest także przez powłoki ciała.
KRĘGOWCE:
KRĘGOUSTE:
Parzyste pranercza (w tylnej części ciała), od których odchodzą moczowody. U zarodków występuje przednercze.
RYBY:
Parzyste nerki i moczowody. Nerki usuwają zbędne produkty przemiany materii. Regulacja osmotyczna - zależna jest od środowiska w jakim żyje ryba.
OSMOREGULACJA (inne pytanie)
PŁAZY:
Budowa jak u ryb - parzyste nerki, moczowody i pęcherz moczowy. U dorosłych ujście w kloace. Wydalany głównie mocznik.
GADY:
Nowy typ nerki - zanercze (nerka ostateczna) rozdzielenie ujść układu wydalniczego i rozrodczego. Moczowody odchodzą bezpośrednio od kloaki. U żółwi i jaszczurek - ze ścianek kloaki powstaje pęcherz moczowy.
Mocz może być wydalany w dużym stężeniu, nawet w postaci krystalicznej (przystosowanie do ekonomicznej gospodarki wodą i życia na lądzie).
Nerka - nefrony (kanaliki wydalnicze - brak nefrostonów, zmiana sposobu funkcjonowania, torebki Bowmana filtrują krew.
PTAKI:
Brak pęcherza moczowego.
Szkodliwe produkty przemiany materii wydalane są w postaci kryształków kwasu moczowego wraz z kałem (kałomocz)
Nerki - wydłużone, trójpłatowe, dwie otulone workami powietrznymi (grzbietowe).
Część rdzeniowa (czerwona) odprowadza pozostałe w części korowej do: kanałów zbiorczych - przewodów - moczowodów - steku(kloaki) - tu resorbcja wody.
Część korowa (żółta) - wydalnicza, brak kanałów.
SSAKI:
Parzyste nerki (zanercza), moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa - kończy się niezależnym od układu pokarmowego, zakończony otworem wydalniczym.
Łożyskowce najczęściej wydalają mocznik.