CW. 7 - Podatek dochodowy w banku

Podstawa opodatkowania, koszty uzyskania przychodu.

„Dochodem jest nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym, jeżeli koszty uzyskania przychodów przekraczają sumę przychodów różnica jest stratą”.

Kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodu. Celem wydatków uznawanych za koszty uzyskania przychodu powinno być osiągnięcie przychodu, a nie jakikolwiek wydatek. Kosztami uzyskania przychodów są wszelkie racjonalne i gospodarczo uzasadnione wydatki, które:

• pozostają w bezpośrednim związku z przychodem, przy czym uprawdopodobnienie tego związku spoczywa na podatniku (banku),

• zostały rzeczywiście poniesione i są udokumentowane.

Konsekwencją nie zaliczenia wydatku do kosztu uzyskania przychodu jest zwiększenie kwoty naliczonego podatku w wysokości:

kwota wydatku × obowiązująca stawka podatku dochodowego.

Jednym z elementów kosztów uzyskania przychodów jest amortyzacja. Stopy amortyzacji ustaliła ustawa, która również określa składniki majątku podlegające amortyzacji.

Nie są kosztami uzyskania przychodów wszelkie rezerwy na koszty przyszłych okresów (rezerwy międzyokresowe bierne). Natomiast poniesione nakłady (zapłacone) pomniejszają podstawę opodatkowania bez względu na moment zaliczenia do wyniku.

Należności zagrożone, rezerwy celowe a podatek.

Obowiązek tworzenia rezerw celowych w bankach wynika z ustawy o rachunkowości oraz regulacji w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków oraz ustawy Prawo bankowe. Nie wszystkie te rezerwy, tworzone zgodnie z przepisami prawa bankowego i zasadami rachunkowości (prawa bilansowego), są kosztem uzyskania przychodów dla celów podatku dochodowego.

Kosztem uzyskania przychodów jest rezerwa na ryzyko ogólne, służąca pokryciu ryzyk związanych z prowadzeniem działalności bankowej. Najważniejszą pozycją rezerw w bankach są rezerwy celowe tworzone na podstawie zindywidualizowanej oceny ryzyka obciążającego należności oraz udzielone gwarancje bądź poręczenia. Kosztami uzyskania przychodów są generalnie m.in. rezerwy celowe - z wyjątkiem tych rezerw utworzonych na pokrycie:

• kredytów (pożyczek) zakwalifikowanych do kategorii straconych, udzielonych przedsiębiorcom realizującym program restrukturyzacji na podstawie odrębnych ustaw,

• wymagalnych, nieściągalnych kredytów (pożyczek),

• wymagalnych, a nieściągalnych należności z tytułu udzielonych przez bank po dniu 1 stycznia 1997 r. gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów i pożyczek,

• zakwalifikowanych do kategorii straconych należności z tytułu udzielonych przez bank po dniu 1 stycznia 1997 r. gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów i pożyczek, udzielonych przedsiębiorcom realizującym program restrukturyzacji na podstawie odrębnych ustaw,

• 25% kwoty kredytów (pożyczek) zakwalifikowanych do kategorii wątpliwych oraz 25% zakwalifikowanych do kategorii wątpliwych należności z tytułu gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów i pożyczek - udzielonych przez bank po dniu 1 stycznia 1997 r.,

• 50% kwoty kredytów (pożyczek) zakwalifikowanych do kategorii wątpliwych oraz 50% zakwalifikowanych do kategorii wątpliwych należności z tytułu gwarancji (poręczeń) spłaty kredytów i pożyczek - udzielonych przez bank przedsiębiorcom realizującym program restrukturyzacji na podstawie odrębnych ustaw.

W każdym z tych przypadków warunkami dodatkowymi zaliczenia w koszty są:

• uprawdopodobnienie nieściągalności wierzytelności,

• udzielenie kredytów i gwarancji (poręczeń) będących podstawą wierzytelności, zgodnie z prawem.

Nieściągalność wierzytelności uznaje się za uprawdopodobnioną, w szczególności, jeżeli:

• dłużnik zmarł, został wykreślony z ewidencji działalności gospodarczej, postawiony w stan likwidacji lub została ogłoszona jego upadłość obejmująca likwidację majątku, albo

• zostało wszczęte postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu w rozumieniu przepisów prawa upadłościowego i naprawczego lub na wniosek dłużnika zostało wszczęte postępowanie ugodowe w rozumieniu przepisów o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków, albo

• wierzytelność została potwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu i skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego, albo

• Wierzytelność jest kwestionowana przez dłużnika na drodze powództwa sądowego,

• wierzytelność została skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego, albo

• miejsce pobytu dłużnika jest nieznane i nie został ujawniony jego majątek mimo podjęcia przez wierzyciela działań zmierzających do ustalenia tego miejsca i majątku.

Katalog przypadków nieściągalności nie jest zamknięty. Udowodnienie prawdopodobieństwa nieściągalności spoczywa na podatniku (banku).

W przypadku wątpliwych kredytów (pożyczek) dla utworzenia rezerwy uznanej za koszt uzyskania przychodu wystarczająca jest ich kwalifikacja do tej grupy ryzyka na podstawie kryteriów określonych w rozporządzeniu w sprawie rezerw celowych. Rezerwy na wierzytelności uznawane za koszt uzyskania przychodów nie mogą przekraczać kwoty tych wierzytelności pomniejszonej o wartość zabezpieczeń objętych rezerwą. Oznacza to konieczność pomniejszania podstawy tworzenia rezerwy o wartości zabezpieczeń.

Ustawa o podatku dochodowym pozwala - bez względu na osobę dłużnika - uznać rezerwę za koszt podatkowy, jeżeli opóźnienie w spłacie kapitału kredytu (pożyczki) lub odsetek przekracza 6 miesięcy (przy niespełnieniu dodatkowego warunku).

Rozwiązanie, wykorzystanie lub zmniejszenie rezerw celowych w związku ze zwrotem wierzytelności dokonuje się w prawie podatkowym przez zwiększenie przychodów. Nie jest możliwe uznanie rezerw podatkowych jako koszt uzyskania przychodów, natomiast bilansowo nie.

Również takie zdarzenia, jak zmiana klasyfikacji należności powoduje zmiany poziomu rezerw podatkowych. W przypadku konieczności przekwalifikowania należności z „wątpliwych” do „straconych”, dla uznania rezerw za koszt podatkowy muszą być spełnione kryteria podatkowe. Dla utworzenia rezerwy podatkowej na kredyty „wątpliwe” żadnych dodatkowych kryteriów, oprócz wymienionych w rozporządzeniu, nie ma. W takim przypadku może się okazać, że rezerwa podatkowa - w wyniku tego przekwalifikowania nie wystąpi.

Wierzytelności dla ustalenia rezerwy celowej są pomniejszane o wartość:

• gwarancji lub poręczeń Skarbu Państwa, Narodowego Banku Polskiego lub Bankowego Funduszu Gwarancyjnego,

• gwarancji lub poręczeń banku centralnego lub rządu kraju będącego członkiem OECD,

• gwarancji lub poręczeń banku mającego siedzibę w kraju będącym członkiem OECD,

• gwarancji lub poręczeń państwowej osoby prawnej z wyłączeniem banków i zakładów ubezpieczeń,

• przelewu wierzytelności z akredytywy zabezpieczonej (akredytywa typu stand-by) otwartej lub potwierdzonej przez bank kraju będącego członkiem OECD,

• umowy ubezpieczenia eksportowego lub gwarancji ubezpieczeniowej Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych SA, zawartej lub udzielonej na podstawie przepisów o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach eksportowych,

• gwarancji lub poręczeń Banku Gospodarstwa Krajowego ze środków Krajowego Funduszu Poręczeń Kredytowych wydanych na podstawie przepisów o poręczeniach i gwarancjach udzielonych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne,

• gwarancji lub poręczeń jednostki samorządu terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej o dobrej sytuacji ekonomiczno - finansowej,

• wpłaty określonej kwoty w złotych lub w innej walucie wymienialnej na rachunek banku, który zobowiąże się, że zwróci tę kwotę po uzyskaniu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizja,

• zastawu rejestrowego na wierzytelności z rachunku lokaty złożonej w banku:

• posiadającym ekspozycję kredytową lub

• mającym siedzibę w kraju będącym członkiem OECD,

• przeniesienia na bank przez dłużnika, do czasu spłat zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją, prawa własności:

• papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub NBP,

• papierów wartościowych emitowanych przez banki centralne lub rządy krajów będących członkami OECD,

• przeniesienie przez bank dłużnika, do czasu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją, prawa własności rzeczy ruchomej, na warunkach określonych przez strony w umowie,

• przeniesienie przez bank dłużnika, do czasu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją, papierów wartościowych będących w obrocie giełdowym w krajach będących członkami OECD,

• hipoteki morskiej na statku morskim wpisanym do rejestru okrętowego,

• zastawu na statku powietrznym wpisanym do rejestru państwowego statków powietrznych,

• zastawu rejestrowego na:

• prawach z pap. wart., wg ich wartości godziwej,

• prawach z pap. wart.,

• zastawu rejestrowego na rzeczy ruchomej,

• przelewu wierzytelności z rachunku lokaty założonej w banku innym niż bank posiadający należność lub udzielonego zobowiązania pozabilansowego,

• oświadczenia patronackiego podmiotu o dobrej sytuacji ekonomiczno-finansowej.

Korekty kosztów podatkowych pojawiają się również w dwóch sytuacjach. Po pierwsze w razie przekwalifikowania kredytów z wątpliwych do „poniżej standardu”. Wówczas jest konieczna korekta kosztów podatkowych, tj. należy je zmniejszyć o rezerwę podatkową, która dotyczyła kategorii „wątpliwych”, gdyż kategoria „poniżej standardu” nie jest objęta rezerwą podatkową. Przeniesienie należności z kategorii „stracone” do „wątpliwe” może spowodować, że rezerwa utworzona zgodnie z rozporządzeniem nie będzie kosztem podatkowym.

Na uwagę zasługuje sytuacja, kiedy bank spisuje należność w ciężar rezerwy uznanej za koszt podatkowy. Inne są, bowiem kryteria uznania rezerwy za koszt podatkowy, a inne spisanej wierzytelności.

Wierzytelność z tytułu kredytów i pożyczek dopisywana jako koszt uzyskania przychodów musi być wymagalna, nieściągalna i pomniejszona o kwotę niespłaconych odsetek i równowartość rezerw na te kredyty (pożyczki) zaliczonych uprzednio do kosztów uzyskania przychodów. Dotyczy to również strat z tytułu udzielonych przez bank gwarancji i poręczeń spłaty kredytów. Nieściągalność wierzytelności musi być przy tym udokumentowana:

1. postanowieniem o nieściągalności,

2. postanowieniem sądu o:

1. oddaleniu wniosku o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania, lub

2. umorzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidacje majątku, lub

3. ukończeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku, albo

3. protokołem sporządzonym przez podatnika, stwierdzającym, że przewidywane koszty procesowe i egzekucyjne związane z dochodzeniem wierzytelności były równe albo wyższe od tej kwoty.

Nie są kosztem uzyskania przychodów wierzytelności przedawnione oraz umorzone, jeżeli umorzenie nie jest związane z postępowaniem układowym.

Wnioski:

1. kwalifikacja bilansowa i podatkowa rezerw jest różna w przypadku kredytów straconych (nieściągalnych).

2. jeśli chodzi o kredyty i pożyczki wątpliwe, to podstawą do utworzenia rezerwy podatkowej jest tylko ich kwalifikacja do tej grupy zgodnie z rozporządzeniem.

3. udzielenie kredytu, jak i zmiany w jego poziomie, w tym spłaty i sprzedaż, są obojętne podatkowo. Zdarzenia te powodują jednak zmiany w poziomie rezerw.

4. skutki podatkowe zmian w poziomie rezerw należy rozpatrywać oddzielnie w każdej kategorii ryzyka.

5. dla rozpatrywania skutków zmian w poziomie rezerwy jest istotne, czy w momencie jej utworzenia była kosztem pozyskania przychodów (rezerwą podatkową).

6. inne są kryteria uznawania za koszt uzyskania przychodów tworzonych rezerw celowych, a inne spisywanych należności.

7. katalog zabezpieczeń prawnych o jakie należy zmniejszyć kwotę rezerw w prawie podatkowym i bilansowym różnią się.

Koszty reprezentacji i reklamy.

Zgodnie z ustawą do kosztów pozyskania przychodów zalicza się wydatki poniesione na reklamę niepubliczną i reprezentację do wysokości 0,25% przychodu w roku podatkowym. Wydatki poniesione na reklamę publiczną, czyli w środkach masowego przekazu lub publicznie w inny sposób nie są ograniczone żadnym limitem.

Reklama ma charakter publiczny, gdy jest powszechna, ogólna, a nie prywatna, czyli wykonywana jest w miejscu dostępnym dla wszystkich, oficjalnie, jawnie. Skierowana jest do anonimowego odbiorcy lub nieoznaczonego z góry adresata. Reklama ta jest adresowana do ogółu, a nie do określonego kręgu.

Reklama niepubliczna charakteryzuje się przede wszystkim tym, że kieruję się ją do kogoś konkretnego, indywidualnie określonego adresata.

Reklamę publiczną można prowadzić:

• w środkach masowego przekazu, a więc w telewizji, radio, w prasie zarówno o zasięgu lokalnym, jak i ogólnokrajowym. Wydatki przeznaczone na opłacenie tych reklam są w pełnej wysokości zaliczane do kosztów uzyskania przychodów,

• publicznie w inny sposób niż w środkach masowego przekazu, np. ekspozycja w oknie wystawowym sklepu, afisze, plakaty. Wszystkie wydatki na tego typu reklamę SA w pełnej wysokości zaliczane do kosztów uzyskania przychodów,

• przez uczestnictwo, w charakterze sponsora, w publicznych imprezach reklamowych.

Darowizny.

Od ustalonego dochodu odlicza się kwoty darowizn przekazanych na cele o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, organizacjom prowadzącym działalność pożytku publicznego w sferze zadań publicznych łącznie do wysokości nieprzekraczającej 10% dochodu. Darowizna jest umownym Świadczeniem na rzecz obdarowanego kosztem majątku darczyńcy.

Inne elementy podstawy opodatkowania.

Dyskonto przy udzielaniu kredytu dyskontowego (wekslowego) podlega opodatkowaniu w momencie realizacji, tj. postawienia do dyspozycji kredytu pomniejszonego o przychód z tytułu dyskonta.

W przypadku dyskonta od dłużnych papierów wartościowych (obligacji, skryptów dłużnych, bonów pieniężnych i skarbowych) przychodem do opodatkowania jest kwota dyskonta faktycznie otrzymana w momencie wykupu tych pap. wart. przez emitenta.

Prowizje zapłacone powinny być zaliczane do kosztów podatkowych w momencie zapłacenia czy pobrania niezależnie od rozliczania ich w czasie. Prowizja otrzymana czy przychód otrzymany z góry powinien być opodatkowany w momencie kasowym, a nie w momencie zaliczenia do wyniku.

Podatek dochodowy odroczony.

Ustawa o rachunkowości nakazuje tworzenie rezerw na odroczony (odłożony) podatek dochodowy z uwagi na rozbieżność między wynikiem finansowym ustalonym metodą memoriałową zgodnie z zasadami rachunkowości a podstawa opodatkowania podatkiem dochodowym.

Rozbieżności te wywołują:

• różnice trwałe wywołane nieuwzględnieniem w podstawie opodatkowania tzw. Wydatków niestanowiących kosztów uzyskania przychodów; różnice trwałe są to takie przychody lub koszty, które nigdy nie staną się przychodami lub kosztami uzyskania przychodu, np. odsetki karne zapłacone od zobowiązań podatkowych,

• różnice przejściowe wynikające z uwzględnienia w podstawie opodatkowania między innymi odsetek zapłaconych po stronie przychodów, jak i kosztów.

Różnice przejściowe wpływają na wynik w okresie, którego dotyczą, zgodnie z zasadą memoriałową, niezależnie od tego, czy zostały zapłacone czy nie. W podstawie opodatkowania zostają natomiast ujęte w momencie ich otrzymania bądź zapłacenia bez względu na to, jakiego okresu memoriałowego (księgowego) dotyczą.

Różnice przejściowe w bankach mogą dotyczyć między innymi następujących pozycji:

Po stronie przychodów:

• odsetki naliczone do otrzymania

• nie zrealizowane różnice kursowe (dodatnie),

• dyskonto weksli.

Przychody te są opodatkowane w momencie ich faktycznego otrzymania.

Po stronie kosztów:

• odsetki do zapłacenia (narosłe),

• rezerwy na deprecjację pap. wart., wynikające z ich wyceny,

• rezerwy celowe na należności zagrożone,

• nie zrealizowane różnice kursowe (ujemne).

Odsetki naliczone od kredytów czy depozytów w danym roku będą elementem podstawy opodatkowania w momencie zapłacenia. W związku z tym podatek dochodowy obciążający wynik składa się z:

- podatku bieżącego stanowiącego zobowiązanie podatkowe (podatek ten wynika z deklaracji podatkowej),

- podatków odroczonych (do zapłacenia i do zwrotu).

Elementy podatków odroczonych uwzględnianych jako element korygujący wynik finansowy brutto do wyniku finansowego netto są w bilansie uwzględniane odrębnie jako:

• rezerwa na podatek dochodowy (pomniejszenie wyniku finansowego),

• aktywa do rozliczenia w czasie (zwiększenie wyniku finansowego).

Pozostałe zagadnienia.

W praktyce banku komercyjnego ważne jest prawidłowe wyliczenie podstawy opodatkowania i terminowe przekazanie (a nie przedwczesne), szczególnie miesięcznych, zaliczek na podatek. Nieterminowe przekazanie podatku powoduje konieczność naliczenia i przekazania odsetek karnych, które nie są kosztem uzyskania przychodów. Każdy wydatek (koszt) będący kosztem uzyskania przychodów zmniejsza podstawę, a następnie podatek zgodnie z wyliczeniem: koszt x obowiązująca stawka podatku dochodowego. Natomiast zysk do podziału (zysk netto) zmniejszy się nie w pełnej wysokości kosztu a zgodnie z wyliczeniem: koszt x (1 - obowiązująca stawka podatku dochodowego).

Kontrolą dla eliminacji nadużyć podatkowych objęte są tzw. Ceny transferowe, czyli ceny stosowane pomiędzy podmiotami powiązanymi z tytułu wzajemnych świadczeń. W przypadku ustalania ich w fakturach w nieprawidłowej wysokości lub za fikcyjne usługi umożliwiają przeniesienie zysku do kraju spółki dominującej, najczęściej do kraju o niższej stopie podatkowej.

CW. 8 - Analiza finansowa w banku

Cele analizy, źródła, odbiorcy

Analiza Finansowa to ta część analizy ekonomicznej, której przedmiotem jest ocena działalności banku w aspekcie finansowym. Jest źródłem informacji o sytuacji finansowej, trendach i relacjach oraz mocnych i słabych stronach działalności jednostki. Źródłem danych do analizy finansowej jest sprawozdawczość oraz ewidencja księgowa.

Analizę sporządza się w celu:

• okresowej oceny działalności banku

• zbadania przyczyn odchyleń od planu lub innej bazy porównawczej ze wskazaniem przyczyn i skutków oraz wpływu czynników zewnętrznych na wynik banku

• przygotowania planów i prognoz

• porównania z innymi bankami i oceny na tle innych banków (konkurencyjność wymaga znajomości wyników)

• identyfikacja tych obszarów, które wymagają podjęcia działań naprawczych, ustalenia zagrożeń i wskazania sposobu ich wyeliminowania oraz identyfikacji mocnych i słabych stron.

Zakres analizy, szczegółowości wskaźników zależą od jej odbiorców. Mogą być nimi odbiorcy zewnętrzni jak właściciele, w tym akcjonariusze, czy potencjalni inwestorzy, czyli przyszli akcjonariusze, oraz nadzór bankowy. Odbiorcami wewnętrznymi są zarząd banku i rada nadzorcza. Mogą być nimi również klienci, a szczególnie deponenci.

Bank może również przeprowadzać analizę innego banku jako podmiotu komercyjnego lub podmiotu potencjalnego zakupu, bądź też jego akcji, czy też dla podjęcia współpracy, jednak analiza taka ograniczona jest zakresem posiadanych informacji.

Analiza finansowa pomaga dokonać porównania z konkurentami słabych i mocnych stron banku tj. zagrożeń, szans, zalet i atutów, czyli oceny jakościowej.

Analiza i ocena wg metody SWOT dotyczy:

S - mocne strony działania firmy

W - słabe strony działania firmy

O - szanse, możliwości rozwoju

T - zagrożenia, bariery rozwoju.

Kryteriami tego rodzaju analizy mogą być:

• wysoki (lub niski) udział kredytów dla podmiotów niefinansowych

• wysoka (lub niska) dynamika przyrostu depozytów

• udział depozytów a vista

• udział kredytów zagrożonych

• spadek (wzrost) kosztów działania

Źródłami informacji dla przeprowadzenia analizy są:

• sprawozdanie finansowe sporządzone zgodnie z ustawą o rachunkowości

• sprawozdanie banku dla NBP

• prospekt emisyjny oraz sprawozdawczość dla Komisji Papierów Wartościowych i Giełd

• raport i opinia biegłych rewidentów

• ranking banków i inne informacje prasowe o działalności banków

• informacje uzyskiwane z systemu ewidencji księgowej banku, hurtowni danych.

Analiza pozioma i pionowa sprawozdania finansowego

Analiza dotyczy pozycji zgodnie z układem sprawozdawczym bilansu. Pogłębiona analiza może dotyczyć:

• struktury kredytów (w aspekcie)

• branżowej

• terminowej

• kategorii ryzyka

• koncentracji

• struktury depozytów (w aspekcie)

• terminowej

• podmiotowej

• koncentracji

Dokonując analizy pozycji syntetycznej, należy ustalić wielkość, przekroje analityczne składające się na wielkość globalną.

Analiza pozioma bilansu

(porównawcza, dynamiki)

Analiza pozioma, określana jako analiza dynamiki polega porównaniu takich samych pozycji bilansu, aktywów i pasywów, z wielkością przyjętą jako bazowa oraz relacji pomiędzy różnymi składnikami aktywów i pasywów. Daje ona odpowiedź czy następuje wzrost, rozwój. Rozpoczyna się obliczeniem zmian pozycji bilansu pomiędzy rokiem poprzedzającym i bazowym

Indeks =	(stan pozycji rok 2-stan pozycji rok 1)	X100%
			stan z roku 1

Do obliczania dynamiki zmian pozycji bilansu używa się innych indeksów

Indeks =	stan z roku badanego	X 100 %
			stan z roku bazowego

W analizie porównawczej chodzi nie tylko o ustalenie zmian poszczególnych pozycji bilansu, ale również o określenie czynników wywołujących te zmiany oraz ich wpływ na wyniki finansowe banku.

Istotnym utrudnieniem w analizie poziomej jest inflacja, ponieważ wszystkie zmiany pozycji sprawozdań finansowych należy skorygować o jej wielkość.

Analiza pionowa bilansu (struktury)

Analiza pionowa określana jako analiza struktury, polega na badaniu udziału poszczególnych składników aktywów i pasywów w sumie bilansowej.

Analiza struktury bilansu (pionowa) obejmuje badanie:

• struktury majątkowej bilansu

• struktury kapitałowej bilansu

• struktury kapitałowo-majątkowej bilansu

Analiza rachunku zysków i strat

Analiza rachunku zysków i strat, tak jak bilansu, dotyczy wzrostów w poszczególnych pozycjach, jak również struktury. Wstępna analiza rachunku zysków i strat obejmuje:

• analizę poziomą (porównawcza) rachunku zysków i strat (najczęściej w latach),

• analizę pionową (struktury) rachunku zysków i strat.

Analiza pozioma rachunku zysków i strat nazywana jest analizą porównawczą, polega na porównaniu między sobą poszczególnych pozycji rachunku zysków i strat w przeciągu określonego czasu. W analizie wstępnej poziomej każda pozycja rachunku może być porównana z tą samą pozycją w roku poprzednim lub wcześniejszym, pozwala to ustalić dynamikę zmian pozycji rachunku zysków i strat. Jeżeli analiza dotyczy okresu kilku lat, to możliwe jest ustalenie trendów wielkości poszczególnych pozycji rachunku, np. przychodów ze sprzedaży, zysku operacyjnego, przychodów i kosztów finansowych, zysku brutto i zysku netto. Analiza trendu ułatwia planowanie działalności firmy, co jest aspektem bardzo istotnym.

Analiza pionowa rachunku zysków i strat nazywana jest analizą struktury, polega ona na ustaleniu udziału poszczególnych pozycji rachunku wyników w przychodach.

W analizie pionowej rachunku zysków i strat najczęściej jako podstawę odniesienia przyjmuje się przychód. Wszystkie inne pozycje rachunku zysków i strat odnoszone są do tej wielkości bazowej.

W analizie pionowej rachunku zysków i strat należy wszystkie pozycje skorygować o poziom inflacji.

Analizy rachunków zysków i strat należy dokonać w powiązaniu z odpowiadającymi pozycjami bilansu:

• aktywów - generujących przychody

• pasywów - generujących koszty.

Rozpiętość odsetkowa

A₁ x (r_1A - r_0A) - P₁ x (r_1P - r_0P) = RO

Wolumen aktywów i pasywów odsetkowych (kapitału)

(A₁ - A₀) x r_0A - (P₁ - P₀) x r_0P = WK

Zmiana wyniku odsetkowego jest sumą

RO + WK

gdzie:

A - aktywa odsetkowe odpowiednio w okresie bazowym (0) i analizowanym (1)

P - pasywa odsetkowe odpowiednio w okresie bazowym (0) i analizowanym (1)

r - stopa odsetkowa aktywów i pasywów odpowiednio w okresie bazowym (0) i analizowanym (1)

(0) - okres bazowy

(1) - okres analizowany

Na wynik finansowy banku wpływa również struktura walutowa. Duży udział aktywów walutowych obniża przychody odsetkowe z uwagi na niższą stopę procentową. Natomiast nierównowaga walutowa pasywów i aktywów walutowych wpływa na wynik z pozycji wymiany z uwagi na generowanie różnic kursowych ukrytych, czyli z wyceny i rzeczywistych. Analizę pozycji walutowych przez ustalenie odchyleń - różnicy wartości bezwzględnej dla pozycji walutowych lub nominalnych (indeksowanych) w walucie: z tytułu ilości waluty lub z tytułu kursu (ceny) przeprowadza się zgodnie ze wzorem:

R = W₁ - W₀ = (I₁ - I₀) x k₀ + (k₁ - k₀) x I₁

gdzie:

R - odchylenie

W₀ - wartość bazowa

W₁ - wartość analizowana

I₀ - ilość waluty w okresie bazowym

I₁ - ilość waluty w okresie analizowanym

k₀ - kurs w okresie bazowym

k₁ - kurs w okresie analizowanym

Wskaźnikami analizowanymi na podstawie bilansu są:

• współczynnik wypłacalności ( zmiany w tym współczynniku wynikają ze zmian w dynamice i strukturze pozycji bilansowych);

• stopień pokrycia akcji kredytowej zobowiązaniami wobec klientów;

• udział kredytów zagrożonych w należnościach od klientów;

• wartość rezerw celowych do należności od klientów brutto;

• wartość sumy aktywów przypadająca na jednego zatrudnionego.

Na podstawie bilansu i rachunku zysków i strat wylicza się takie główne wskaźniki, jak: koszty osobowe do sumy bilansowej oraz wskaźniki zyskowności:

• zysk brutto / aktywa ogółem;

• zysk netto / aktywa ogółem;

• zysk brutto / fundusze własne;

• zysk netto / fundusze własne.

Dokonując analizy finansowej banku, należy przytoczyć podstawowe wskaźniki charakteryzujące sytuację gospodarczą i otoczenie banku. Poprawa lub pogorszenie wyników jest również odzwierciedleniem czynników zewnętrznych. Do takich wskaźników należą:

• wskaźnik inflacji i jego wzrost lub spadek;

• rynkowa stopa procentowa;

• kursy walutowe i dewaluacja bądź aprecjacja waluty krajowej;

• rentowność papierów wartościowych skarbowych;

• kształtowanie się cen giełdowych papierów wartościowych.

Analiza ograniczona do bilansu i rachunku zysków i strat może być niewystarczająca do oceny sytuacji finansowej banku. Źródłem dodatkowych informacji jest analiza sprawozdań z przepływów pieniężnych. Przede wszystkim sprawozdanie to wyodrębnia przepływy według rodzajów działalności: operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej. Wynik z działalności operacyjnej powinien stanowić zdecydowaną część przepływów środków pieniężnych. Nadwyżka ta pozwala finansować pozostałe rodzaje działalności, jednak w przypadku niedoboru, konieczne jest korzystanie z zewnętrznych źródeł finansowania. Rachunek przepływów pieniężnych powinien dać odpowiedź na pytanie, jaka część zysku jest zawarta w należnościach, czyli nie jest realizowana kasowo.

Analiza wskaźnikowa

1. Wypłacalność

Wypłacalność jest to stopień, w jakim aktywa rzeczywiste, czyli zbywalne i będące w dyspozycji banku, przewyższają zobowiązania. Inaczej możemy określić, że wypłacalność to poziom zadłużenia w stosunku do aktywów lub kapitału.

Niewypłacalność oznacza opóźnienia w spłatach przekraczające 90 dni lub pogorszenie sytuacji finansowej kredytobiorcy w stopniu, który sprawia, że spłacenie należności zgodnie z umową jest mało prawdopodobne i prawdopodobieństwo poprawy sytuacji jest niewielkie.

Bank niewypłacalny w przypadku zaprzestania działalności po zbyciu aktywów nie jest w stanie uregulować zobowiązań wobec wierzycieli.

Bank wypłacalny		Bank niewypłacalny
Aktywa rzeczywiste	Zobowiązania	Aktywa rzeczywiste	Zobowiązania
		Nadwyżka aktywów		Nadwyżka pasywów

Wskaźniki wypłacalności to inaczej wskaźniki adekwatności. Podstawowym miernikiem adekwatności kapitałowej, będącym jednocześnie syntetyczną miara oceny jakości banku, jest współczynnik wypłacalności. Wartość tego współczynnika ustalona jako minimalna to 8%.

Oceny adekwatności kapitałowej banku można dokonać na podstawie wielkości funduszy własnych oraz ich struktury. Wraz ze wzrostem sumy bilansowej powinien następować wzrost funduszy własnych oraz utrzymanie ich realnej wartości.

Prawidłowy poziom adekwatności kapitałowej:

• zapewnia pozytywną ocenę banku przez otoczenie, klientów i innych wierzycieli;

• jest podstawą oceny baku przez nadzór bankowy;

• daje możliwość pokrycia nieoczekiwanych strat;

• decyduje o pozycji rynkowej banku.

Współczynnik wypłacalności =	kapitał(fundusze)własne netto
		aktywa ważone ryzykiem i zobowiązania pozabilansowe

Wagi ryzyka ustala NBP, jak również pozycje funduszy własnych przyjmowanych do wyliczenia. Przy wyliczaniu tego współczynnika nie uwzględnia się odsetek od należności w tym również skapitalizowanych. Wagi ryzyka przyjmują wartość 0 - 100%. Im wyższe ryzyko aktywu, tym wyższa waga ryzyka.

Zwiększenie lub zmniejszenie współczynnika oznacza obniżenie lub zwiększenie ekspozycji na ryzyko.

Współczynnik wypłacalności informuje i faktycznie decyduje o możliwości ekspansji banku. Daje on odpowiedź na pytanie, na ile zasoby kapitałowe absorbują ryzyko podjęte przez bank. Poziom 8% oznacza, że utrata aktywów na tym poziomie zostałaby pokryta przez fundusze własne. Jeśli bank posiada wystarczający współczynnik wypłacalności świadczy to o jego bezpieczeństwie.

Zbyt wysoki współczynnik wypłacalności oznacza, że bank prowadzi nieefektywną politykę finansową np. zbyt niski jest udział kredytów lub zbyt wysoki jest udział gotówki czy skarbowych papierów wartościowych.

Wskaźnikiem adekwatności jest również wskaźnik dźwigni finansowej, czyli stosunku kapitałów własnych do obcych.

1. Płynność

Płynność jest to stopień pokrycia przez aktywa płynne lub płynne w krótkim czasie natychmiastowej wymagalności zobowiązań. Miarą płynności może być stosunek aktywów obrotowych płynnych do zobowiązań krótkoterminowych.

Bank płynny		Bank niepłynny
Natychmiastowa wymagalność	Płynne środki	Niedobór środków płynnych	Pasywa (zobowiązania)
		Nadpłynność		Płynne środki

Płynność - określana jest jako zdolność do terminowego, czyli bezzwłocznego regulowania zobowiązań. Utrzymanie płynności jest podstawowym obowiązkiem banku, warunkiem jego funkcjonowania i wiarygodności. Płynność może być oceniana przez następujące wskaźniki:

• wskaźnik płynności bieżącej

aktywa płynne a vista i do 3 miesięcy

pasywa wymagalne do 3 miesięcy

Przyjmuje się, że tak wyliczona płynność uznawana jest za:

• dobrą, jeżeli wyliczony wskaźnik ma wartość nie mniejszą niż 0,9 do 1,1

• średnią, jeżeli wyliczony wskaźnik mieści się w przedziale 0,7 - 0,9

• złą, gdy wyliczony wskaźnik ma wartość poniżej 0,7

• wskaźnik płynności szybkiej (krótkoterminowej)

aktywa płynne szybkie do 1 miesiąca

pasywa wymagalne do 1 miesiąca

• wskaźnik płynności bieżącej (według MFW - Międzynarodowego Funduszu Walutowego)

gotówka + należności od banków

zobowiązania ogółem

• oraz inne:

aktywa płynne

zobowiązania banku

aktywa płynne + papiery wartościowe Skarbu Państwa

zobowiązania banku

kredyty

depozyty

Ostatni wskaźnik pokazuje relację kredytów finansowanych depozytami. Spadek tego wskaźnika może dowodzić, ze płynność wzrasta.

1. Jakość aktywów

Jakość aktywów można badać za pomocą następujących wskaźników:

• wskaźnik struktury jakości portfela kredytowego

kredyty w sytuacji zagrożonej

średni stan kredytów

Obniżający się wskaźnik stanowi sygnał ostrzegawczy o poziomie jakości portfela kredytowego.

• o jakości portfela kredytowego świadczy również wskaźnik

wymagalne rezerwy + wykorzystane rezerwy

średni stan kredytów

Rezerwy wykorzystane w ciągu roku to utracone rezerwy.

• oraz inne

przychody z tytułu kredytów - odsetki do depozytów

średni stan kredytów

rezerwy na kredyty zagrożone

kredyty zagrożone

aktywa niepracujące

aktywa razem

Aktywa niepracujące powinny być zdefiniowane.

1. Rentowność

Rentowność jest to stopień, w jakim przychody przewyższają koszty lub inaczej aktywa przewyższają pasywa, gdyż w bilansie wynik jest pozycją powodującą równowagę bilansową.

Bank nierentowny to bank przynoszący straty. Jeśli strata przekroczy wielkość funduszy własnych, bank staje się niewypłacalny, gdyż aktywa nie wystarczają na pokrycie zobowiązań.

Bank rentowny		Bank nierentowny
Aktywa	Pasywa (zobowiązania)	Aktywa	Pasywa (zobowiązania)
		Zysk		Zysk

Rentowność jest miarą efektywności rozumiana jako nadwyżka przychodów nad kosztami. Budowa wskaźników rentowności opiera się na relacji określonej jako stopa zysku:

zysk

inne wielkości

Szczegółowe wskaźniki rentowności przedstawiają się następująco:

• wskaźnik rentowności brutto

zysk brutto

koszty ogółem

Zysk brutto to zysk przed opodatkowaniem. Podobnie można wyliczyć rentowność netto. Wskaźnik rentowności brutto jest syntetyczną miarą wyrażającą się osiąganiem nadwyżki ponad ponoszony koszt. W przypadku banku współczynnik zawiera różne jakościowo koszty - koszty odsetkowe, koszty działania i inne.

• wskaźnik stopy zwrotu z aktywów (ROA)

zysk brutto (netto)

aktywa ogółem

ROA to rentowność aktywów. Wskaźnik ten określa się również jako stopę zysku aktywów lub zyskowność aktywów. Informuje on o potencjale dochodowym banku, czyli o efektywności aktywów. Przyjmuje się, że ROA w banku powinien być wyższy niż 1%.

• wskaźnik stopy zysku z kapitału (ROE)

III Sposoby Wyliczania Roe:

I Sposób

ROE =	zysk netto
		kapitał własny

II Sposób

ROE = ROA x mnożnik dzwigni finansowej

III sposób

ROE = ROIF +ROFL

gdzie:

ROIF - stopa zwrotu na zainwestowanych funduszach

ROFL - stopa zwrotu z tytułu dzwigni finansowej

ROE to rentowność kapitałów własnych. Informuje on o:

• efektywności zainwestowanego kapitału - jaki zysk przypadł na jednostkę kapitałową;

• możliwościach alternatywnego ulokowania kapitału w innych bankach, w tym również w postaci depozytów;

• możliwości odtwarzania kapitału przez porównanie ze współczynnikiem inflacji.

Wskaźnik ten powinien być większy niż stopa inflacji. Niższy poziom wskaźnika oznacza dekapitalizację banku.

• wskaźnik poziomu kosztów

koszty	lub	koszty działania + amortyzacja
przychody ogółem			średni stan aktywów

• stopa wypłaty dywidendy

wartość sumy dywidendy

zysk netto

• marża odsetkowa

wartość sumy dywidendy

zysk netto

Marża odsetkowa powinna być stabilna przy określonej strukturze aktywów i pasywów banku. W przypadku zmian stóp procentowych zmiany powinny być równoległe po stronie aktywów I pasywów.

• stopa zysku z działalności

Bank zwiększa rentowność poprzez:

• zwiększenie marży;

• poprawę jakości aktywów;

• zmniejszenie kosztów działania;

• generowanie przychodów z opłat I prowizji.

1. Wskaźniki efektywności wykorzystania zasobów

Wskaźniki te mierzą efektywność wykorzystania zasobów. Określa się je również jako wskaźniki produktywności. Wskaźniki produktywności budowane, są jako iloraz:

produktywność (częściowa) =	efekt
		nakład

Efekt w tym przypadku wyraża osiągnięty rezultat w wyniku poniesionych nakładów. Do wskaźników efektywności wykorzystania zasobów należą:

suma bilansowa

liczba zatrudnionych

koszty osobowe

średni stan aktywów

średni stan depozytów

średni stan zatrudnienia

średni stan kredytów

średni stan zatrudnienia

produktywność majątku =	wynik finansowy (zysk)
		przeciętny stan majątku

suma bilansowa

wydatki na personel (płace z narzutami)

Oceny całościowej produktywności można dokonać na podstawie zbioru wskaźników cząstkowych.

2. Wskaźniki giełdowe

Dla banków notowanych na giełdzie lub prywatyzowanych, niezależnie od omówionych wcześniej ROA I ROE, wylicza się takie wskaźniki, jak:

• wskaźnik P/E (price/earning)

kurs

zysk netto

Kurs, czyli cena giełdowa lub emisyjna.

kurs

wartość księgowa na jedną akcję

Wartość księgowa to aktywa - zobowiązania, czyli aktywa netto.

zysk netto

ilość akcji

wartość księgowa

ilość akcji

• stopa wypłaty dywidendy

dywidenda

zysk netto

• stopa zwrotu z akcji (z dywidendą lub bez)

aktualna cena rynkowa - cena zakupu + dywidenda

cena zakupu

1. System CAMEL

Funkcjonowanie banku można ocenić na podstawie systemu klasyfikacyjnego, który oparty jest na wartościowaniu pięciu kluczowych aspektów działalności banku:

• Adekwatności kapitału (capital adequacy)

Adekwatność kapitału ocenia się na podstawie jego wielkości, stabilności i ryzyka niewypłacalności. Podstawowym miernikiem jest współczynnik wypłacalności.

• Jakości aktywów (asset quality)

Jakość aktywów oceniana jest na podstawie portfela kredytów, struktury jakościowej tego portfela oraz utworzonych rezerw.

• organizacja i zarządzanie (management)

Organizacja i zarządzanie to jakość kierownictwa banku, zdolność do kontroli poszczególnych kategorii ryzyka bankowego, prowadzenia prawidłowej polityki finansowej, produktowej, zarządzania aktywami i pasywami w sposób optymalny, zapewniający bezpieczeństwo banku.

• Rentowność (earnings)

Rentowność charakteryzowana jest przez zespół wskaźników takich jak: ROE, RO A i inne.

• Płynność (liquidity)

Płynność mierzona jest przez zespół wskaźników, jak również przez wielkość aktywów łatwo zbywalnych oraz możliwości uzyskania finansowania zewnętrznego w różnych wariantach sytuacji kryzysowej.

CW. 9 - Ryzyka bankowe

Ryzyko można zdefiniować jako niebezpieczeństwo nie osiągnięcia przewidywanego rezultatu. Obowiązek rozpoznania ryzyka i tworzenia mechanizmów jego zredukowania to zarządzanie ryzykiem. Zarządzanie ryzykiem następuje przez:

• poznanie ryzyka, czyli identyfikację;

• pomiar i analizę ryzyka.

Bank jest narażony na ryzyko finansowe związane z możliwością poniesienia straty lub osiągnięcia mniejszego niż oczekiwany zysk. Ryzyko to wynika ze struktury aktywów i pasywów bilansu. Ryzyko finansowe może być ryzykiem rynkowym (czasem określanym jako cenowe), które związane jest z niekorzystnymi zmianami cen posiadanych przez bank instrumentów finansowych. Ryzyko rynkowe to:

• ryzyko stopy procentowej;

• ryzyko kursowe (walutowe);

• ryzyko zmian cen nieruchomości;

• ryzyko kredytowe;

• ryzyko płynności;

• ryzyko operacyjne.

Zarządzanie ryzykiem nie polega na jego unikaniu, lecz na możliwie najlepszym jego wyszacowaniu.

Organizacja zarządzania ryzykiem powinna zmierzać do:

• wyodrębnienia portfeli poszczególnych produktów i zarządzania portfelami;

• wykorzystania informatycznych systemów zarządzania ryzykiem;

• określenia osób odpowiedzialnych za kontrolę i zarządzanie ryzykiem na każdym poziomie i we wszystkich obszarach.

Zbiorem technik zarządzania ryzykiem jest metoda Value at Risk (VaR). VaR to maksymalna wartość, jaką można stracić z określonym prawdopodobieństwem w określonym czasie. Metodę tę można wykorzystywać w procesie monitorowania i informowania o ekspozycji na ryzyko oraz w polityce zarządzania aktywami i pasywami dla określenia optymalnej struktury bilansu banku. System ten zasilany jest danymi historycznymi, przy założeniu, że relacje z przeszłością będą kontynuowane w przyszłości.

Ryzyko kredytowe i rezerwy

Ryzyko kredytowe banków wynika z ich działalności w obszarze bankowości komercyjnej, detalicznej oraz na rynku międzybankowym.

Ryzyko kredytowe to ryzyko związane z niepłaceniem przez kredytobiorcę swoich zobowiązań należnych bankowi z tytułu udzielonego kredytu i odsetek w wymagalnym terminie. Sytuacja tak powstaje na skutek ryzyka związanego z niepowodzeniem przedsięwzięcia u kredytobiorcy lub jego złej sytuacji finansowej. Ryzyko to może być też związane z wyłudzeniem kredytu, czyli z góry określonymi działaniami kredytobiorcy na szkodę banku. Ryzyko kredytowe rośnie również w wyniku pogorszenia koniunktury w gospodarce.

W związku z ponoszeniem ryzyka konieczne jest tworzenie w bankach zabezpieczeń określonych jako rezerwy. Rezerwa to skalkulowane ryzyko.

Rezerwy mogą mieć charakter ogólny i celowy. Do kategorii rezerw o charakterze ogólnym należy:

• rezerwa na ryzyko ogólne - tworzona zgodnie z prawem bankowym, w ciężar kosztów, służąca pokryciu ryzyka związanego z prowadzeniem działalności bankowej. Rezerwa może być tworzona corocznie.

• fundusz ryzyka ogólnego - tworzony z zysku do podziału.

Druga kategoria to rezerw o charakterze celowym - tworzona zgodnie z ustawą o rachunkowości, w ciężar kosztów na podstawie zindywidualizowanej oceny ryzyka należności. Rezerwy te to odpis równoważący skutki ryzyka. Do utworzenia rezerw celowych konieczne jest określenie ekspozycji kredytowej. Ekspozycja kredytowa to bilansowe należności:

1. z tytułu kredytów i pożyczek;

2. skupionych wierzytelności, czeków i weksli;

3. zrealizowanych gwarancji, innych wierzytelności o podobnym charakterze oraz udzielone zobowiązania pozabilansowe o charakterze i gwarancyjnym z wyłączeniem odsetek i prowizji, także kapitalizowanych.

Kryteria kwalifikacji ekspozycji kredytowych do poszczególnych kategorii ryzyka

I - kryterium terminowości

Kryterium to odnosi się do wszystkich rodzajów ekspozycji kredytowych i dzieli je na ekspozycje:

• wobec Skarbu Państwa

• wobec osób fizycznych na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą lub prowadzeniem gospodarstwa domowego.

Ekspozycje kredytowe wobec Skarbu Państwa dzieli się według powyższego kryterium na:

• „normalne” - opóźnienie w spłacie nie przekracza roku;

• „wątpliwe” - opóźnienie w spłacie przekracza jeden rok i nie przekracza 2 lat;

• o nieokreślonym terminie płatności, dla których okres od momentu klasyfikacji nie przekracza roku;

• „stracone” - opóźnienie w spłacie przekracza 2 lata;

• o nieokreślonym terminie płatności, dla których okres od momentu powstania zobowiązania Skarbu Państwa do momentu klasyfikacji przekracza rok;

• wszelkie ekspozycje kredytowe sporne.

Ekspozycje kredytowe z tytułu pożyczek i kredytów detalicznych dzieli się według powyższego kryterium na:

• „normalne” - dopuszczalne opóźnienie w spłacie do 6 miesięcy;

• „stracone” - opóźnienie w spłacie przekracza 6 miesięcy;

• ekspozycje kredytowe wobec dłużników, przeciwko którym bank złożył wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, kwestionowane przez dłużników na drodze postępowania sądowego lub wobec dłużników, których miejsce pobytu jest nieznane i których majątek nie został ujawniony.

Natomiast w przypadku ekspozycji innych niż Skarb Państwa i z tytułu pożyczek i kredytów detalicznych kryterium terminowości obsługi długu opiera się na następujących okresach dopuszczalnych opóźnień w spłacie:

• 0 -1 miesiąca dla należności „normalnych”;

• 1 -3 miesięcy dla należności „pod obserwacją”;

• 3 -6 miesięcy dla należności „poniżej standardu”;

• 6 -12 miesięcy dla należności „wątpliwych”;

• powyżej 12 miesięcy dla należności „straconych”.

II - kryterium oceny sytuacji ekonomiczno - finansowej dłużnika

Oceny sytuacji ekonomiczno - finansowej dłużnika dokonuje się w oparciu o mierniki ilościowe i jakościowe oraz dostępne oceny uznanych agnacji ratingowych. Ocena taka może być ostrzeżeniem przed ryzykiem opóźnienia.

Do mierników ilościowych zalicza się:

• wskaźniki efektywności działania;

• wskaźniki płynności;

• wskaźniki rotacji majątku obrotowego i zobowiązań;

• wskaźniki struktury bilansu.

Do mierników jakościowych zalicza się między innymi:

• jakość zarządzania;

• stopień zależności od rynku.

Po ustaleniu kategorii ryzyka bank wylicza podstawę tworzenia rezerw celowych przez pomniejszenie ekspozycji kredytowej o przewidywaną kwotę umorzenia części kredytu w wyniku restrukturyzacji zadłużenia. Podstawę tworzenia rezerw celowych można pomniejszyć o zabezpieczenia prawne inne niż przy klasyfikacji ekspozycji do kategorii ryzyka. Dla pomniejszania podstawy tworzenia rezerw celowych jak i dla uwzględnienia ich przy kategoryzacji należności ustalono limity pomniejszania w % w zależności od okresu opóźnienia w spłacie w miesiącach.

Rezerwy celowe wyliczane według podstawy wynoszą:

• 1,5 % - w przypadku ekspozycji kredytowych wynikających z pożyczek i kredytów detalicznych zakwalifikowanych jako „normalne”;

• 1,5 % - w przypadku kategorii „pod obserwacją”;

• 20 % - w przypadku kategorii „poniżej standardu”;

• 50 % - w przypadku kategorii „wątpliwe”;

• 100 % - w przypadku kategorii „stracone”.

Tworzenie rezerw jest obowiązkowe i bank nie powinien wykazywać wysokiego wyniku finansowego kosztem nie utworzenia rezerw. Natomiast strata powstała na skutek tworzenia rezerwy, przy odpowiednim poziomie kapitału nie stanowi zagrożenia dla bezpieczeństwa banku. Wzrastający wskaźnik pokrycia kredytów rezerwami powoduje zmieszenie tempa przyrostu odsetek. Rezerwy są kosztem bez wydatku pieniężnego z punktu widzenia właściciela.

Ryzyko płynności

Płynność jest elementem oceny ogólnej sytuacji banku. Utrzymanie płynności jest podstawowym obowiązkiem banku, wynikającym z ustawy Prawo bankowe. Ryzyko płynności wynika z niezgodności terminów zapadalności aktywów i wymagalności pasywów w poszczególnych pasmach czasowych. Nawet przy prawidłowym funkcjonowaniu banku, dobrej sytuacji ekonomiczno - finansowej może wystąpić niedobór płynności, gdy skumulowane wpływy będą mniejsze niż przewidywane w określonym przedziale czasu.

Płynność finansowa jest to stała zdolność do terminowego regulowania bieżących zobowiązań, zapewniana przez zasoby pieniężne lub inne składniki majątkowe łatwo zamienialne na pieniądz. Utrzymanie płynności ma zawsze pierwszeństwo nad rentownością. Zasada w zakresie płynności jest prosta: płynność banku zwiększa w wyniku wzrostu depozytów i spadku kredytów.

Dla zarządzania płynnością istotna jest znajomość następujących reguł:

• złota reguła bankowa - nie istnieje ryzyko płynności, jeżeli termin wymagalności pasywów i zapadalności aktywów oraz kwoty są dopasowane;

• reguła osadu - depozyty w części nie są podejmowane w deklarowanym terminie wymagalności, czyli istnieje pewien osad, który zawsze finansuje aktywa;

• reguła przesunięć - istnieją zawsze aktywa, których upłynnienie przed terminem nie wywołuje skutków finansowych;

• reguła maksymalnej straty - dla zachowania płynności bank może upłynniać aż do osiągnięcia straty w wysokości funduszy własnych.

Ryzyko płynności może być spowodowane:

• koniecznością transformacji pasywów w kolejnych okresach wymagalności;

• zwłoką w spłacie kredytów;

• zmianami w stanie kapitału;

• wycofaniem depozytów;

• wykorzystaniem linii kredytowych;

• wzrostem kosztów działania lub zakupami środków trwałych;

• koncentracją ilościowo - wartościową depozytów dużych;

• akumulowaniem straty.

Ryzyko płynności obejmuję, więc stronę aktywów i pasywów. Brak płynności to zachwianie relacji należności - zobowiązania. Nie ma wspólnej, uniwersalnej normy płynności. Bank powinien utrzymywać płynność na poziomie adekwatnym do rodzaju i skali podejmowanego ryzyka. Wskaźnikiem służącym monitorowaniu ryzyka utraty płynności jest wskaźnik płynności.

Ryzyko płynności jest minimalizowane przez monitorowanie luki płynności i stosowanie instrumentów zapewnienia płynności na rynku międzybankowym. Instrumentem służącym zarządzaniu płynnością jest zestawienie aktywów i pasywów według terminów pozostałych ważności (zapadalności i wymagalności). Zachowanie płynności występuje wtedy, gdy terminy zapadalności depozytów i wymagalności depozytów są dopasowane.

Dla zachowania płynności ważna jest stabilność źródeł finansowania. Stabilnym źródłem finansowania są depozyty gospodarstw domowych, które na ogół pozostają w pasywach banków dłużej niż okresy umowne. Natomiast lokaty międzybankowe są z reguły utrzymywane na krótko i na duże kwoty. Ważne jest, więc zbudowanie silnej bazy depozytów. Najistotniejsze z punktu widzenia utrzymania płynności są aktywa i pasywa do 1 miesiąca.

Pozostałe ryzyka operacyjne

Ryzyko operacyjne oprócz ryzyka płynności, obejmuje wiele rodzajów ryzyka, wśród których należy szczególnie wymienić takie jak:

• oszustwo;

• kradzież;

• niekompetencja;

• systemy;

• ewidencja;

• ryzyko rozliczeniowe;

• ryzyko prawne.

Ryzyko operacyjne jest ryzykiem wielowymiarowym. Rośnie ono wraz ze wzrostem:

• wielkości banku;

• złożonością struktury organizacyjnej;

• wielkością oferowanych produktów itp.

Ryzyko to występuje w określonym banku i nie przenosi się na inne banki. Z uwagi na charakter tego ryzyka i niemożność jego kwalifikacji, zarządzanie tym ryzykiem polega na metodach, które bazują na kontroli funkcjonalnej i instytucjonalnej i systemie informowania.

Ryzyko walutowe (kursowe)

Ryzyko walutowe oznacza zagrożenie wyniku wywołane zmianami kursów walut, co powoduje - w zależności od kierunku zmiany, jak i od pozycji banku w walucie - odpowiednio zysk lub stratę.

Bank może posiadać pozycję walutowa zamknięta, co oznacza równość aktywów i pasywów dewizowych, lub pozycję otwartą, tj. stan różnicy pomiędzy aktywami dewizowymi a pasywami dewizowymi. Różnica ta przeliczona na złoto wyraża ekspozycję na ryzyko kursowe lub inaczej walutowe.

Fluktuacja kursu walutowego oznacza dla banku zysk lub stratę, tj.:

- wzrost kursu walutowego:

• w przypadku nadwyżki aktywów nad pasywami - zysk,

• w przypadku nadwyżki pasywów nad aktywami - stratę.

- spadek kursu walutowego:

• w przypadku nadwyżki aktywów nad pasywami -stratę,

• w przypadku nadwyżki pasywów nad aktywami - zysk.

Ekspozycja banku na ryzyko zależy od polityki banku, przy czym jego wielkość zależy od:

- udziału walut w bilansie banku,

- prognozy kursów walutowych,

- kapitału własnego.

Na pozycje walutową, która tworzy ryzyko dla pojedynczej waluty, składa się:

- bilansowa pozycja walutowa,

- pozabilansowa pozycja walutowa,

- pozycja walutowa transakcji indeksowanych, czyli wyrażonych w walucie. Indeksowanie oznacza uzależnienie salda transakcji zamiennej i rozliczanej w złotych do kursu waluty obcej.

Wymogi w zakresie zabezpieczania ryzyka walutowego włączone zostały do wyliczanego współczynnika wypłacalności. Łączny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka walutowego w metodzie podstawowej oblicza się jako:

- 8% pozycji walutowej całkowitej, jeżeli pozycja walutowa całkowita przewyższa 2% funduszy własnych banku,

- 0% - jeżeli pozycja walutowa całkowita nie przewyższa 2% funduszy własnych banku.

Niezależnie od ograniczeń związanych z ryzykiem walutowym na podstawie regulacji zewnętrznych, bank - w celu właściwego zarządzania ryzykiem walutowym, ustala strukturę wewnętrznych limitów nakładanych na pozycje otwarte. Zarządzanie ryzykiem walutowym polega na wczesnym rozpoznawaniu zagrożenia i poczynaniu właściwych kroków. W tym celu niezbędny jest:

- pomiar pozycji dewizowej w pojedynczej walucie oraz łącznego we wszystkich walutach,

- określenie relacji pozycji walutowych otwartych w stosunku do kapitału - limitów.

Bank może, w zakresie ryzyka walutowego, realizować politykę:

- zabezpieczania się przed ryzykiem walutowym przez zamknięcie wszystkich otwartych pozycji,

- zabezpieczenia otwartych pozycji transakcjami terminowymi,

- utrzymywania otwartych pozycji walutowych dla uzyskania zysku spekulacyjnego.

Ryzyko stopy procentowej

Ryzyko stopy procentowej można zdefiniować jako ryzyko cenowe, które odzwierciedla stopień zagrożenia pozycji finansowej banku na skutek niekorzystnych zmian stóp procentowych na rynku. Jest to wrażliwość dochodu na zmiany rynkowych stóp procentowych. Można je również określić jako niebezpieczeństwo polegające na tym, że różnica między kwotą otrzymanych i wypłaconych odsetek zmniejszy się na skutek elastyczności dopasowania się nowych rynkowych stawek oprocentowania na rynku. Ryzyko to wynika z faktu, że banki przyjmują w wielkości depozyty na krótkie terminy, natomiast udzielają kredytów na dłuższe terminy. Ryzyko to może również wynikać z odmiennej stopy oprocentowania stałej lub zmiennej aktywów i pasywów.

Luka płynności niesie ryzyko stopy procentowej. W przypadku konieczności pozyskiwania pasywów po rynkowej stopie procentowej, wyższej niż aktualna, uległaby ona obniżeniu lub mogłaby przyjąć wartość ujemną.

Jako miary ryzyka stopy procentowej przyjmuje się:

• Luka zasobów = aktywa o zmiennych stopach - pasywa o zmiennych stopach

• Współczynnik luki = aktywa o zmiennych stopach / pasywa o zmiennych stopach

• Elastyczność oprocentowania = zmiana w oprocentowaniu aktywów lub pasywów / zmiana w rynkowej stopie procentowej.

System limitów i regulacje ostrożnościowe.

Poziom bezpieczeństwa powinien być określony przez system limitów. Limit oznacza zaangażowanie, jakie bank może osiągnąć przyjmując określone ryzyko. Limity to punkty krytyczne, których przekroczenie wiąże się z zagrożeniem stabilności. System limitów powstaje przez:

- określenie ich poziomu,

- przestrzeganie limitów przy wykonywaniu czynności bankowych,

- monitorowanie.

Limity mogą być ustalone przez zewnętrzne akty prawne, jak ustawa Prawo bankowe czy uchwały Komisji Nadzoru Bankowego. Prawo bankowe określiło dla banków jako instytucji publicznego zaufania nadzorcze normy ostrożnościowe.

Reguły te odnoszą się do następujących obszarów:

- fundusze własne,

- koncentracja wierzytelności,

- adekwatność kapitałowa (wypłacalności).

Aktami wykonawczymi do Ustawy SA uchwały Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 12 grudnia 2001 r. - tzw. regulacje ostrożnościowe.

Fundusze własne banku obejmują fundusze podstawowe i fundusze uzupełniające.

Do funduszy własnych nie są zaliczane fundusze przyswojone i fundusze specjalnego przeznaczenia.

Fundusze własne stanowią kategorię określoną w art.. 127 ustawy Prawo bankowe i w regulacjach ostrożnościowych. Zalicza się do nich:

1. kapitał podstawowy (statutowy, zakładowy i udziałowy),

2. należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna),

3. akcje własne (wielkość ujemna),

4. fundusz zapasowy (zasobowy),

5. fundusze (kapitały) rezerwowe,

6. fundusz ogólnego ryzyka,

7. wynik (strata/zysk) z lat ubiegłych,

8. kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny z tytułu rzeczowych aktywów trwałych, finansowych aktywów trwałych, wartości niematerialnych i prawnych.

Suma tych funduszy jest pomniejszana o takie pozycje jak np. akcje własne.

Wierzytelności banku zostały ograniczone przez limit koncentracji. Koncentrację oblicza się przez sumowanie:

1. wierzytelności bilansowych:

- nominał pozostający do spłaty z odsetkami,

- skupione wierzytelności wg nominału, gdy wierzytelności nabyte z dyskontem (cena nabycia < wartość nominalna). Upadłość kontrahenta zagraża odzyskaniu kwoty nominału.

2. udzielone zobowiązania poza bilansowe wg ekwiwalentu bilansowego:

- zobowiązania gwarancyjne i finansowe w pełnej kwocie nominału,

- transakcje terminowe wg kosztu zastąpienia,

- transakcje opcyjnie wg ekwiwalentu delta.

Wierzytelności i udzielonych zobowiązań pozabilansowych nie pomniejsza się o utworzone rezerwy celowe.

1. koncentracja nie może być większa niż (limity koncentracji):

- 20% funduszy własnych w przypadku podmiotu powiązanego z bankiem,

- 25% funduszy własnych w przypadku podmiotów niepowiązanych.

2. suma znaczących zaangażowań (powyżej 10%) nie może przekraczać 800% funduszy własnych.

Z limitu koncentracji mogą być wyłączone te wierzytelności, które zabezpieczone są hipoteką do wysokości 50% wartości zabezpieczenia hipotecznego ustanowionego na rzecz banku, określany na podstawie wyceny bankowo-hipotecznej lub innej wyceny sporządzanej, co najmniej raz w roku. Z limitu koncentracji mogą tez być wyłączone wierzytelności zabezpieczone papierami wartościowymi wg zróżnicowanego marginesu, co wynika z potrzeby uwzględnienia różnic zmienności ich cen rynkowych, zabezpieczone gwarancją lub poręczeniem.

Banki musza utrzymywać fundusze własne na poziomie:

1) nie mniejsze niż 5mln euro, w tym aporty rzeczowe nieprzekraczające 15% funduszy zasadniczych,

2) fundusze własne oraz kapitał krótkoterminowy z pomniejszeniem o przekroczenie progu koncentracji kapitałowej nie mogą być mniejsze niż suma wymogów kapitałowych tak by współczynnik wypłacalności był na poziomie nie niższym niż 8%.

Szczegółowe zasady dla wyliczania współczynnika wypłacalności i ustalenia wymogów kapitałowych zawiera uchwała nr 5/2001 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 12 grudnia 2003 r. w sprawie zakresu i szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka. Uchwała ta wprowadza nowoczesna narzędzia zarządzania ryzykiem do praktyki bankowej. Uchwała ta obejmuje zasadami adekwatności kapitałowej wszystkie rodzaje ryzyka.

Dla celów obliczania wymogów kapitałowych i współczynnika wypłacalności portfel banku należy zgodnie z Uchwałą podzielić na portfel handlowy i portfel bankowy. Portfel bankowy obejmuje głównie transakcje dokonywane na własny rachunek w celach handlowych z zamiarem uzyskania krótkoterminowych korzyści, czyli transakcje spekulacyjne.

Skala działalności handlowej decyduje o tym czy bank podlega reżimowi pełnemu (tzw. CAD) czy reżimowi uproszczonemu (tzw. NON CAD). Skala działalności handlowej to relacja nominałów pozycji zaliczonych do portfela handlowego do sumy pozycji bilansowych i poza bilansowych. Bank podlega reżimowi CAD, jeżeli średnia skala działalności za ostatnie 250 dni nie przekracza 5%.

W przypadku reżimu NON CAD bank musi obliczyć wymóg kapitałowy z tytułu:

- ryzyka kredytowego,

- ryzyka walutowego,

- ryzyka cen towarów,

- przekroczenie limitu koncentracji wierzytelności,

- ewentualnie innych ryzyk np. operacyjnych.

Norma adekwatności kapitałowej wynosi wtedy:

Fundusze własne - przekroczenie limitu koncentracji kapitałowej > Σwymogów kapitałowych, co wtedy można to zapisać:

FW - LKK >8%x 12,5x ΣW Ki

i wyliczyć współczynnik wypłacalności:

FW - LKK	>8%
12,5 ∑ WKi

Współczynnik ten w reżimie uproszczonym zawiera wymogi z tytułów niektórych rodzajów ryzyka. W reżimie pełnym zawiera wymogi z tytułu wszystkich rodzajów ryzyka.

W przypadku stosowania reżimu CAD do pokrycia wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka rynkowego bank może ująć w formule fundusze dodatkowe, np. tzw. kapitał krótkoterminowy (KK), tj. między innymi zysk bieżący na portfelu handlowym, otrzymane pożyczki podporządkowane itd.

Norma adekwatności kapitałowej wynosi:

FW - LKK + KK > 8% x 12,5 x Wki

i współczynnik wypłacalności:

FW - LKK + KK	>8%
12,5 ∑ Wki

ĆW. 9 Międzybankowy rynek pieniężny

Międzybankowy rynek pieniężny to rynek krótkoterminowych pożyczek między bankami. Rynek ten jest segmentem rynku finansowego. Rynek pieniężny tworzą transakcje instrumentami finansowymi o dużej płynności. Występują na nim popyt i podaż kapitału o terminach płatności na ogół do jednego roku. Rynek ten wykształcił potrzeby gospodarki rynkowej, a szczególnie potrzeby alokacji nadwyżki krótkoterminowego kapitału i jego transformacji na dłuższe terminy oraz utrzymania płynności

Globalizacja rynku pieniężnego sprawia, że pieniądz jest dostępny na tym rynku w nieograniczonej ilości, we wszystkich przedziałach czasowych. Jest to rynek hurtowy. O cenie pieniądza, czyli stopie procentowej, decyduje popyt i podaż. Cechą rynku pieniężnego jest jego wysoka płynność i duża szybkość zmian. Rynek ten żyje ze zmienności. Zróżnicowana płynność pomiędzy uczestnikami rynku pieniężnego oraz interwencje banku centralnego na tym rynku to jego puls. Operacje na tym rynku mogą być dokonywane bezpośrednio między bankami lub za pośrednictwem firmy brokerskiej. Rynek międzybankowy pozwala, więc bankowi na zachowanie elastyczności w transakcjach z klientami przez ewentualny zakup funduszy.

Działanie banku na tym rynku polega na:

• ustaleniu nadwyżki lub niedoboru płynności,

• reakcji na tę sytuację.

Możliwość udzielania lokaty przez bank określa jego pozycję, na którą składa się:

• stan na rachunku nostro w banku centralnym,

• transakcje z przyszłą datą waluty,

• stan niezbędny dla utrzymania rezerwy obowiązkowej,

• pokrycie na złożone do




• kumenty rozliczeniowe klientów i banku (polecenie zapłaty),

• zapotrzebowanie na gotówkę,

• rezerwa,

• zapotrzebowanie dla realizacji walutowo-złotowych,

- zakup waluty „-„

- sprzedaż waluty „+”

Bank musi zachować zdolność do wywiązania się z obowiązku wykonania zleceń płatniczych swoich klientów. Bank dla zabezpieczenia rozrachunku z tytułu sesji rozliczeniowej na rachunku banku, może uzyskać kredyt techniczny spłacany tego samego dnia lub w dniu następnym lub kredyt lombardowy na jeden dzień pod warunkiem spłaty poprzedniego. Ma to na celu zabezpieczenie pod wysokim zadłużeniem, np. z tytułu spekulacji na rynku walutowym. Po określeniu pozycji płynności następnym krokiem jest ustalenie kwotowania. Elementami kwotowania, oprócz kwoty kapitału, jest okres (data początkowa i końcowa) oraz cena. Oprocentowanie lokat (depozytów) jest zawsze stałe w okresie trwania umowy. Kwotowanie na rynku pieniężnym oznacza wysokość stopy procentowej, po której uczestnik rynku jest skłonny przyjmować lokaty, lub, po której oferuje pożyczki. Wysoki poziom stóp procentowych banku centralnego powoduje, że wysokie są rynkowe stopy procentowe oraz stopy w relacjach z innymi uczestnikami rynku. W takim przypadku rozpiętość (spread) pomiędzy stopami kupna (lokaty) o stopą sprzedaży (lokaty) jest znacząca.

Cena (stopa procentowa) wynika z uwzględnienia elementów: (czynniki wpływające na stopę procentową)

• kwotowania z dnia poprzedniego,

• bieżących kwotowań innych banków z systemu REUTERS, TELERATE, BLOOMBERG,

• wyników operacji otwartego rynku banku centralnego,

• wyników przetargu na bony skarbowe.

• okresowe płatności podatków przez klientów

• konieczność utrzymania rezerwy obowiązkowej w określonym czasie

Na płynność na tym rynku wpływają emisje i wykupy papierów wartościowych przez budżet jak również procesy prywatyzacyjne. Lokowanie środków na rachunkach budżetowych w banku centralnym zmniejsza płynność w systemie bankowym.

Zabezpieczenie płynności lub zagospodarowanie płynności przeprowadza się w wyniku transakcji:

• depozytowych czyli biernych, polegających na przyjęciu przez bank pieniądza na czas określony lub nieokreślony i zapłatę odsetek,

• lokacyjnych, czyli czynnych, polegających na przekazaniu przez bank pieniądza do dyspozycji innego banku na czas określony lub nieokreślony i otrzymanie odsetek. Transakcje te określa się również jako przyjęcie pożyczki lub udzielenie pożyczki, zawierane SA według standardowych terminów. Transakcje depozytowo-kredytowe nie są transakcjami kupna-sprzedaży pieniądza, gdyż nie dochodzi w nich do zmiany właściciela pieniądza, a tylko do zmiany posiadacza pieniądza.

LOKATY WG STANDARDOWYCH TERMINÓW

• O/N (ang. overnight) - lokata otwierana w dniu zawarcia transakcji,

• T/N (ang. tomorrow/next) - lokata otwierana w pierwszym dniu roboczym po zawarciu transakcji,

• S/N (spot/next) - lokata otwierana w drugim dniu roboczym po zawarciu transakcji (zwrot O/N, T/N, S/N następuje następnego dnia roboczego),

• 1 tygodnia (1W),

• 2 tygodnie (2W),

• 1 miesiąca (1M),

• 2 miesiące (2M),

• 3 miesięcy (3M),

• 6 miesięcy (6M),

• 9 miesięcy (9M),

• 1 roku (12M, 1Y).

Przy udzielaniu lokat na rynku międzybankowym bierze się pod uwagę następujące kryteria:

• stopień bezpieczeństwa,

• utrzymanie płynności,

• optymalny poziom dochodów (rentowności).

Stopień bezpieczeństwa, czyli ograniczenie ryzyka, osiąga się przez rozproszenie lokat. Partnerem na tym rynku jest inny bank i przyjmuje się, że w systemie bankowym nie ma banków niewypłacalnych. Mimo to należy dokonać analizy i brać pod uwagę sygnały rynkowe. Zawieranie transakcji następuje w ramach limitów wewnętrznych dla poszczególnych banków. Ustalenie limitów dla partnerów transakcji następuje na podstawie analizy sumy bilansowej, funduszy własnych, struktury kredytów i depozytów, poziomu zysku. Dokonanie operacji poza ustalonym limitem może mieć miejsce, jeśli taka operacja byłaby zabezpieczona płynnym zabezpieczeniem, np. bonami skarbowymi, obligacjami Skarbu Państwa, bonami pieniężnymi NBP. W celu ograniczenia nadmiernego uzależnienia się od finansowania zewnętrznego zarząd banku może ustalić limit pasywny ( depozytowy) pozyskania środków z rynku pieniężnego. Limit ten powinien uwzględniać tolerancję banku na jednostronne jego eksponowanie bez pogarszania warunków cenowych i niebezpieczeństwo likwidacji krótkich depozytów. W ramach ustalonych limitów istnieją szczeble kompetencji do zawarcia określonej umowy: arbitrażysty, szefa dealerów, dyrektora departamentu.

Zapotrzebowanie na płynność można szacować na podstawie podaży płynności i popytu na płynność. Regulacja w banku następuje przez operacje zakupu i sprzedaży papierów wartościowych, następnie pokrycie pozycji netto-przez operacje na rynku międzybankowym.

Rozliczenie ( przepływ funduszy) depozytu (lokaty) następuje z datą waluty „spot”, czyli w ciągu 2 dni roboczych po zawarciu umowy. Technicznie następuje wtedy cała dostawa środków pieniężnych. Rachunek udzielającego pożyczkę jest wtedy jest debetowany a przyjmującego kredytowany.

Rynek ten nie jest w pełni efektywny w zakresie ustalania cen instrumentów finansowych, co powoduje, że na rynku mogą być zawierane transakcje arbitrażowe bazujące na różnicy cen tych samych instrumentów na różnych rynkach obszarowych. Są to transakcje spekulacyjne, które polegają na kupnie i sprzedaży pieniądza i uzyskaniu różnicy pomiędzy ceną kupna i sprzedaży przy zachowaniu terminów. Możliwość natomiast uzyskania różnic z oprocentowania powstaje przy transformacji krótkich depozytów w długie lokaty. Z transakcjami tego rodzaju związane jest ryzyko płynności i stopy procentowej.

Rynek międzybankowy nie jest rynkiem zorganizowanym, nie ma żadnego określonego miejsca. Handel pieniądzem odbywa się przez połączenia telekomunikacyjne. Transakcje zawierają profesjonalni dealerzy, którzy muszą zapewnić płynność a następnie osiągnąć zysk. Dealer pieniądza, czyli dysponent, który dokonuje transakcji zgodnie z rynkową zasadą „kupować jak najtaniej, sprzedawać jak najdrożej”. Dealer pieniądza musi być na bieżąco poinformowany o warunkach na rynku oraz umieć prognozować przyszłą sytuację na nim.

W warunkach niezakłóconych przez czynniki nadzwyczajne:

• stopa procentowa dla operacji krótkoterminowych jest niższa niż dla operacji długoterminowych

• stopy procentowe krótko- i długoterminowe jednocześnie maleją lub wzrastają.

• częstotliwość zamian jest większa dla krótkoterminowych niż długoterminowych, jak również wyższy jest poziom zmian.

• w okresie gwałtownego wzrostu zapotrzebowania dla utrzymania rezerwy obowiązkowej stopa lokat międzybankowych osiąga poziom stopy kredytu lombardowego

• nadpłynność powoduje brak wzrostu stóp krótkoterminowych depozytów.

Zarządzanie płynnością w banku jest łatwiejsze, jeśli transakcje mogą być zawierane na krótsze terminy. Operacje na rynku międzybankowym obejmują także:

• Operacje otwartego rynku przeprowadzane przez bank centralny,

• Operacje bonami pieniężnymi i skarbowymi,

• Operacje repo,

• Operacje sell-by-beck

operacje otwartego rynku

OOR to operacje kupna sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny od banków komercyjnych. Umożliwiają one bankowi centralnemu na zwiększenie (zmniejszenie) płynności sektora bankowego (podaży pieniądza)

• aby zwiększyć podaż pieniądza bank centralny kupuje papiery skarbowe od banków komercyjnych

• aby zmniejszyć podaż pieniądza bank centralny sprzedaje papiery skarbowe

Stroną inicjującą te operacje jest bank centralny. Wyróżniamy dwa TYPY tych operacji:

OPERACJE BEZWARUNKOWE to umowa po między bankiem centralnym, a bankiem komercyjnym, która nie zawiera żadnych warunków (ograniczeń). Są mniej istotne i rzadkie. Celem jest poinformowanie rynku o kierunku polityki pieniężnej. Wpływają stabilizująco.

OPERACJE WARUNKOWE to umowa po między bankiem centralnym, a bankiem komercyjnym zawierająca pewne istotne ograniczenia tj. określone ceny terminy okresy. Operacje te odbywają się w ramach przetargów wg dwóch (2) parametrów ceny (stopa procentowa) i wartości przy danej stopie procentowej. Bank centralny ma tu pewien wpływ na banki komercyjne. Są najważniejsze. Bank centralny ma prawo do transakcji przeciwnej. Wpływają na płynność systemu bankowego po przez:

• operacje REPO - czyli operacje kupna papierów wartościowych (bezwarunkowe)

• operacje REWERSREPO - czyli operacje sprzedaży papierów wartościowych (warunkowe)

W zależności od częstotliwości wykorzystywania transakcja wyróżniamy:

1. podstawowe operacje refinansowe - są najbardziej dostępne, wszystkie banki maja prawo brać udział w przetargach, przetargi odbywają się raz w tygodniu przeprowadzane przez NBP, przeprowadzane regularnie, cyklicznie, termin zapadalności 7 dni.

2. długoterminowe operacje refinansowe - obowiązują tylko w Europejskim banku Centralnym, przetargi odbywają się raz w miesiącu, przeprowadzane formalnie przez EBC, a faktycznie odbywa się to przez banki centralne, termin zapadalności 3 miesiące.

3. operacje dostrajające - występują tylko, gdy jest zachowana płynność pieniężna na rynku, są to nieregularne operacje, mogą przyjąć formę przetargu lub dwustronnej umowy.

4. operacje strukturalne - wykorzystywane przy zmianie struktury płynności systemu bankowego, celem tych operacji jest wpływ na wielkość podaży pieniądza, bardzo rzadko wykorzystywane, są to operacje nieregularne.

Operacje repo, czyli warunkowego zakupu (repo) lub warunkowej sprzedaży (reverse repo) są przeprowadzane przez bank centralny jako operacje otwartego rynku lub pomiędzy bankami. Zabezpieczeniem tych transakcji są w pierwszym przypadku bony skarbowe w drugim bony skarbowe oraz bony pieniężne.

Operacje warunkowego zakupu- bank centralny kupuje papiery wartościowe od banków komercyjnych i zobowiązuje się do ich odkupienia po określonej cenie i w określonym terminie.

Operacje warunkowej sprzedaży- bank centralny sprzedaje papiery wartościowe bankom komercyjnym, zobowiązując je do ich sprzedaży po określonej zenie i w określonym terminie.

Operacje warunkowej sprzedaży dokonywanej przez bank centralny jest operacją warunkowego zakupu z punktu widzenia banku komercyjnego i odwrotnie.

Transakcja reverse repo to umowa odwrotna do umowy repo. Transakcje repo banki zawierają pomiędzy sobą dopiero wtedy, gdy zostaje wyczerpany limit na transakcje lokacyjne Stopa w transakcjach repo jest na ogół niższa niż dla transakcji depozytowo-lokacyjnych dla porównywalnych terminów ważności umowy.

Transakcje sell-by-back polegają na sprzedaży bądź zakupie przez bank papierów wartościowych i ich odkupieniu bądź sprzedaży w określonym terminie, transakcje te powodują zmianę w stanie papierów wartościowych u sprzedającego i u kupującego. Od pozyskanych tą drogą środków pieniężnych nie ma obowiązku odprowadzania rezerwy obowiązkowej. Do wykonania tych transakcji wykorzystuje się wyłącznie bony pieniężne i skarbowe, a więc papiery płynne i ogólnie dostępne. Zarówno transakcje repo, jak i buy/ sell back traktowane są jako transakcje w ramach których jedna strona przenosi na druga stronę własność określonych papierów wartościowych, która to strona z kolei zobowiązuje się do zwrotnego przeniesienia papierów wartościowych równoważnych do nabytych. Cena odkupu papierów to cena jaką otrzymuje strona pierwotnie przekazująca papiery wartościowe.

Do transakcji na rynku pieniężnym zalicza się również swapy-transakcje wymiany walutowo-złotowej, polegają one na sprzedaży waluty za złote w transakcji bieżącej (spot) oraz dokonaniu transakcji terminowej (forward) w określonym terminie w przyszłości po ustalonym kursie.

Operacje na rynku międzybankowym odbywają się prawie wyłącznie za pośrednictwem rachunku bieżącego w NBP, rachunek ten może być w ciągu dnia zasilany kredytem technicznym udzielonym przez NBP celem uelastycznienia systemu rozrachunku międzybankowego oraz poprawy efektywności zarządzania płynnością przez ten bank. Kredyt ten jest nieoprocentowany i powinien być spłacony w tym samym dniu, a najpóźniej następnego dnia, ale już z oprocentowaniem.

Rynek międzybankowy pełni również funkcję informacyjną. Na tym rynku na podstawie kwotowa ustala się stawkę WIBOR i WIBID. WIBOR to średnia arytmetyczna stóp procentowych, według których dokonywane są lokaty na rynku międzybankowym, WIBID dotyczy przyjmowania funduszy.

WIBOR (ang. Warsaw Interbank Offered Rate) - wysokość oprocentowania pożyczek na polskim rynku międzybankowym. Funkcjonuje od 1991 roku. Od 1993 ustalany jest w każdy dzień roboczy o godzinie 11.00, na fixingu organizowanym przez Polskie Stowarzyszenie Dealerów Bankowych - Forex Polska, na podstawie ofert złożonych przez 13 banków, po odrzuceniu dwóch najwyższych i dwóch najniższych wielkości.

W ciągu 15 minut od publikacji indeksów ustalonych podczas fixingu, uczestniczące w nim banki zobowiązane są do zawierania między sobą transakcji według stawek nie gorszych od zgłoszonych tego dnia.

WIBID ( ang. Warsaw Interbank Bid Rate) - roczna stopa procentowa jaką płacą banki za środki przyjęte w depozyt od innych banków. Stopa ta, podobnie jak WIBOR, ustalana jest codziennie o godz. 11:00. Stopa ta jest niższa od stopy WIBOR, bo w przeciwnym wypadku banki traciłyby na pożyczaniu sobie pieniędzy.

Stawka POLONIA jest ustalana dla depozytów złotowych na termin overnight (O/N). NBP oblicza tę stawkę jako średnią ważoną rentowności oraz kwot transakcji przekazanych przez uczestników fixingu polonia. Fixing stawki POLONIA jest przeprowadzany w każdym dniu operacyjnym NBP o godz. 16.45. Fixing stawki POLONIA jest przeprowadzany od 24 stycznia 2005 roku. Wprowadzenie stawki POLONIA będzie służyło rozwojowi rynku transakcji terminowych tj. O/S (transakcje zobowiązujące obie strony do wymiany płatności odsetkowych - różnicy odsetkowej - opartych na zmiennej stopie procentowej - o terminie overnight - na stałą lub odwrotnie od określonej kwoty nominalnej).

LIBOR lub EUROLIBOR ( ang. London Interbank Offered Rate) - stopa procentowa kredytów oferowanych na rynku międzybankowym w Londynie przez 4 główne banki: Bakers Trust, Bank of Tokyo, Barclays i National Westminster. Stanowi bazową stopę procentową dla ustalania oprocentowania kredytów i depozytów na rynku międzybankowym oraz kredytów typu „roll-over”.

Wysokość stopy procentowej LIBOR zmienia się w sposób ciągły w zależności od warunków ekonomicznych. Jednomiesięczną stopą LIBOR jest oprocentowanie depozytów jednomiesięcznych w danym momencie oferowane przez bank innemu bankowi, trzymiesięczną stopą LIBOR jest oprocentowanie depozytów trzymiesięcznych etc. Jeśli oprocentowanie pożyczki ustanowione jest na poziomie jednomiesięcznej stopy LIBOR, to stopa procentowa tej pożyczki uaktualniana jest w kolejnych okresach miesięcznych według stopy LIBOR, a odsetki płacone są z dołu. Stopy LIBOR dla innych okresów definiuje się analogicznie.

Przykład analizy pożyczki sześciomiesięcznej oprocentowanej na poziomie sześciomiesięcznej stopy LIBOR + 0,5% w skali rocznej: Czas na jaki zaciągnięto pożyczkę, dzielony jest na okresy sześciomiesięczne. Dla każdego okresu oprocentowanie oblicza się dodając 0,5% do poziomu sześciomiesięcznej stopy.

LIBOR (w skali rocznej) dla początku okresu. Oprocentowanie płacone jest na końcu okresu.

EURONIA - stopa procentowa londyńskiego rynku bankowego dla denominowanych w euro depozytów overnight.

EURIBOR (ang. Euro Interbank Offered Rate) - stopa procentowa kredytów w strefie euro oferowanych przez jeden bank innemu bankowi. Jest to średnie notowanie z 57 największych banków strefy euro - ustalane przez FBE - Federation Bancaier de L'Union w Brukseli.

EONIA (Euro Overnight Index Average) jest to referencyjna stopa dla międzybankowych operacji depozytowych typu O/N, ustalana przez EBC. Jest wyliczana jako średnia ważona kwotami transakcji, z uwzględnieniem faktycznych dziennych stóp procentowych i rzeczywistych dziennych obrotów na rynku pieniężnym.

Rynek ten nie mógłby funkcjonować bez wzajemnego zaufania uczestników. Transakcje są przeprowadzane na ogół bez zabezpieczenia, zamiast dokumentów pisemnych stosuje się zapisy magnetofonowe z rozmów dealerów. Cecha rynku międzybankowego jest jego powszechność, a także dojrzały rynek międzybankowy charakteryzuje się profesjonalizmem jego uczestników i szeroką gamą instrumentów. Rynek ten pozwala bankom na zachowanie elastyczności w codziennych operacjach związanych z ryzykiem dotyczącym płynności i oprocentowania.

Dojrzały rynek pieniężny powinien:

1. umożliwić bieżące zarządzanie płynnością,

2. zarządzać ryzykiem stopy procentowej,

3. umożliwić dokonywanie transformacji terminów pożyczek i lokat,

4. pełnić funkcję informacyjną w zakresie stopy procentowej,

5. być miejscem gdzie realizowana jest polityka pieniężna banku centralnego,

6. umożliwić spekulację pieniądzem.

Rynek międzybankowy w Polsce funkcjonuje w warunkach utrzymującego się nadmiaru płynności. Skala ta w najbliższych latach nie ulegnie zmianie o ile środki Unii Europejskiej będą zawierane (przewalutowywane) na złote w banku centralnym. Zarządzanie płynnością w bankach będzie trudniejsze, gdyż bank centralny dostosowując swoją politykę operacyjną do sytuacji w sferze euro, ograniczać będzie swoją aktywność na rynku pieniężnym.

---