Gramatyka historyczna- Palatalizacje

1. I palatalizacja

Pierwsza palatalizacja ma miejsce, gdy spółgłoski welarne k, g, x przechodzą w cz, ż, sz przed samogłoskami przednimi: jer, jać, l sonant miękki, r sonant miękki, e, ę, i.

Np. ja piekę ,ale ty pieczesz

pierwsza palatalizacja dokonała się jeszcze przed rozpadem prasłowiańszczyzny na trzy zespoły dialektalne, dzieki czemu jej wyniki zostały odziedziczone przez wszystkie języki słowiańskie.

Spółgłoski k, g, x przed jać₁ przechodziły normalnie w cz, ż, sz, po czym jać₁ przechodziła w a.

Podsumowując:

• K, g, x przechodziło w cz, ż, sz przed jać, jerem przednim, i, e, l sonantem miękkim, r sonantem miękkim(czyli ogólnie przed samogłoskami przednimi)

• Pierwsza palatalizacja dokonała się jeszcze na gruncie prasłowiańskim przed rozpadem na trzy zespoły dialektalne, dzięki czemu wszystkie języki słowiańskie oddziedziczyły jej wyniki

• K, g, x przed jać₁ przechodziło normalnie w cz, ż, sz poczym jać jedynka przechodziło sobie jeszcze w a

2. II palatalizacja

Spółgłoski welarne k, g, x przechodziły sobie kolejno w c, dz, sz(lub s^') przed i₂ i jać₂

c, dz, sz pochodziły z dyftongów ojota, ajota

Przykład:

Ręka-ręce

Druga palatalizacja miała miejsce po pierwszej, jej rozwinięcie było możliwe dopiero po:

• Monoftongizacji dyftongów

• Rozpadzie wspólnoty prasłowiańskiej na dialektalny zespół zachodni(powstały z tego języki zachodniosłowiańskie) i na zespół wschodni(powstały z tego języ. Wschodniosłowiańskie i południowosłowiańskie)

Druga palatalizacja nie mogła nastapić wcześniej, gdyż początkowe elementy dyftongów ajota, ojota, były samogłoskami tylnymi, nie miękczyły poprzedzedzających spółgłosek. Dopiero, gdy dyftongi przeszły w monodyftongi jać 2, i 2 mogła nastąpić palatalizacja.

Podsumowując:

• K,g, x przechodzi c, dz, sz(lub s^') przed jać dwa, i dwa

• Druga palatalizacja jest możliwa z powodu monoftongizacji dyftongów oraz rozpadu grup prasłowiańskich w zespoły dialektalne-zachodnie(z tego mamy język zachodniosłowiański) oraz zespoły wschodnie(i z tego mamy język wschodnio- i południowosłowiański)

• Wcześniej druga palatalizacja nie byłaby możliwa, gdyż jeden z elementów dyftongu był samogłoską tylną, nie miękczył więc poprzedzających go spółgłosek. Dopiero, gdy nastąpiła monoftongizacja(dyftongi przeszły w monoftongi jać dwa, i dwa) mogła nast. Druga palatalizacja.

3. III Palatalizacja

III palatalizacja polegała na przejściu spółgłosek welarnych po jerze, i, ę, r sonant miękki w c, dz, sz(s^'). Dokonała się ona później niż II palatalizacja, ale dała identyczne wyniki.

Przykłady:

ps^* ovjerka przeszło w prasł. ovjerca, a później w polskie ovca

Ze względu na identyczne wyniki z drugą palatalizacją oraz fakt, że palatalizujące samogłoski występują tu przed spółgłoskami k, g, x(zmiękczenie `postępuje” od samogłosek w kierunku spółg.) nazywana jest też II palatalizacją postępową.

---