• Zarys prawnych form działania Policji

Przepisy prawa wyznaczyły organom Policji wiele zadań w różnych sferach życia społecznego. Realizacji tych zadań służą określone prawem sposoby działania, nazywane prawnymi formami działania. Są one tworzone przez cały system prawa, a nie tylko przez przepisy prawa administracyjnego. Organy Policji, wykonując zróżnicowane zadania w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego, stosują formy działania określone prawem i dopuszczone przez prawo. Ze względu na kryteria, jakie sa brane pod uwagę przy wyborze poszczególnych form działania organów Policji, można wyróżnić następujące formy działania:

• wydawanie aktów administracyjnych,

• wydawanie pozwoleń policyjnych,

• wydawanie aktów normatywnych,

• porozumienia administracyjne,

• czynności operacyjno - rozpoznawcze i administracyjno - porządkowe,

• podejmowanie działalności społeczno - organizatorskiej,

• czynności materialno - techniczne,

• inne prawne formy działania.

Nie jest to wyczerpujące wyliczenie, a jedynie przykładowe - na potrzeby niniejszego opracowania. Należy jednak zaznaczyć, że większość działań Policji realizowana jest za pomocą form władczych, natomiast działania niewładcze traktuje się jako drugorzędne, uzupełniające.

Poniżej przedstawiono krótką charakteryzację wymienionych wyżej form działania.

Akt administracyjny to wyrażenie woli administrującego, prawnie określające sytuację konkretnie wskazanego adresata w konkretnie oznaczonej sprawie. W działalności organów Policji można wyróżnić sferę „imperium” i przejawia się ona właśnie w wydawaniu aktów administracyjnych. Akty administracyjne wydawane przez Policję mogą przybrać formę decyzji administracyjnych oraz rozstrzygnięć bezpośrednich. Decyzje wydaje się na przykład przy mianowaniu policjanta, w wyniku którego powstaje jego stosunek służbowy. Tak samo akt zwolnienia ze służby lub przeniesienia dokonuje się w formie decyzji administracyjnej. Do tego typu decyzji stosuje się Kodeks postępowania administracyjnego, chyba, że przepisy ustawy o Policji ustalają inaczej. Od decyzji policjantowi służy odwołanie do wyższego przełożonego91.

Rozstrzygnięcia bezpośrednie natomiast są stosowane w sytuacjach, gdy zachodzi potrzeba natychmiastowego podjęcia rozstrzygnięcia w celu uchylenia zaistniałego niebezpieczeństwa (a więc w sytuacjach szczególnych) - ze względu na to charakter wydawania tych rozstrzygnięć jest uproszczony. Przykładem rozstrzygnięcia bezpośredniego jest stosowanie nakazów i zakazów w kierowaniu przez policjantów ruchem drogowym.

Pozwolenie policyjne to jedna z odmian pozwolenia administracyjnego. To akt o charakterze konstytutywnym, który uchyla ustawowy zakaz prowadzenia pewnej działalności. W akcie takim organ administracji stwierdza, że w konkretnym przypadku nie ma przeszkody do rozwijania przez jednostkę określonej działalności, natomiast adresat tego aktu daje gwarancję, że nie narazi na niebezpieczeństwo interesu publicznego. Oczywiście takie pozwolenie można uchylić, dlatego Policja może stawiać posiadaczowi pozwolenia kolejne wymagania, jeżeli jest to niezbędne dla interesu publicznego. Pozwolenie administracyjne spośród innych pozwoleń administracyjnych wyróżnia fakt, że jego celem jest utrzymanie i zabezpieczenie porządku publicznego92. Przykładem pozwolenia policyjnego może być pozwolenie na nabywanie, posiadanie czy zbywanie broni lub amunicji, które wydaje się na podstawie ustawy o broni i amunicji93.

Organy Policji nie wydają powszechnie obowiązujących aktów normatywnych, gdyż w dziedzinie ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego akty takie wydaje parlament. Natomiast akty wykonawcze do aktów wydanych przez parlament (ustaw, uchwał) są tworzone przez Radę Ministrów (rozporządzenia, uchwały) oraz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (rozporządzenia i zarządzenia). Zadania Policji kształtują również częściowo akty stanowione przez organy samorządu terytorialnego, a także terenowe organy administracji rządowej (między innymi rozporządzenia wojewody czy przepisy porządkowe, które zostały wydane w celu zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego na obszarze działania tych aktów). Warto zauważyć, że organy Policji wydają akty normatywne, które wywierają wpływ w sferze wewnętrznej Policji i które są kierowane do podległych jednostek organizacyjnych. Mogą one oczywiście pośrednio oddziaływać również na sytuację obywateli. Przykładem takiego aktu normatywnego są przepisy ustalające sposób przeprowadzania przez policjantów kontroli przestrzegania przepisów prawa ruchu drogowego na drogach publicznych.

Porozumienie administracyjne to forma powstała z konieczności współdziałania ze sobą organów administracji. Dotyczy ono przede wszystkim współdziałania w wykonywaniu zadań publicznych, na przykład przeniesienia kompetencji. Dla stron porozumienia jego zawarcie oznacza obowiązek, który jest niezbywalny, jest to szczególnego rodzaju umowa, uzgadniająca działania pomiędzy jednostkami administracyjnymi. Porozumienia mogą być zawarte pomiędzy Policją a innymi organami państwowymi lub organami organizacji społecznych, a między tymi podmiotami nie może występować stosunek zależności. Oczywiście w toku tego współdziałania można niekiedy spotkać elementy koordynacji (w szczególności w wykonaniu zadań o charakterze władczym), lecz pojawia się on ze względu na cel, jaki organy chcą osiągnąć wspólnym działaniem. Przykładem porozumienia administracyjnego będzie porozumienie z organami Straży Granicznej lub ze wspomnianymi już wcześniej strażami miejskimi.

Czynności operacyjno - rozpoznawcze i administracyjno - porządkowe wiążą się z wkraczaniem Policji w sferę praw i wolności człowieka. Ich cel określa art. 14 ust. 1 ustawy o Policji, zaznaczając, że są one wykonywane w granicach zadań Policji - w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń. Przy wykonywaniu czynności operacyjno - rozpoznawczych można zarządzić kontrolę operacyjną. Polega ona na kontrolowaniu zawartości przesyłek, treści korespondencji, a także na stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalania (w szczególności dotyczy to treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci teleinformatycznych). Szerszą charakterystykę kontroli operacyjnej zawiera Rozdział 1 (pkt 5 - „Policja a reglamentacja”). Inny sposób prowadzenia czynności operacyjno - rozpoznawczych może polegać na przykład na dokonywaniu w sposób niejawny nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi lub którymi obrót, wytwarzanie, posiadanie czy przewożenie są zabronione. Przed dokonaniem tego typu czynności funkcjonariusze muszą najpierw upewnić się co do wiarygodności uzyskanych informacji. Ponadto Policja może gromadzić, sprawdzać i przetwarzać informacje, w tym również uzyskane niejawnie. Mogą to być dane osobowe o osobach podejrzanych o popełnienie przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego, o osobach, które usiłują ukryć swoją tożsamość czy o nieletnich dopuszczających się czynów zabronionych. W celu zapobieżeniu lub wykryciu przestępstwa Policja może również przetwarzać dane identyfikujące abonenta sieci teleinformatycznej. Materiały uzyskane w toku prowadzenia powyższych czynności mogą okazać się dowodem procesowym w konkretnej sprawie.

Podejmowanie działalności społeczno - organizatorskiej przez organy Policji służy zapewnieniu bezpieczeństwa i porządku publicznego, a także zapobieganiu zjawiskom kryminogennym. Należą więc one do ustawowych zadań Policji, określonych w art. 1 ustawy o Policji. W ramach tej działalności Policja nie stosuje środków przymusu, a zatem nie są to działania o charakterze władczym. Należy zaznaczyć, że nie ma zamkniętego katalogu działań społeczno - organizatorskich, a to dlatego, że wyczerpujące wyliczenie tych działań spowodowałoby uniemożliwienie stosowania innych, bardziej skutecznych środków. Całość tej działalności została więc powierzona uznaniu organów Policji. Przykładem działań o charakterze społeczno - organizatorskim będzie organizowanie spotkań z obywatelami, rozpowszechnianie ulotek lub broszur informujących o sposobach zapobiegania naruszeniom bezpieczeństwa i porządku, szkolenia i pogadanki dla dzieci i młodzieży szkolnej, wystąpienia prasowe na temat zagrożeń, a także organizowanie patroli z udziałem młodzieży lub zawodów, konkursów czy konferencji. Działania takie mogą być również stosowane obok innych form, wspierając je i pogłębiając oddziaływanie administracyjne na obywateli.

Czynności materialno - techniczne występują w działalności Policji jako czynności wewnętrzne i zewnętrzne94. Czynności materialno - techniczne są przeprowadzane na podstawie i w sposób określony prawem, ale ich treścią nie jest - jak w na przykład przypadku aktu administracyjnego - kształtowanie stosunku prawnego. Mogą one jednak wywołać skutki prawne, które wytworzą się poprzez działania faktyczne. Jeśli idzie o działania wewnętrzne, to są nimi regulaminy i instrukcje o organizacji wewnętrznej organów Policji, a także przepisy o stosunkach służbowych policjantów i tym podobne. Natomiast czynności zewnętrzne to na przykład rejestracja broni, dokonanie kontroli czy asysta w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym. Są to takie czynności, które mają większe znaczenie dla skutecznej realizacji funkcji ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, niż czynności wewnętrzne.

Innymi prawnymi formami działania Policji mogą być na przykład: współdziałanie, działalność Policji jako organu egzekucyjnego w zakresie egzekucji administracyjnej obowiązków o charakterze niepieniężnym, stosowanie środków władczych w stanie wyjątkowym, działania w stanach nadzwyczajnych.

3.5. Schemat organizacyjny Policji

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o Policji, Policja składa się ze służb: kryminalnej, prewencyjnej oraz wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym. Podział poszczególnych służb przedstawia Załącznik nr 3.

W skład Policji wchodzi również policja sądowa, której zadaniem jest zapewnianie prawidłowego przebiegu postępowania karnego. Funkcjonariusze policji sądowej zapewniają ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego w budynkach sądów i prokuratur, ochronę życia i zdrowia sędziów, prokuratorów oraz innych osób, gdy wykonują one czynności wynikające z realizacji wymiaru sprawiedliwości. Wykonują oni także czynności zlecone przez sąd lub prokuratora, zarządzenia porządkowe sądu wydane w celu utrzymania powagi sądu oraz konwojują i doprowadzają osoby na polecenie sądu, prokuratury i właściwych komendantów Policji.

W skład Policji wchodzą również:

• Wyższa Szkoła Policji, ośrodki szkolenia i szkoły policyjne,

• wyodrębnione oddziały prewencji i pododdziały antyterrorystyczne,

• jednostki badawczo - rozwojowe.

Organizację i zakres działania Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie reguluje Prawo o szkolnictwie wyższym. W strukturze Policji działają również: Centralne Biuro Śledcze oraz Biuro Spraw Wewnętrznych.

Centralne Biuro Śledcze zostało utworzone 15 kwietnia 2000 roku. W jego skład weszły powołane wcześniej Biuro do walki z przestępczością zorganizowaną i Biuro do spraw narkotyków. W centralnej strukturze Biura istnieją wydziały do zwalczania zorganizowanej przestępczości kryminalnej, narkotykowej, ekonomicznej, zwalczania aktów terroru, wywiadu kryminalnego, nadzoru i spraw ogólnych, a także zarządy do spraw ochrony świadka koronnego i operacji specjalnych. Centralne Biuro Śledcze jest podporządkowane wyłącznie Komendantowi Głównemu Policji, a w województwach funkcjonują jego zarządy (Katowice, Warszawa) z wyodrębnionymi oddziałami lub oddziały terenowe.

Ważną funkcję spełnia również Biuro Spraw Wewnętrznych, którego zadaniem jest wykrywanie przestępstw popełnionych przez policjantów i pracowników Policji oraz ściganie ich sprawców, w tym:

• podejmowanie czynności operacyjno - rozpoznawczych i dochodzeniowo - śledczych,

• koordynowanie działań operacyjnych prowadzonych w sprawach policjantów i pracowników Policji,

• gromadzenie, przetwarzanie i analizowanie informacji o przestępczości wśród policjantów i pracowników Policji,

• koordynowanie działań zapobiegających korupcji w Policji oraz realizowanie przedsięwzięć profilaktycznych w tym zakresie95.

Komórki organizacyjne Biura funkcjonują w każdym województwie.

Komendant Główny Policji może w uzasadnionych przypadkach powoływać również inne rodzaje służb, za zgodą ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

Komendant Główny Policji, komendanci wojewódzcy, powiatowi, rejonowi, miejscy i komendanci posterunków Policji pełnią swoje funkcje przy pomocy podległych im odpowiednio Komendy Głównej, komend wojewódzkich, powiatowych, rejonowych, miejskich i posterunków Policji.

Warto także wspomnieć o takich jednostkach organizacyjnych Policji, jak SPAP, czyli Samodzielny Pododdział Antyterrorystyczny Policji. W jego skład wchodzą policyjni antyterroryści, działający w ramach polskiej Policji. Do ich zadań należy między innymi zatrzymywanie szczególnie niebezpiecznych przestępców, zwalczanie terroryzmu, unieszkodliwianie ładunków wybuchowych, ochranianie ważnych osobistości i delegacji państwowych, a także szukanie ludzi pod wodą i poszukiwanie przedmiotów pochodzących z przestępstw. Funkcjonariusze SPAP działają w akcjach o wysokim stopniu ryzyka, dlatego muszą nieustannie doskonalić swoje umiejętności i kwalifikacje, aby być do tych akcji przygotowani.

Ważną jednostką są również Oddziały Prewencji Policji, które są przeznaczone do działań zespołowych Policji, na przykład do zabezpieczania imprez masowych czy do przywracania porządku publicznego w razie jego zbiorowego naruszenia. Oddziały Prewencji zostały utworzone po likwidacji w 1990 roku Oddziałów Prewencji Milicji Obywatelskiej.

Ostatnią, ale nie mniej istotną jednostką, są Grupy Realizacyjne, zwane również Grupami Wsparcia lub Grupami Szybkiego Reagowania. Są to formacje policyjne utworzone między innymi w województwie dolnośląskim i wielkopolskim, usytuowane najczęściej w komendach miejskich bądź powiatowych. Ich zadaniem jest zatrzymywanie szczególnie niebezpiecznych przestępców, konwojowanie tych przestępców, zabezpieczanie rozpraw sądowych, ochrona VIP (z ang. Very Important Person - bardzo ważna osobistość), a także realizacja zatrzymań na zlecenie wydziałów oraz sekcji kryminalnych i dochodzeniowo - śledczych.

Struktura organizacyjna Policji, utworzenie konkretnych jednostek organizacyjnych Policji mają zapewniać prawidłowe wykonywanie zadań przez organy tej formacji. Mimo, iż jest to struktura bardzo złożona, jej hierarchiczne uporządkowanie i centralizacja zapewniają skuteczną ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego.

---