LEKI PRZECIWKASZLOWE. LEKI WYKRZTUŚNE I SEKRETOLITYCZNE. PREPARATY ZŁOŻONE O DZ. WYKRZTUŚNYM I PRZECIWKASZLOWYM.

LEKI P/KASZLOWE

- KASZEL: złożony odruch obronny, mający na celu usunięcie ciała obcego lub zalegającej wydzieliny z dróg oddechowych

- „punkty kaszlu”: podrażnienie brzegu nagłośni, rozwidlenia tchawicy i dużych oskrzeli oraz miejsca poza drzewem oskrzelowym (np. opłucna) także unerwiane przez nerw błędny

- związany z aktywacja autonomicznego UN (bezpośrednie pobudzenie rec. włókien C przez mediatory wyzwalane w reakcji zapalenia oraz pobudzeniu szybko adaptujących się rec. /RAPS/

przez substancję P)

- leki p/kaszlowe tłumią odruch kaszlu (↓ częstości i nasilenia), ale NIE LIKWIDUJĄ jego przyczyny (i np. zahamowanie kaszlu przy zapalnej wydzielinie w drogach odd. może spowodować przejście zapalenia na tk. płucną zastosować leki wykrztuśne!!)

- wskazane w kaszlu SUCHYM (brak ryzyka gromadzenia się wydzieliny w oskrzelach)

1. dz. ośrodkowo /hamowanie ośrodka kaszlu/

2. dz. obwodowo /hamowanie „rec. kaszlowych” w obrębie drzewa oskrzelowego/

P/KASZLOWE O DZ. OŚRODKOWYM

- duża skuteczność, ale dużo dz. niepożądanych
a) opioidowe
b) nieopioidowe (↓ skuteczne, ↓dz.niepożądanych)

P/KASZLOWE OŚRODKOWE OPIOIDOWE /poch. alkaloidów opium/

dz. euforyzujące i wywołujące szybkie uzależnienie

1. MORFINA
   - Dp/kaszlowe < D p/bólowe
   - źle wchłania się z prz. pok
   - ZAST: wyjątkowo w sytuacjach zagrożenia krwotokiem z płuc /zranienie klatki piersiowej, nowotwory płuc/

2. BEZITRAMID
   - dz. po 1-2h i utrzymuje się 8h
   - stosowany bardzo rzadko w leczeniu szpitalnym, p.o.

3. OKSYKODON głównie s.c.

4. HYDROKODON p.o.

brak wyraźnego dz. euforyzującego i słabe właść. uzależniające

1. KODEINA (i DYHYDROKODEINA)
   - słabsze niż morfina dz. p/bólowe, hamujące ośr. oddechowy i uzależniające
   - Dp/kaszlowe < D p/bólowe, utrzymuje się ok. 2h
   - łatwo wchłania się z prz.pok.
   - metabolizowana w wątrobie /częściowo do morfiny odpowiada za działanie?/

- dz. niepoż: zaparcia, nudności, wymioty, senność, zawroty głowy, ↓częstości oddechu oraz drgawki (u starszych i dzieci)

- często składnik złożonych preparatów p/bólowych (+ paracetamol lub ASA)

2. NORMETADON j.w.

niewywołujące uzależnienia

1. DEKSTROMETORFAN

- brak dz. p/bólowego, hamującego ośr. oddechowy i uzależniającego
- dodatkowe antagonistyczne dz. na rec. NMDA (zast. w bólach neuropatycznych)

- siła dz. p/kaszlowego jak kodeina, odd. na rec. opioidowe w przypadku przedawkowania

- łatwo wchł. się z prz.pok, działanie po 10-30min, utrzymujące się 5-6h (u dzieci dłużej)

- może uwalniać histaminę

- w preparatach złożonych z paracetamolem, pseudoefedryną, p/histaminowymi i stosowanymi w zakażeniach gł. wirusowych dróg oddechowych

2. FOLKODYNA
   - syntetyczna pochodna kodeiny
   - silne dz. p/kaszlowe, ↓dz. niepożądanych (nie pow. zaparć i depresji ośr. oddechowego)
   - dz. niepoż: nudności, senność, niepokój ruchowy, ataksja

3. BUTAMIRAT
   - dobrze wchłania się z prz.pok
   - dz. niepoż: nudności, wymioty, po przedawkowaniu senność

4. NOSKAPINA
   - naturalny alkaloid z opium /pochodna izochinolinowa/
   - dz. p/kaszlowe podobne do kodeiny, ale brak. dz. p/bólowego

- słabe dz. spazmolityczne
- dobrze wchłania się z prz.pok, p.o.
- dz. niepoż (zależą od D): nudności, zawroty głowy, senność, odczyny uczuleniowe

P/KASZLOWE OŚRODKOWE NIEOPIOIDOWE

1. OKSELADYNA i OKSELADAYNA

- słabsze dz. p/kaszlowe niż opioidy
- dodatkowe słabe dz. wykrztuśne
- nie hamuje ośr. oddechowego, nie powoduje zależności, p.o.

2. PENTOKSYWERYNA i LEWODROPROZYNA

- dz. p/kaszlowego 30min i krotko trwa (1,5h)
- dodatkowe dz. miejscowo znieczulające i cholinolityczne

- dz. niepoż: senność (związane z hamowaniem OUN, związane z D i osobniczą wrażliwością, nie prowadzić pojazdów), skórne odczyny alergiczne, ze strony prz.pok

3. GLAUCYNA

- alkaloid ziela Siwca żółtego
- nie hamuje ośr. oddechowego i nie powoduje zależności

4. DIMETOKSANAT i PIPAZETAT

- dodatkowe słabe dz. miejscowo znieczulające
- wchłania się dobrze z prz. pok.

- częste dz. niepoż: nudności, zawroty głowy, pobudzenie częstości serca

5. OKSOMEMAZYNA i ALIMEMAZYNA

- dodatkowe dz. p/histaminowe i uspokajające

P/KASZLOW OBWODOWE

1. BENZONATAT

- wpływa na zakończenia czuciowe w oskrzelach

- dodatkowe dz. miejscowo znieczulające

- dz. niepoż: zaparcia (zahamowanie perystaltyki jelit), skórne odczyny alergiczne
- zast: wyłącznie w anestezjologii, w premedykacji /przed bronchoskopią/, p.o.

2. ŚLUZY ROŚLINNE

- dz. osłaniające błony śluzowe (p.o. łagodzą drażnienie w obrębie gardła i dz. osłaniająco w obrębie błony śluzowej żołądka)

- dz. bardzo słabe (równe placebo), używane w mieszankach wykrztuśnych
- nie mają dz. niepożądanych (poza odczynami alergicznymi), można u dzieci i starszych
- Althaeae radix, Farfarae folium, Verbasci flos, Malvae folium at flos

LEKI WYKRZTUŚNE

- ułatwiają lub przyspieszają usuwanie wydzieliny śluzowej z oskrzeli i tchawicy
- najczęściej mieszany charakter działania
- problematyczna skuteczność wielu z nich, często w mieszankach (z sympatykomimetykami - efedryną, pseudoefedryną)

- aby usunąć wydzielinę musi być ona bardziej płynna (↓lepkka) upłynnienie lekami oraz obfitym nawadnianiem dróg oddechowych (gł. niegazowane wody mineralne lub wodne inhalacje (najlepiej inhalatory ultrwadźwiekowe) niezmiernie ważne u dzieci!
- kinezyterapia oddechowa (niezbędna dodatkowo przy mukowiscydozie czy rozstrzeniu oskrzeli) zapewnia prawidłowy drenaż oskrzeli

LEKI WYKRZTUŚNE O DZ. ODRUCHOWYM

- p.o. drażnią bł. śluzową żołądka stymulacja aferentnych wł. przywspółczulnych odruchowy ↑wydzielania wodnistego śluzu przez gruczoły

- NIE u chorych z ch. wrzodową (dolegliwości bólowe)

KORZEŃ WYMIOTNICY

- w postaci odwarów, wyciągów lub nalewek; gł. w mieszankach

- alkaloid: emetyna
- w większych D: dz. wymiotne (dz. niepoż: nudności, wymioty)

SAPONINY
- Senegae radix, Glycyrrhizae radix, Primulae radix, Symphyti radix
- w postaci mieszanek ziołowych i syropów

BENZOESAN SODU

- dodatkowe słabe dz. antyseptyczne (konserwacja produktów spożywczych gł. soków)
- powód dolegliwości bólowych u osób z ch. wrzodową

LEKI WYKRZTUŚNE DZ. BEZPOŚREDNIO NA GRUCZOŁY OSKRZELOWE

1) po p.o. wydzielają się przez gruczoły oskrzelowe, pobudzając je do zwiększonego wydzielania płynnego śluzu
2) drażnią również bł. śluzową dróg odd. dodatkowe ↑wydzialania (gł. gdy wziewnie)

3) ↑ ilości bardziej płynnej wydzieliny ułatwia jej przesuwanie i wykrztuszanie (zwłaszcza po oklepywaniu i odpowiednim ułożeniu chorego)

JODEK POTASU

- b. skuteczny (dodatkowo dz. odruchowe jak emetyna)

- wiele dz. niepoż: bolesny obrzęk ślinianek, wyciek z nosa, zaburz. żoł-jelit., obj. uczuleniowe
- NIE łączyć z innymi wykrztuśnymi w mieszankach
- NIE u chorych na gruźlicę (zaostrzenie) i przed badaniami tarczycy (↓czynność tarczycy)
ZWIĄZKI KREOZOTU
- kreozot: produkt destylacji smoły z drzewa bukowego gajakol, kreozol i inne poch. fenolu

- dodatkowe dz. odruchowe jak emetyna oraz słabe dz. odkażające

- slabiej niż KI, ale mniej dz. niepoż. (zaburz. żoł-jelit.), nieprzyjemny smak
- wskazany: ostre stany zapalne oskrzeli

OLEJKI ETERYCZNE
- zawierają gł. terpeny
- dodatkowe słabe dz. odkażające i odwadniające
- najskuteczniej dz. w postaci inhalacji

- Pini oleum, Eucalypti oleum, Thymi oleum, Menthae piperitae oleum
- niemowlęta i dzieci zastrzeżenia niepewne dz., ryzyko skurczu krtani i pobudzenia OUN

LEKI WYKRZTUŚNE ZMINIAJACE pH WYDZIELINY GRUCZOŁÓW OSKRZELOWYCH

- zmiana ph upłynnienie ułatwienie wykrztuszania

- niewielka skuteczność, podawane w mieszankach
alkalizujący wodorowęglan sodu (może usposabiać do kamicy nerkowej i zak. dróg mocz.)
zakwaszający chlorek amonu (może ↑obj. bólowe przy ch. wrzodowej, w ↑D: dz. moczopędne)

LEKI SEKRETOLITYCZNE

- upłynniają wydzielinę oskrzeli, ale poprzez zmianę jej składu

- ↑skuteczność: przy stosowaniu miejscowym do drzewa oskrzelowego lub pozajelitowo

1) mukolityczne

2) enzymy proteolityczne
3) detergenty

a.d. 1) LEKI MUKOLITYCZNE
↓ zawartość mukoproteid w wydzielinie dróg oddechowych

POCHODNE CYSTEINY

acetylocysteina, karbocysteina
- mech. dz: rozrywają wiązania disiarczkowe w polipeptydach śluzu z jednoczesnym tworzeniem wiązań hydrofilnych
- NIE w astmie (skurcz oskrzeli)
- dz. niepoż.: nieprzyjemny smak, podrażnienie bł.śluz. nosa i gardła, rzadko nudności i wymioty
- najlepiej: wziewnie lub wlewki doodkrzelowe
- szybko wchłaniają się z prz.pok, ale mniejsza skuteczność p.o. (efekt I przejścia)
- metabolizowane w wątrobie i wydalane przez nerki

ACETYLOCYSTEINA

- aktywny metabolit: cysteina
- duża aktywność chem. reaguje z gumą, metalami, tlenem
- antidotum w zatruciach paracetamolem

- może spowodować inaktywację antybiotyków (np. penicyliny) 2-godzinna przerwa

KARBOCYSTEINA
- inaczej niż ACC: nie posiada grup tiolowych nie może bezpośrednio reagować z cz. śluzu
- stymuluje wytwarzanie śluzu o niskiej lepkości, hamując jednocześnie tego o wysokiej

MESNA
- podobna skuteczność i mechanizm, mniej dz. niepoż. niż poch. cysteiny
- unieczynnia aminoglikozydy, sama unieczynniana przez powietrze

- zast: ch. płuc z lepką wydzieliną, znieczulenie ogólne, bronchoskopia, niektóre stany zapalne zatok przynosowych i zapalenia ucha środkowego
BROMHEKSYNA
- złożony mechanizm dz.: wykrztuśnie (odruchowo i bezpośrednio na gruczoły) i mukolitycznie (↓ mukopolisacharydów i albumin w śluzie, ↑ wytwarzania surfaktantu)
- wchłania się szybko z prz.pok.
- inhalacje, p.o., i.v.(w napadzie astmy)

AMBROKSOL
- czynny , silniej działający, metabolit bromheksyny
- p.o., i.v., i.m., s.c.

a.d. 2) ENZYMY PROTEOLITYCZNE
- b. rzadko stosowane, skutecznośc jak mukolityczne, ale ↑ dz.niepoż.
DORNAZA (deoksyrybonukleaza, upłynnia wydz. ropną, wyłącznie w mukowiscydozie)
TRYPSYNA i CHYMOTRYPSYNA (peptydazy, dz. głównie w obecności włóknika i śluzu)

a.d. 3) DETERGENTY
TYLOKSAPOL
SURFAKTANT
- gł. mieszanina fosfolipidów oraz obojętnych lipidów i białek

- rola: ochrona pęcherzyków przed zapadaniem się w końcowej fazie wdechu, umożliwia równomierną wentylację, ułatwia wymianę O₂ i CO₂, poprawia transport śluzu

- niedobór u noworodków: zesp. niewydolności odd. (↑śmiertelność)
- przez rurkę intubacyjną w powolnym wlewie kropelkowym

- dz. niepoż: przejściowa niedrożność dróg.odd., krwawienie płucne, częstsze infekcje i posocznice u dzieci
- zast: rozpoznanie zaburzeń odd. u noworodków, profilaktycznie noworodkom niedojrzałym

PREP. ZŁOŻONE WYKRZTUŚNO-PRZECIWKASZLOWE
- budzą wątpliwości wykrztuśne ↑ilość płynnej wydzieliny, która powinna być usunięta przez odruch kaszlowy

- najczęściej: fosforan kodeiny, dekstrometorfan, gwajakolosulfonian potasu

1

---