Wolontariat a prawo
Podstawy prawne wolontariatu stanowi przede wszystkim Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. (Dz. U. Nr 96 poz. 873). Pozostałe akty i rozporządzenia określają szczegółowe warunki realizacji wolontariatu, np. w placówkach opiekuńczo-wychowawczych czy poradniach psychologiczno-pedagogicznych.
Kto może zostać wolontariuszem?
Wedle wspomnianej ustawy może nim być każda osoba fizyczna, która posiada kwalifikacje i spełniania wymagania odpowiadające rodzajowi wykonywanych świadczeń, jeżeli takie wymagania wynikają z innych przepisów.
Dla kogo może pracować wolontariusz? Ustawa określiła instytucje na rzecz, których mogą działać ochotnicy:
- organizacje pozarządowe - nie tylko te, które uzyskają status pożytku publicznego,
- organizacje i jednostki działające na podstawie przepisów o stosunku
państwa do kościoła,
- organów administracji publicznej i ich jednostek organizacyjnych, np.
w samorządach lokalnych, ministerstwach, ośrodkach pomocy społecznej, szkołach,
przedszkolach itp., z wyłączeniem prowadzonej przez te podmioty działalności
gospodarczej.
Zgodnie z ustawą wolontariusze nie mogą świadczyć pomocy na rzecz firm oraz osób indywidualnych. Aby wolontariusz mógł korzystać z praw wynikających z ustawy
i jednocześnie pomagać osobom indywidualnym, powinien to czynić za pośrednictwem organizacji lub instytucji działających na rzecz osób indywidualnych.
W jakich obszarach może działać?
Sfera zadań publicznych, o których mowa w ustawie, obejmuje zadania w zakresie:
- pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej
oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób;
- działalności charytatywnej;
- podtrzymywania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju
świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej;
- działalności na rzecz mniejszości narodowych;
- ochrony i promocji zdrowia;
- działania na rzecz osób niepełnosprawnych;
- promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy
i zagrożonych zwolnieniem z pracy;
- upowszechniania i ochrony praw kobiet oraz działalności na rzecz równych
praw kobiet i mężczyzn;
- działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości;
- kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i tradycji;
- działalności wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnych;
- nauki, edukacji, oświaty i wychowania;
- krajoznawstwa oraz wypoczynku dzieci i młodzieży
- upowszechniania kultury fizycznej i sportu;
- ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego;
- porządku i bezpieczeństwa publicznego oraz przeciwdziałania patologiom
społecznym;
- upowszechniania wiedzy i umiejętności na rzecz obronności państwa;
- upowszechniania i ochrony wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich,
a także działań wspomagających rozwój demokracji;
- ratownictwa i ochrony ludności;
- pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą;
- upowszechniania i ochrony praw konsumentów;
- działań na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów
i współpracy między społeczeństwami;
- promocji i organizacji wolontariatu;
- działalności wspomagającej technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo organizacje pozarządowe oraz podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 3, w zakresie określonym w pkt 1-23.
Do czego wolontariusz ma prawo?
Wolontariusz ma prawo do:
- zawarcia porozumienia (powyżej 30 dni musi być pisemne);
- pisemnego zaświadczenia oraz opinii;
- ubezpieczenia od następstw nieszczęsliwych wypadków - NNW (jeśli jego
świadczenie trwa nie dłużej niż 30 dni lub jest zawarte na czas nieokreślony,
ubezpieczenie NNW opłaca korzystający - powyżej 30 dni obowiązek ten przejmuje
na siebie państwo);
- zwrotu kosztów podróży i delegacji służbowych na takich samych zasadach
jak pracownicy etatowi (wolontariusz może zwolnić organizację z tego obowiązku pisemnie);
- informacji o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa w związku z podejmowaną pracą
wolontarystyczną;
- odpowiednich świadczeń i pokrycia innych kosztów w przypadku wydelegowania wolontariusza za granicę. Ustawa daje także inne możliwości dla wolontariuszy. Ich realizacja jednak zależy wyłącznie od dobrej woli instytucji korzystającej z jego świadczeń. Wśród nich można wymienić:
- możliwość opłacenia ubezpieczenia zdrowotnego, ale tylko w przypadku, gdy wolontariusz nie ma prawa do świadczeń zdrowotnych z żadnego innego tytułu;
- organizacja może zwrócić wolontariuszowi, inne niż delegacja służbowa, koszty
poniesione w związku z wykonywanym świadczeniem;
- organizacja może pokrywać koszty szkoleń wolontariuszy związane z rodzajem
świadczeń opisanych w porozumieniu.
Jakie są obowiązki wolontariusza?
Ustawa nie nakłada na wolontariusza szczególnych obowiązków. Jedynie w art. 43 jest mowa o tym, że "wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń", jeżeli konieczność takich wymagań wynika z innych przepisów. Wolontariusz, który przychodzi do szpitala
i organizuje dzieciom czas wolny, nie jest zobowiązany do posiadania specjalnych kwalifikacji. Jeśli natomiast przychodzi do szpitala i wykonuje czynności medyczne (np. zastrzyki, zmiana opatrunków), wtedy powinien posiadać kwalifikacje zgodne
z przepisami dotyczącymi opieki zdrowotnej.
Obowiązki wolontariusza mogą wynikać z porozumienia o współpracę z daną organizacją, a tym samym regulaminu takiej współpracy.
W porozumieniu musi zostać określony czas, zakres i sposób wykonania świadczenia. Trzeba w nim również uwzględnić postanowienie o możliwości jego rozwiązania. Warto pamiętać, że porozumienie ma charakter umowy cywilnoprawnej, a świadczenie wolontariusza nie jest świadczeniem pracy, a świadczeniem odpowiadającym świadczeniu pracy - w ustawie nie użyto słowa praca, ale słowo świadczenie.
W zakresie spraw nieuregulowanych w ustawie, obowiązują przepisy Kodeksu Cywilnego.
Jakie są obowiązki organizacji?
1. Organizacja musi zawrzeć z wolontariuszem porozumienie.
2. Korzystający ze świadczeń wolontariusza, na jego prośbę musi wydać pisemne
zaświadczenie o wykonywanym świadczeniu i jego zakresie oraz opinię na temat
jego wykonania.
3. Jeśli świadczenie wolontariusza trwa krócej niż 30 dni, ubezpieczenie NNW opłaca
korzystający. W przypadku porozumienia na czas określony powyżej 30 dni
obowiązek wynikający z tego ubezpieczenia przejmuje na siebie państwo.
Organizacja nie ponosi żadnych kosztów.
4. Instytucja powinna zwrócić wolontariuszowi koszty podróży i delegacji służbowych
na takich samych zasadach jak pracownikom etatowym. Ustawa daje jednak
wolontariuszowi prawo zwolnienia organizacji z obowiązku zwrotu ww. kosztów.
Zwolnienie to musi zostać sporządzone na piśmie.
5. Korzystający ma obowiązek poinformowania wolontariusza o ryzyku dla zdrowia
i bezpieczeństwa związanym z wykonywanym świadczeniem oraz musi mu zapewnić
warunki wykonywania świadczenia zgodnie z przepisami bhp, np. należy mu
zapewnić odzież ochronną.
6. Organizacja jest zobowiązana do informowania ochotnika o jego prawach
i obowiązkach. Ustawa nie określa formy przekazywania tych informacji.