Gatunki i rodzaje literackie charakterystyczne dla romantyzmu:
Romantyzm odrzucił klasycystyczne więzy, krępujące swobodę i wyobraźnię twórców. Dawne gatunki literackie zostały przekształcone, wprowadzono nowe. Romantyczny rodowód mają takie gatunki jak:
- DRAMAT ROMANTYCZNY :
gatunek ukształtowany w dobie romantyzmu w opozycji do reguł dramaturgii klasycznej. Dramat romantyczny nawiązał do doświadczeń teatru szekspirowskiego. Twórcy tego gatunku: Wiktor Hugo, A.Mickiewicz ("Dziady"), Z.Krasiński ("Nieboska komedia"), J.Słowacki ("Kordian"). Odrzucili oni zasadę trzech jedności, wprowadzili fabułę dramatyczną o luźniej kompozycji, dającej znaczną swobodę poszczególnym epizodom, swobodnie łączyli elementy dramatyczne z epickimi i poetyckimi, monumentalne sceny zbiorowe z kameralnymi fragmentami lirycznymi, splatali wątki realistyczne z fantastycznymi, tragizm z komizmem, patos z groteską. Znamienne dla tego gatunku było współistnienie w jednym utworze różnych technik dramaturgicznych, zasad gatunkowych i koncepcji stylistycznych., co często czyniło z wielu utworów tego gatunku dramaty niesceniczne.
W dramacie romantycznym wielcy polscy romantycy wyrazili swoje refleksje dotyczące sensu historycznego narodu. Cechy dramatu rom.:
- autentyzm: odwołania do autentycznych wydarzeń
- historyzm: występują refleksje historyczne
- biografizm: częste odwołania do biografii autora
- luźna, otwarta kompozycja
- ludowość
- indywidualizacja języka postaci
- sugestywność kreacji głównego bohatera
Dramat romantyczny ma charakter synkretyczny - synkretyzm rodzajowy i gatunkowy
Cechą dramatu rom. jest dwuplanowość. Akcja rozgrywa się w dwóch płaszczyznach: realnej i nadprzyrodzonej, przy czym obie są równie realne dla poety. Taka konstrukcja tego gatunku związana jest z rozumieniem historii, jako walki dobra ze złem. Walka ta rozgrywa się na różnych płaszczyznach : najwyższy szczebel to walka Boga z szatanem, drugi poziom to ludzka dusza, trzecim miejscem walki jest świat historyczny. Tu walka rozgrywa się w wymiarze politycznym: wolność - tyrania.
Kompozycją dramatu romantycznego rządzi zasada kontrastu.
- POWIEŚĆ POETYCKA :
Wariant poematu epickiego, który łączy w wierszowanej narracji elementy epickie z lirycznymi. Czasem cechuje go rezygnacja z opowiadania na rzecz kształtowania świata w sposób dramatyczny. Stąd podmiotowa postawa bohatera lub narratora dominuje nad fabułą. Powieść poetycka jest gatunkiem synkretycznym - łączenie w jednym utworze literackim elementów epiki, liryki i dramatu (s. rodzajowy).
Najwybitniejsze powieści poetyckie wyszły spod pióra J.G.Byrona ("Giaur"), Waltera Scotta (uznawanego za twórcę gatunku), A.Mickiewicza ("Konrad Wallenrod"), J.Słowackiego ("Mnich").
- BALLADA :
Gatunek obejmujący pieśni o charakterze epicko - lirycznym. Pierwotnie jest to epicka pieśń ludowa o rodowodzie celtyckim, rozwijająca się od XIIw. Szczególny rozwój ballady, jako gatunku historycznego przypada na okres od XII do XVIw. Ballada rozwijała się szczególnie w literaturze angielskiej i szkockiej. Podstawą kompozycji ballady jest konfrontacja zaintrygowanego narratora - obserwatora z zagadkową dla niego, tajemniczą akcją, opartą na motywach fantastyki ludowej. W okresie preromantyzmu do literatury wprowadzili ją J.W.Goethe i J.G.Herder.
- POEMAT DYGRESYJNY:
Ma za podstawę prostą i niezbyt rozbudowaną fabułę, będącą najczęściej rozwinięciem monologu podróży bohatera, przedstawionej jako szereg luźnych, nie wiążących się ze sobą sytuacji. Dominuje postać narratora, który w rozbudowanych dygresjach i refleksjach o charakterze lirycznym wprowadza motywy nie związane z biegiem fabuły, na tematy filozoficzne, religijne, osobiste, autotematyczne (mówiące o tworzeniu dzieł literackich).