Sekwencja warstw skalnych nachylona w jednym kierunku i pod stałym kątem nazwana jest monokliną.
Młodsze skały będą się pojawiać w kierunku zapadu.
Fleksura - odkształcenie ciągle polegające na wygięciu warstw w formie dwóch przegubów.
Fałd (fold) - wygięcie warstw w formie wypukłej ku górze, którą nazywamy antykliną oraz wklęsłej ku górze, którą nazywamy synkliną. Główne elementy fałdu:
skrzydła synkliny i antykliny (limbs, flanks)
przegub - odcinek o największej krzywiźnie (hinge)
oś fałdu (axis) - linia biegnąca wzdłuż przegubu, po grzbiecie przegubu
Antyklina - najstarsze skały w obrębie antykliny, odsłaniające się, to jądro antykliny. Z kolei najmłodsze utwory w obrębie synkliny to jądro synkliny.
Na mapie - utwory starsze ogrodzone po dwóch stronach utworami młodszymi - antyklina
W synklinie - utwory młodsze otoczone starszymi.
Oś fałdu ulega zazwyczaj zanurzaniu lub wynurzaniu - undulacje osi. Wygięcia osi fałdu w górę lub w dół to jej undulacje. Tam gdzie się podnosi - elewacja osi. Gdzie zanurza - depresja osi.
St. George, Utah - jądro antykliny i jej skrzydła; erozja struktury antyklinalnej.
Fałdy zazwyczaj nie posiadają symetrycznego układu. Zazwyczaj kąty zapadania poszczególnych skrzydeł fałdu są różne. Kierunek pochylenia fałdu (inaczej kierunek od skrzydła mniej stromego do skrzydła bardziej stromego; od dłuższego do krótszego) nazywamy wergencją fałdu. Wergencję oznaczamy stronami świata.
Fałd obalony - gdy oba skrzydła zapadają w jednym kierunku podobnie jak powierzchnia osiowa. Skrzydło, którego starsze warstwy (niezgodnie z zasadą superpozycji) zalegają na młodszych nazywa się skrzydłem odwróconym lub śródfałdziem.
Fałd leżący
Fałd leżący z zanurzonym czołem - układ warstw czoła tworzy fałszywą synklinę; fałd, w którym przegub uległ odwróceniu.
Fałd wachlarzowy - skrzydła zbiegają się ku sobie
Fałd skrzynkowy (kuferkowy), w którym synkliny i antykliny mają mniej więcej płaski grzbiet. Zarówno antyklina jak i synklina posiadają dwa przeguby.
Brachyantyklina (brachysynklina) to antyklina/synklina o łagodnie zapadających skrzydłach i osi wynurzającej lub zanurzającej się w obu kierunkach. Innymi słowy - wygięcie ku górze, gdzie z jednej strony skrzydła będą zapadać a pod podobnym kątem będzie zapadać oś, przy czym oś jest skierowana prostopadle do skrzydeł.
Elementy tektoniki nieciągłej - uskoki
Uskok (fault) - struktura powstała przez przerwanie ciągłości skał i przemieszczenie rozpojonych części wzdłuż powierzchni uskokowej. Dwa wzajemnie przemieszczone bloki stanowią skrzydła uskoku. Wyróżniamy skrzydło wiszące i skrzydło zrzucone. Pojęcia te dotyczą względnych przemieszczeń obu skrzydeł.
Gdy kąt upadu powierzchni uskokowej jest większy niż 45o, mówimy o stromym uskoku. Gdy jest mniejszy od 45o, mówimy o uskoku połogim. Jeśli kąt wynosi 0o, jest to uskok poziomy, 90o - pionowy.
Pod względem kierunku ruchu mas skalnych względem powierzchni uskokowej są wyróżniane uskoki:
normalny - wówczas powierzchnia uskokowa jest nachylona w stronę skrzydła zrzuconego; ten typ uskoku jest typowy dla stref rozciągania - tensji
inwersyjny (odwrócony) - powierzchnia uskokowa jest nachylona w stronę skrzydła wiszącego; ten typ uskoku powstaje w warunkach kompresji
uskok progowy - powierzchnia uskokowa jest skierowana pionowo
uskok przesuwczy (strike slip faoult) - ruch jest równoległy do linii biegu powierzchni uskokowej; wyróżniamy uskoki przesuwcze prawo- i lewoskrętne
uskok zrzutowo - przesuwczy - zarówno spada jak i przesuwa się (zrzutowo przesuwczy, normalno przesuwczy, inwersyjno przesuwczy, progowo przesuwczy)
uskoki rotacyjne
zawiasowy - przemieszczenie obu skrzydeł zaczyna się od osi rotacji
nożycowy - gdy po jednej stronie osi rotacji skrzydło ma charakter wiszący, to jednocześnie po drugiej ma charakter zrzucony
uskok homotetyczny - powierzchnia uskokowa zapada w tym samym kierunku co warstwy lub foliacje skał
uskok antytetyczny - powierzchnia uskoku zapada w kierunku przeciwnym do warstwowania lub foliacji
W pobliżu powierzchni uskokowej skały są zazwyczaj albo wyślizgane (mowa wówczas o lustrze tektonicznym. W wypadku lustra powstają zadziory) albo pokruszone (powstają brekcje tektoniczne (kataklazyty) i mylonity (zmielona skała)).
Uskok Św. Andrzeja - Kalifornia - uskok przesuwczy.
Jednostki tektoniczne wyznaczone przez uskoki
bloki schodowe - system przynajmniej trzech bloków, względem których kolejne bloki są albo zrzucone albo wiszące
zrąb (horst) - blok wyniesiony względem dwóch sąsiednich bloków zrzuconych
rów (graben) - blok zrzucony względem dwóch sąsiednich bloków wyniesionych
Podczas fałdowania poszczególne warstwy skał mogą uleć spękaniom poprzecznym do pierwotnego warstwowania. Taki rodzaj spękań to kliważ. Kliważ jest przeciwieństwem złupkowania, które powstaje w wyniku kompakcji. Złupkowanie jest równoległe do pierwotnej laminacji.
Budinaż
Jednostki tektoniczne wyższego rzędu
Płaszczowiny - zazwyczaj duże fałdy nasunięte na przedpole (na ogół młodsze od najstarszych warstw płaszczowiny). Nasunięcia te dochodzą do kilkudziesięciu km. Wtórne fałdowania powstające na grzbietach płaszczowin to tzw. dygitacje.
Płaszczowiny z przefałdowania:
Powstaje gigantyczny fałd, aż w końcu dochodzi do rozerwania i przemieszczenia górnej części na przedpole.
Proces ten postępuje w czasie geologicznym, w związku z tym procesowi temu towarzyszy erozja.
Płaszczowina z odkucia:
Oderwanie od podłoża wynikające z różnic sztywności. Może się odbywać gdy mamy do czynienia z osadem na krystalicznym podłożu (skała magmowa), ale również wtedy, gdy z jednej strony mamy nacisk z druga warstwa będzie z plastycznego iłu.
Płaszczowina ze ścinania:
Oddziaływanie dwóch przeciwnie działających do siebie sił równoległych, nie leżących na tej samej linii.
Płaszczowiny podlegają erozji i powstają elementy
czapki tektoniczne - miejsca zachowanych płaszczowin na podłożu
okna tektoniczne - obszary gdzie spod płaszczowiny odsłonięte są skały podłoża
Podłożem płaszczowin może być tzw. autochton czyli skały nieprzemieszczone z miejsca, w którym powstały, paraautochton czyli masy przemieszczone na niewielką odległość od miejsca powstania lub allochton czyli fragmenty innych płaszczowin.
W XIX wieku zorientowano się, że pewne zależności pozwalają określać budowę geologiczna gór. W alpach pierwszy raz prowadzono pojęcie płaszczowin, jako megafałdu łączonego według konkretnego schematu. W różnych obszarach górskich zaczęto prowadzić podobne badania. W tym samym czasie od dawna robiono klasyczne badania geologiczne (mapy), obszarem ze zrobioną bardzo dokładna mapa były Tatry zbadane przez Uhliga. Zanim powstała koncepcja płaszczowinowa gór, Uhlig sporządził przekrój Tatr, uznał, że fałdy leżą na krystalicznym podłożu. Gdy pojawiła się koncepcja budowy płaszczowinowej, zrozumiano, ze granit budujący masyw Kasprowego Wierchu to nie granit a gnejs, który może być oderwany na dużą odległość jako płaszczowina. Na kongresie 1903 na miejscu stworzono nową interpretację - pod granitem nie ma granitu, lecz skały osadowe. Kasprowy Wierch to kra wyrwana i przemieszczona wraz z płaszczowiną.
Tektonika solna - halokineza
Pod pojęciem tektoniki solnej rozumiemy deformacje powstałe pod wpływem skał solnych. Powodem specyfiki tektoniki solnej są:
mała gęstość skal solnych tzn. mniejsza o ok. 15% od gęstości innych skał osadowych; średnia gęstość soli 2,2 g/cm3, a średnia gęstość osadu 2,5 g/cm3 (granitu 2,7 gwoli przypomnienia)
wysoka plastyczność i związana z tym zdolności do płynięcia plastyczno - lepkiego
Własność pierwsza sprawia, że sole przykryte skałami o większej gęstości tworzą wraz z nimi układ niestateczny (efekt łóżka wodnego). Własność druga umożliwia migrację soli nawet niewielkimi szczelinami. Ponadto plastyczność soli wzrasta ze wzrostem temperatury. Czynniki te są powodem samoczynnych deformacji solnych, które nazywamy halokinezą. Halokineza jest w dużym stopniu wywoływana bocznymi naciskami (stresem). Efektem halokinezy są wysady solne (diapiry), poduszki solne i wały solne. Partie stropowe diapirów mogą podlegać oddziaływaniu wód podziemnych, które je rozpuszczają. W wyniku ługowania strop diapiru tworzy eluwium złożone ze składników trudniej rozpuszczalnych (gips, anhydryt, wapień, dolomit). Składniki te tworzą czapę gipsową wysadu.