WYPRAWY KRZYŻOWE
W XI wieku w Europie obok rywalizacji papiestwa z cesarstwem o zwierzchnictwo w świecie chrześcijańskim, zapoczątkował się jeszcze jeden proces, który przeszedł do historii pod nazwa krucjat, czyli wypraw krzyżo-wych. Przyczyny podejmowania przez dwa wieki owych wypraw przez chrze-ścijan były złożone: nastąpił znaczny wzrost liczebny ludności, pojawiły się trudności z wyżywieniem oraz znalezieniem miejsca pracy; synowie feudałów, z uwagi na dziedziczenie jedynie przez najstarszego syna, poszukiwali nowych ziem, które mogliby zajmować; rycerstwo szukało przygód i sławy; prosta lud-ność pragnęła uciec spod władzy feudałów. Wielką rolę odegrał czynnik religij-ny - walka z niewiernymi, którzy opanowali miejsca święte i utrudniali dostęp do nich pielgrzymom. W 1063r. papież Aleksander II wezwał rycerstwo za-chodnie do udzielenia pomocy walczącej Hiszpanii. Dzięki temu odebrano Ara-bom Toledo. Ostateczne wyparcie ich z Półwyspu Arabskiego nastąpiło jednak dopiero w 1492r. wraz z upadkiem ich twierdzy w Grenadzie. Takie wyzwalanie ziem spod panowania niewiernych nazywano reconquistą. Wtedy narodziło się w Europie pojęcie krucjaty.
W II połowie XI w. Palestyna i Syria znalazły się pod panowaniem nie-tolerancyjnych i okrutnych Turków Seldżuckich. Opanowali oni także azjatyc-kie posiadłości Bizancjum. Cesarz bizantyjski Aleksy Komnen zwrócił się do papieża o pomoc w walce z niewiernymi. Papież Urban postanowił więc zorga-nizować krucjatę, której celem było nie tyle udzielenie pomocy Bizancjum, ale przede wszystkim wyparcie Turków z Ziemi Świętej. Formalne ogłoszenie kru-cjaty nastąpiło w Clermont w listopadzie 1095 roku. Termin wymarszu wyzna-czono na 15 sierpnia następnego roku. Wszyscy uczestnicy wyprawy mieli nosić znak krzyża jako symbol poświęcenia w świętej sprawie.
Oprócz feudalnego rycerstwa do wypraw krzyżowych zgłaszali się chłopi. Mieli oni nadzieję, że ich sytuacja materialna znacznie się poprawi. Słowa, które głosił wędrowny kaznodzieja - wielki propagator ruchu krucjatowego - Piotr z Amiens zdobyły wielkie uznanie u chłopów. Cel swojej wędrówki, biblijne Je-ruzalem, wyobrażali sobie jako wyśnioną ziemię obiecaną. Powstało w ten spo-sób pięć różnych oddziałów. Z ochotników chłopskich wyruszających na wschód dla wyzwolenia Ziemi Świętej nikt nie osiągnął celu. Tylko dwie wy-prawy dotarły do Konstantynopola, gdzie 21 października 1096r. zostali całko-wicie wytępieni przez Turków.
Lepiej zorganizowana była krucjata rycerska. Chętnych było tak wielu, że dla usprawnienia wyprawy udawali się w kilku grupach. Ich ilość szacuje się na 300 tysięcy. Armia krzyżowców przekroczyła granice turecka 6 maja 1097r., a pierwszym jej sukcesem było zdobycie Nicei. 20 października 1097r,. rozpo-częła siedmio-miesięczne oblężenie Antiochii, zakończone jej zdobyciem. 7 czerwca 1099r. krzyżowcy przybyli pod mury Jerozolimy, która zdobyli dopiero 15 lipca 1099r, mordując cała miejscowa ludność (40 000 ofiar).
W I połowie XII wieku władze emiratu Mossulu objął Imad al-al Din Ze-ngi, który postanowił odzyskać utracone tereny. W 1144r. zagarnął hrabstwo Edessy. W skutek tego papież Eugeniusz III i król francuski Ludwik VII posta-nowili zorganizować kolejną, druga już krucjatę. W czasie tej wyprawy dała się zauważyć niechęć Bizancjum wobec krzyżowców. W roku 1171 sułtan Saladyn opanował Egipt, stwarzając zagrożenie dla Jerozolimy. Jej władcę pokonał w 1187r., zostawiając w rękach krzyżowców jedynie Tyr, Trypoli i Antochię. W 1187r. odbyła się wyprawa niemiecka cesarza Fryderyka I Rudobrodego, w któ-rej on zginął tonąc w rzece Selef. Król angielski Ryszard Lwie Serce opanował zaś Cypr. Wkrótce doszło do wyprawy francuskiej króla Filipa Augusta, który opanował Akkę w lipcu 1091r. W 1192r. został zawarty pokój z sułtanem Sala-dynem, na mocy którego w ręce chrześcijan przeszedł wąski pas wybrzeża od Jaffy do Tyru, a pielgrzymi mieli swobodę w miejscach świętych.
Plan nowej wyprawy przewidywał zaatakowanie przez krzyżowców Egiptu, jako źródła potęgi Saladyna i jego następców. Miejscem jej koncentracji miała być Wenecja, liczono bowiem, że jej flota przewiezie krzyżowców do uj-ścia Nilu. Jednak w 1202r., gdy jej uczestnicy zebrali się na miejscu zbornym, okazało się, że brakuje im wystarczających środków na pokrycie kosztów trans-portu morskiego. Ciężkie położenie rycerstwa wykorzystał doża wenecki Dan-dolo. Zaproponował im przewiezienie w zamian za udzielenie Wenecji pomocy w walce z jej konkurentką handlową - dalmatyńska Zarą. Zaistniała sytuacja zmusiła uczestników krucjaty do przyjęcia propozycji, zaatakowali miasto znaj-dujace się na granicach ówczesnych Węgier. 15 lipca 1202r. zdobyto Zarę. Krok ten wywołał dyskusję w świecie chrześcijańskim na temat legalności takiego wykorzystania krucjaty, nasuwając równocześnie Wenecjanom myśl użycia jej także na innym terenie. Wkrótce w obozie pod Zarą zjawił się Aleksy, syn zde-tronizowanego cesarza bizantyjskiego, Izaaka Angelosa, z prośba o pomoc w odzyskaniu tronu ojcowskiego. Gorący orędownik Aleksego Dandolo, mając przywileje handlowe w Bizancjum, zdołał nakłonić znaczna część rycerstwa do ponownego zboczenia z drogi. Niewielka grupa, która nie uległa namowom, opuściła w tych warunkach szeregi krucjaty.
Klęski kolejnych krucjat sprzyjały pojawieniu się pseudo-kaznodziejów, którzy głosili, że tylko wyprawa niewinnych dzieci może przerwać złą passę. W roku 1212 we Francji pojawił się 12 letni ubogi chłopiec o imieniu Stefan. Twierdził, że jest w stanie naprawić błędy dorosłych i zapowiedział, że na czele dzieci wyruszy na ratunek chrześcijaństwu. W końcu 1212r. zgromadziło się kilka tysięcy dzieci, a ich celem była Marsylia. W Marsylii dwóch kupców wy-najęło siedem statków, którymi obiecali przewieźć dzieci na Wschód. Po ich wypłynięciu słuch o nich zaginął. Dopiero po 18 latach wydało się, że dwa statki zatonęły, a pozostałe dzieci sprzedano jako niewolników na targu w Algierii i Egipcie.
W 1217r. król Węgierski Andrzej II i książę austriacki Leopold VI dotarli do Palestyny. Swym krótkim pobytem nie wywarli wpływu na zmianę tamtej-szej sytuacji. Z nimi wylądowała w Akce spora liczba krzyżowców francuskich, włoskich i fryzyjskich. Dlatego też ówczesny król jerozolimski Jan de Brienne, zdecydował się pokusić o realizację dawnego planu czwartej krucjaty i w 1218r. zaatakował Egipt. Krzyżowcom udało się opanować Damiettę, stanowiącą klu-czowa pozycję w delcie Nilu. Lecz wkrótce na nieszczęście wyprawili się na Kair, gdzie w drodze zostali otoczeni przez Turków. Co prawda uniknęli osta-tecznej klęski, ale za cenę zwrotu Damietty i wycofania się z Egiptu w 1221r.
Ponowna utrata Jerozolimy w 1244r. stała się przyczyną szóstej krucjaty, którą zorganizował król francuski Ludwik IX. Miała ona wybitnie francuski charakter. Krzyżowcy opuścili Francje w 1248r., kierując się na Cypr. Ludwik IX poszedł śladami wyprawy z 1218r. atakując Egipt w 1249r. Po zdobyciu Damietty król francuski odrzucił korzystną dla chrześcijan propozycje pokojową sułtana Egiptu i zaatakował Kair. Tak jak to się stało w piątej krucjacie krzy-żowcy ponieśli klęskę, oddając w 1250r. Damiettę, dzięki czemu uszli z życiem.
Posiadłości łacińskie na wschodzie coraz bardziej się kurczyły. Ludwik IX ponownie zorganizował wyprawę. W 1270r. dotarł do Tunisu, licząc, że tamtejszy władca poprze jego starania, w walce z Turkami. Epidemia doprowa-dziła do śmierci króla, a jego syn zrezygnował z dalszego marszu. Korzyści z wyprawy odniósł jedynie król sycylijski Karol Andegaweński. Nie miała ona jednak żadnego wpływu na położenie Królestwa Jerozolimskiego.
Wyprawy krzyżowe miały duże znaczenie w dziejach Europy:
- wzrosło znaczenie papiestwa,
- okres rozkwitu i świetności przezywały wielkie miasta, szczególnie portowe.
- Europa Zachodnia przejęła wiele z dorobku cywilizacyjnego i naukowego muzułmanów,
- poszerzyły się horyzonty myślowe Europejczyków, wzrosło zainteresowanie otaczającym światem,
- zdobycie terytorialne były krótkotrwałe,
- wzrósł fanatyzm religijny i niechęć do Żydów.