Handel zagraniczny

Handel zagraniczny stanowi dla każdego kraju bardzo ważną dziedzinę życia, która kształtuje się zarówno w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego państwa, jak i sam proces ten warunkuje. Przedmiotem międzynarodowej wymiany handlowej są zasoby produkcyjne, produkty i usługi.

Funkcje międzynarodowej wymiany handlowej:

- jest jednym z najważniejszych czynników tworzących dochód narodowy krajów,

- przyczynia się do rozwoju procesów specjalizacji produkcji i usług w ramach międzynarodowego podziału pracy,

- stymuluje rozwój infrastruktury technicznej i różnorodnych instytucji stale doskonalących międzynarodowe powiązania gospodarcze (systemy: komunikacyjne, informatyczne, finansowe itp.),

- jest nośnikiem postępu technicznego i pośrednio wymiany wzorców kulturowych,

- staje się źródłem różnorodnych zajęć ludności (miejsca pracy)

- przyczynia się do zwiększenia asortymentu oferowanych dóbr w różnych obszarach świata,

- może łagodzić międzynarodowe dysproporcje w stopniu zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych przez bardziej równomierny rozdział dóbr pomiędzy poszczególne państwa.

Handel zagraniczny jest ważnym czynnikiem dynamizującym ogólny rozwój gospodarczy, zapewnia stałe dostawy niezbędnych surowców, płodów rolnych, dóbr kooperacyjnych oraz technologii. Podstawowymi formami współpracy z zagranicą jest obrót towarowy (import, eksport, reeksport) oraz tzw. obroty niewidzialne (turystyka, usługi transportowe, pocztowo-telekomunikacyjne, kredyty). Zestawienie wartości eksportu i importu to bilans handlowy kraju, a bilans wraz z obrotami niewidzialnymi to bilans płatniczy kraju.

Podstawowe znaczenie dla kształtowania się polskiego handlu zagranicznego miały lata 1989-1992 w których to wcześniej zmonopolizowany przez państwo handel i jego dwuwalutowość (dolar i rubel transferowy) zostały radykalnie zreformowane. Od 1 stycznia 1990 roku ustawowo ustalono, że obroty towarowe z zagranicą są dozwolone dla każdego na jednakowych prawach. Wprowadzenie w 1990 roku wymienialności złotego wyeliminowało dwuwalutowość i czarny rynek na rzecz obrotu kantorowego. Od tego samego roku podstawowym środkiem regulacji eksportu i importu jest poziom kursu walutowego oraz taryfa celna.

Znaczenie Polski na światowym rynku handlowym jest bardzo małe, nieproporcjonalne w stosunku do roli politycznej, społecznej i kulturowej naszego kraju. Skala polskiego eksportu, zarówno w relacji do PKB, jak i w przeliczeniu na głowę mieszkańca (około 700 USD), lokuje nasz kraj w pobliżu końca listy krajów przechodzących proces transformacji, nie mówiąc o krajach rozwiniętych.

Mimo iż ramy legislacyjne i instytucjonalno-organizacyjne, a także najniezbędniejsze do działania tych instrumentów warunki finansowe zostały stworzone już w 1994 roku, to jednak nie zostały one jak na razie wypełnione istotnie znaczącymi działaniami przekładającymi się na wzrost eksportu.

W omawianym przeze mnie 1997 roku połowę eksportu Polski stanowiły wyroby przetwórstwa surowcowego - ziemiochłonne, lasochłonne, surowcochłonne - oraz wyroby pracochłonne. Świadczy to, że eksport bazował na dostępności niektórych surowców oraz na niższych kosztach siły roboczej. Nie było natomiast przewagi w produkcji wykorzystującej nowoczesne technologie i wysoko kwalifikowaną siłę roboczą. Kupowaliśmy natomiast za granicą głównie wyroby wysokoprzetworzone, jak maszyny i urządzenia do automatycznego przetwarzania danych, urządzenia nadawcze do radiofonii i telewizji. Połowę importu konsumpcyjnego stanowiły wtedy wyroby przemysłu elektromaszynowego (w tym samochody) oraz chemicznego, jak leki i środki kosmetyczne oraz piorące. Import zaopatrzeniowy z kolei to głównie wyroby przemysłu elektromaszynowego, w tym części i akcesoria samochodowe, które stanowiły jedną trzecią tych zakupów. Gospodarka Polski była i zresztą jest do tej pory bardzo silnie uzależniona od importu paliw, w tym ropy naftowej i gazu ziemnego.

Znaczna część wzrostu importu w omawianym roku była wynikiem rosnących inwestycji zagranicznych. Szacowano, że 100 jednostek zainwestowanego kapitału pociągało za sobą 40 jednostek importu. Firmy z udziałem kapitału zagranicznego więcej eksportowały - ich wyroby były bardziej konkurencyjne dzięki dostępowi do technologii, nowoczesnemu marketingowi i rozwiniętej sieci sprzedaży. Polski produkt przegrywał konkurencję z zachodnim, gdyż zawierał i zawiera dalej, zbyt wysokie koszty wynikające z nieprzyjaznego eksporterom systemu finansowego, zbyt drogich inwestycji oraz badań rozwojowych, których państwo nie wspierało. Niekonkurencyjność to również brak udziału państwa w promocji produktów. Krajowy przemysł nie mógł zwiększać dobrej i opłacalnej produkcji, gdyż nie był wspierany, a nie był, bo środki, którymi dysponował rząd, trafiały do przedsiębiorstw deficytowych, gdzie były przejadane.

Zasadnicze znaczenie dla bilansu płatniczego Polski w 1997 roku miał brak równowagi pomiędzy dynamiką eksportu i importu. Wzrost wartości importu i tempo tego wzrostu były dużo większe niż w przypadku eksportu. W odniesieniu do dóbr konsumpcyjnych jako przyczyny takiej sytuacji należy wymienić trzy elementy:

- w krótkim okresie znoszenie barier i ograniczeń w handlu sprawiło, że na rynku krajowym pojawiły się nowe, dotychczas niedostępne dobra,

- potaniały dobra importowane już wcześniej,

- pojawiły się tańsze substytuty produktów krajowych.

Efektem tego był wzrost popytu krajowego na import. Dodatkowo popyt ten napędzany był wzrostem realnego dochodu do dyspozycji. Zgodne to było z zasadą, że import i eksport dużo szybciej reagują na zmiany poziomu dochodu niż na zmiany konkurencyjności międzynarodowej wyrażonej przez poziom realnego kursu walutowego. Jednak i sferze konkurencyjności gospodarki obserwowano stopniowe obniżanie jej poziomu. Był to wynik złożonych procesów. Główne z tych procesów to: aprecjacja waluty, wzrost jednostkowy kosztów pracy oraz konwergencja cenowokosztowa.

Inną przyczyną deficytu handlowego w 1997 roku była większa elastyczność dochodowa importu, zarówno w stosunku do podobnego wskaźnika liczonego dla eksportu, jak też w stosunku do elastyczności dochodowej importu w krajach bardziej rozwiniętych. Oznacza to, że w kraju słabiej rozwiniętym, jakim jest Polska, faza szybkiego wzrostu gospodarczego wiązała się z gwałtownym zwiększeniem popytu na import. Dodatkowo producenci krajowi, stając wobec zwiększonego popytu globalnego w rozwijającej się gospodarce, nie wykazywali zainteresowania eksportem gdyż rosnący popyt krajowy zwiększał atrakcyjność rynku krajowego. Z drugiej strony, atrakcyjność ta przyciągała producentów zagranicznych, wykorzystujących ograniczenia produkcyjne rozwijającej się polskiej gospodarki.

Najszybciej w 1997 roku rósł w Polsce import inwestycyjny, co było korzystne dla modernizującej się gospodarki. Udział zakupów na potrzeby inwestycyjne w całości importu zwiększył się z 13% w 1995 roku do 15,3% w 1997 roku. W dalszym ciągu jednak na 1 dolara importu inwestycyjnego przypadało 4,3 dolara importu zaopatrzeniowego i 1,2 dolara konsumpcyjnego. Dla porównania: w USA w latach 1995-1997, na dolara wydanego na zakupy inwestycyjne przypadało zaledwie 50 centów importu zaopatrzeniowego i 95 centów konsumpcyjnego.

Poprawie eksportu w 1997 roku nie sprzyjała polityka dochodowa polskich przedsiębiorstw. Wynagrodzenia rosły zbyt szybko jak na kraj wymagający głębokiej restrukturyzacji. Za małe było też wsparcie rozwoju konkurencyjnej produkcji, a więc i eksportu. Rozwojowi temu sprzyjały ulgi w podatku dochodowym, kredyty eksportowe, ubezpieczenia kredytów eksportowych, gwarancje bankowe i rządowe oraz dopłaty do oprocentowania kredytów eksportowych. W omawianym roku łączna skuteczność tych instrumentów, zamiast wzmocnić się, jak wymagała tego sytuacja w handlu zagranicznym, osłabła.

W 1997 roku udział Polski w międzynarodowej wymianie był niski i wynosił 0,5% światowego eksportu oraz 0,7% importu. Obroty handlu zagranicznego zamknęły się ujemnym saldem 54,4 mld zł. W całym 1997 roku Polska wyeksportowała towary o wartości ponad 84,4 mld zł., to jest o 28,4% więcej niż w 1996 roku. Import natomiast kosztował Polskę łącznie prawie 138,9 mld zł. i był wyższy niż w 1996 roku o 38,6%. Obroty handlowe wyrażone w dolarach wykazały wzrost w eksporcie o 5,4%, a w imporcie o 13,9%. Nadwyżka importu nad eksportem wyniosła ponad 16,5 mld dolarów. Z danych GUS wynika, że ujemne salda obrotów zanotowano ze wszystkimi grupami krajów, przy czym największy deficyt wystąpił w obrotach z krajami rozwiniętymi gospodarczo. Spośród głównych partnerów Polski najszybciej rósł eksport na Ukrainę, do Włoch, Rosji, USA i Czech. Import natomiast najszybciej zwiększał się ze Szwecji, USA i Francji, Belgii oraz Włoch. Obroty z pierwszą dziesiątką naszych partnerów stanowiły 74,2% eksportu i 68,9% importu. Pierwszym partnerem handlowym Polski były Niemcy, na które przypadło 32,9% eksportu ogółem i 24,1% importu. Zdecydowanie większą część obrotów handlu zagranicznego realizowały firmy prywatne - udział tego sektora w całym eksporcie wynosił 74,3%, a w imporcie 82,5%. Rezultatem tej wymiany jest też większość deficytu handlowego - 51,8 mld dolarów.

Podsumowując można stwierdzić, że przyczyną narastania deficytu handlowego Polski w 1997 roku był zbyt mały eksport, który nie równoważył importowanych potrzeb rozwijającej się gospodarki.

B I B L I O G R A F I A

1/ “Rzeczpospolita” - 1997 r.

2/ Strony internetowe Ministerstwa Gospodarki

3/ Strony internetowe Głównego Urzędu Statystycznego

4/ Strony internetowe Ministerstwa Spraw Zagranicznych

5/ “Wprost” - 1997 r.

6/ “Prawo i Gospodarka” - 1997 r.

7/ Serwis Ekonomiczny PAP S.A. - 1997 r.

1

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---