Cel działalności konsumenta

Konsument jest podmiotem gospodarczym, który zaspokaja swoje potrzeby poprzez konsumpcję dóbr i usług. Dobra konsumpcyjne i usługi nabywa na rynku, płacąc za nie określoną cenę. Warunkiem nabycia dóbr jest posiadanie przez niego odpowiednich środków finansowych. Środki te nie są nieograniczone, a więc możliwości nabycia dóbr i ich konsumpcji są ograniczone. Podstawową decyzją, którą musi podjąć konsument, jest określenie, jakie dobra i w jakiej ilości chce konsumować. Decyzja ta jest z jednej strony uzależniona od będącego w dyspozycji dochodu, z drugiej strony od potrzeb danego konsumenta.

Decyzje ekonomiczne konsumenta są ukierunkowane z jednej strony na pozyskiwanie dóbr i usług, z drugiej zaś strony na uzyskiwanie dochodów. Decyzje te są przy tym wzajemnie zależne, gdyż uzyskiwane dochody w zasadniczym stopniu determinują możliwości konsumpcyjne.

Jednak konsument dąży na ogół do maksymalnego zaspokojenia potrzeb zgodnie z przesłankami racjonalnymi, w swoim wyborze jest jednak związany wyobrażeniami dotyczącymi standardów konsumpcji grupy społecznej, do której należy. Badaniem decyzji podejmowanych przez konsumentów zajmował się w XIX w. Niemiecki ekonomista H.H. Gossen, który sformułował podstawowe zasady użyteczności. Wprowadził on pojęcie użyteczności jako subiektywnej przyjemności, satysfakcji czy zadowolenia wynikającego z konsumowania dóbr. Określone dobro jest użyteczne, jeśli ma zdolność zaspokajania potrzeb.

W analizie zachowań konsumentów odróżnia się użyteczność całkowitą i użyteczność krańcową.

Użyteczność całkowita jest sumą satysfakcji (zadowolenia) osiągniętej dzięki zakupowi n jednostek dobra y_i

Użyteczność krańcowa oznacz zmianę użyteczności całkowitej, spowodowaną zmianą ilości konsumowanego dobra o jednostkę, czyli inaczej wzrost satysfakcji konsumenta wynikający ze zwiększenia konsumpcji danego dobra o kolejną, dodatkową jednostkę.

KRZYWA OBOJETNOŚCI

Określenie przez konsumenta swoich preferencji i uporządkowanie koszyków ze względu na ich użyteczność pozwala na skonstruowanie tzw. krzywych obojętności.

Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje dóbr, które dla konsumenta są obojętne. Składa się ona z punktów odpowiadających koszykom dóbr o tej samej użyteczności całkowitej dla konsumenta, a więc przynoszących mu takie samo zadowolenie.

Dla uproszczenia można przyjąć, że konsument jest zainteresowany zakupem tylko dwóch dóbr: y₁ (żywność) i y₂ ( odzież) przy danych cenach, co pozwala na prezentację graficzną przestrzeni dwuwymiarowej. Zakładamy, że potrafi on odpowiedzieć na pytanie, czy przedkłada zestaw dwóch dóbr zawierający np. 3 jednostki y₁ ( żywności) i 2 jednostki y₂ ( odzieży), czy zestaw zawierający 2 jednostki y₁ ( żywności) i 3 jednostki y₂ ( odzieży), czy też zestawy te są dla niego równoważne. Przypuśćmy, że oba zestawy są równie dobre dla danego konsumenta, a więc jest mu obojętne, który zestaw wybierze. Wszystkie kombinacje dóbr y₁ i y₂, przynoszące to samo zadowolenie konsumentowi można przedstawić w postaci krzywej obojętności. Każdy z punktów krzywej obojętności odpowiada innej kombinacji dóbr y₁ i y₂, przy czym wszystkie kombinacje są dla danego konsumenta jednakowo pożądane i będzie mu obojętne, który zestaw otrzyma (np. A, B, C)

Krzywa obojętności przedstawiona na rys. wyżej jest jedną z nieskończonej liczby możliwości krzywych. Analizę zestawów charakteryzujących się tą samą użytecznością dla konsumenta można by rozpocząć przyjmując wyższe poziomy użyteczności ( np. 12 jednostek dobra y₁ i 2 jednostki dobra y₂) lub niższe poziomy użyteczności ( np. 2 jednostki dobra y₁ i 1 jednostkę dobra y₂). W wyniku takiej analizy można otrzymać tzw. mapę krzywych obojętności konsumenta, określaną jako mapę preferencji lub gustów, wyrażającą indywidualne upodobania konsumenta ( rys. nr 4). Dla dwóch różnych konsumentów tych samych dóbr mapa preferencji, składająca się z krzywych obojętności może mieć inny przebieg.

Mapa krzywych obojętności konsumenta.

y₁

U₄

U₃

U₂

U₁

y₂

PUNKT RÓWNOWAGI KONSUMENTA

Możliwości nabywania dóbr przez konsumenta zależą od jego dochodu nominalnego i od poziomu cen. Popyt na dobro y₁ zależy od ogólnej sumy przeznaczonej na konsumpcję, od ceny p₁ oraz od cen pozostałych dóbr, które zakupuje dane gospodarstwo domowe. Wydatki konsumenta na zakup dóbr i usług są równe sumie nabywanych ilości dóbr przemnożonych przez ich ceny, ( przy czym wydatki nie mogą przekraczać dochodu konsumenta), co można zapisać jako:

w= y₁ p₁ + y₂p₂ + ...+ y_np_n,

Gdzie: w - wydatki na konsumpcję, y₁ - nabywane dobra i usługi, i = 1,2,...,n, p_i - ceny nabywanych dóbr,

i = 1,2,...,n.

Przedstawiona wyżej formuła określana jest jako równanie bilansu gospodarstwa domowego lub równanie budżetowe.

Punkty leżące na linii w odpowiadają najlepszym spośród dostępnych dla danego konsumenta kombinacjom dóbr. Punkty przecięcia linii w z osiami układu współrzędnych wyznaczają maksymalną ilość każdego dobra, możliwą do nabycia w przypadku całkowitej rezygnacji z zakupu drugiego dobra. Między tymi skrajnymi punktami leżą koszyki zawierające różne kombinacje zakupu pierwszego i drugiego dobra. Linia w określona jest jako krzywa budżetowa lub krzywa ograniczenia budżetowego.

Krzywa budżetowa przedstawia, więc najlepsze z możliwych koszyki dóbr, które może nabyć konsument rozporządzający danym dochodem, przy założeniu, że cały dochód przeznacza na konsumpcję. Pod krzywą budżetową leżą punkty, którym odpowiadają także dostępne dla danego konsumenta koszyki dóbr, których nabycie nie wymaga wydania całego posiadanego dochodu. Punkty znajdujące się nad krzywą budżetową nie są osiągalne dla danego konsumenta ze względu nas zbyt mały dochód.

Jeśli krzywą budżetową naniesiemy na mapę krzywych obojętności, uzyskamy informację, jaka kombinacja dóbr ( przy danych cenach i dochodach) przyniesie konsumentowi maksymalną użyteczność. Punkt B na rys. na którym krzywa budżetowa jest styczna do jednej z krzywych obojętności, jest poszukiwaną kombinacją dóbr, najbardziej preferowaną i równocześnie dostępną. Krzywa obojętności wyraża pragnienia i upodobania konsumenta, natomiast krzywa budżetowa określa jego realne możliwości. Punkt równowagi konsumenta będzie się znajdował w punkcie styczności krzywej budżetowej i krzywej obojętności.

Zarówno zmiana dochodu, jak i zmiany cen, będą powodowały zmiany w położeniu punktu równowagi konsumenta. Obydwa te przypadki zostaną kolejno rozpatrzone.

ZMIANA DOCHODU

Wzrost dochodu konsumenta będzie powodował przesunięcie krzywej budżetowej równolegle w prawo i w górę. Spadek dochodu prowadzi zaś do równoległego przesunięcia linii ograniczenia budżetowego w lewo i w dół.

Zmniejszenie dochodu powoduje przesuniecie punktu równowagi na niższą krzywą obojętności ( punkt B` na rys. wyżej). W miarę wzrostu dochodu wydatki konsumenta na poszczególne rodzaje dóbr nie rosną proporcjonalnie, lecz zmienia się struktura tych wydatków.

ZMIANA JEDNEJ Z CEN

Jeśli cena jednego dobra wzrośnie, wówczas nachylenie krzywej budżetowej ulegnie zmianie. Dobro to stanie się wówczas trudniej dostępne, gdyż przy stałym dochodzie i stałej cenie drugiego dobra konsument może go nabyć mniej.

Nowy punkt równowagi przesunie się z punktu B`` i zostanie osiągnięty przy niższej ilości dobra y₂. Wzrost ceny jednego z dóbr powoduje tzw. Efekt substytucyjny i dochodowy.

Efekt substytucyjny polega na tym, że zmiana ceny danego dobra zmienia jego relację do cen pozostałych dóbr, które podrożały. Rośnie popyt na dobra substytucyjne, których cena jest relatywnie niższa.

Efekt dochodowy polega zaś na tym, że zmiana ceny wpływa na zmianę dochodów realnych Wzrost ceny powoduje spadek realnych dochodów, wobec czego konsumenci będą mogli kupić mniej tego dobra. Wzrost ceny powoduje, więc spadek popytu na dane dobro.

Reasumując, najważniejszymi czynnikami determinującymi popyt indywidualnego konsumenta na dobra i usługi są:

1. Preferencje konsumentów,

2. Ceny dóbr i usług,

3. Poziom dochodu, określający ogólną sumę wydatków na konsumpcję,

Popyt globalny na określone dobro otrzymuje się dodając ilość dobra, jakie chciałby zakupić każdy konsument. Teoria zachowania konsumenta wyjaśnia bliżej prawo popytu, będące jednym z istotnych elementów mechanizmu rynkowego.

1

A

B

C

D

Błąd! Nieprawidłowe łącze.

Błąd! Nieprawidłowe łącze.

---