Historia gospodarcza

„Dobry ekonomista to artysta”

I.Historia gospodarcza powszechna

1.Periodyzacja dziejów powszechnych

-Periodyzacja - podział czasu

a)ery - żydowska,biznatyjska,grecka,rzymska,dionizyjska=chrześcijańska,mahometańska

b)praktyczna (typowa) starożytność,średniowiecze,czasy nowożytne,czasy najnowsze

c)marksistowska (według sposobów produkcji) - przejścia ewolucyjne lub rewolucyjne

- wspólnota pierwotna

- niewolnictwo

- feudalizm

- kapitalizm

- socjalizm (komunizm)

d)stadia rozwoju

-Walta Rostowa

-społeczeństwo tradycyjne (wysokie zatrudnienie w rolnictwie 75%,hierarchia społeczna,mała wydajność)

-społeczeństwo przejściowe (zmiany w technice,produkcji,polityce,wartościach)

-start gospodarczy (gwałtowny bodziec - np.maszyna parowa, kolej)

-społeczeństwo dojrzałości (gospodarka zdolna do produkcji niemal wszystkiego w wyniku startu gosp.)

-społeczeństwo masowej konsumpcji (produkcja i konsumpcja wszystkiego czego chce)

-Andre Piettre'a

-epoka tradycyjna - gospodarka uzależniona i podporządkowana polityce,tradycji i religii

-epoka wolności - gospodarka niezależna (liberalizm i wyzysk)

-epoka etatyzmu i techniki - gospodarka kierowana (kapitalizm kierowany, socjalizm)

2.Charakterystyka epoki wspólnoty pierwotnej.Neolityczna rewolucja rolnicza

Wspólnota pierwotna przypada na epokę kamienną, która dzieli się na:

-paleolit (1000 000 - 14 000 p.n.e.) - zbieractwo i łowiectwo

-mezolit (14 000 - 8 000 p.n.e.)

-neolit (8 000 - 4 000 p.n.e.) - rewolucja rolnicza - na Bliskim Wschodzie,uprawa zbóż= tryb osiadły,w konsekwencji:społeczny podział pracy,rozkład wspólnoty pierwotnej,wzrost liczby ludności,powstają osiedla,miasta,państwa i pierwsze nierówności

3.System niewolniczy w starożytności i przyczyny jego upadku

Niewolnictwo:

-patriarchalne (podleganie władzy najstarszego w rodzie)

w tym azjatycki sposób produkcji - ziemia własnością monarchy,ludność wiejska tylko formalnie wolna,w rzeczywistości niewolnicy posiadający ochronę prawną

-klasyczne (niewolnik - narzędzie mówiące -Grecja,państwa hellnistyczne,Rzym)

Epoka brązu:-radło,prywatna własność ziemi,monarchia despotyczna(Mezopotamia,Persja,Syria,Palestyna)

Grecja: a)Wielka kolonizacja (VIII-VI p.n.e.) rozwój handlu(w tym niewolnikami),,rzemiosła

b)Ateny - demokracja dla ludzi wolnych,niewolnicy pracowali w warsztatach rzemieślniczych

c)Sparta - 3 klasy:spartiaci (wojsko),periojkowie (ludzie wolni pracujący),helioci (niewolnicy)

Rzym: -wielkie majątki ziemskie (latyfundia) w których pracowali niewolnicy pochodzący z wojen

-potem maleje podaż niewolników (brak wojen),pojawiają się kolonowie(wolni dzierżawcy)

-313r. edykt mediolański - równouprawnienie chrześcijaństwa (uderzenie formalne(?) w niewolnictwo)

4.Geneza i istota gospodarki feudalnej w Europie

Geneza feudalizmu:regres gospodarki w V-VIIw.(cofnięcie się rozwoju cywilizacyjnego, upadek miast, zamknięty charakter gospodarowania=gospodarka naturalna ograniczająca się do rolnictwa).Rozwinął się na Zachodzie(Francja-najpełniej),im dalej na wschód tym mniej;także w Chinach (tam niedziedziczono ziemi)

Istota feudalizmu:a)ustrój społeczno-polityczny opierający się na prawnej zależności (hierarchicznej)

jednostek oraz na systemie lennym

b)ustrój społeczno-gospodarczy opierający się na podzielonej własności ziemi (własność zwierzchnia i użytkowa) i poddaństwie chłopów(gruntowe,osobiste,sądowe) ,skutkiem czego była renta feudalna

Renty feudalne:-naturalna (danina)

-odrobkowa (pańszczyzna)

-czynszowa (dzierżawa)

Cechy feudalizmu:-dominacja gospodarki naturalnej

-decentralizacja rynków towarowych

-system stanowy (podległość społeczno-gospodarcza jednych grup innym=drabina społecznych zależności)

Senior i wasale:-związani lennem(senior broni wasali,wasale płacą lenna, służą w armii i wykupują seniora)

5.Gospodarka europejska we wczesnym średniowieczu( V - X w.)

a)regres gospodarki (V-VIIw. patrz wyżej)

b)ożywienie gospodarcze(VIII-Xw.)

-renesans karoliński - zreformowany system pieniężny,procesy osadnicze,rozwój handlu,dwupolówka

-zakony - rozwój życia umysłowego i gospodarczego

6.Ekspansja gospodarcza Europy XI-XIIIw. (rolnictwo,osadnictwo,rola krucjat)

a)rolnictwo i jego intensyfikacja -zagospodarowywanie puszcz i nieużytków,nowa technika(ciężki pług,zaprzęg z chomontem,nawożenie obornikiem),trójpolówka(wzrost o 1/6 w stosunku do dwupolówki)

-dzięki Maurom młyny,wiatraki,ulepszono sukiennictwo i obróbkę żelaza,kamienia,drewna

b)osadnictwo (głównie niemieckie) - na nowe tereny(karczowanie) i na wschód (Polska,Bałkany), aktywizacja niemieckich zakonów rycerskich i kupców - postęp w Europie środkowo-wschodniej

c)krucjaty-przyczyny:-rozwój kultury,gospodarki=ekspansja polityczna(reconqiusta,powstanie Cesarstwa Łacińskiego);rozbicie feudalne (rycerze bez ziemi);odwołanie się od altruistycznych i materialistycznych postaw społeczeństwa (zbawienie=obrona miejsc św. i bogactwa wschodu)

-skutki:-straty ludzkie,wzmocnienie roli papiestwa,zetknięcie się z kulturami wschodu(arabską i bizantyjską)-rolnictwo (nawadnianie,jedwab,morele,brzoskwinie,pomarańcze)

-technika (wiatraki,młyny,stal,papier,proch,szkło witrażowe)

-nauka(astronomia,medycyna,alchemia,geografia,starożytna literatura)

-handel lewantyński miast włoskich ze wschodem.Instytucje spółki,maklerów,pieniądz złoty, kredytów=przyspieszenie rozwoju miast zachodnioeuropejskich

7.Rozwój miast europejskich w okresie średniowiecza

Rozwój miast,handlu i rzemiosła - XII do pocz. XIVw.

Miasto:-handel(lokalny,dalszy,tranzyt),obrona,produkcja

-początek przejść od feudalizmu do kapitalizmu

-wolność dla chłopa,własne sądownictwo

Tworzenie się miast:-na miejscu dawnych rzymskich

-ośrodek władzy feudalnej bądź kościelnej potem możliwość wykupu(1077 - Cambraa)

-na drodze powstań o prawa miejskie i samorząd(Flandria,Lombardia) z wójtem na czele

-osadnictwo terenów niezasiedlonych

Osadnictwo na prawie:-magdeburskim (niemieckim) kodyfikacja,renta czynszowa

-lubeckim

-chełmińskim (polskim) odmiana lubeckiego „wolnych gości”,renta odrobkowa

1257r. - prawa miejskie Krakowa

8.Organizacja i rozwój rzemiosła średniowiecznego

Rzemiosło średniowieczne odsuwane przez bogatych patrycjuszy zorganizowało się w przymusowe zrzeszenia jednej specjalności zwane cechami.

Funkcje cechu:-produkcyjna(kontrola ilości i jakości,pozyskanie i rozdział surowca,zbyt)

-szkoleniowe(kontrola kształcenia, egzaminy dla czeladników)

-religijne(udział w ceremoniach)

-militarne(obrona wyznaczonych części obwarowań miasta)

-towarzysko-kulturalne(wspólne imprezy)

-samopomocowe(pomoc dla wdów i sierot,akcje filantropijne)

Cech zwalczał niezrzeszonych(partaczy,fuszerów,sturarzy) i pilnował tajemnicy produkcji.Statuty cechowe określały przynależność, funkcjonowanie i warunki mistrzostwa(nauka,majsterszyk,wędrówka,majątek i urodzenie)

Od XIVw. pojawia się nakład(chałupnictwo) we Włoszech i we Flandrii.Nakładca skupywał surowiec, dawał do przerobu rzemieślnikom,płacąc za pracę,na następnie sam sprzedawał produkt(sukno,jedwab).Od XVw. we Florencji pojawia się manufaktura - podział pracy.

9.Handel średniowieczny - organizacja, drogi handlowe

Handel:-lokalny

-tranzytowy,prawo składu częściowego lub całkowitego(sprzedaż całego towaru,pozostawienie na składzie miejskim lub sprzedaż części,handel przez pewien czas),przymus drogowy(komory celne feudałów)

Organizacje kupieckie:-gildie(kupcy z jednego miasta)

-hanzy(kupcy z różnych miast)

-faktorie(dzielnice kupców obcych w danym mieście),bez pośrednictwa maklerów

Wyjątek od reguł:-jarmarki szampańskie we Flandrii,Brugii (spotkanie kupców lewantyńskich i hanzeatyckich

Szlaki handlowe:a)lewantyński (M.Środziemne handel Europy z B.Wschodem)-walki Genui z Wenecją

b)Hanza (M.Bałtyckie)-związek miast z Lubeką na czele zmonopolizował handel Europy Zachodniej(Holandia,Anglia) ze Wschodnią(Polska,Rosja,Niemcy)-zwalczano Duńczyków,Norwegów,Holen.

c)N-S(łączenie powyższych) - jarmarki,szlak bursztynowy

Handel:-potępiany przez Kościół (zajmowali się nim więc Żydzi) - doktryna kanoniczna

-Tomasz z Akwinu(XIIIw.) dopuścił zysk kupiecki z ceny godziwej

-pierwszy bank - w Wenecji 1156r. weksel,kredyt,lombard

-popyt na pieniądz (srebry-obrót wewnętrzny,złoty-handel międzynarodowy)

10.Stanowy podział społeczeństwa feudalnego

Stany:-duchowny (otwarty,kultura,oświata,handel,krucjaty)

-rycerski (zamknięty,walka,administracja,moralne ideały,ziemia=władza)

-mieszczański(raczej otwarty)

-patrycjat(kupcy,bankierzy)

-pospólstwo(mistrzowie,czeladnicy,przekupnie)

-plebs(bez praw miejskich(najemni robotnicy,ludzie luźni-wałesy,żebracy,nierządnice,przestępcy)

-chłopski(wg majątku-pełnorolni,zagrodnicy,bezrolni,najemnicy,rzemieślnicy;wg prawa-poddani lub wolni)

11.Istota kryzysu XIV w.

Upadek ostatniej twierdzy krzyżowców Akka w 1291r.Wielka schizma zachodnia i antypapieże(1378-1417).Upadek Konstantynopola 1453r.(Bizancjum-biurokracja,korupcja,zerowy przyrost naturalny).

Klęski głodu podczas nieurodzajów (1315,1317) - zwiększano areał, a nie wydajność.1348r.-dżuma z Bliskiego Wschodu atakuje Włochy,Francję,Anglię,Niemcy i Norwegię.”Czarna śmierć” zabiera ok. 1/3-1/2 ludności.Kryzys polegał na spadku zaludnienia wsi(pustki),co wywoływało spadek produkcji żywności,spadek ludności w mieście,spadek produkcji w mieście,zmniejszenie się dochodów feudałów,upadek rycerstwa(raubitterzy),zahamowanie osadnictwa w Europie środkowo-wschodniej.

Wojna stuletnia(1337-1453) wywoływała zaburzenia społeczne(żakeria we Francji 1358,w Anglii powstanie Wata Tylera(i lollardów) 1381,powstanie Jacka Cade'a 1450r.), także zaburzenia w miastach.Wojny dodatkowo wyniszczały.Kryzys ten w zasadzie nie dotknął Europy środkowo-wschodniej - rozwój Polski,Czech,Węgier.

12.Ekonomiczne konsekwencje wielkich odkryć geograficznych(podboje kolonialne,rewolucja handlowa i cen)

Przyczyny:-ekonomiczne(brak kruszców,przeludnienie Europy)

-religijne(nawracanie niewiernych=ogniem i mieczem + ekspansjonizm)

Przebieg:-Henryk Żeglarz-Zatoka Gwinejska

-Bartłomiej Diaz(1488)-Przylądek Dobrej Nadziei

-Krzysztof Kolumb(12 X 1492)-Ameryka

-Vasco da Gama(1498)-Indie

-Pedro Cabral(1500)-Brazylia

-Ferdynand Magellan(1519-1522)-opłynięcie świata

Podboje kolonialne:-Hiszpanii do poł.XVIw.:Antyle,Kubę,Meksyk(Ferdynand Cortez niszczy Azteków),Peru(Inków wyciął Franciszek Pizarro),Filipiny,Ameryka Środkowa.Kolonizacja;Indianie ludność poddana i ewangelizowana lub eksterminowana.1545 - pierwsza kopalnia srebra-srebrne floty.

-Portugalii Faktorie na wybrzeżach Afryki(Angola,Mozambik,Zanzibar),Indiach(Goa,Kalikat),Brazylii,Molukki, Sumatra,Chiny(Makao),Japonia(Nagasaki).Handel korzenny;brak ludności do kolonizacji i podporządkowania zdobytych terenów.

Konsekwencje odkryć:

a)złoty wiek Hiszpanii (i połączonej z nią potem Portugalii) - dobrobyt jednak zmarnowano na wojny

b)dualizm gospodarczy

c)rewolucja handlowa:-globalizacja gospodarki(handel trans oceaniczny,zwiększenie przestrzeni handlu)

-nowe centra handlowe(Lizbona,Kadyks,Sewilla,Antwerpia)

-towary kolonialne,powiększenie się asortymentu towarów,zwiększenie się wolumenu(skali) towarów

-wzrost roli kupca osiadłego;system księgowości kupieckiej i bilansowania majątku(księgowość dwustronna)

-nowożytne niewolnictwo(assiento=monopol handlu Murzynami hiszpański do 1713r.)

d)rewolucja cen=inflacja monetarna=spadek wartości pieniądza przez napływ kruszców do Europy

-inflacja kruszców(spadek wartości srebra)

-nożyce cen(szybciej rosną ceny żywności niż art. przemysłowych)

-wzrost popytu na żywność (import z Europy środkowo-wschodniej) - wzrost liczby ludności

13.Zróżnicowanie rozwoju rolnictwa europejskiego w XVIw.(dualizm agrarny,refeudalizacja)

Dualizm agrarny:analogicznie do dualizmu gospodarczego Europy rolnictwo rozwijało się różnie:

-Europa Zachodnia:intensyfikacja rolnictwa(podniesienie wydajności),początki kapitalizmu w rolnictwie(patrz Anglia)

-dzierżawa ziemi,praca najemna

-komasacja gruntów

-w Anglii ogradzanie-ziemie pana lub gospodarstwa farmerskie

-indywidualne rozporządzanie ziemią

-konwersja na opłacalną produkcje (hodowlę owiec),powiązanie z przemysłem(sukienniczym)

-specjalizacja - import (zboża ze strefy bałtyckiej)

-spadek siły roboczej w rolnictwie,sekularyzacja ziemi(protestantyzm)

-Europa Wschodnia:refeudalizacja(powrót do feudalizmu)

-uzależnienie chłopów=wtórne poddaństwo

-renta odrobkowa(pańszczyzna), wymiar minimalny Polska 1520,Węgry 1548

-gospodarka folwarczno-pańszczyźniana

-produkcja na eksport zboża(Polska,Rosja-potem),piwa(Czechy),bydła(Węgry),uzależnienie od Zachodu

-dwa modele folwarków:na rynek zewnętrzny(Polska-handel bałtycki),na rynek wewnętrzny(Rosja-do miast)

14.Rozwój gospodarczy Anglii w XVI-XVIIw.

Rządy Tudorów(Henryk VIII i Elżbieta I):likwidacja własności zakonnej,poparcie dla sukiennictwa,przyjmowanie tkaczy francuskich, popieranie ogradzania,zwalczanie i pomoc „ubogim”,rozbudowa floty morskiej.Rewolucja cromwellowska 1640-1660 i ostatecznie 1688 -odsunięcie Stuartów od władzy-wzrost znaczenia nowej szlachty(gentry) i mieszczaństwa.Początek produkcji stali - węgiel.

Działania morskie:-1553 - Chancellor zakłada Kompanie Moskiewską(próba północnej drogi do Indii)

-1577-1580 sir Francis Drake łupi Hiszpan(srebrna flota),opływa ziemię jako drugi

-korsarze angielscy nękają Hiszpan (John Hawkins,Henry Morgan)-srebrne floty,handel Murzynami

-klęska w 1588 Niezwyciężonej Armady - otwarcie dla Anglii drogi do kolonii

-Walter Raleigh opanowuje 1574-1583 Nową Funlandię,1585 Wirginię

Kolonie:-Antyle(Jamajka,Barbados,Bermudy,Bahama,Trinidad)

-1607 - założenie Jamestown,1620 purytanie z „Mayflower” Massachusetts, Maryland(katolicy), Pensylwania(kwakrowie), New Hampshire, Connecticut, Maine;1664-zdobycie Nowego Amsterdamu(New York),potem Kanada - 1763

-1600 - Kompania Wschodnioindyjska(Surat,Madras,Bombaj-faktorie)

Merkantylizm angielski:-1651r. Akt Nawigacyjny - towar poza europejskie na statkach angielskich,towary europejskie na statkach angielskich bądź statkach kraju który towar wyprodukował - uderzenie w pośrednictwo Holendrów.

Kompanie handlowe:Moskiewska(j.w.),Wschodnia(1579) z Polską,Skandynawią,Lewantyńska(1581) z Turcją,Kanadyjska(1628)

Handel niewolnikami (w pełni od 1713) na Antyle i do przyszłego USA z tzw. Wybrzeża Niewolniczego.

Akumulacja kapitału doprowadziła w 1694 do założenia Banku Angielskiego(banknoty,depozyty,rachunki bieżące,handel kruszcami)

XVIIIw:ekonomiczna kalkulacja w rolnictwie-płodozmian(z Holandii),r. pastewne,ziemniaki-wzrost w rolnictwie=wzrost produkcji

15.Rozwój gospodarczy Holandii w XVIIw.

Podstawa potęgi i rozwoju:kolonie,handel morski,postęp w rolnictwie i przemyśle.

Handel i kolonie:a)-Cornelis de Houtman(1595) - Jawa

-Indonezja,Japonia(1600),Australia(1627),Tasmania i Nowa Zelandia(1642),Fidżi i Kuryle(1643)-wyprawy

-Kompania Wschodnioindyjska(1602) do handlu z koloniami:

-Jawa,Molukki,Formoza,Malakka,Cejlon(1620-1660)

b)-1621-Kompania Zachodnioindyjska(przejściowo część Brazylii,Manhattan i Nowy Amsterdam,trwalej Surinam(Gujana holen.) i część Karaibów,1652-Kraj Przylądkowy w Afryce

c)-handel ze Skandynawią,Polską,Moskwą,Hiszpanią

Postęp w rolnictwie:melioracje,płodozmian(dzięki nowym uprawom),sadownictwo i ogrodnictwo,rybołóstwo

Postęp w przymyśle:przemysł stoczniowy,sukiennictwo,jewabnictwo i lniarstwo

Holendrzy tylko handlowali,nie prowadzili działalności misyjnej,tani fracht.Handel z Japonią,Chinami(herbata od 1610), Persją - konkurencja dla Anglików.Akt Nawigacyjny i wojny zdecydowały o supremacji angielskiej na morzach.Anglia-żelazo,węgiel jako oparcie dla przemysłu.Holandia-rolnictwo,sukiennictwo.Amsterdam-banki(1609),giełda,przemysł.

16.Istota kryzysu XVII stulecia

Kryzys datuje się na lata 1620-1720.Osłabienie tempa wzrostu gospodarczego=kryzys koniunktury światowej.Przyczną były skutki wojen głównie trzydziestoletniej(1618-1648)-obniżenie zaludnienia Niemiec,spadek produkcji rolnej,upadek Hanzy w 1669.Stagnacja w handlu międzynarodowym-dochody pochłonęła wojna.Najsilniej kryzys był odczuwalny w Europie środkowo-wschodniej(Polska,Czechy,Rosja,wschodnia część Niemiec)-wojny(Polska,Rosja),spadek wydajności pańszczzny i jednoczesny spadek koniunktury na płody rolne na Zachodzie-spadek dochodów,upadek miast.Konsekwencjami kryzysu były rewolucje(Anglia-Cromwell,Niderlandy-powstanie Holandii) i powstania chłopskie(Europa wschodnia).W XVIIw. rozwija się jedynie Szwecja(dobre zarządzanie,nowoczesna armia,eksport żelaza)-traci ona na znaczenie w XVIIIw.

17.Teoria i praktyka merkantylizmu w Europie zachodniej

Merkantylizm nie jest systemem ekonomicznym jedynie zbiorem poglądów.Twórcy i przedstawiciele:Jean Bodin,Antoni Montchretien,Jean Colbert,Barthelemy de Laffemas(Francuzi),Tomasz Mun,Tomasz Gresham,Daniel Defoe,William Petty(Anglicy)

Założenie:o bogactwie kraju decyduje zapas kruszców(bulionizm-hiszpański monetaryzm),ale nie zdaje to egzaminu ponieważ kruszce wyciekają poprzez import;dlatego celem powinien być dodatni bilans w handlu zagranicznym aby to osiągnąć należy:

-stosować protekcjonizm celny i ochraniać własnych producentów

-popierać produkcję krajową

-dążyć do autarkii gospodarczej (samowystarczalności)

-popierać kolonializm(podnoszą prestiż i potęgę państwa),wzrost potęgi gospodarczej państwa

-popierać przyrost ludności=polityka pronatalistyczna(prorodzinna?)

-aktywnie kształtować konsumpcję ludności(zmniejszać aby wzrosły inwestycje)

-aby uzyskać powyższe niezbędna jest polityka unifikacyjna(jeden system miar,wag,podatkowy;dobra poczta,system dróg i kanałów)

Merkantylizm:-przemysłowy(kolbertyzm we Francji) najpełniej

-handlowy(Anglia i Holandia) w tych państwach

-kameralizm(Rosja,Austria,Prusy w XVIIIw. - odmiana merktantylizmu opierająca się o dobry system podatkowy, silnego monarchę,ograniczoną konsumpcję ludności i oszczędność)

Francja przez wojny i słaby system podatkowy marnotrawi zyski, Anglia natomiast przeciwnie-rozwija się.

18.Rozwój gospodarczy Francji w XVII-XVIIIw.

a)kolonie:Jacques Cartier w 1535 dociera do Kanady,w poł. XVII Francuzi opanowują Luizjanę,na Antylach posiadają:Gwadelupę, Martynikę i Grenadę.Kompania Wschodnioindyjska(1665) forty na wybrzeżu i handel z Persją.Od poł. XVIII Francuzi zostają wyparci z Indii i Kanady przez Anglików.

b)merkantylizm francuski-Ludwik XIV potrzebował pieniędzy na dwór i wojny-Jean Colbert zostaje ministrem finansów.Polityka przemysłowa-protekcjonizm celny i zakładanie manufaktur z udziałem kapitału państwowego(jedwabnictwo w Lyonie,art. luksusowe)

Poparcie dla rozwoju winnic,hodowli koni,budowie dróg i kanałów(Langwedocki).Zyski były jednak marnotrawione przez Ludwika XIV na dwór i wojny o supremacje europejską.Na inwestycje potrzebne były pieniądze-John Law w 1716 zakłada Bank Emisyjny w Paryżu;brak pokrycia dla banknotów - krach w 1720.

19.Zmiany gospodarcze w Europie środkowowschodniej w XVIIIw.(Rosja,Austria,Prusy;kameralizm)

Kameralizm patrz merkantylizm;stosowany przez Rosję,Austrię i Prusy przyczynił się do wzrostu znaczenia tych państw.

a)Rosja-w ciągu XVIIw. opanowuje Syberię,eksport do Europy jedynie przez zamarzający port w Archangieslku.Pańszczyzna w maksymalnym wymiarze(przywiązanie chłopa do ziemi i właściciela-chłop był tylko „duszą”).

Reformy Piotra I (1689-1725):-konsekwentny merkantylizm:rozwój hutnictwa,sztoczni,budowa kanałów,portów,cła protekcyjne

-nowy,sprawny system podatkowy(tępienie luksusu),tabela rang w wojsku i administracji

-import technologii z Zachodu,rozwój przemysłu wojennego i nauki

-rozwój miast(Moskwa,Petersburg),eksport na Zachód zboże,drewno,len,konopie,żelazo przez Bałtyk

-uzależnienie cerkwi od państwa

-dostęp do Bałtyku i założenie Petersburga po wygranej wojnie północnej ze Szwecją

-wygrana wojna z Turcja dostęp do Morza Azowskiego i Czarnego;ekspansja zakaukaska

-wpływy w Polsce

b)Austria za Marii Teresy(1740-1780) i Józefa II (1780-1790)

Reformy józefińsko-terezjańskie:-skrajny system protekcyjny,nawet prohibicyjny(zakaz importu)-rozwój rodzimego przemysłu

-reformy chłopskie-zniesienie poddaństwa,sądownictwa patrymonialnego

-akcja kolonizacyjna(Węgry,Galicja,Bukowina)

c)Prusy za rządów Fryderyka II Wielkiego (1740-1786) - kameralizm Johanna Justi'ego

-rozwój handlu i manufaktur na potrzeby wielkiej armii

-kolonizacja z zewnątrz osuszanie bagien,budowa kanałów

-zmniejszenie poddaństwa chłopów w dobrach państwowych

-powiększenie zaludnienia,armii i terytorium o Śląsk i I zabór

20.Istota i główne cechy systemu kapitalistycznego;przesłanki w Europie

Brak dokładnej definicji kapitalizmu.

Przejście od feudalizmu do kapitalizmu-główny czynnik=pierwotna akumulacja kapitału:

-dochody z ziemi inwestowane w handlu i kredycie

-procesy koncentracji ziemi u wielkich właścicieli kosztem chłopów - indywidualne rozporządzanie ziemią

-eksploatacja kruszców szlachetnych w koloniach

-handel kolonialny-monopol spółek i rabunkowa eksploatacja

-spekulacje papierami wartościowymi

-pożyczenie państwu pieniędzy na procent-dług publiczny

-hasło oszczędności jako cnoty i postawy życiowej burżuazji

Cechy kapitalizmu:

-nagromadzony kapitał w postaci czynników produkcji(ziemia,praca) i środków na opłacenie tych czynników do osiągania zysku

-produkcja na zbyt-celem jest zysk

-praca jest też towarem,najemnik jest wolny osobiście - brak poddaństwa

-prywatna zaradność i konkurencja wytwórców(tzw. „duch burżuazyjny”)

-inwestowanie w celu zysku-rozwój produkcji,rozwój gospodarczy kraju

Przesłanki w Europie:-hutnictwo(wielkie piece i wykorzystanie węgla kamiennego

-przejście do nakładu następnie do manufaktury(podział pracy)

-sukiennictwo(Anglia,Niderlandy),hutnictwo(Anglia,Niemcy),stocznie(Holandia,potem Anglia)

-merkantylizm,potem liberalizm gospodarczy - popieranie i zainteresowanie przemysłem

21.Rewolucja przemysłowa w Anglii (1760-1830) - geneza,etapy

Rewolucja przemysłowa:przełom techniczny,ekonomiczny oraz zmiany społeczne

Geneza:-wysoka kultura techniczna,skłonność do innowacji

-nagromadzenie kapitału(patrz pierwotna akumulacja)

-postęp w rolnictwie(dużo żywności i wolnej siły roboczej

-dobra sytuacja surowcowa i rynek zbytu(łatwa i opłacalna produkcja)

-rozwój nauki i techniki

-stabilny ustrój,spokój wewnętrzny

-rozwinięty system bankowy,ubezpieczeniowy

-wzrost produkcji musiał się odbyć poprzez postęp techniczny

Etapy:a)mechanizacja włókiennictwa-czółenko latające Johna Kaya (1733)-tkanie

-spinning jenny Jamesa Hargreavesa (1764)-przędzarka mechaniczna

-rama wodna Roberta Arkwrighta - udoskonalenie przędzarki

-mechaniczny warsztat tkacki Edmunda Cartwrighta (1787)

-nanoszenie wzorów(tkaniny żakardowe)-Jacquard (1804)

b)przełom w hutnictwie i obróbce żelaza-1735 Abraham Darby - koks

-1784 Henry Cort - puddlingowanie(mieszanie w wielkim piecu,walce mechaniczne)

-1798 Maudsley - obrabiarki

c)maszyna parowa-machina ogniowa Savary'ego(1698) i Tomasza Newcoma(1712)

-wielokrotne udoskonalenie powyższych 1769 James Watt

-1781 Watt udoskonala jeszcze swoją maszynę (do prac obrotowych)

d)transport-1807 parowce Robert Fulton

-1814 George Stephenson - pierwsza lokomotywa (szyny były wcześniej)

-1825 pierwsza kolej żelazna pomiędzy Stockton i Darlington

-1830 Liverpool z Manchesterem

-1838śruba okrętowa

Skutki rewolucji:-wzrost zapotrzebowania na węgiel,masowa produkcja

-wzrost znaczenia Anglii

-urbanizacja,nowe ośrodki przemysłowe i rotten boroughs,nowa klasa społeczna- proletariat

-nowy ruch społeczny luddyści (burzyciele maszyn) - stłumiony

22.Przemiany społeczno-polityczne w Europie i w Ameryce (1750-1815)

a)oświecenie-racjonalizm,empiryzm,liberalizm-John Lock,Jan Jakub Rousseau(umowa społeczna), Karol Montesquieu(trójpodział władzy),Denis Dideort i Jean d'Alembert(encyklopedia), Wolter(historia społeczeństw i cywilizacji)

b)rewolucja amerykańska(1776-1783)-najpierw więźniowie(tzw. „białe niewolnictwo”),potem „ojcowie pielgrzymi”,odrębna świadomość(T.Jefferson,B.Frankin),tłumienie rozwoju stanów przez Anglię,opłaty stemplowe-1773 bostońskie picie herbaty

4 VII 1776-Deklaracja Niepodległości(hasło Tomasz Paine,wykonanie Tomasz Jefferson,uchwalona przez Kongres Kontynentalny w Filadelfii).Zwycięstwo pod Yorktown 1781,pokój paryski 1783,1787-konstytucja Stanów(republika,federacja,prezydencka).Rozwój na zachód od Appalachów rolnictwa farmerskiego o charakterze kapitalistycznym.Waszyngton popierał przemysł.

c)rewolucja francuska(1789-1799)-stosunki feudalne hamują postęp i burżuazję(stan trzeci)-reglamentacja królewska,monopole państwowe,cechy.Ideologia oświecenia sprzyjała rewolucji.1789:-14 VII-zdobycie Bastylii-początek;26 VIII-Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela,3 IX-konstutucja,nowa administracja,cenzus wyborczy.Reformy jakobinów:konfiskata dóbr kościelnych, rojalistów,zdrajów.świeckie powszechne szkolnictwo,oddzielenie kościoła od państwa,zniesienie powinności feudalnych,wolność zawodu i działalności przemysłowej-wzrost znaczenia burżuazji.

d)okres napoleoński(1799-1815)-1800 Bank Francuski,rozwój przemysłu cukierniczego(buraki zamiast trzciny od Anglików)

-1803-sprzedaż Luizjany USA

-1804-kodeks cywilny(wolność,równość,prawo własności)

-1806 blokada kontynentalna Anglii

-1807 koniec poddaństwa chłopów w Europie środkowowschodniej

-1815-upadek Napoleona,kongres wiedeński

23.Postawy teoretyczne i praktyka liberalizmu gospodarczego w Europie w XIX wieku

a)teoria-fizjokratyzm Franciszka Quesnay-1758 Tablica ekonomiczna;porządek naturalny,prawa ekonomii,rolnictwo

- „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” Adama Smitha w 1776 oraz David Ricardo=klasyczna angielska szkoła ekonomiczna:charakter obiektywny praw ekonomii,automatyzm gospodarki,wolność działań gospodarczych i wolna konkurencja=wolny rynek,źródłem bogactwa jest praca i dobra z niej uzyskiwane,należy dbać o jej wydajność.

Jean Say „Traktat ekonomii politycznej”(podaż podaje popyt);T.Malthus-prace demograficzne(o przeludnieniu m.in.)

-liberalizm gospodarczy(leseferyzm):-wolność:jednostki(wolna siła robocza),działalności gospodarczej i handlowej

b)praktyka-liberalizm popierany był głównie przez burżuazję.Liberlizm gospodarczy w Anglii:

-Liga do Walki z Ustawą Zbożową(Anti-Corn-Law-League,manchesteryzm-1839) Richarda Cobdena i Johna Brighta popieranie zniesienia ceł na import zboża także przez czartystów i robotników zwycięstwo w 1846(głód w Irlandii)-godzi to we właścicieli ziemskich,korzystne dla burżuazji i robotników.1849-zniesienie Aktu Nawigacyjnego z 1651 - Anglia krajem liberalnej gospodarki.

Anglia potęgą gospodarką(1870-1/3 produkcji światowej);nowe kolonie Australia i N.Zelandia,RPA,Indie;wpływy od Turcji po Chiny(Hongkong,Singapur).Autonomia dla Kanady - 1867;rozwiązanie Kompanii Wschodnioindyjskiej(1858)-koniec monopolu.

Zmniejszenie zainteresowaniem koloniami,autonomię,ale nie rezygnacja.

24.Rozwój gospodarczy Francji,Niemiec i Rosji(do 1870r.)

a)Francja-rozwój po rewolucji lipcowej(1830),rozwój kolei,rozszerzenie cenzusu wyborczego,zwalczanie feudalizmu,przemysł regionalny:-włókiennictwo w Alzacji,Normandii;hutnictwo żelaza nad Loarą i w okolicach Lille

-tradycja manufaktur (z XVIIw.) +

-brak węgla i niska jego jakość,odizolowanie od rynków zagranicznych,słaby przyrost naturalny i popyt -

-skutek małe zakłady o produkcji łączonej i produkcja luksusowa

-strata kolonii(Luizjana,wyzwolenie San Domingo)

-podbój Algierii(1830-1860) i Indochin francuskich(1863-Kochinchinę i 1867-Kambodża)

b)Niemcy-Prusy z „pigmeja gospodarczego” poprzez reformę armii,szkolnictwa i rozwój przemysłu ciężkiego rosną w siłę

-opóźnienie ekonomiczne(ustrój feudalny na wsi,ustrój cechowy w mieście do poł. XIXw.,rozdrobnienie polityczne, przewaga junkrów nad burżuazją,brak kolonialnych źródeł pierwotnej akumulacji kapitału,emigracja zewnętrzna do USA)

-Niemiecki Związek Celny-1833 z inicjatywy Prus - jednolity rynek wewnętrzny

-rozwój przemysłu(budowa kolei od 1835,wzrost liczby ludności,wynalaszczość,likwidacja stosunków feudalnych od 1848r.,upowszechnienie banków i towarzystw akcyjnych)

-okręgi przemysłowe Ruhry,Sarry,Górny Śląsk, Saksonia(włókiennictwo);zakłady Kruppa w Essen - 1815

c)Rosja-silna armia przy słabej gospodarce,brak uwłaszczenia i pańszczyzna do 1861r.,zacofany przemysł(pańszczyzna w manufakturach),brak sieci komunikacyjnej;po 1815 Kongresówka rozwiniętą częścią imperium(Łódź,Warszawa,Zagłębie Dąbrowskie).Próby popierania przemysłu poprzez kameralizm od początku XVIIIw.

25.Rozwój gospodarczy USA do 1865r.;znaczenie wojny secesyjnej

-rozwój przemysłu na północy,izolacjonizm(od 1823r. - doktryna Monroe'a,polityka protekcjonizmu(raczej)

-powiększenie terytorium(1803-Luizjana,1819-zakup Florydy od Hiszpanii,Teksas-1844,po wojnie z Meksykiem(1845-46) Nowy Meksyk i Kalifornię,1846-Oregon po wytyczeniu granic z Kanadą,1867-zakup Alaski)

-wysoki przyrost naturalny,imigracja,wypieranie Indian,rozwój komunikacji(kolej,drogi bite,żegluga parowa)

-antagonizmy między Północą i Południem:

-Północ-kapitalizm,przemysł,robotnicy;Południe-rolinctwo,niewolnictwo,feudalizm + czuje się pokrzywdzone w budżecie

-ekonomiczne,różne systemy społeczno-gospodarcze(patrz wyżej),Południe dąży do secesji

-różnice w rozwoju gospodarczym,Południe czuje się pokrzywdzone(Północ-protekcjonizm,Południe-liberalizm)

-polityczne(Północ-republikanie patrzący na Kanadę;Południe-demokraci patrzący na Amerykę Łacińską)

-propaganda abolicjonistów(John Brown),Północ zainteresowana siłą roboczą

-druga rewolucja amerykańska=wojna secesyjna(1861-1865) próby pokojowego rozwiązania nie przyniosły rezultatu,wybór Abrahama Lincolna na prezydenta(1860)-secesja Południa;początkowo Konfederacja wygrywa,ale z ekonomicznego punktu widzenia nie ma szans(3:1 w ludności włączając niewolników i produkcji),Północ ma prawie cały przemysł i flotę.

-1863r.-punkt zwrotny w wojnie(zniesienie niewolnictwa,akt o domostwach,U.Grant-głównodowodzącym na Północy)

Skutki i znaczenie:-dewastacja Południa,taktyka spalonej ziemi Shermana,600tys. zabitych,4mln$-koszty

-rozwój armii USA,zmiany w transporcie(kolej rządzi),rozwój przemysłu,powstanie wielkich przedsiębiorstw,zniesienie niewolnictwa,kolonizacja Dzikiego Zachodu,urbanizacja w okresie rekonstrukcji,napływ emigrantów z Europy południowej i wschodniej po wojnie

26.Demograficzne konsekwencje industrializacji w XIXw.

-poprawa warunków życia=mniejsza śmiertelność,wiecęj żywności(patrz rewolucja agrarna),rozwój medycyny(1862-Ludwik Pasteur obala „samorództwo” bakterii)-przedłużenie życia,ekspozja demograficzna(koniec XVIII i XIXw.

-Prawo ludności(1798) Thomasa Roberta Malthusa o przeludnieniu przekreślona przez rewolucje agrarną i prawem Bertillone'a (przyrost naturalny zmniejsza się w miarę postępu dobrobytu)

-rozwoju nauki,transportu,produkcji masowej,urbanizacja

27.Rewolucja agrarna;rozwój kapitalizmu w rolnictwie w XIXw.

-przyczyny-eksplozja demograficzna i postępująca urbanizacja-przeobrażenia techniczne(zmiany produkcji-Zachód) i organizacyjne(likwidacja feudalizmu i początki kapitalizmu w rolnictwie-Wschód) w rolnictwie

-dwie drogi ekstensywna(USA,Australia,Ameryka południowa)-tam gdzie można było powiększyć areał i intensywna(Europa)-podniesienie wydajności

-przeobrażenia techniczne:-płodozmian(zwiększenie o 1/3,ale wymagał nawożenia)=wieloletnie zmianowanie

-mechanizacja rolnictwa(1860'-kombajny,1870'-snopowiązałki,na wschodzie-kierat)

-melioracje i nawożenie(guano,torf,szlam,1840-Justus Liebig - nawozy sztuczne)

-zmiana struktury upraw(rośliny motylkowe,ziemniaki,burak cukrowy,kukurydza)

-intensyfikacja uprawy i hodowli(nowe gatunki bydła)

-przeobrażenia społeczne:-likwidacja stosunków feudalnych,powiązanie rolnictwa z przemysłem,nauką,oświatą,emancypacja ludności wiejskiej

Skutki:-rozwój przemysłu maszynowego i chemicznego na potrzeby rolnictwa,powstanie przemysłu rolno-spożywczego(cukrownictwo,gorzelnictwo,piwowarstwo,krochmalnictwo)

-nauka i oświata rolnicza

-kapitalizm w rolnictwie=produkcja tylko na rynek,prywatna własność ziemi:landlord(właściciel),farmer(dzierżawca) i najemnicy bezrolni

-drogi do kapitalizmu w rolnictwie:angielska(długotrwałe zmiany),francuska(rewolucja-szybka sprzedaż ziemi kościoła,emigrantów-szlachty;także Belgia,Dania,Włochy N,Hiszpania,cześć Niemiec),amerykańska(ziemia dla osadników;także Australia),pruska(reformy odgórne,uwłaszczenie,wielka własność ziemska pozostaje nadal-regulacja,bogaci chłopi zostają,biedni wyrugowani,odszkodowanie dla dziedzica w ziemi-1/2 - 1/3);Austria w 1848(chłopi przez 20 lat odszkodowanie-indemnizacja);Rosja w 1861(1/5 ziemi odszkodowanie;w Królestwie Polskim bez odszkodowania)

-rolnictwo kapitalistyczne,własność indywidualna(obszarnicza lub chłopska)

-wzrost produkcji i nastawienie na towarowość jej

-pauperyzacja wsi nadal w Europie wschodniej(kwestia parcelacji ziemi obszarniczej)

28.Charakterystyka kapitalizmu wolnokonkurencyjnego (do 1870r.)

a)podstawy-prywatna własność środków produkcji

-wolność osobista i równość jednostek wobec prawa

-siła robocza staje się towarem;nierówność majątkowa-nierówność polityczna(cenzus majątkowy)

-celem zysk,sposób-wolna konkurencja

-spółki akcyjne,giełdy,kursy,akcjonariusze(dywidendy)-koncentracja rozproszonego kapitału

b)kryzysy nadprodukcji-cyklicznie co 10-12 lat

-1825-Anglia(po okresie napoleońskim i wyzwoleniu się Ameryki Południowej)

-1836-Anglia i USA,1846-47-Europa zachodnia i środkowa(przeinwestowanie przy budowie kolei)

-wszystkie kraje 1857,1866

-liberałowie-wolna konkurencja najlepszym regulatorem,przeciwnicy-straty kapitału,bezrobocie i nędza robotników

c)sytuacja robotników-minimum egzystencji 12-14h pracy,praca kobiet i dzieci(wykorzystanie maszyn do maksimum)

Ustawodawstwo pracy:-1833-państwowe inspekcje fabryczne w Anglii(zakaz pracy dzieci w włokiennictwie)

-1842-j.w. także w kopalniach

-1847-USA-10h pracy w niektórych stanach

-1874-Anglia-ruch przeciwko wyzyskowi-socjaliści

Socjaliści i związkowcy:-utopijni Robert Owen,Charles Fourier,Henri Saint-Simon

-1848 „Manifest komunistyczny” Marksa i Engelsa

-związki zawodowe(płace,warunki,opieka socjalna)-Anglia-1824,1864-Francja(1884-ustawowo),1890-Niemcy

29.Druga rewolucja przemysłowa; nowa fala industrializacji

a)postęp techniczny-destylacja ropy naftowej-Ignacy Łukasiewicz(1853),benzyna-Karol Benz

-silniki spalinowe(1876)-Nikolaus Otto,Eugen Langen,udoskonalone Gottlieb Daimer i Walter Siemens(1883)

-silnik wysokoprężny(1892)-Rudolf Diesel

-samochód(1885)-niezależnie Daimler i Benz=motoryzacja

-samolot(1903)-bracia Wright(przelot nad La Manche 1909 Bleriota)=lotnictwo

-1908-produkcja wieloseryjna,1913-masowa(taśmowa)-Henry Ford

-Thomas Alvy Edison,żarówka,lepszy silnik elektryczny i prądnica)=upowszechnienie prądu

-telegraf Morsa(1838),telefon(1876)-Graham Bell,1908-radio Marconi'ego,lampa katodowa(1904)-Fleming

-tramwaj w Berlinie(1881),London underground - 1890

-aluminum,cynk i miedź elektrolityczna

-chłodnia amoniakalna Carla von Linde(1887)

-masowa produkcja stali Sidney Thomas(po Bessemerze,Siemensach,Martinach)-1874

-chemia-1869 D.Mendelejew,1863-E.G.Solvay(środki piorące i szkło),nawozy sztuczne-kwas siarkowy,1878 Alfred Bater-indygo,farmaceutyki;masy plastyczne, guma z kauczuku naturalnego(John Dunlop-1886-opona)

-zmiana w organizacji produkcji fabrycznej Fryderyk Taylor-nuakowa organizacja pracy(tayloryzm),Ford(j.w.)

-wzrost wydobycia węgla,produkcji stali,ropa naftowa, nowe gałęzie(chemiczny),rozwój nauki

-rozwój kolei transsyberyjska(1905),transafrykańska

-kanały Sueski(1869),Panamski(1914),Kiloński(1895),Koryncki(1893)-rozwój żeglugi

-kryzys agrarny(1873-1896)-spadek opłacalności zbożowych Europie(import z USA,Australia,Kanada,Argentyna) - przejście na rośliny przemysłowe,spółdzielczość rolnicza

b)skutki:-ruch robotniczny-urbanizacja i industrializacja postępują dalej

-aglomeracje miejskie(Paryż,Londyn,Berlin) z nowoczesną infrastrukturą(oświetlenie,kanalizacja,komunikacja)

-emigracja z Europy za ocean

-przymus szklony i powszechne prawo wyborcze, także lepsza jakość i większa długość życia

-wzrost potęgi USA,Niemiec(nowy kolonializm),Japonii spadek Wielkiej Brytanii i Francji

30.Cechy kapitalizmu monopolistycznego po 1870r.

Cechy:-odchodzenie od zasad liberalnych na rzecz monopolizacji

-zwiększający się dystans między krajami rozwiniętymi a rozwijającymi się

-wzrost znaczenia kapitału finansowego i jego eksportu

-umacnianie się nacjonalizmu i imperializmu w polityce zagranicznej mocarstw-nowy kolonializm

Imperializm(wg Hobson)-budowanie władztwa kolonialnego poprzez konflikty zbrojne;agresywna polityka zagraniczna

Imperializm(wg Lenina)-najwyższa i ostatnia faza kapitalizmu

Kryzysy zwłaszcza ten z 1873 przyczyniły się do monopolizacji:

-kartele(z tej samej branży ustalają ceny)

-syndykat(j.w. + wspólne biuro sprzedaży towarów)

-trust(zrzeszenie,rezygnacja z samodzielności na rzecz wspólnego zarządu)

-koncern(jeden właściciel odrębnych przedsiębiorstw:-z tej samej branży(koncentracja pozioma) lub z uzupełniających się gałęzi(koncentracja pionowa)

Pozytywne cechy:-racjonalizacja produkcji,produkcja masowa,normalizacja

Negatywne cechy:-podbijanie cen,obniżanie jakości

Porozumienia międzynarodowe między monopolistami(monopole międzynarodowe) np. AEG i General Electric w 1907

Kapitał pożyczkowy(banki) + kapitał przemysłowy=kapitał finansowy(jeden)-oligarchia finansowa(grupa potentatów finansowych zajmująca kierownicze role.Oddzielenie własności od zarządzanie(wzrost jego roli)-fachowcy ekonomiści,inżynierowie,technicy-rozwój wyższych uczelni.

Eksport kapitału:-nieopłacalność lokowania w krajach rozwiniętych kapitału doprowadza do jego eksportu,najczęsciej kredytów które wracają w postaci dywidend lub procentów,niekiedy łączył się z podporządkowaniem militarnym i politycznym.Eksporterzy:Wlk.Brytania(do USA i kolonii),Niemcy(Bałkany i Ameryka Południowa), Francja(kolonie i Europa wschodnia-Rosja),USA(Kanada i Ameryka Łacińska),Japonia(do Chin i Korei)

31.Ekspansja kolonialna po 1870r.

Nowy kolonializm(polityka imperialistyczna):-podział Afryki i większości Azji=„posłannictwo białego człowieka”

-rynki:zbytu produktów i eksportu kapitału

-surowce dla nowych gałęzi przemysłu(ropa,kauczuk,metale kolorowe)

-punkty strategiczne dla powyższych(np.szlaków morskich)

Politycy:Beniamin Disraeli,Joseph Chamberlain(w UK),Jules Ferry(Francja),Alfred T.Mahan(USA),Otto Bismark (Niemcy)

Formy:-podbój lub protektorat

Konflikty kolonialne przyczyniały się dodatkowo do ruchów nacjonalistycznych

Nacjonalizm gospodarczy(protekcjonizm,wojny celne):zamiast free trade „fair trade”,Wlk.Brytania,Hoalndia,Belgia-wolny handel;Rosja-1877,Niemcy-1879,Francja-1881,USA-1890-protekcjonizm.Wojny celne Francja-Włochy,Rosja-Niemcy.

Wlk. Brytania:-Indie,Kuwejt,Birmę,Malaje,cz.Borneo i Nowej Gwinei,Egipt(1882),Sudan(1898 - Gordon pobija Mahdiego), Nigeria, Złote Wybrzeże,Ghana;1899-1902-wojny burskie i 1908 Związek Południowej Afryki;Cecil Rhodes podbija dalej Rodezję,Niasę, Zanzibar,Kenię,Ugandę.1913r.-70% ludności i 33,5 mln km²

Francja:-Indochiny francuskie,Tunezję(1881),Senegal,Dahomej,Mali,Gwinea,Niger,Czad,Mauretania,Gabon,Kongo franc., Madagaskar(1896),Maroko i Somali franc.1914r. -drugie miejsce po Wlk.Brytanii - 10,6 mln km²

Rosja:-oparcie granic o Afganistan(brytyjski) przez Turkmenię,Bucharę;od 1860r. Daleki Wschód-Kraj Ussuryjski i Nikołajewsk+Władywostok(od Chin).1898-dzierżawa płw.Liaotung z bazą Port Artur,Mandżuria,próba budowy kolei i przegrana z Japonią w 1904r. - ograniczenie wpływów Rosji

Niemcy:-Namibia,Togo,Kamerun(1884-1885),1891-Zanzibar,Tanganika,Ruanda-Urundi;cz.Nowej Gwinei,Karoliny,Mariany, Mashalla,Samoa;dzierżawa od Chin płw.Szantung.Współpraca z Turcją kolej(Belin-Belgrad-Bagdad).Rozwój floty.

USA:-nawalizm(opanowanie Pacyfiku przez Stany)-adm.A.T.Mahan-1895 pomoc dla powstania na Kubie-wpływy

-wojna morska z Hiszpanią 1898 - Porto Rico,Guam,Filipiny(za 20 mln$),Hawaje i cz. Samoa,1903-budowa kanału w Panamie(poprzez powstanie i oderwanie jej od Kolumbii) do 1914r.

Japonia:-1894-95 wojna z Chinami,uzyskuje Tajwan,Liaotung(Port Artur),prawa do Korei,wówczas Rosja protestuje i zabiera Liaotung.1904-Japonia uderza na Rosję, pobija ją na lądzie(Mukden),zajmuje Mandżurię,Koreę i Port Artur.Zwycięstwo na morzu-1905 Cuszima.Aneksja Korei w 1910r. i umocnienie się w Chinach

32.Rozwój gospodarczy W.Brytanii,Francji i Rosji(1870-1914)

a)Wielka Brytania-zahamowanie rozwoju ,utrata przodownictwa w gospodarce światowej,technologie zaczęły być przestarzałe

Kryzys 1873r. zamienił się w wielką depresję(1874-1894)-kryzys spowodowany napływem taniej żywności.Import surowców i żywności z kolonii;ożywienie gospodarcze na przełomie wieków-monopolizacja,eksport do Imperium,Indii,Europy Wschodniej, Ameryki Południowej;rozbudowa floty;konkurencja niemiecka( „słynne” Made in Germany) i amerykańska.Wysoki udział w handlu międzynarodowym

b)Francja-utrata Alzacji i Lotaryngii na rzecz Prus(1870),olbrzymia kontrybucja,wojna domowa-Komuna Paryska(1871)-stagnacja gospodarcza Francji,brak węgla,niski przyrost naturalny-brak dynamicznego rynku wewnętrznego.Monopolizacja jedynie w hutnictwie,protekcjonizm zmniejsza udziały w handlu międzynarodowym.Większy eksport kapitału(zwłaszcza do Rosji) niż inwestycje wewnętrzne.

c)Rosja-odwilż posewastopolska po wojnie krymskiej(1853-1856)-konieczność reform(powolne);1861-uwłaszczenie chłopów stwarza przesłanki do kapitalistycznego rozwoju,od ok. 1880 faza industrializacji z dużym zaangażowaniem kapitałów państwowych, protekcjonizm celny.Zagłebia:donieckie(węgiel kamienny),Krzywy Róg(rudy żelaza),petersburskie(włókienniczy i maszynowy), kaukaski(ropa naftowa).Szybkie procesy monopolizacyjne,coraz większe uzależnienie od krajów zachodnich(Anglicy-nafta,Francuzi-kolej,Niemcy i Belgowie-górnictwo i hutnictwo).Współistnienie kapitalizmu w przemyśle z pozostałościami w rolnictwie.Duża dynamika wzrostu,ale i tak mała w porównaniu do Europy Zachodniej.

33.Rozwój gospodarczy Niemiec,USA,Japonii(1870-1914);czynniki wzrostu gospodarczego

a)Niemcy-zjednoczenie polityczne(1871),przyłączenie Alzacji i Lotaryngii,olbrzymia kontrybucja od Francji(kapitał inwestycyjny), grynderka(ruch zakładania spółek),chłonny rynek zbytu na wsi,przyrost naturalny,protekcjonizm celny,zamówienia zbrojeniowe, badania naukowe - rozwój techniki,rozwój floty,bankowości i ubezpieczeń;nieduża emigracja do USA.Sprawna administracja, stawianie na jakość,tradycyjna,ale stwarzająca szanse oświata

-po 1873 niezwykły rozwój;przemysły nowoczesne elektrotechniczny i chemiczny także rolno-spożywczy i włókienniczy. Monopolizacja(Reńsko-Westfalska wspólnota węgla i stali,AEG,IG Farben).1913r. - wyprzedzenie Wlk.Brytanii(II miejsce w świecie po USA).Rolnictwo opierało się na wielkiej własności rodzin junkierskich,wydajne i dobrze zaopatrzone technicznie.

b)USA-wielkie bogactwa naturalne(węgiel,ropa,rudy),imigranci z Europy i Azji.1894-pierwsze miejsce na świecie w produkcji przemysłowej.Postęp techniczny i zastosowanie naukowej organizacji pracy - rozwój wszystkich gałęzi przemysłu.Rozwój monopoli (1870-Standart Oil Trust(potem Company) Johna D. Rockefellera,J.P.Morgan United Steel Corporation,International Harvester Company,1903-Ford Motor Company - Henrego Ford).1890-Sherman Act prawo antytrustowe omijane przez tworzenie holdingów.

Rolnictwo-Południe bawełna i tytoń(obudowa po wojnie),Zachód -pszenica,kukurydza,bydło.I potęga gospodarcza świata.

c)Japonia od 1638 izolacja,polityka „zamkniętych drzwi” (z wyj. Holendrów w Nagasaki) szogunów z dynastii Tokugawa

1854-Matthew Perry przypływa do Japonii(z eskadrą okrętów wojennych) - USA nawiązuje kontakty z Japonią.

1867-obalenie szoguna,rządy cesarza Mutsuhito - epoka oświecenia(meidżi)

Lata 70' - reforma administracji,oświaty i armii (w duchu pruskim)

Zlikwidowano system feudalny(bunty samurajów) - reforma rolna na wzór zachodnii;1889-konsytucja Wielkiego Cesarstwa Japonii(władza absolutna cesarza z pozorami demokracji parlamentarnej)

Rozwój floty,przemysłu lekkiego(sukienniczy,bawełniany,jedwabniczy),ciężkiego (surowce z Chin i Korei)-początkowo duża rola państwa.Wyzysk siły roboczej(kontrola urodzeń w celu zapewnienia jej dopływu),monopolizacja(zaibatsu)-Mitsui,Mitsubishi,Sumitomo.Tempem wzrostu przewyższa wiele krajów europejskich.

34.Ekonomiczne przyczyny i konsekwencje pierwszej wojny światowej

a)przyczyny - głównie ekonomiczne sprzeczności mocarstw kolonialnych(w Afryce i Azji),antagonizmy o granice(Niemcy i Francja,Austria i Serbia,Niemcy i Rosja),nacjonalizm i zbrojenia („zbrojny pokój”),zamach w Sarajewie - pretekst(1882-trójprzymierze,1904-Ententa - znacznie wcześniej dążono ku wojnie np.kryzysu marokańskie i wojny bałkańskie)

b)przebieg a gospodarka-wojna pozycyjna wymagała dużego zaangażowania gospodarki(długotrwały charakter)-wojna materiałowa,mobilizacja na dużą skalę=wolny wzrost,zatrudnienie kobiet;nie udał się niemiecki plan(blitzkrieg)

-wojna maszynowa-czołgi(`16),samoloty,działa,gazy bojowe,łodzie podwodne,lotniskowce,balony

-blokada morska państw centralnych(nieprzełamana w V 1916 - bitwa jutlandzka),zajęcie niemal całych kolonii niemieckich przez Anglików,Francuzów i Japończyków,przyłączanie się do Ententy Włoch(`15),Rumunii(`16),USA(`17),Chiny i państw amerykańskich(`17-'18),wielki zasięg działań,olbrzymie zaangażowanie środków przemysłowych i ludzkich

-konwersja gospodarki na potrzeby wojenne(pierwsze Niemcy od Hindenburga)-mobilizacja gospodarki,priorytetowy przemysł zbrojeniowy,przymus pracy,trudności w rolnictwie,militaryzacja przemysłu,rekwizycje,państwowa kontrola zatrudnienia,cen i płac,zakaz strajków,system kartkowy,brak materiałów,nastroje pacyfistyczne i rewolucyjne wśród robotników,olbrzymie straty w wyniku działań wojennych(ludnościowe-front+choroby,materialne-rolnictwo,pśrednie-rabunkowa eksploatacja lasów i węgla,żegluga sparaliżowana przez U-booty niemieckie-nieograniczona wojna podwodna od 1917)

-z punktu widzenia gospodarczego państwa centralna były przegrane od początku(2:1,Ententa 51% produkcji światowej i 57 mld$;centralne-19% i 24 mld$)

c)skutki-system wersalski(obarczenie Niemiec winą),Liga Narodów, reparacje obciążające Niemcy-okupacja zagłębia Ruhry

-zmiany terytorialne(Republika Weimarska-strata kolonii,rozpad Austro-Węgier,nowe państwa-Polska,państwa bałtyckie,Finlandia,Węgry,Czechy,SHS-od 1929 Jugosławia,Irlandia od 1921),rewolucja w Rosji(`17),próby na Węgrzech(Bela Kun na 4 miesiące stworzył republikę rad),rewolucje republikańskie w Austrii,Finlandii i Turcji(Kemal Pasza-Ataturk),wzrost potęgi USA(z dłużnika wierzycielem państw europejskich,niezniszczone wojną i nie przestawiły gospodarki), korzyści dla państw neutralnych (Szwajcaria,Szwecja,Holandia,Hiszpania),kryzys rekonwersji(Mussolini u władzy).

35.Gospodarka światowa w latach wychodzenia z wojny(1918-1924)

Kryzys rekonwersji:Anglia-recesja i bezrobocie,dłużnikiem z wierzyciela;Francja-najbardziej zadłużona,zniszczenia północnej części kraju odzyskała Alzację i Lotaryngię;Kryzys we Włoszech dojście faszystów do władzy(`22);Niemcy-utrata części terytorium, świadczenia rzeczowe(oddanie części floty),reparacje,okupacja zagłębia Ruhry(I `23 za niepłacenie),demilitarycja Nadrenii,redukcja armii,strata wszystkich kolonii,umiędzynarodowienie dróg wodnych;USA-wzrost produkcji,rozwój stoczni,dodatni bilans w handlu zagranicznym,wierzyciel państw europejskich,wpływy na Pacyfiku i Dalekim Wschodzie;Japonia-rozwój gospodarki,umocnienie się w Chinach; „białe dominia” Wlk.Brytanii(Kanada,Austalia i Nowa Zelandia)-rozwój rolnictwa(Europa kupuje żywność) i początki inwestowania w przemysł,podobnie Indie i Ameryka południowa.Europa środkowa i południowa-parcelacja ziemi obszarników,przyspieszenie budowy kapitalizmu w rolnictwie,korzystnie w krajach z mniejszościami i własnością cudzoziemców (Czechosłowacja,Rumunia,rep. nadbałtyckie),mniej korzystnie gdzie indziej(Polska-'25,Finlandia)

Inflacja w Europie-odejście od pieniądza złotego na rzecz papierowego,dodatkowa emisja(inflacja)-Niemcy,Austria,Węgry,Polska i rep.bałtyckie,niekorzystne dla posiadaczy drobnych oszczędności i pracowników najemnych,korzystne dla państwa-pozbycie się długu wewnętrznego(zwrot w walucie zdeprecjonowanej) i dla eksporterów(premia inflacyjna).Anglia przywraca przedwojenną wartość funta szterlinga,Francja i Włochy uciekają się do dewaluacji.Reformy walutowe w Austrii(`23 Bank Narodowy zamiast zdewaluowanych koron-szylingii;'22-zakaz anschlusu na 20 lat,pożyczka od Ligi Narodów).W Niemczech hiperinflacja-korzystne dla przemysłu i rolnictwa(pozbycie się długów),spadek płacy realnej-niepokoje społeczne.Hjalmar Schacht(prezes Banku Rzeszy i komisarz walutowy)-'23 „marka rentowa”=1mln papierowych.'24-przywrócono parytet złota i określono rozmiary emisji-zahamowanie inflacji

36.Ożywienie w gospodarce światowej (1924-1929)

-stabilizacja polityczna(`25-Locarno,'26-Niemcy w Lidze),postępy w odbudowie,w Indiach zaczyna działać Mahatma Gandhi

-postęp techniczny(powszechność silnika elektrycznego,radiotelekomunikacja,gramofon,'26-telewizja,'28-film dzwiękowy,powstanie wielkich wytwórni kinowych,benzyna syntetyczna),mechanizacja i racjonalizacja pracy(taśma-obniżenie cen)-wzrost wydajności pracy;rozwój przemysłu:samochodowego,lotniczego(Charles Lindbergh przelatuje nad Atlantykiem w `27),chemiczny i elektryczny.

Umacnianie się monopoli znanych wcześniej.Wykorzystanie produkcji wojskowej dla celów cywilnych podczas rekonwersji.

Niemcy:-plan Dawesa i plan Younga(rozkład reparacji niemieckich,ich odroczenie i uzyskanie całkowitej suwerenności przez Niemcy)

-układ z Rapallo(dogadanie się z ZSRR w `22-zrzeczenie się wzajemnych roszczeń)

-napływ kapitału amerykańskiego(w `28-Niemcy znów drugą potęgą gospodarczą świata),wzrost dochodu narodowego,świadczeń socjanych,`24 -'29 - złote lata

USA-boom gospodarczy(kieruje H.C. Hoover w rządzie Calvina Coolige'a - „interesem Ameryki jest interes”)

Japonia,Francja,Włochy,Szwecja,Belgia,Czechsłowacja-rozwój(Japonia 5 razy,reszta 60-40% `29 w stosunku do `13)

Wlk.Brytania:-brak modernizacji,wysokie bezrobocie(`26-strajk górników,węgiel ze Skandynawii i z Polski,'29 poziom z `13)

Sztuczna „prosperity”:-stabilizacja polityczna,rozwój gospodarczy-myślano,że będzie to trwało wiecznie(Niemcy `28 -pakt Brianda-Kelloga o wyrzeczeniu się agresji jako środka w polityce,'29-Gustaw Stresemann minister spraw zagranicznych Republiki Weimarskiej - pokojowa nagroda Nobla.

-inwestycje na kredyt,coraz większe zadłużenie,mniejszy przyrost-mniejszy popyt,niskie ceny w rolnictwie-nadprodukcja w przemyśle już na początku `29

37.Przyczyny,przebieg i skutki wielkiego kryzysu 1929-1933

a)przyczyny-cykl koniunkturalny Juglara,nadprodukcja,nadmiar kredytów w okresie `24-'29 zwłaszcza konsumpcyjnych(zbytnia łatwość dostępu do kredytów,wywindowanie ceny akcji znacznie przekraczające ich rzeczywistą wartość

b)przebieg - do 29 X `29 hossa na giełdach;krach na Wall Street w ten dzień,spadek cen akcji=sprzedaż akcji=spadek cen(ceny lecą na łeb,szyje i wszystko inne).

Kryzys:-obiął całą gospodarkę

-trwał kilka lat(długotrwałość)

-głęboko oddziaływał(wszystkie działy gospodarki,skutki demograficzne i polityczne),rynek sam z niego by nie wyszedł

-szerokim zasięgiem geograficznym-wszystkie kapitalistyczne kraje świata(jedynie w ZSRR nie było kryzysu)

-największy kryzys w historii

Spadek produkcji przemysłowej:świat-33%,Ameryki-50%,Europa-35 %,Azja-10%,Niemcy-57%,USA,Polska-46%,Kanada-42%, Czechsłowacja-40%;szybciej spada produkcja dóbr inwestycyjnych niż konsumpcyjnych.Olbrzymie bezrobocie-Niemcy 43%,USA-27%, co wywoływało spadek zarobków(patrz samonapędzanie się kryzysu),bezrobocie nie dotykało pracowników dobrze wykwalifikowanych.Wzmocnienie się monopoli(ceny minimalne dyktowane przez monopolistów-państwo próbowało walczyć,ale monopole dawały dochód z eksportu)

Kryzys w rolnictwie:-gdy ceny spadały rolnicy starali się produkować wiecęj,co wywoływało dodatkowy spadek cen,nożyce cen -szybciej spadały ceny artykułów rolnych niż przemysłowych.Zubożenie wsi przedłuża kryzys,podaż głodowa(ograniczenie konsumpcji aby tylko sprzedać),masowe niszczenie zapasów i zbiorów.

Kryzys w handlu zagranicznym,walutowy i bankowy:-spadek obrotów w handlu zagranicznym,dumping(sprzedaż poniżej cen światowych lub nawet poniżej kosztów) spowodował neoprotekcjonizm,ograniczenie importu-powszechna taryfa celna,umowy o zrównoważonej wymianie(umowy clearingowe) lub o wzajemnych ulgach i przywilejach(kraje korony brytyjskiej).Koniec waluty złotej(pokrytej w złocie) i pozłacanej(pokrytej przez waluty złote),'31-zawieszenie wymienialności funta na złoto,'33-dolara;obniżenie parytetu złota.Próby bronienia się przed kryzysem deflacją(wysoka wartość poprzez obniżanie emisji pieniądza)-drogi kredyt i zastój gospodarczy.Deficyt budżetowy państw,niewypłacalmość i upadek banków(`31-Kreditanstalt)-upadek systemu bankowego,zmniejszenie ilości godzin pracy pomoc społeczna

Skutki:-demograficzne(zmniejszenie się liczby małżeństw i spadek przyrostu naturalnego

-skrajności(uznano kres kapitalizmu-faszyści-Włochy,Niemcy,Austria,Rumunia,Bułgaria;komuniści-niemiccy Ernst Thalmann)

-korporacjonizm i solidaryzm społeczny głoszony przez kościół - `31(Portugalia Salaraza,Włochy Mussoliniego,faszyści)

38.Założenia i praktyka interwencjonizmu gospodarczego w świecie po wielkim kryzysie (USA,państwa faszystowskie)

a)teoria-'36 John Maynard Keynes „Ogólna teoria zatrudnienia,procentu i pieniądza”-regulowany(kierowany) kapitalizm

-kryzys wywołany został przez słaby popyt na dobra konsumpcyjne i należy „nakręcić koniunkturę” w tym celu:

-środki bezpośrednie-roboty publiczne(tak by wzrósł popyt),działalność gospodarcza państwa-państwowe przedsiębiorstwa(etatyzm)

-środki pośrednie-kontrolowana inflacja(zwiększanie pieniądza w obiegu),opodatkowanie progresywne(kto więcej zarobi więcej zapłaci),zwiększenie świadczeń socjalnych,obniżenie stopy procentowej-wzrost inwestycji i popytu,zamiast oszczędzania

b)praktyka:-USA-Herbert Hoover(`29-'33)- reformy,stara się pobudzić gospodarkę,przeciwny pomocy społecznej

-Franklin Delano Roosevelt(`33-'45)-„New Deal”-podniesienie siły nabywczej ludności i cen,zakaz wywozu złota za granicę,zniesienie wymienialności dolara na złoto,dewaluacja dolara,zmiejszenie produkcji w rolnictwie,polityka uprawnień socjalnych,zachęcano przedsiębiorców do podnoszenia płac i zawierania umów z państwem(kod generalny)-zmniejszenie czasu pracy,roboty publiczne-wszystko to aby zmniejszyć bezrobocie(np.zagospodarowanie doliny rzeki Tennessee).Polityka przeniosła sukces(mimo powrotu kryzysu w `37),krytyka warstw kapitalistycznych,ale i trzykrotnie wygrane wybory prezydenckie

-Wlk.Brytania-deprecjacja i protekcjonizm,Francja-Front Ludowy-Leona Bluma reformy socjalne,dewalucja-próby walki z kryzysem

-państwa faszystowskie:-Niemcy-faszystowski korporacjonizm(reglamentacja,centralizm,planowanie),grupy przemysłowe zarządzające handlem i przemysłem,Front Pracy-zakaz strajków,plan 4-letni-zdobycie niezależności surowcowej(środki zastępcze), zbrojenia i roboty publiczne-rozwój transportu(pod przyszłe podboje),ograniczanie popytu ludności(armaty zamiast masła), zwiększanie terytorium(`38-Austria,Kraj Sudecki, '39-Czech i Morawy,Kłajpeda)

-Włochy-roboty publiczne(osuszenie Bagien Pontyjskich,skrócenie dnia pracy,wzrost pochłaniany przez „budowę mocarstwowości”,podbicie Etiopii `35-'36(cesarz Hajle Selassie na emigracji),'39-podbicie Albanii

-Japonia-'31-podbicie Mandżurii(utworzenie Mandżukuo),'32-'37 wygrana wojna z Chinami,próba opanowania Monogolii(wojska radzieckie),'33-wystąpienie z Ligi i program Wielkiej Azji(podbicie Pacyfiku i Indochin),planowanie i podporządkowanie gospodarki wojsku-przygotowania do wojny

-Hiszpania'36-'39-wojna domowa pomiędzy zwolennikami Frontu Ludowego(republikanie,socjaliści,komuniści, anarchiści,brygady międzynarodowe i pomoc ZSRR) a zwolennikami gen.Franco(prawica hiszpańska i faszyści,wojsko Niemiec, Włoch i Portugalii).III `39-zwycięża Franco i rządzi do `75.

-Portugalia-'28 obalenie republiki,'32-'68-premier Antonio Salazar,rządy dyktatorskie,mimo głębokiej antydemokratyzacji państwa sukcesy gospodarcze korporacjonizmu.Salazaryzm był nazywany „dyktaturą profesorów” lub katedrokracją(rządy ludzi najlepiej wykształconych-forma technokracji ?)

39.Etapy rozwoju gospodarczego ZSRR w latach 1917-1941(komunizm wojenny,NEP,industrializacja,kolektywizacja)

a)rewolucje rosyjskie-1095-nieznaczne ustępstwa caratu;Piotr Stołypin premierem(`06-'11),zahamowanie reform(reformy w dziedzinie rolnictwa,brak ustępstw politycznych.Dławienie strajków(`12-w kopalniach złota,'14-w Petersburgu).Pierwsza wojna światowa spowodowała nieprawdopodobną mobilizację-chaos gospodarczy.Grigorij Rasputin(szarlatan)-wpływ na cara(przez carycę)

1903 na zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji-rozłam na bolszewików(Lenin-teoria najsłabszego ogniwa) i mienszewników(Jerzy Plechanow-przeciw zbrojnemu powstaniu i dyktaturze proletariatu).8 III `17-rewolucja lutowa-uaktywnienie Dumy i Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich.Dwuwładza-Rząd Tymczasowy(Jerzy Lwow,Aleksander Kiereński od lipca) i Rada Petersbuska.Tezy kwietniowe Lenina-pokój z Niemcami i „cała władza w ręce rad”.Z USA przybywa Lew Trocki i 7 XI `17-rewolucja pażdzienikowa(zdobycie-Pałacu Zimowego bez walki)-Rada Komisarzy Ludowych z Leninem na czele-rząd.

b)kapitalizm państwowy-krótki okres;organizacja gospodarki-upaństwowienie przemysłu,szkół,banków,koleje i handel zagraniczny, centralne sterowanie gospodarką(tezy Marksa o państwowej=społecznej własności,centralnym zarządzaniu,naturalizacji stosunków ekonomicznych=eliminacja pieniądza).Dekret o ziemi(upaństwowienie i przekazanie chłopom ziemi część na komuny ziemskie,artele) i o pokoju(3 III `18-pokój brzeski z Niemcami).W wyborach do parlamentu w `17 wygrywają eserowcy-stworzenie Czeka(posłuży zniszczeniu eserowców=rewolucyjnych socjalistów,anarchistów i innych lewicowców) przez Feliksa Dzierżyńskiego,Armii Czerwonej przez Trockiego,6 I `18-rozpędzenie zgromadzenia Narodowego-dyktatura w Rosji.

c)komunizm wojenny VII `18-III `21 - kontrrewolucja(generałowie Kołczak-Syberia,Denikin i Wrangler-południe,Judenicz-Estonia),bunty kozackie i chłopskie,interwencja wojskowa(Anglicy-Murmańsk,Francuzi-Odessa,Japonia-Władywostok,korpus czechosłowacki na Syberii),komunizm wojenny uratował władzę bolszewików(`20-wyraźna przewaga „czerwonych” nad „białymi”), doprowadził do terroru i ruiny gospodarki(głodu).Pełna centralizacja gospodarki,produkcja zbrojeniowa i rozdzielnictwo żywności (reglamentacja dla pracujących),likwidacja handlu prywatnego(monopol państwowy-czarny rynek),chłopi byli zmuszani do oddawania wszelkich nadwyżek żywności(w praktyce wszystkiego),próby sojuszu robotniczo-chłopskiego,przymus i militaryzacja pracy, dewaluacja rubla spowodowała naturalizacje wymiany.Rozstrzelanie rodziny carskiej.I `21-powstanie marynarzy w Kronsztadzie („czwarta rewolucja”),krwawo stłumione.III `21-wobec stabilizacji i zwycięstwa bolszewików-odejście od komunizmu wojennego.

d)NEP-'21-ok.'28.Traktaty z Polska(`21-Ryga),rep. bałtyckie,Finlandia,Niemcy(`22).Powstanie ZSRR-'22.

NEP(Nowa Ekonomiczna Polityka)-w praktyce do śmierci Lenina w `24.Zniesienie kontyngentów(dostaw żywności) zastąpienie ich podatkiem w naturze(prodnałog)-odbudowa rolnictwa,rachunek ekonomiczny w przedsiębiorstwach państwowych i rozliczenia finansowej między nimi,prywatna inicjatywa w usługach i mniejszych zakładach przemysłowych(nepmani).Odbudowa przemysłu,kapitał zagraniczny(amerykański i niemiecki), rozwój rolnictwa(spadła towarowość),sowchozy i artele-minimalne znaczenie,wymiana rubli na „czerwieńce” oparte o parytet złota i walut-zrównoważenie budżetu i stabilizacja rubla-reforma anty inflacyjna,odejście od przymusu pracy,pod koniec NEP-u rosły ceny a malały płace-niepokoje społeczne,pierwsze układy handlowe przełamały izolacje gospodarczą.NEP był okresem przejściowym-nepmani i kułacy do likwidacji

e)industrializacja i kolektywizacja-'29-'41-dyktatura Stalina(od `29;przymierze z Bucharinem-odsunięcie Trockiego,Zinowiewa i Kamieniewa od władzy-'24, potem rozprawienie się Bucharina-czołowego teoretyka partii),dualizm władzy(administracja państwowa miała swój odpowiednik w partyjnej),pojęcie „wroga ludu”(każdy kto się nie zgadza), „centralizm demokratyczny”(posłuszeństwo górze);szybki rozwój przemysłu ciężkiego kosztem rolnictwa(rozprawienie się z kułakami),elektryfikacja,autarkia gospodarcza-rozwój kosztem poziomu życia ludności;'28-'32-pierwsza pięciolatka-20% obszarów do kolektywizacji,rozwój przemysłu(w tym nowych gałęzi)-Magnitogorsk i Kuznieck(górnictwo,hutnictwo i metalurgia),Stalingrad i Charków(traktory),niskie kwalifikacje+stare technologie-mała wydajność pracy,rozwój przemysłu ciężkiego kosztem lekkiego-niedobory środków konsumpcyjnych.Od `28 kartkowy system zaopatrzenia ludności do `36.'27-'30-dobrowolna,powolna kolektywizacja i tworzenie kołchozów,od `30 - przyspieszona,powszechna kolektywizacja-likwidacja kułaków(teza Stalina o zaostrzaniu się walki klas-śmierć,obozy lub przesiedlenie)-skutek głód zwłaszcza na Ukrainie,zacofanie,pojawienie się kołchoźników.Wielka czystka od `34(zamordowanie Kirowa) do `37-'38(skazanie na śmierć Zinowiewa,Kamieniewa,Bucharina,Tuchaczewskiego,wiekszość korpusu oficerskiego i komunistów obcych przebywających w ZSRR).GUŁAG(Główny Zarząd Obozów)-'30-łagry były gigantycznym przedsiębiorstwem.

`33-'37 i `38-'41-kolejne pięciolatki-początkowo miano zwiększyć produkcje środków konsumpcyjnych,ale zwiększono produkcje zbrojeniową,wiecęj inwestycji w Azji i na zakaukaziu,woluntaryzm ekonomiczny(błędne decyzje, bo góra tak każe).Od `35 stachanowszczyzna(współzawodnictwo pracy),ruch racjonalizatorski(usprawnienia produkcji),ograniczono kontakty gospodarcze ze światem(plus autarki-brak kryzysu),od `39 gospodarka wojenna;niekorzystne położenie ludności.Postępy w ochronie zdrowia,kulturze i oświacie(koniec analfabetyzmu,dostępność nauki na wszystkich szczeblach).Jednostronny rozwój przemysłu-dysproporcje w rozwoju gospodarczym,apatia społeczeństwa.„Pierwotna akumulacja socjalistyczna”:-produkcja węgla i stali,łagry,rozwój kolei,budowa kanałów(Białodoniecki-240km w granicie więźniowie bez maszyn),ograniczenie przemieszczania się=paszporty wewnętrzne,mobilizacja ludności do pracy,ale mała jej wydajność.Częściowe wykonanie idei Marksa:-brak obfitości i jednej,dużej fabryki,dominacja państwa,zhierarchizowanie administracji(Marks bał się biurokracji),centralne planowanie i zarządzanie z pominięciem mechanizmu rynkowego,podporządkowanie ekonomii polityce.

40.Charakterystyka gospodarki wojennej 1939-1945(Niemcy,ZSRR,USA,W.Brytania)

a)Niemcy-wzrost potencjału ekonomicznego poprzez aneksje i eksploatacje krajów podbitych,doktryna wielkoobszarowej gospodarki=Niemcy centrum przemysłowym Europy-reszta dostarcza surowców(jak kraje neutralne),siły roboczej i żywności.Po Stalingradzie „wojna totalna”,drastyczne ograniczenie produkcji cywilnej,przymus,pracy robotników,metody pracy przymusowej w fabrykach i rolnictwie-zatrudnianie siły roboczej,od poł `44 deorganizacja przemysłu,załamanie produkcji,brak surowców,naloty aliantów.Gospodarka niemiecka nie wytrzymała walki na kilka frontów i trzykrotnej przewagi aliantów,niewykorzystanie na początku wojny obcej siły roboczej i obcego potencjału militarnego(mniejszości w ZSRR),klęska blitzkiregu.Nie wytrzymanie demograficzne frontu wschodniego(pod koniec `43 było tam 2:1 jeśli chodzi o liczbę żołnierzy,Rosjanie bez trudu odbudowywali tracone dywizje).

b)ZSRR-utrata znacznej części terytorium,ewakuacja zakładów przemysłowych(za Ural),'41-Państwowy Komitet Obrony kierowany przez Stalina,zarządzający całym państwem(wszystko podporządkowane obronie),'41-pakt o nieagresji z Japonią-jeden front, maksymalna produkcja środków przypada na lata `43-'44 - przewyższenie produkcji niemieckiej(znakomite czołgi-T-34,samoloty-Jaki i katiusze).Aktywizacja bazy surowcowej na Syberii,praca w łagrach i więźniów niemieckich,pomoc w ramach Lend-lease Act,priorytet wyżywienia armii-system kartkowy dla ludności cywilnej(wojenna aprowizacja),wojenne zarządzanie siłą roboczą.Główny ciężar wojny spoczywał na ZSRR-olbrzymi wysiłek społeczeństwa wymuszony został przez państwo totalitarne

c)USA-III `41-Lend-lease Act,dostawy broni,żywności,surowców,sprzętu inwestycyjnego państwom koalicji antyhitlerowskiej,olbrzymi potencjał ekonomiczny przestawiono na potrzeby wojny-szybka budowa silnej armii i floty,likwidacja bezrobocia-rozwój gospodarczy Stanów,'42-większa produkcja niż wszystkie państwa Osi razem wzięte,rozwój rolnictwa-brak reglamentacji, jedynie ograniczenie produkcji towarów luksusowych.Sięgnięcie do rezerw siły roboczej(młodociani,emeryci,kobiety, robotnicy z krajów neutralnych).

d)Wlk. Brytania-nieprzygotowana w okresie „dziwnej wojny”,strata sprzętu pod Dunkierką.Od V `40 Churchill tworzy program przyspieszonej militaryzacji gospodarki;wygranie bitwy o Anglię i Atlantyk - dzięki intensywnej produkcji i osiągnięciom techniczym,a także metodą walki(konwoje),intensywny rozwój rolnictwa,mobilizacja siły roboczej;gorsza sytuacja w handlu zagranicznym-dług państwowy(uzależnienie się od USA, Kanady i Australii - jednocześnie ruchy narodowo-wyzwoleńcze w koloniach(Indie)

41.Ekonomiczne i polityczne skutki drugiej wojny światowej

a)przesłanki wojny-militaryzm państw faszystowskich,wojny lokalne(Hiszpania,Chiny,Etiopia),Monachium(`38),23 VIII `39-Ribbentrop-Mołotow-tymczasowy pakt Hitlera ze Stalinem skuteczny wobec Polaków

b)przebieg=1 i 17 IX `39-atak na Polskę,'39/'40-atak ZSRR na Finlandia;wiosna `40-Niemcy zajmują DanięNorwegię,Beneluks i Francję,VIII-X-przegrana niemiecka w bitwie o Anglię,ZSRR zajmuje rep. bałtyckie,Besarabię i Bukowinę,IV `41-atak państw faszystowskich na Bałkany,22 VI `41-inwazja na ZSRR,7 XII `41-atak na Pearl Harbour;Filipiny,Indochiny i Indonezja zajęte przez Japończyków.'42/'43-decydujące bitwy Stalingrad,El-Alamein,Midway(VI `42),Guadalcanal,Kursk i Orzeł.'43-wyparcie Niemców z Afryki,lądowanie na Sycylii,przewaga Rosjan na wschodzie.'44-przekroczenie granic Polski,na linii Wisły,6 VI-lądowanie w Normandii,taktyka środkowego Pacyfiku(„żabiego skoku”),I `45-ostatnie próby Osi(kontrofensywa w Ardenach,na Węgrzech, Okinawa), 8 V-kapituacja III Rzeszy,6 i 9 VIII-Hiroszima i Nagasaki(projekt Manhattan),2 IX `45-kapitulacja Japonii

c)charakter wojny-długotrwała,wielki zasięg,maksymalne zaangażowanie potencjału gospodarczego i ludzkiego,nowoczesne środki walki,wielkie straty ludnościowe i materialne,olbrzymi poziom mobilizacji(łącznie 110mln),regularna partyzantka(Jugosławia,Polska ZSRR),rozwój techniki wojskowej,broń rakietowa i atomowa.Konwesja gospodarki(system gospodarki wojennej):maksymalna produkcja wojenna, gromadzenie surowców strategicznych,mobilizacja siły roboczej

d)skutki wojny:-polityczne:upadek państw faszystowskich(choć nie wszystkich),,zmiany granic(linia Curzona wschodnią granicą Polski), strefy wpływów i pojawienie się supermocarstw(USA i ZSRR) i zimna wojna, „era atomowa”,powstanie Izraela(`48), powstanie ONZ(`45-San Francisco),upadek kolonializmu i tradycyjnej pozycji mocarstw kolonialnych,4xD w Niemczech,powstanie dwóch państw niemiekich,'47-paryskie traktaty pokojowe

-ekonomiczne-zniszczenia wojenne i straty ludnościowe,podział świata w system kapitalistyczny i komunistyczny,postęp techniczny,nowe sposoby produkcji i kultura masowa,osłabienie polityczne i ekonomiczne Europy(wzrost roli USA,ZSRR-cz.azjatykiej,Japonii po odbudowie,Indii wyzwolonych przez Gandhiego,Chin i Tajwanu),pomoc UNRRA(2,36$mld) dla Europy,demobilizacja gwałtownej przestawienie się na potrzeby cywilne i wyprzedaż sprzętu wojskowego,zbrojenia(zwłaszcza atomowe) pochłaniają duże ilości środków,które mogły by być lepiej spożytkowane.

42.Rozwój gospodarczy państw bloku radzieckiego w latach 1945-1955

a)ZSRR-nabytki terytorialne(rep. bałtyckie,część Finlandii,Besarabia i Bukowina,Ukraina Zakarpacka,Prusy Wschodnie,kresy wschodnie,Kuryle i południowy Sachalin)+wpływy na wschód od Łaby;'46-susza na Ukrainie,Mołdawii,Powołżu;'46-'50-odbudowa kraju(czwarta pięciolatka)-wykorzystanie reparacji i siły jeńców wojennych;rekonwesja przemysłu,słaby rozwój rolnictwa-kolektywizacja w rep.nadbałtyckich oraz w zachodniej Białorusi i Ukrainie;'51-'55(piąta pięciolatka)-autarkia gospodarcza-embargo strategiczne Zachodu,zagospodarowanie Syberii,Azji Środkowej,terenów północnych i dziewiczych-przekształcenia przyrody,nadal niedobór żywności;5 III `53-Stalin umiera(koniec kultu i polowania na czarownice),odwilż polityczna,Nikita Chruszczow(początkowo triumwirat Beria-Malenkow-Mołotow) u władzy-koniec terroru(ale Berię skazał),rehabilitacja ofiar czystek,zwolnienie z łagrów-destalinizacja;skrócenie tygodnia pracy,zwiększenie płacy minimalnej,przyspieszenie budownictwa mieszkaniowego.

b)przemiany polityczne i gospodarcze-'44-'48 przejęcie władzy przez komunistów w Europie środkowej-demokracje ludowe(aktywizacja lewicy w czasie okupacji niemieckiej,radykalizacja nastrojów ludzi po wojnie-zmiany w stosunku do rządów przedwojennych,obecność Armii Czerwonej,brak zainteresowania ze strony Zachodu),XI `45-Tito wygrywa wybory w Jugosławii (rzeczywiste poparcie) i ma wpływy w Albanii,w Bułgarii rozbili partię chłopską(`46-w referendum Bułgaria miała być republiką,'47-demokracją ludową,Gieorgi Dymitrow);na Węgrzech przegrali wybory z Partią Drobnych Rolników(Ferenc Nagy),ale opanowali ministerstwo spraw zagranicznych i podobnie jak w Rumunii ścigano „przestępców wojennych” - `47 opanowali władzę(m.Rakosi);

w Rumunii Petru Groza przeprowadził szybką i korzystną dla chłopów reformę rolną,dzięki czemu w `46 komuniści wygrali wybory w `47 król abdykował;w Czechsłowacji rządził emigracyjny premier Edward Benesz,w `46 wygrali komuniści(uczciwie).Klement Gottwald premierem,'48 zamach stanu,nowa konstutucja,wybory-demokracja ludowa;ogólnie-rozbicie patrii chłopskich najczęściej przez zfałszowane wybory(poza Czechami i Jugosławią),związanie z Moskwą,'47-Kominform-zjednoczenie partii robotniczych pod sztandarem komunistów,'48-rozłam między ZSRR a Jugosławią,stalinizm-likwidowanie i aresztowanie nawet własnych działaczy (Dżunew w Bułgarii,Rajek na Węgrzech,Slanski w Czechsłowacji,Gomułka w Polsce).Przemiany gospodarcze:reforma rolny rolne o charakterze antyfeudalnym i antyfaszystowskim(likwidacja warstwy ziemiańskiej,częściowa poprawiona struktura rolna,w większości byłt to jednak gospodarstwa za małe,część ziemi przejęło państwo),nacjonalizacja(likwidacja prywatnej własności środków produkcji i przejęcie ich na własność społeczną-likwidacja kapitalistów,etatyzm,upaństwowienie przemysłu,transportu,bankowości,handlu również zagranicznego),rekonwersja i odbudowa powojenna(pomoc radziecka i UNRRA=Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Powojennej Odbudowy),planowanie gospodarcze(5 lat-Jugosławia,3 lata Polska i Węgry,2 lata Czechosłowacja i Bułgaria, roczne w NRD i Rumunii),'49-Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej=RWPG(ZSRR,Bułgaria,Czechsłowacja, Polska, Rumunia,Węgry potem Albania i NRD)-rozbudowa wzajemnej bazy przemysłowej i handlu zagranicznego=słuzy gospodarczej i politycznej jedności bloku wschodniego

c)rozwój gospodarczy-industrializacja(przemysł ciężki)-model radziecki(autarkia,wyrzeczenia ze strony ludności) a nie model angielski(przejście od lekkiego przemysłu do ciężkiego),plany 5-letnie,forsowny przemysł obronny,'50-'53 rozwój bazy paliwowo-energetycznej,produkcja stali i wtsokie inwestycje w przemyśle,akumulacja obniża konsumpcję;'53-'55 napięcia wewnątrz krajów (Berlin-'53) i odwilż,więcej na lekki i rolnictwo-poprawa konsumpcji),wysoki wzrost przemysłowy,kartki i obowiązkowe dostawy-kryzys rolnictwa,gorsze rozwiązania radzieckie(izolacja od Zachodu),zmiana struktury społecznej i gospodarczej,rewolucja kulturalna i oświatowa;w `48 Kominform-kolektywizacja rolnictwa(wzrost w ZSRR wynikał z ekstensifikacji upraw),opór na Węgrzech i w Polsce,przymusowe zakładanie spółdzielni,katastrofa dla rolnictwa przymusowe dostawy od `51,w `53 zmniejszony wykorzystanie wsi, w `55-'56 zrezygnowano z kolektywizacji wogóle.

d)postępy w Azji-rewolucja chińska-'49 ChRL z Mao Tse-tungiem na czele-Kuomintang z Czang Kaj-szekiem ucieka na Tajwan po trzyletniej wojnie(pomoc ZSRR jednym,USA drugim);'48 dwie Koree:połnocna(Kim Ir Sen) i południowa(Li Syng-man),granica na 38 równoleżniku,liczne incydenty wojskowe aż w `50 wojska Korei północnej(pomoc radziecka) atakują południową-interwencja ONZ(głównie Amerykanie)-pod koniec `50 głównodowodzący Douglas MacArthur prawie dociera do granicy chińskiej, „ochotnicy chińscy” odrzucają Amerykanów na 38 równoleżnik,wojna pozycyjna do `53 rozejm z inicjatywy Eisenhowera,wzrost w państwach kapitalistycznych,trudności w komunistycznych.Duże straty-ok.1mln Koreańczyków,250tys. Chińczyków i 40tys. Amerykanów

43.USA i państwa kapitalistyczne w latach 1945-1955

a)USA-wzrost gospdarczy rozwój techniczny(bomba atomowa,DDT,penicylina,radar,masy plastyczne)-przywództwo w świecie kapitalistycznym.'46-„żelazna kurtyna”(Churchill w Fulton),doktryna Trumana(Kennana)=powstrzymywanie komunizmu,5 VI '47-plan Marshalla(13mld$)-nadzór amerykański nad wykorzystaniem pieniędzy w praktyce usunięcie komunistów z rządu(Francja i Włochy);'48-'49-kryzys berliński,most powietrzny,'49-powstanie RFN(chadecja z Adenauerem),NRD(SED),IV `49-NATO(Belgia,Dania,Francja,Holandia,Islandia,Luksemburg,Norwegia,Portugalia,Wlk.Brytania,Włochy,Kanada i USA,`52-Grecja i Turcja,'55-RFN)-socujsz obronny.'49-ZSRR ma już bombę atomowa(proces i skazanie na śmierć Rosenbergów),'55-bomba wodorowa USA(projekt Panda) i ZSRR.V `55-Układ warszawski.'55-neutralność i koniec okupacji Austrii.Okres rekonwesji i demobilizacji-wysoka nadprodukcja-plan Marshalla tworzy rynki zbytu w Europie,wysoki przyrost naturalny(baby-boom), interwencjonizm gospodarczy(pośrednie środki zarządzania-indirect planning),wzrost znaczenia monopolizacji(wielka trójka-3 koncerny z Detroit kontrolujące produkcję stali i aluminium),zbrojenia(boom koreański)

b)Wlk.Brytania-Clement Attlee z lauborzystów,podniesienie poziomu życia pracowników najemnych,państwo dobrobytu, nacjonalizacja Banku Anglii,produkcje gazu,węgla,elektryczności,koleje i lotnictwo cywilne;dobra koniunktura podczas wojny koreańskiej od `55 znów konserwatyści ale bez większych zmian w gospodarce;koniec imperium kolonialnego

c)Francja-'45-wygrana lewicy-de Gaulle premierem,ale podaje się do dymisji,'46-wygrywa chadecja,kierownicza rola państwa i plannowania gospodarczego,plan Monneta(rozbudowa przemysłu wydobywczego stali,cementu,energii elektrycznej).Nacjonalizacja (`44-'47)-lotnictwa i przemysłu lotniczego,węgla i Renaulta.Ważne stały się zbrojenia-wojna w Indochinach.

d)Włochy-'46 wygrywa chadecja,zła sytuacja gospodarcza(ubogie rolnictwo,brak rozwiniętego przemysłu różnice regionalne), interwencjonizm państwowy(banki i monopole),rozwój w ramach planu Marshalla tak,że w 50' miano cudu gospodarczego,'54-uregulowanie sprawy Triestu

e)RFN-zaraz po wojnie wielki zastój gospodarczy,czarny rynek,zniszczenia,plan Marshalla,reforma walutowa 18 VI `48 Ludwiga Erharda-wymiana zdewaluowanej marki na nową,premiująca kapitał produkcyjny(majątek zecowy i akcje 1:1,natomiast dyskryminująca kapitał pieniężny(100:6,5)-potężny wpływ na inwestycje+plan Marshall=boom inwestycyjny-”niemiecki cud gospodarczy”,Erhard jako minister gospodarki Adenauera głosił neoliberalizm,przy czym państwo nie pozostawało bierne-wzrost produkcji i konkurencyjność-olbrzymi wzrost eksportu towarów przemysłowych

f)Japonia-na wzór Niemiec(4xD)-zmiany w Japonii,'47-konstytucja demokratyczna Japonii,trudne początki zniszczenia,utrata kolonii i przyjęcie repatriantów;zmiana stanowska USA po zwycięstwie Mao w Chinach;'52-Japonia suwerenna;wojna koreańska rozwija kraj

g)integracja europejska-głoszona przez Schuman(Francuz),Adenauera i de Gasperi(premier Włoch).'46-unia celna państw Beneluksu,'48-Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej(państwa z planu Marshalla),'50-plan Schumana(kontrola produkcji węgla i stali Francji i RFN)=`51 Europejska Wspólnota Węgla i Stali(Francja,Włochy,RFN i Beneluks)

44.Główne problemy gospodarcze w ćwierćwieczu 1955-1980

a)rewolucja naukowo-techinczna-(pojęcie wprowadził w `39 John Bernal)rozwój naukowy i postęp techinczny-rozwój sił wytwórczych,nowe metody wytwarzania-automatyzacja(ważnymi składnikami rozwoju są elektronika i cybernetyka),wykorzystanie energii jądrowej(od `54 w ZSRR) spowolonione po katastrofie w Czarnobylu(IV `86),masowe wykorzystanie ropy naftowej i gazu ziemnego,rozwój telekomunikacji(`62-łaczność satelitarna) i mikroelektroniki(`72-kieszonkowy kalkulator,komuputery osobiste i profesjonalne-'79 rewolucja informatyczna IBM'a)-elktronika kwantowa i nadprzewodnictwo w wysokich temperaturach(`86)-sondy kosmiczne,TV Sat,światłowody,magnetowidy,płyty CD(`82). `52-Watson i Crick-odkrycie struktury DNA,'72-biotechnika(inżynieria genetyczna)-biologia przemysłowa pozwala na rozwiązanie problemów żywnościowych i energetycznych.USA-dzięki Wernerowi von Braunowi(konstruktor V-1 i V-2 w niewoli) rozwój techniki rakietowej.4 X '57-pierwszy sztuczny satelita Ziemi i 12 VI `61-Jurij Gagarin w kosmosie-sukcesy ZSRR-USA przestaje czuć się bezpieczne utworzenie NASA-20 VII `69-Neil Armstrong i Aldrin na Księżycu,bezzałogowe statki na Wenus(ZSRR-'70) i Marsie(USA-'75).Wahadłowce amerykańskie do `86-katastrofa.Ograniczanie środków na eksploratacje kosmosu.Następstwa rewolucji naukowo-technicznej:

-restrukturyzacja przemysłu(od tradycyjnych do nowoczesnych i przyszłościowych gałezi-szybciej w krajach rozwiniętych)

-nowa rola nauki-lepiej finasowana(znów kraje rozwinięte),powiązana z produkcją-technologia staje się towarem

-zmiany w technologii wytwarzania(nacisk na oszczędność),poprawa jakości i szybkości usług(motoryzacja,lotnictwo,łączność)

-zmiany w organizacji i zarządzaniu działalnością gospodarczą - komputeryzacja i automatyzacja

-podniesie jakości życia-więcej czasu wolnego,nowoczesne środki masowego przekazu-uczestnictwo w masowej kulturze

-dysproporcja w rozwoju gospodarczym bariery polityczne(embargo,brak kapitału) i techniczne(brak kadr i infrastruktury)

b)kryzys energetyczny-po powstrzymaniu recesji pod koniec 50';dekada szybkiego wzrostu'60-'70;uzależnienie gospodarki światowej od energii elektrycznej i ropy naftowej(podstawowy surowiec dla przemysłu energetycznego,motoryzacyjnego i chemicznego).W latach `51-'72-wzorst wydobycia(kraje arabskie i ZSRR) i zużycia ropy przy spadeku cen.Koniec 50' - powstaje OPEC(Organizacja krajów Eksporterów Ropy naftowej), który pod wpływem wojny `67 i zwiększenia roli nafty libijskiej uzyskuje podwyżkę cen ropy w `71-umowa w Teheranie.W czasie wojny `73,kraje arabskie użyły broni ekonomicznej-Irak znacjonalizował instalacje wydobywcze(Exxon,Mobil,Royal Dutch Shell),embargo na dostawy ropy do krajów popierających Izrael i dwukrotne podniesienie cen ropy(70% i 128%)-4-krotny wzrost cen w przeciągu roku-koniec taniej energii.Drugi szok naftowy w `80 po rewolucji islamskiej w Iranie-spadek wydobycia.Skutki kryzysu naftowego:

-zahamowanie tempa wzrostu państw zachodnich(bezrobocie,stagnacja gospodarcza,wzrost cen-stagflacja)

-przeciw działanie sktukom(rezerwy strategiczne i wzrost własnego wydobycia,poparcie Arabii Saudyjskiej związanej z USA)

-polityka oszczędności zużcia energii(technologie oszczędnościowe i alternatywne źródła energii-alkohol,biogazy,słoneczna,wiatru)

-zmiana polityki gospodarczej-zwalczanie bezrobocia i inflacji

-nadwyżki finansowe(petrodolary)-lokawane w bankach zachodnich(na dalsze inwestycje,konsumpcja i wojny - Iran-Irak)

c)zadłużenie międzynarodowe-od `70 wzrasta zadłużenie państw rozwijających się u rozwiniętych(prawie 8 razy).Przyczyny:

-popyt na pożyczki-inwestycje w rozwój(industrializacja,rozwój rolnictwa i infrastruktury)

-niska stopa oprocentowania utrzymująca się w 70'

-ceny towarów przez kraje rozwijające się rosły do `81-szans na zysk

-petrodolary z banków zachodnich były przeznaczane na pożyczki do krajów rozwijających się i do kilku komunistycznych-długoterminowe kredyty finansujące rozwój gospodarczy

d)integracja gospodarcza-Traktaty Rzymskie w `57 powstanie EWG(Francja,RFN,Włochy,Beneluks,potemWlk.Brytania,Dania, Iralandia,Gracja,Hiszpania i Portugalia-wspólny rynek,swoboda wymiany towarowej i informacji,współpraca w zakresie przemysłu,transportu,ochrony socjalnej,polityki podatkowej i celnej) i Euratom(Europejska Wspólnota Energii Atomowej).

EFTA(Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu-'60)-kraje zachodnie poza EWG.'60-powstanie OECD-koordynacja polityki gospodarczej i przeciw działanie kryzysom(EWG+EFTA+USA,Kanada,Jopania,Turcja,Australia,Nowa Zelandia,Meksyk).

67'-Wspólnota Europejska(połączenie EWG,Euratom i Europejskiej wspólnoty węgla i stali).'58-wymienialne waluty

-RWPG(Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej-'49),słaba integracja,embargo ze strony Zachodu,narzucona doktryna gospodarcza ZSRR-autarkia(wszystkie gałęzie bez specjalizacji),mała rola handlu międzynarodowego-brak wymienialnej waluty,w `58-międzynarodowy podział pracy(ale ograniczenia zostały-mopol państwa w handlu zagranicznym,brak wspólnej waluty).'71-kompleksowy program,mimo olbrzymiej administracji nie wprowadzony w życie,wręcz przeciwnie Polska, Węgry próbują zacieśniać więzy z gospodarką zachodnią

e)korporacje transnarodowe-przedsiębiorstwa które mają conajmniej jedną filię za granicą w conajmniej jednym kraju-skutek przekształteń w gospodarce światowej;wpływ na politykę(zwiększają siłę krajów rozwiniętych, a zmiejszają siłę krajów rozwijająych się),badania naukowe w `80:Exxon Corporation(USA),Royal Dutch Shell(Wlk.Brytania),Mobil Oil Corporation(USA)-największe i najwięcej fili w Europie zachodniej.Przyczyny umocnienia się:

-rewolucja naukowo-techniczna-możliwość badań,a telekomunikacja pozwala sprawnie zarządzać

-zmiejszenie poczucia bezpieczeństwa inwestycji zagranicznych(kryzys naftowy,wojny lokalne)

-postępy integracji w Europie zachodniej-swobodny przepływ kapitału i technologii

f)pokojowe współisnienie i wyścig zbrojeń-od `55 pokojowe współistnienie i jednocześnie zbrojenia i rozbrojenia-wyścig technologiczny-„równowaga strachu” i „spirala zbrojeń”-żadna ze stron nie mogła użyć broni,bo groziło by to totalny,atomowym konfliktem,ale obie strony zwiększały i unowocześniały swoje arsenały.Szpeigostwo-`60 zestrzelenie U-2,pociski rakietowe(pociski „pershing”, „cruise”, SS-20),bombowce i okręty podwodne wyposażony w głowice jądrowe.Broń neutronowa(USA). Wlk.Brytania,Francja,ChRL(`64),Izrael(prawdopodobnie)-broń atomowa.W latach osiemdziesiątych możliwości do budowy osiągnęly:Indie,Pakistan,Brazylia,Irak,RPA.'57-plan Rapackiego-utworzenie strefy bezatomowej w Europie środkowej(nam by się najbardziej oberwało).Zakaz prób w atmosferze(`63),demilitaryzacja kosmosu i księżyca(`67,'79),'68-o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej.'72-SALT I;'79-SALT II(nie ratyfikowany przez kongres USA-wojna w Afganistanie).'75-KBWE(Konferncja Współpracy i Bezpieczeństwa w Europie) w Helsinkach-suwerreność państw,wyrzeczenie się agresji,prawa człowieka- osobiste, ekonomiczne,kulturalne i ekologiczne.Przestrzeganie swobody wymiany informacji,wyboru ojczyzny(czwarty koszyk KBWE)

g)konflikty militarne- „brudna wojna” Francuzów w Indochinach '45-'54;Wietnam'64-'75 po incydencie w zatoce Tonkijskiej,kontyngent wojsk amerykańskich i SEATO do Wietnamu południowego,ruch pacyfistyczny w USA-Nixon w `69 pomału wycofuje się z Wietnamu.'75-pada Sajgon,Ho Chi Minh rządzi.'75-'79 - rządy Czerwonych Khmerów w Kambodży(efekt uboczny interwencji amerykańskiej)-terror Pol-Pota obalony przez armię wietnamską.

-kryzys-zestrzeleniu U-2 nad ZSRR,'61-kryzys berliński-postawienie muru,'59-obalenie Batisty-Fidel Castro Ruz z pomocą „Che” Guevary przejmuje władzę na Kubie(ruch 26 lipca),reforma rolna i nacjonalizacja,'61-nieudana inwazja amerykańska w Zatoce Świń,'62-próba zainstalowania rakiet radzieckich-Chruszczow idzie na kompromis wobec J.F.Kennedy'ego.

-kryzysy bliskowschodnie-'48-'49-pierwsza wojna(powstanie państwa Izrael);'56-Naser nacjonalizuje Kanał Sueski-atak Wlk.Brytanii,Francji,Izraela na Egipt(strefę kanału)-protest ZSRR,ONZ i objętość USA-wycofanie się agresorów-koniec wpływów brytyjskich na Bliskim Wschodzie-dwa obozy:USA i Izrael i ZSRR i państwa arabskie;'67-wojna siedmiodniowa(opanowanie i kolonizacja Wzgórz Golan,starej Jerozolimy,lewgo brzegu Kanału).6 X '73-wojna Jom Kippur(następca Nasera Sadat chciał z pozycji siły negocjować z Izraelem)-pomoc USA błyskawiczne zwycięstwo Izraela,kryzys naftowy-Konferencja Bliskowschodnia,'79-pokój w Camp David-Egipt uznaje Izrael,walki na terenie Libanu wspierającego OWP.

-wojska w Afganistanie `79-'89,pomoc komunistom afgańskim,odwrócenie uwagi od problemów wewnętrznych,protest USA i wsparcie ze strony amerykańskiej i pakistańskiej dla mudżahedinów

h)dekolonizacja-zbrojne powstanie narodowo wyzwoleńcze lub pokojowo po uzyskaniu zdolności do samorządności i samodzielczości gospodarczej(-Wlk.Brytania-Macmillan,Francja-de Gaulle;nie tracenie więzi z koloniami);pomoc sekretarza ONZ Daga Hammarskjolda;'62-wyzwolenie Algerii przez rząd Abbasa.'56-'59-niepodległość Maroka,Tunezji,Sudanu,Ghany i Gwinei.

`60-rok Afryki-17 kolonii wyzwolonych(brytyjskich,francusich i belgijskich).Do `68 pozostałe francuskie i brytyjskie.'75- „rewolucja goździków” w Portugalii-niepodległośc Angoli,Mozambiku i Wysp Zielonego Przylądka.Niepodległość uzyskały też(`60-'75):Cypr, Malta, Kuwejt,Singapur,Borneo,Jamjka,Bardados,Gujana bryt. i holen.,Grenada,Nowe Hybrydy,Samoa,Fidżi,Tonga,W-py Salomona.

Skutki dekolonizacji:-dojście do władzy ludzi dążacych do totalitaryzmu,wojny lokalne(najemnicy-'60 Kongo Belgijskie),próby integracji(Kwame Nkrumah-premier Ghany),próby budowy państwa na wzór ZSRR

45.ZSRR i państwa realnego socjalizmu w latach 1955-1980

a)przemiany polityczne w ZSRR-XX Zjazd KPZR-potępienie „kultu jednostki” - Stalina,Chruszczow do `64-usunąl konkurentów do władzy,odprężenie na świecie,stłumienie rewolucji na Węgrzech,współpraca z Castro(rozwój floty),umocnienie pozycji na Bliskim Wschodzie po `56,pogorszenie stosunków z Chinami,sukcesy w opanowywaniu kosmosu,większa samodzielność państw satelickich,rozładowywanie napięć na arenie miedzynarodowej;podniesienie poziomu życia,rozwój oświaty-niepowodzenia polityki gospodarczej zmusiły go do dymisji.Rządy Leonida Breżniewa(`64-'82-premierem Kosygin)-zastój,apogeum wzrostu potęgi politycznej ZSRR,centralne sterowanie życiem społecznym w ZSRR;ruch dysydentów-Sołżenicyn,Sacharow;doktryna ograniczonej suwerenności państw bloku radzieckiego-doktryna Breżniewa=stłumienie „praskiej wiosny”,interwencja w Afganistanie,przygotowanie interwencji w Polsce;zbrojenia i wojna w Afganistanie przyspieszyły rozpad imperium

b)komunizm poza ZSRR-'56 Polska i Węgry-'53-umiera Bierut,do `56 narasta ferment polityczny,Władysław Gomułka poraca do władzy-„polska droga do socjalizmu”,poparcie społeczeństwa,bardziej suwerenne stosunki z ZSRR(,repatriacja Polaków,status wojsk radzieckich,umożenie długów i nieekwiwalentnej wymiany handlowej),jednocześnie Gomułka zapewnia Chruszczowa,że Polska pozostanie socjalistyczna;powstanie na Węgrzech premierem Imre Nagy,wystąpienie z Układu Warszawskiego,interwencja radziecka,rząd Janosa Kadara-ZSRR nie chce zmienić status quo

-'68-Czechsłowacja-stalinizm do `68 w wydaniu Antonina Novotnego-protesty-próba budowy „socjalizmu z ludzką twarzą” Aleksandra Dubczeka-interwencja wojsk układu(ZSRR,Bułgaria,NRD,Polska,Węgry)-potwierdzenie doktryny Breżniewa-zniesie reform Dubczeka(swobody polityczne,zmiany w gospodarce,większa suwereność i kontakty z Zachodem) przez G.Husaka

-Kuba-początkowo Castro głosił hasła,demokratyczne,ludowe,antykolonialne i antyamerykańskie,potem coraz bardziej w lewo-wzrost zainteresowania Kubą ZSRR,likwidacja pluralizmu,reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu,sancje gospodarcze USA,utrzymanie armii-pogorszenie stopy życiowej ludności(kartki);zasady rozprzestrzeniania(próby w Boliwi,Zairze, Angoli) opracowane przez Ernesto „Che” Guevarę w „Wojnie partyzanckiej”.

-Chiny-hasła Mao były tak agresywne(„wojna atomowa-papierowy tygrys”, „wiatr wschodu zawsze góruje nad wiartem z zachodu”, „połowa ludności która, przeżyje wojnę atomową zbuduje socjalizm”),że w '60 doszło do rozłamu z ZSRR,rywalizacji na świecie(Kambodża,Albania)-konflikt nad rzeką Ussuri;maoizm zakładał, że partią rewolucyjną jest chłopstwo, reforma rolna,'55-kolektywizacja rolnictwa,prowokacje polityczne(„niech zakwitnie tysiąc kwiatów”-pluralizm i zamkniemy je w więzieniach),potem pomysł-Wielkiego Skoku-samowystarczalne komuny ludowe(ruina gospodarki i głód)-kompromitacja maoizmu,aby utrzymać się przy władzy `65-'68-rewolucja kulturalna-oddziały „Czerwonej Gwardii”(hunwejbini) rozprawiali się z przeciwnikami Mao,intelektualistami(i wszystkimi których o cokolwiek podejrzewano)-katastrofa gospodarcza dopiero po śmieci w `76 Mao Tse-tung i Czou En-laia -reformy i otwarcie się na Zachód-'79, „pragmatyzm”-Deng Xiao Pinga

-pozostałe-'70-Chile Salvatore Allende-reformy socjalistyczne-kontrakcja USA,korporacji międzynarodowych i posiadaczy chilijskich-ruina gospodarcza-'73-'88-junta wojskowa obejmuje władzę z Augusto Pinochetem na czele

-'79-Nikaragua-paryzanci sandinowscy obalają Somozę;pomoc USA dla „contras”(partyzanci prawicowi)

-od '75-wpływy w Angolii(interwencja kubańska),Etiopii,Indochinach,Mozambiku,Somalii i Jemenie połud.

-narastanie opozycji w Polsce od `68,'70,76 do Solidarności

c)rozwój gospodarczy ZSRR-wielkie możliwości surowcowe,ograniczenie możliwości poprawy poziomu życia ludności-wyścig zbrojeń i kosmiczny,hamowanie wzrostu od lat 70-tych;bariery wzrostu-wyczerpywanie się głównych zasobów naturalnych w europejskiej częsci kraju,zmniejszenie podaży siły roboczej=zmniejszenie przyrostu naturalnego,narastania opóźnienia systemu ekonomicznego(centralizacja-brak jakości,efektywności,modernizacji-strary i marnotrastwo),degradacja środowiska naturalnego,czynniki inwestycyjne i ekstensywne kajo dominujące,wzrost produkcji przemysłowej(choć tempo coraz mniejsze)-głównie czynniki produkcji,rozbudowa infrastruktury związki z eksploatacją bogactw naturalnych z Syberii.Wzorst rolnictwa nie nadążał za wzrostem popytu-import ze USA,próba zagospodarowania terenów nieuprawianych(ziemie celinne)-naruszenie równowagi ekologicznej,próby osiągnięcia rentowności zakładów przemysłowych do `65-`78,od `81 „faza rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego”,szeroki dostęp do oświaty,ale niskie wyposażenie w dobra trwałego użytku,szczególnie kołchoźników,dominująca rola narodowości rosyjskiej na tle innych,aktywnośc dymplomatyczna,eksport broni,kredyty zachodnie,ratował się sprzedażą złota i diamentów,maleje tempo wzrostu,spada tempo prac,frustracje i patologie(alkoholizm,narkomania,przestępczość i korupcja)

d)gospodarka państw socjalistycznych-postępująca industrializacja i przyspieszony wzrost gospodarczy opierający się o czynniki ekstensywne(wysoka stopa inwestycji,wzrost zatrudnienia), a nie czynnikach intensywnych(wydajnośc pracy,postęp technologiczny)- wysoka energo-,materiało- i kapitałochłonnośc produkcji,brak towarów(rynek producentów)-napięcia społeczne,w 70' próby intensyfikacji(zwiększenie intesywności,proeksportowy rozwój gospodarki,import technologii i kredyty z Zachodu)-nie powiodły się- brak wzrostu efektywności pracy i anachroniczne zarządzanie sprzeczne z wysokim poziomem bazy przemysłu,przeinwestowanie w środki produkcji,nie doinwestowanie konsumpcji,podrożenie kredytów na Zachodzie,gwałtowne zmiany w gospodarce światowej,połowiczne i niekonsekwentne reformy-przyczyny załamania się gospodarki-na Węgrzech nowy mechanizm gospodarczy-lepsze planowanie i zwiększanie samodzielności przedsiębiorstw,zachęcanie pracowników do lepszej pracy

46.Gospodarcze problemy Trzeciego Świata po drugiej wojnie światowej

a)początek dekolonizacji-Indonezja-Sukarno prezydentem `49-'54- całkowite wyzwolenie spod władzy Holandii

-rząd Aunga Sanga(powstanie antyjapońskie)-'45-'48-wybory,Brytyjczycy uznają niepodległość

-Indyjski Kongres Narodowy(Mahatma Gandhi) i Liga Muzułmańska;'46-wojna domowa;15 VIII `47-niepodległość Indii i Pakistanu,konflikty trwają,'48-zamordowanie Gandhi'ego

- „brudna wojna” `45-'54 Francuzów przeciwko Ho Szi Minowi -pomoc ChRL i ZSRR,'54-zdobycie Dien-Bien-Phun-największej bazy francuskiej;20 VII `54-genewskie układy pokojowe dzielące Wietam wzdłuż 17 równoleżnika,niepodległość Laosu i Kambodży

-Front Wyzwolenia Narodowego w Algerii(Ahmed Ben Bella),od `54 powstanie antyfrancuskie

-powstanie Izraela(poparcie Wlk.Brytanii-deklaracja Balfoura-'17)-15 V `48,premierem Dawid Ben Gurion

-'52-przewrót Nasera w Egipcie(obalenie monarchii)-nacjonaliści egipscy-antybrytyjscy i antyizraelscy

b)konferancja w Bandungu i Grupa 77-'55-konferencja w Bandungu z inicjatywy Sukarno,deklaracja niezaangażowania państw Trzeciego Świata w konflikty światowe,proklamowanie antykolonializmu,równości,pokojowego współistnienia,nieagresji , niemieszanie się do spraw wewnętrznych innych państw,sprzeciw wobec rasizmu-5 deklaracji „Pańcza Sila”-ruch silny tylko 60'

-Strefa Wolnego Handlu i Wspólny rynek a Ameryce Łacińskiej;nowo wyzwolone kraje-Grupa 77 (kraje niezaangażowane w `64)-pomoc dla krajów Trzeciego Świata,znikome wyniki

c)ogólne warunki i klasyfikacja-kraje nie należące do krajów kapitalistycznych i komunistycznych(dwa pierwsze światy),opóźnione w rozwoju spłeczno-ekonomicznym,klasyfikacja według GNP per capita(brutto na mieszkańca):

-kraje najuboższe-„Czwarty Świat” ok.260$-1:40 w stosunku do krajów rozwiniętych

-państwa nowo uprzemysłowione(Korea S,Singapur,Hongkong,Taiwan,Tajlandia,Malezja,Indonezja+Meksyk,Brazylia)

-eksporterzy ropy naftowej(Arabia Saudyjska,Libia,Kuwejt,Iran,Zjednoczone Emiraty Arabskie,Oman)-żyjące ze sprzedaży ropy

Przyczyny zacofania:-zerwanie z metropolią-obawa neokolonializmu

-zacofane rolnictwo,nie potrafiące wyżywić ludności

-brak środków na iwestycje

-brak wykwalifikowanej kadry technicznej i organizatorskie-emigracja za granicę=„drenaż mózgów”

-import maszyn,urządzeń,nawet żywności

-niska dochodowośc handlu zagranicznego,skromne wpływy z eksportu(surowce,art.spożywcze,półprodukty)

d)próby rozwiązywania problemów-niewykolany projekt dakead rozwoju ONZ,powstanie FAO -'45 działaność szersza od `60;

Grupa 77-Nowy Międzynarodowy Ład Ekonimiczny(NIEO):-powiązanie cen surowców z cenami produktów tak by kraje rozwijające się nie ponosiły strat oraz ułatwienie w eksporcie do krajów rozwiniętych

-pomoc finansowa i renegocjacja i umożenie zadłużenia,zreformowanie systemu walutowego

-pomoc naukowo-techniczna w rozwoju przemysłu i rolnictwa

NIEO-pozostał w stefrze projektów-recesja odwróciła uwagę od krajów najbiedniejszych

e)nowo uprzemysłowione państwa Azji i Ameryki Łacińskiej-rozwój skokowy

-Korea Południowa(proeksportowa orientacja,wysoka akumulacja kapitału i jego napływ z USA i Japonii,wysoka wydajność pracy)

-Singapur(handel morski+eksport,duży libralizm-napływ obcych kapitałów-USA,EWG,Japonia)

-Tajwan(rozwój rolnictwa i przemysłu,zwłaszcza elektronicznego-spore nakłady na armię-chińskie „manewry” wokół Tajwanu)

-Hongkong(strefa wolnocłowa-najbardziej liberalna gospodarka na świecie,przemysł elektroniczny i precyzyjny,stoczniowy)

-Tajlandia(rozwój rolnictwa i przemysłu)

-Indonezja(rozwój przemysłu wydobywczego-ropa,węgiel,metale)

-Ogólnie Azja SE(reforma rolnictwa,rozwój oświaty,korzystanie z wzrów i kapitałów japońskich,wykorzystanie i wymuszanie wysokiej wydajności pracy,ułatwienia dla gospodarki-liberalizm z interwencjonizmem państwowym i stabilnością polityczną)

-Brazylia(-Juscelio Kubischka próbuje zagospodarować interior-Brasilia,po `61-rozwój przemysłu zbrojeniowego,masznowego, chemicznego,projekt Itaipu-budowa elektrowni wodnej,duże rozwarstwienie społeczeństwa-bieguny bogactwa i nędzy)

-Meksyk(reforma rolna Lopeza Mateosa-rozwój rolnictwa,60'-przetwórstwo,70'-wydobycie ropy,decydująca rola państwa w gospodarce,wielki skok gospodarczy,ale duże też zadłużenie)

-Kostaryka i Dominikana(„republiki bananowe” - rozwój rolnictwa i przetwórstwa w oparciu o kredyty-zadłużenie i eksport rolny)

f)państwa naftowe-Iran- `51-Mossadek nacjonalizuje sektor naftowy(burliwe przejścia),od `57 Narodowa Irańska Kompania Naftowa, reforma rolna w 60',rozwój przemysłu w celu zastąpienia importu,wydatki wojskowe za rządów szacha Rezy Mohammada Pahlaviego do `79,dysproporcje w rozwoju-przemysł a rolnictwo i infrastruktura,despotyczna władza szacha(policja polityczna „Savak”) doprowadziała w `79 do rewolucji islamskiej - ajatollah Ruholl Chomeini u władzy do `89-fundamentalizm islamski(szyityzm) obejmuje władzę-koniec rozwoju gospodarczego

-Libia-'69 płk.Muammar-al-Kadafi obala monarchię,ustrój oparty na zasadach islamu i alteranywny dla kapitalizmu i komunizmu-„islamski socjalizm” wprowadzany w życie przez komitety ludowe(jak w chińskiej rewolucji kulturalnej).Zyski z ropy inwestowane w rolnictwo,przetwórstwo ropy i infrastrukturę.Libia popierała ruchy terrorystyczne skierowane przeciwko Zachodowi, interwencję w krajach afrykańskich,Kadafi był inicjatorem wykorzystania ropy jako broni ekonomicznej(kryzys naftowy)

-pozostałe-kraje arabskie w OPEC-u,Wenezuela,Meksyk(poza OPEC-iem),Ekwador - zyski z ropy przeznaczane na rozwój gospodarczy tych krajów bądź też lokowane w bankach angielskich,amerykańskich.

47.Ekonomiczne przesłanki rozpadu obozu realnego socjalizmu

a)ogólne przesłanki w polityce i gospodarce światowej-niepowodzenie ZSRR podczas wojny w Afganistanie wykorzystuje Regan (od `81),pomoc dla opozycji w Polsce,dyssydentów w ZSRR,partyzantki antykomunistycznej w Afganistanie,Angoli i Nikaragui,nowy wyścig zbrojeń,którego ZSRR nie było stanie wytrzymać(broń laserowa,antyrakiety,Stealth,SDI)-„gwiezdne wojny”;recesja `80-'83 - nowa polityka gospodarcza Regana:odejście od doktryny Keynesa(który nie był w stanie przewidzieć np.kryzysu naftowego);nowe doktryny ekonomiczne:monetaryzm Miltona Friedmana `76-Nobel,zmiejszenie obciążeń fiskalnych,zasady wolnego handlu w wymianie międzynarodowej,ekonomia podaży-popieranie nauki,techniki,wydajności pracy-ograniczenie wydatków na cele nieprodukcyjne,niskie podatki dla przedsiębiorstw(technokracja w ekonomii); „rewolucja konserwatywna”:-odwrócenie się od państwa dobrobytu,zdecydowany antykomunizm,łączenie ideologii konserwatywnej z liberalizmem ekonomicznym(nowa prawica); kryzys zadłużenia między narodowego:pożyczki na odsetki(Meksyk),niekorzystne terms of trade(niemożliwość spłaty),wzrost stopy procentowej-restrukturyzacja długów krajów rozwijających się i po `89 krajów komunistycznych

b)niepowodzenie RWPG-koordynacja planów wieloletnich bez prawidłowych cen,realnego kursu walut,zasada autarkii i rozwój środków produkcji skutecznie uniemożliwiały szerszy handel - `91- koniec RWPG

c)gospodarka centralnie planowana-niesprawna i marnotrawiąca bez samoregulacji rynkowej

d)woluntaryzm gospodarczy-podporządkowanie gospodarkii ideologii-próba decydowania o gospodarce metodami politycznymi

e)zanik wzrostu i kryzys w Polsce-marnotrastwo,utajone bezrobocie,brak intensyfikacji produkcji doprowadza do zaniku wzrostu gospodarczego szczególnie ostro przejawia się to w Polsce(80')-nadmierne inwestycje kapitałochłonne

f)próby refom-'82-'89 w Polsce nie zmieniono generalnych zasad,zbyt wolne w stosuku do potrzeb

g)upadek socjalizmu-śmierć Breżniewa w `82-Andropow(miał „żelazne zęby”) do `84,Czernienko do `85-Gorbaczow hasła pierestrojki(przebudowy),głasnosti(jawności) i uskorienija(przyspeszenia)-modernizacja gospodarki,zwiększanie swobód demokratycznych,zwalczanie korupcji i alkoholizmu;wycofanie się z Afganistanu `89 i wojsk wietamskich z Kambodży,'91-układ radziecko-chiński,układ z USA(`87-likwidacja rakiet średniego i krótkiego zasięgu,START-zniszczenie połowy rakiet balistycznych),'89-zerwanie z doktryną Breżniewa,zgoda na zjednoczenie Niemiec i wycofanie wojsk radziieckich.III `90 - Gorbaczow prezydentem ZSRR-konflikty w rep.bałtyckich i o Górny Karabach,VI '91-Jelcyn prezydentem Rosji,przeciwstawia się puczowi moskiewskiemu,8 XII `91-rozpad ZSRR powstanie WNP,25 XII `91-Gorabaczow ustępuje.W Polsce zmiana kierownictwa w `80-Stanisław Kania zamiast Gierka,legalizacja Solidarności,'81-Jaruzeski premierem,stan wojenny naciski radzieckie)13 XII `81-21 VII `83.Fala strajków w `88-przełom `89,okrągły stół,Sejm kontraktowy,T.Mazowiecki premierem.

Węgry `88-ustąpienie Kadara,Czechosłowacja-Karta 77, „aksamitna rewolucja”,rozpad w `93,Rumunia przewrót w `89-obalenie Nicolae Ceausescu,Bułgaria odsunięcie Żiwkowa-'89,ustąpienie Honecker a NRD - Krenz otwiera granicę.Rozpad Jugosławii - `91 niepodległość Słowenii i Chorwacji potem Bośnia i Hercegowina oraz Macedonia(`92)-wojna w Bośni

48.Główne problemy gospodarcze świata w latach 1980-1992

a)państwa kapitalistyczne do `89-gospodarcza dominacja USA do lat 60'-poziom techniki i organizacji oraz wykształcenie społeczeństwa,ekspansja kapitału amerykańskiego,kryzys w siedemdziesiątych;RFN-kontynuacja programu Erharda,Kiesenger,Brandt,Schmidt(integracja z Europą),potęga gospodarcza i militarna RFN,wielka dynamika handlu zagranicznego, ujemny przyrost naturalny-gastarbeierzy;Francja-dewaluacja franka przez Jacquesa Rueffa(deflacja i wolny rynek)-ożywienie gospodarcze Francji-mniejszy kryzys niż gdzie indziej,świadoma restrukturyzacja przemysłu;Włochy-napływ kapitału i proeksportowy przemysł-ożywienie i wysoki wzrost;Wlk.Brytania-koniec brytyjskiego imperium kolonialnego,osłabienie gospodarcze,'75-Margaret Thatcher dochodzi do władzy-liberalizm,monetaryzm,udeżenie w związki zawodowe(pokonanie Scargilla),proces prywatyzacji przemysłu państwowego,wygrana wojna o Falklandy,(`82),'90-upadek Thatcher(podatek pogłówny)-John Major;konsekwencje thatcheryzmu:-frustracja,prawie brak wzrostu w przemyśle,wzrost wydajności pracy,rozwarstwienie społeczeństwa.;Japonia-niezwykły wzrost gospodarczy-nieuczestniczenie w wyścigu zbrojeń ale dostawy podczas wojny koreańskiej i wietnamskiej,wysoka stopa inwestycji,duża ilość kadry technicznej i siły roboczej i spężenie przemysłu ze szkolnictwem,bardzo sprawna organizacja pracy i wyższy wymiar czasu pracy,polityka postlicencyjna(import technologii i jej ulepszanie),powiązanie tradycji z nowoczesnością, wykorzystanie interwencjonizmu państwowego,zachowanie narodowego charakteru gospodarki,szerokie kontakty(z ChRL, Wietnamem,Koreą Północną)-drugie mocarstwo gospodarcze nieangażowało się w konflikty światowe,stabilna sytuacja wewnętrzna

b)nowa rola USA-globalizm amerykański(„żandarm światowy”)-inwazja `83 na Grenadę,naloty `86 na Libię,pomoc dla Nikaragui,Angloi i Afganistanu w ramach powstrzymywania komunizmu,wojna z Zatoce Perskiej(`90-'91)-Husajn zajmuje Kuwejt- koalicja antyiracka z poparciem ONZ,operacja „Pustynna Burza” 15-17 I `91-uderzenie z powietrza i lądu-rozbicie Iraku przy minimalnych stratach własnych(ok.140 ludzi) i w ludności cywilnej,umocnienie się USA w tej części świata.Reaganomika-obniżenie podatków-pobudzenie prywatnej przedsiębiorczości,szybki wzrost stopy procentowej-przyciągnięcie kapitałów europejskich i japońskich-szerokie inwestycje,wzrost kursu dolara,wydatki na zbrojenia,obcięcie w wydatkach socjalnych,obniżenie bezrobocia,'92-Bill Clinton prezydentem-odwrót od reaganomiki-zmiejszenie długu wewnętrznego,dofinansowanie służby zdrowia i szkolnictwa- niwelacja pogłębiającego się za Reagana i Busha rozwarstwienia społecznego-sytuacja kolorowych

c)zjednoczenie Niemiec i integracja Europy--3 X `90 zjednoczenie Niemiec za Helmuta Kohla-inwestycje i rozwój byłego NRD - załamanie się franka francuskiego-lokaty w Niemczech-spadek dynamiki niemieckiego eksportu,ale zjednoczone Niemcy są potęgą gospodarczą obecnej Europy i głównym rzecznikiem jej integracji.'79-Grecja,'85-Hiszpania i Portugalia w EWG,połaczenie się wspólnot europejskich(Jednolity akt europejski),XII `91- traktat w Maastricht-unia celna,walutowa,polityczna;Europejski Obszar Gospodarczy-'93-swobodny przepływ między EU i EFTA - EFTA zachowa swoją politykę rolną.Rozszerzanie wspólnot europejskich i NATO o Polskę,Czech i Węgry,także lecz do końca nie wiadomo o Słowację i Słowenię.

d)Japonia i Daleki Wschód-kraje Azji SE są potęga gospodarczą jednak spada tempo wzrostu gospodarczego,olbrzymie zasoby finansowe,zacofane japońskie rolnictwo,napięcia społeczne(strajki w Korei S),brak surowców naturalnych,starzejące się społeczeństwo,protekcjonizm celny innych państw

e)transformacje ustrojowe w państwach komunistycznych-proces prywatyzacji,zmiany w rolnictwie(tylko w Polsce utrzymała się własność indywidualna),restrukturyzacja przemysłu i orientacja proeksportowa,odbudowanie rynku i zahamowanie inflacji, zmniejszenie bezrobocia,wzrost obrotów handlu zagranicznego- „terapia szokowa”-Polska lub przejściowe zmiany - Czechy, ostatnie trudności gospodarcze Czech pokazują, że terapia szokowa była lepsza;wzrost gospodarczy w byłych państwach komunistycznych.

f)nierówności w rozwoju gospodarczym-państwa najbogatsze i najuboższe-dysproporcje w rozwoju gospodarczym-wyższy wzrost w państwach rozwiniętych niż w rozwijających się-państwa najbogatsze(Europa,NAFTA,Japonia,Australia,Nowa Zelandia i tygrysy azjatyckie) mają największy udział w handlu światowym a najuboższe(Mozambik,Tanzania,Etiopia,Somalia,Nepal,Czad) wykazują nawet spadek=głód-wyjątkiem jest ChRL;luka technologiczna wyższego rzędu-Trzeci i Czwarty Świat nie dogonił nawet państw rozwiniętych sprzed współczesnej rewolucji naukowo-techniczenj.

g)problemy i zagrożenia współczesnego świata:

-nierównomierny rozwój gospodarczy między „północą” a „południem”(zacofanie rolnictwa,zadłużenie,drenaż mózgów,zacofanie infrastruktury,nędza budząca frustracje)

-zagrożenie konfliktami wojennymi(b.Jugosławia,,b.ZSRR,Afryka,Bliski Wschód,pogranicze islamu i hinduizmu,surowce strategiczne)

-skala i tempo zbrojeń,ambicje mocarstwowe(Irak,Korea N)

-skala i tempo rewolucji naukowo-technicznej-nowe środki chemiczne,silniejsze lekarstwa i silniejsze choroby,owady,gryzonie,nowe choroby,groźba napromieniowania-dziura ozonowa

-degradacja środowiska naturalnego-pestycydy(np.DDT),wycinanie lasów,odpady przemysłowe i radioaktywne,równowaga hydrosfery-zbiorniki wodne,energia nuklearna(Czarnobyl-'86) i deficyt energetyczny

-wielkie postępy urbanizacji i koncentracja ludności w megapolis-uzależnienie od elektryczności,gazu,maszyn-podatnośc na awarie-patologie miejskie,umaszynowienie ludzi

-inżynieria genetyczna(klonowanie) i przeludnienie Ziemi

Copyright by SG Pawka `97

---