Podstawy hodowli pstrągów i karpi
Wiktor Niemczuk
Początkowo w latach 1875 - 1888 w Stanach Zjednoczonych zabiegi aklimatyzacyjne prowadzono pozyskując ikrę z rzek. Introdukcja objęła wszystkie ówczesne stany.
Wkrótce rozpoczęła się zawrotna kariera światowa tego gatunku. Najpierw sprowadzono go do Japonii, a w 1882 do Niemiec i Anglii (1884).
Celem aklimatyzacji w tamtych latach były głównie jego walory wędkarskie. Z czasem gatunek ten zaczął przeważać nad pstrągiem potokowym. W niektórych rzekach wędkarze-„mięsiarze” odławiali po kilka ton pstrągów tęczowych
Obecnie ten gatunek występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy.
Z czasem opanowywano techniki jego hodowli i chowu. Powstawały pierwsze wylęgarnie zwane wówczas pstrągarniami.
W Polsce początki hodowli stawowej datują się od 1904 r, kiedy to sprowadzono zaoczkowaną ikrę. Wzrost zainteresowania nastąpił dopiero w latach 40-tych kiedy zaczęto budować wylęgarnie i komplety stawów umożliwiających pełny cykl hodowlany i produkcje ryb konsumpcyjnych.
W latach 50-tych niewielka produkcja koncentrowała się na południu kraju (krakowskie)
W latach 60-tych szybki rozwój na północy Polski. Dynamiczny wzrost produkcji miał miejsce do końca lat 80-tych. Wtedy zaczęto szeroko stosować pasze granulowane wprowadzano nowe rozwiązania techniczne co umożliwiało wzrost produkcji z jednostki powierzchni hodowlanej.
Opracowano i z pełnym sukcesem wdrożono metodę zimowej inkubacji i podchowu pstrągów tęczowych jesiennego tarła.
Początek lat 90-tych dalszy postęp - zastosowano pasze wysokoenergetyczne, wydajne aeratory oraz komputerowe programowanie żywienia.
2/ Obiekt pstrągowy
a/ Dobra jakość wody (najlepiej I klasy czystości) naturalne wskaźniki to obecność w niej pstrąga potokowego, strzebli, lipienia czy raka.
b/ zawartość tlenu powyżej 80% nasycenia
c/ odczyn (pH) 6,5 - 8,2, najlepiej 7,5 (wartość pH jest zasadniczym czynnikiem decydującym o toksyczności amoniaku !!!)
d/ BZT5 do 4 mg/l
e/ utlenialność do 15 mg/l
f/ twardość w stopniach niemieckich 15 st.
g/ zawartość żęlaza do 0,5 mg/ l
h/ zawartość amoniaku do 0,2 mg/l
i/ zawartość wolnego CO2 do 5 mg/l
j/ zawiesina ciał stałych, chemicznie obojętnych, poniżej 80 mg/l
Temperatura wody jest najistotniejszym dla hodowli pstrąga czynnikiem środowiska.
Przyjmuje się, że temp. 20 - 21 jest górną dopuszczalna granica dla wód pstragowych w okresie najcieplejszej pory roku.
Najkorzystniejsza dla dobrych przyrostów stała ok. 16oC
Nawet krótkotrwałe temp. powyżej 25oC dyskwalifikuje przydatność wody do hodowli, a długotrwałe powyżej 22oC znacznie ogranicza produkcję.
Warto poznać okresowe ekstremalne temperatury w danym cieku !!
Ważny też jest stopień zacienienia cieku, lub jego ewent. przepływ przez jezioro
Możliwość pobierania wody:
Jej ilość ustala się odejmując 10-25% od średnich niskich przepływów (SNQ) cieku.
Jest to niezbędne dla zabezpieczenia stałego przepływu między miejscem poboru, a zrzutu wody do obiektu. Ponadto dla określenia stopnia ryzyka znać trzeba NNQ (ekstremalnie niski przepływ)
Do wyprodukowania tony ryb towarowych w obiekcie o pełnym cyklu hodowli, w okresie krytycznym (niskich przepływów i wysokich temperatur) czyli w sierpniu i wrześniu potrzeba
5 - 15 l / s wody
Wg niektórych źródeł produkcja tony narybku (10 g/szt) w temp. 10oC wymaga przepływu 12 l / s
Steffens podaje, że do produkcji tony wylęgu 0,3 g/szt potrzebny jest dopływ 22 l/s, narybku lekkiego 5,5 g/szt - 14 l /s, narybku o masie 42 g/szt - 5,5 l /s a lekkiej handlówki 200 g/szt - 4 l /s
W przypadku kilkakrotnego wykorzystania wody, napowietrzania czy natleniania produkcja może znacznie wzrosnąć. I tak sa tacy co osiągają ponad tonę produkcji narybku i ryby towarowej z 1 litra / s wody źródlanej.
Piętrzenie wody: do dobrego funkcjonowania obiektu konieczne jest piętrzenie przekraczajace 1,5 m
Stado tarlaków: wiek samic 3 - 5 lat, samców 2 - 3 lata,
Stosunek liczby samic do samców 1:1; roczny przyrost masy
tarlaka - 1 kg; masa sztuk trzyletnich 1,5 kg
selekty - ryby w 3 roku życia, liczbowo 25%, wagowo 10% łącznej masy
tarlaków
rozmiar ryby handlowej 220 - 380 g/szt
Bilans tlenowy: przyjmuje się, że pstrągi mogą wykorzystać około 40% tlenu rozpuszczonego w wodzie.
Wartość progowa dla pstrągów 5 mg O2 / l. Wysokość progu uzależniona jest od temp. wody
Zapotrzebowanie na wodę w różnych fazach chowu.
Ikra od zapłodnienia do zaoczkowania 0,4 l/s na 100 tys. szt.
Ikra od zaoczkowania do wylęgu 0,8 l/s na 100 tys. szt
Wylęg do rozpoczęcia żywienia 1,5 l/s na 100 tys. szt.
Dopływająca woda nie tylko dostarcza tlenu niezbędnego rybom, lecz również powinna usuwać produkty przemiany materii. !! Będzie to wtedy gdy całkowita wymiana wody następuje co 15 - 30 minut, a szybkość przepływu mierzona w cm/s równa jest dwu- trzykrotnej długości hodowanych ryb.
Powierzchnia i pojemność urządzeń: - w rybactwie stawowym operuje się pojęciem powierzchni stawów, a w nowoczesnym pstrągarstwie używa się często pojęcia objętość.
Pstrągarstwo posługuje się niewielkimi powierzchniami, a także wskaźnikiem zagęszczeń obsady wyrażanym w kilogramach na metr sześcienny wody.
Wylęg przebywa w podchowalnikach - korytach lub zbiornikach rotacyjnych, których powierzchnia nie przekracza 20 m2, głębokość 40 cm. Maksymalne zagęszczenie obsady nie powinno przekraczać 30 kg/ m3
Stawy narybkowe przeznaczone są dla ryb w pierwszym roku życia, w którym na ogół osiągają masę od 0,5 do 60 g/szt.
Są to koryta betonowe (pow. na ogół nie przekracza 20 m2 , stawy betonowe lub ziemne (do 100 m2) . Zagęszczenie obsad nie przekracza 50 kg / m3
Stawy tuczowe: najczęściej rowowe o stałym stosunku wymiarów 30:3:1 oraz dopływem
i odpływem wody całą szerokością. Często buduje się je w bateriach po 3, jeden za drugim co umożliwia lepsze wykorzystanie wody. Powinna ona być doprowadzana w ilości zapewniającej czterokrotna wymianę w ciągu godziny. Są to duże przepływy !!!
Przykładowo taka bateria z 3 stawów (poj. 90 m3 30 x 3 x 1 potrzebuje dopływu 100 l /
W dobrych warunkach termicznych np. przy 15o C w stawach tych może być około 80 kg/m3 15-centymetrowych ryb.
Stawy tarlakowe: dla tarlaków i selektów, duża chyżość wody - 0,3-0,5 m/s czystej dobrze natlenionej wody, dobrze aby na 6-m-cy przed tarłem temp. wody około 12oC
Powinien przypominać naturalne koryto rzeczne o mineralnym dnie oraz kształcie zapewniającym prędkość wody nie mniejszą niż 0,3 m/s.
Maksymalna wielkość obsady nie powinna przekraczać 10 kg / m3
Bardzo jest ważny sposób manipulacji tarlakami. Generalną zasadą jest jak najdelikatniejsze obchodzenie się z rybami. Wrażliwość samic na mechaniczne uszkodzenia wzrasta wraz ze zbliżającym się tarłem.
Stąd też odłów tarlaków i rozdzielenie ich według płci należy przeprowadzić co najmniej dwa tygodnie przed spodziewanym tarłem.
Rozdziela się samice na 3 grupy: jałowe, niedojrzałe, cieknące
Pozyskiwanie ikry i jej inkubacja
Ponieważ pstrągi nie maja jajowodu, dojrzała ikra uwolniona z jajników w procesie owulacji wypada do jamy ciała. Samicy nie należy trzymać głową w dół. Wycieranie zaczyna się od osuszenia samicy, aby zapobiec przedostaniu się wody do pozyskiwanej ikry.
Masowanie prowadzi się dopóki ikra swobodnie wypływa
Do połączenia komórek rozrodczych pstrąga konieczna jest woda, która uruchamia plemniki, stanowi medium dla ich przemieszczania, umożliwia proces pęcznienia jaja i twardnienia jego otoczki. Musi być słodka.
Ocena jakości ikry: ikra przejrzała, ikra popękana, ikra od samic chorych na raka wątroby, ikra od samic dwuletnich.
Pozyskiwanie mlecza:
W praktyce hodowlanej zwyczajowo przyjęto, że ikrę 3 - samic zapładnia się mleczem 2 - 3 samców.
Ikra jest szczególnie wrażliwa w okresie pęcznienia stąd po zapłodnieniu i przepłukaniu wodą pozostawia się na niewielkim przepływie przez 2 - 3 h zależnie od temperatury.
Dopiero napęczniała ikra może być liczona i transportowana lub obsadzana na aparatach wylęgowych. Ikra zupełnie traci wrażliwość po zaoczkowaniu.
Obsadzanie aparatów wylęgowych:
- Aparaty kalifornijskie lub długostrumieniowe:
- Różne odmiany słojów
Podstawowym warunkiem prawidłowego działania aparatu jest zapewnienie stałego obmywania ikry dobrze natlenioną wodą.
Na każde 100 tys. ziaren ikry, w okresie od zapłodnienia do zaoczkowania, w aparatach kalifornijskich i długostrumieniowych należy zapewnić dopływ 24 l / min wody, a po zaoczkowaniu 48 l/min
Inkubacja
Słoje Weisa
Podchów wylęgu:
Okres larwalny życia pstrąga trwa od opuszczenia otoczki jajowej do pełnego uformowania się rybki, która po całkowitym zresorbowaniu woreczka żółtkowego aktywnie pobiera pokarm naturalny lub sztuczny.
Okres ten dzieli się na 2 fazy:
A/ rozwój oparty wyłącznie na materiale odżywczym woreczka żółtkowego trwający 120-200 stopniodni. Po tym czasie larwa ma jeszcze około 30% początkowej wielkości woreczka - rozpoczyna pobierać pokarm z otoczenia i podpływając do powierzchni wody napełnia powietrzem pęcherz pławny
B/ podnoszenie się ku powierzchni świadczy o rozpoczęciu się drugiej fazy rozwoju larwalnego w której larwa przechodzi całkowicie na odżywianie egzogenne, ciało pokrywa się łuską.
W tym czasie bardzo ważne jest aby była zapewniona pasza - krytyczny okres w naturze ale również w hodowli !!!
Obsadzanie podchowalników:
Wylęg przesadza się do podchowalników po zresorbowaniu przez larwy ľ woreczka żółtkowego i uzyskaniu pełnej ruchliwości.
Tu pasza podawana jest kilka razy dziennie, a musi być zachowana czystość, stąd podchowalniki mają niewielkie rozmiary ( 1 - 25 m2 ) co zapewnia zagęszczonej obsadzie kontakt z karmą oraz łatwość zachowania higieny i kontroli stanu zdrowotnego.
Są różne typy podchowalników:
- o przepływie podłużnym: koryta podchowowe obudowy aparatów długostrumieniowych, baseny
o przepływie obrotowym: rotacyjne baseny plastikowe i betonowe
Obsadzanie podchowalników jest różne ale można przyjąć że stosuje się obsady do 10 000 sztuk wylęgu na 1 m 2 co przy średniej masie ryb 0,2 g / szt. będzie wynosiło 2 kg
Dopływ wody w tym okresie wynosi orientacyjnie 10 - 40 l / min.
Głębokość wody w podchowalnikach nie powinna przekraczać 30 cm
Chów narybku i ryby towarowej:
Produkcja narybku
Do osiągnięcia masy 1 g należy trzymać rybki w podchowalnikach. Tam bowiem łatwiej zachować higienę i zaobserwować objawy rozpoczynających się schorzeń.
Po osiągnięciu masy 1 g narybek można umieszczać w stawach (nie większych niż 200 m2
Chów narybku w czasie wzrostu od 0,4 do 10 g/ szt (co najczęściej przypada na okres wiosny i lata, wymaga znacznej czujności z uwagi na podatność ryb w tym okresie na choroby wirusowe, bakteryjne i pasożytnicze, a także szczególną wrażliwość na złą jakość paszy lub przekarmianie.
Obserwacja żerujących ryb pozwala zauważyć wszelkie odmienności zachowania najczęściej sygnalizujące początek choroby !!!
Zlekceważenie tego powoduje duże straty, a chore ryby przestają żerować co często uniemożliwia leczenie poprzez podanie leku w paszy.
Przynajmniej 1 raz w miesiącu powinno się wykonać badanie narybku, oceniając stan narządów wewnętrznych oraz zbadać zeskrobiny śluzu i naskórka oraz wycinki skrzeli.
Żywienie:
Pstrąg tęczowy jako ryba mięsożerna ma przewód pokarmowy dostosowany do trawienia białka pochodzenia zwierzęcego. W porównaniu z rybami roślinożernymi długość jelit pstrąga jest niewielka, co uniemożliwia rozkładanie błonnika na cukry proste. Dlatego tylko znikoma ilość produktów roślinnych, w ich naturalnej formie, może być wykorzystana przez pstrąga.
Pokarm z paszczy przesuwa się przez krótką gardziel do żołądka, którego ściany są umięśnione i rozciągliwe co umożliwia pomieszczenie znacznych ilości pokarmu. Soki trawienne o odczynie kwaśnym oraz skurcze żołądka rozkładają wstępnie i rozdrabniają zjedzony pokarm
Obecnie dokonano bardzo dużego postępu w produkcji wysokoenergetycznych pasz.
Głównym źródłem białka w paszach dla ryb łososiowatych są mączki rybne i zwierzęce.
Pasze są odpowiednio zbilansowane i zawierają oprócz białka, tłuszcze, minerały
i witaminy.
Dawki pokarmowe i zadawanie paszy:
Wielkość dawki pokarmowej jest uzależniona od wartości kalorycznej paszy. Producenci do poszczególnych typów pasz dołączają odrębne tabele żywieniowe. (starter, pasza narybkowa, pasza tuczowa - wszystkie granulowane.)
Wielkość dawki zmienia się w zależności od temperatury wody i wielkości ryb.
Obecnie używane są do tego programy komputerowe, tak skonstruowane, że po wprowadzeniu temperatury i wartości kalorycznej paszy obliczają dawkę paszy dla aktualnej biomasy obsady co eliminuje posługiwanie się tabelami żywieniowymi.
Wzrost temperatury powyżej optymalnej (16 - 18 oC ) wymaga obniżenia dawki pokarmowej.
Przekarmianie pstrągów, które często potrafią zjeść więcej niż wskazują normy, to nie tylko marnotrawstwo, ponieważ szczególnie u narybku powoduje to tłuszczowe zwyrodnienie wątroby, stany zapalne przewodu pokarmowego, zwiększona śmiertelność i pogorszenie współczynnika pokarmowego.
Zbyt niskie dawki oprócz zahamowania wzrostu, prowadzą do zwiększenia współczynnika pokarmowego, ponieważ znaczna część energii paszy zużywana jest na podtrzymanie podstawowych funkcji organizmu.
Aby zapewnić ekonomię żywienia należy znać dokładnie masę obsady w każdym z urządzeń !!!!!
Stad konieczność precyzyjnego ustalenia ilości i masy obsadzonych ryb, notowania na bieżąco strat i ustalania przyrostu co najmniej w odstępach tygodniowych.
Aby zapewnić należyte wykorzystanie paszy, należy ją równomiernie rozprowadzać po powierzchni stawu co umożliwi wszystkim rybom dostęp do pokarmu.
Paszą zadawaną „z ręki” wylęg powinien być karmiony 12 razy dziennie
Narybek 4 - 6 razy, ryby towarowe 2 - 3 razy, a tarlaki 1 raz dziennie
1. Historia hodowli karpia na ziemiach polskich
Sięga XII stulecia !!! warto to wiedzieć, ponieważ niektóre publikacje prasowe pojawiajace się przed Świątami Bożego Narodzenia określaja czas trwania hodowli i światecznej konsumpcji na 50-100 lat
Już w średniowieczu - w XIII wieku - istniały skupiska ziemnych stawów karpiowych. W dorzeczach górnej Wisły i Odry. Były to rejony Milicza i Przygodzic w dolinie Baryczy, okolice Oświęcimia, Zatora i Gołysza koło Cieszyna oraz Łyszkowic koło Łowicza.
Wszystkie te skupiska sztucznych zbiorników wodnych przetrwały do naszych czasów, a niektóre funkcjonuja nadal, jak m.in. staw Stary w gospodarstwie Radziądz.
Rozwój budownictwa stawowego i hodowli ryb w średniowieczu związany był bezpośrednio z zapotrzebowaniem na ryby.
Stały się one nieodłącznym składnikiem świątecznego i postnego stołu. W minionych wiekach liczba dni postnych sięgała połowy dni w roku, a post był obyczajem przestrzeganym rygorystycznie.
Trudności z regularnym połowem ryb w rzekach i jeziorach przyśpieszyły budowę stawów, które początkowo pełniły rolę magazynów do przetrzymywania nadwyżek ryb złowionych w wodach naturalnych !!!!
Szczególnie zainteresowani konsumpcja ryb byli duchowni oraz przedstawiciele wyższych dobrze sytuowanych warstw społeczeństwa.
Pierwsze stawy powstawały przy klasztorach. Uznaje się, jednym z pierwszych zakonów w średniowieczu, które parały się chowem ryb w stawach byli cystersi sprowadzenie do Polski w XII wieku z Brabancji (dzisiaj pogranicze Belgii i Francji). Również inne zakony m.in. dominikanie, benedyktyni i templariusze posiadały w swoich majątkach stawy.
Z upływem lat stawy zaczęli budować królowie, możnowładcy oraz bogaci mieszczanie. Jako miłośnik ryb i stawów rybnych zasłynął m.in. król Zygmunt August który około 1560 roku założył istniejące do dziś gospodarstwo w Knyszynie. Największy staw w tym gospodarstwie nazywa się „Zygmunt”
Stawy w średniowieczu określano m.in. „sadzawkami” od sadzania (obsadzania) rybami.
Należy również pamiętać, że na terenach Polski przez wieki była obecna liczna społeczność żydowska, posiadająca swoja specyficzną kuchnię, w której istotną rolę odgrywały ryby.
Klasycznym przykładem jest słynny do dziś, a liczący już kilkaset lat przepis na karpia po żydowsku !!!!
Już w XVI stuleciu (1573 AD) został opublikowany pierwszy podręcznik wiedzy stawowej Olbrychta Strumieńskiego „ O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów, a także o przekopach i prowadzeniu wody. Książki wszystkim gospodarzom potrzebne”
Opis chłopskich stawów na Śląsku, budowanych bez zasilania wodą z rzek - dzisiaj zwanych stawami „opadowymi” w staropolskim języku brzmi bardzo malowniczo „ ... jest stawów i stawków wiele które nie maja żadnych źródlisk ani żadnego strugów, jeno tylko co w nie nałapa wody na wiosnę z śniegów i co deszcza ..”
W dziele tym znajduje się też porady z zakresu profilaktyki uznawane do dziś za podstawowe stwierdzając „ głupi, a niedoszli gospodarze trzymają w sadzawkach karpięta z ojcami” Dużą wagę przywiązywał do możliwości osuszania stawów i uprawy w nim zbóż i warzyw lub wyzyskiwaniu stawu jako łąki lub pastwiska. Określił optymalne obsady, odpowiednie głębokości stawów. Preferował odłów póżną jesienią przed adwentem, rzadziej wiosna w okresie wielkiego postu.
Dalszy rozwój stawiarstwa wpisanego na trwałe w rolniczy krajobraz ziem polskich podlegał wielu wahaniom i przekształceniom.
Koniunktura w rybactwie była zależna od rozwoju miast, relacji cen zbóż, a także historii.
W okresach zwyżki cen zbóż hodowla stawała się nie opłacalna. Długoletnie wojny powodowały zubożenie społeczeństwa, upadek folwarków i zniszczenie obiektów oraz urządzeń stawowych.
Impulsem do rozwoju branży w II połowie XIX wieku było wprowadzenie przez Tomasza Dubisza nowatorskiego systemu hodowli karpia umożliwiajacego intensyfikację produkcji i skrócenie cyklu hodowlanego z pięciu-osmiu do trzech lat !!!
Po odzyskaniu niepodległości przez Polska w 1918 roku dzięki korzystnym przepisom prawnym zaczął się dynamiczny rozwój karpiarstwa.
W efekcie 1938 roku II Rzeczpospolita z produkcją około 13 000 ton karpia handlowego była liderem w Europie. Polska w tym roku posiadała 88775 ha stawów (drugie po ZSRR miejsce w Europie)
W czasach najnowszych można wyróżnić 3 okresy rozwoju rybactwa po II wojnie światowej
1 - lata 1945 - 1989 tzw. Gospodarka planowa - gospodarka niedoboru kiedy to popyt na karpia był stale nie zaspokojony - dynamiczny rozwój gospodarki stawowej Łączna maksymalna produkcja oscylowała na poziomie około 19 000 ton
2 - 1989 - 2004 - transformacja ustrojowa - Badania ekonomiczne wykazały, że w latach 1992-1998 gospodarstwa stawowe były silniejsze finansowo od jednostek jeziorowych i rolnych. Dobra początkowa kondycja finansowa połączona ze zniesieniem reglamentacji środków produkcji oraz satysfakcjonującymi cenami zbytu pozwoliły na wzrost produkcji karpia handlowego i jej ustabilizowanie na poziomie około 20 000 ton.
3 - W 2005 roku po przystąpieniu do UE krajowi hodowcy wnieśli do niej „wiano” najwyższej europejskiej produkcji karpia i od razu zetknęli się z dotkliwymi problemami związanymi ze zniesieniem granic celnych a co się z tym wiąże z napływem karpia importowanego. Polscy hodowcy stracili też dostęp do kredytów preferencyjnych, dolat do paliw należnych tylko rolnikom
Zaczęły się problemy ze zbytem karpia, a preferencje konsumenckie wyznaczające masę jednostkową karpia na około 1400-1800 g nie pozwoliły na szerokie stosowanie systemu dwuletniego !! Spadek cen, przyśpieszony przez wejście dużych marketów handlowych !
Obecnie postępująca dekapitalizacja majątku trwałego w połączeniu z deficytem wody oraz pogorszeniem się jej jakości jak również dużą śmiertelnością wszystkich roczników ryb, rosnącymi cenami pasz i wzrostem obciążeń fiskalnych daje dość pesymistyczny obraz.
Pewne nadzieje daje planowane wdrożenie Programu Operacyjnego 2007-2013 w ramach którego ma być wspierana finansowo tradycyjna działalność z zakresu chowu i hodowli ryb, w tym zwiększenie wielofunkcyjności gospodarstw rybackich poprzez rozwój eko turystyki i wędkarstwa. Środowisko rybackie liczy na wprowadzenie dopłat wodnośrodowiskowych !!!
Analiza sytuacji ekonomiczno finansowej przeprowadzona w 2007 roku wykazała, że w grupie czterech typów gospodarstw: pstrągowych, karpiowych, jeziorowo-stawowych oraz jeziorowych gospodarstwa karpiowe wykazały najniższy wskaźnik rentowności
Podstawy chowu ryb w stawach karpiowych
Przesadkowy system Dubisza - jak powstał - stosowany do dzisiaj, czyli przez 150 lat
Do tego czasu stosowany był powszechnie system ekstensywnego przemiennego chowu wielu gatunków ryb, co oznaczało, że stawy przez 3 lata były użytkowane rybacko, natomiast przez następne 3 lub 4 lata użytkowano je rolniczo uprawiając i obsiewając zbożami. W stawach trzymano ryby wszystkich roczników, a ich tarło przebiegało w sposób niekontrolowany. W trakcie odłowu wybierano większe ryby, a mniejsze pozostawiano w stawie do dalszego chowu. Wydajności osiągane tą metodą były oczywiście niskie jak również rentowność.
Dubisz, zainspirowany obserwacja naturalnego tarła karpia na przybrzeżnych łąkach Dunaju, wprowadził kontrolowany rozród w specjalnych stawach tarliskowych, napełnianych wodą poprzez filtr żwirowy. Gwałtowna burza spowodowała przerwanie grobli tarliska i wyleg dostał się do stawu porośniętego świeżą trawą. Pozostawienie go tam do jesieni okazało się sukcesem. Wyniki były takie jak po 2-3 latach hodowli przemiennej.
Okazało się, że produkcja materiału obsadowego ryb powinna opierać się na przesadzaniu - przesadkowaniu - czyli przenoszeniu ryb do kolejnych kategorii stawów, po wyczerpaniu się bazy pokarmowej stawu, w którym dotychczas przebywały !!
Charakterystyka stawu i gospodarstwa karpiowego
Stawy - sztuczne zbiorniki wodne, zakładane na płaskich równych powierzchniach gruntów w pobliżu źródeł wód bieżących.
Powinien posiadać:
A/ indywidualne doprowadzenie i odprowadzenie wody, wystarczające jej ilości do zalewu i utrzymania właściwego poziomu w ciągu sezonu
B/ możliwość regulacji wysokości piętrzenia i
C/ osuszania dna, a także jego uprawy oraz dobrych warunków odłowu
Staw składa się z wału ziemnego zwanego groblą, która otacza pewna powierzchnię oraz budowli wodnych:
W najniższym miejscu dna jest rów główny prowadzący wodę do łowiska o odpowiedniej wielkości aby móc pomieścić całą obsadę przy odłowie (wodę w ilości 3-krotnie większej od masy obsady)
Mnichy - spustowy ( najniższym punkcie stawu) i wpustowy
Składa się ze stojaka i leżaka dwóch rynien połączonych pod katem prostym
Rynna pozioma (leżak), przechodzi na wylot przez groble i wyprowadza wodę z łowiska stawu na zewnątrz. Rynna pionowa stojak znajduje się wewnątrz stawu:
Stojak ma 3 ściany: tylną (tzw. Plecy) i dwie boczne, w których znajdują się na krawędziach dwie pary wodzideł (prowadnic), w które wsuwane są zastawki (szandory, liczka) za pomocą których reguluje się poziom wody w stawie.
lub w grobli
Do zatrzymania wody w rzece, spiętrzenia jej i skierowania do stawów służą jazy (mogą być stałe i ruchome)
Rodzaje stawów:
A/ paciorkowe
b/ o niezależnym dopływie i odpływie wody:
Kategorie stawów
Tarliska z ogrzewalnikiem
Przesadki I
Przesadki II
1. Zimochowy narybkowe
2. Stawy kroczkowe
3.Stawy towarowe
Magazyny
1. Stawy odrostowe dla tarlaków i selektów
Transport karpi:
Ryby poddawane są co jakiś czas przewozom związanym z systemem produkcji i tak tarlaki po odłowieniu stawu tarlakowego na tarliska, narybek letni do stawów narybkowych, narybek jesienny do kroczkowych, kroczki do handlowych, a karpie handlowe do magazynów.
Transport związany jest z wieloma manipulacjami działającymi stresogennie na ryby stąd bezwzględnym wymogiem jest przewóz ryb w wodzie !!
Jeszcze w połowie XX wieku przewożono ryby w drewnianych beczkach ciągniętych przez konie.
Do dziś jeszcze na terenie dolnego śląska zachowała się taka beczka:
Transport w takich beczkach miał swoje zalety, szczególnie gdy w czasie jego trwania przeprowadzano kąpiele przeciw pasożytnicze w roztworach różnych związków i nie było zagrożenia iż nastąpi niekorzystna reakcja z wytworzeniem szkodliwych dla ryb substancji. Takie problemy zaczęły występować w późniejszych latach gdy zastosowano metalowe ocynkowane zbiorniki.
Dzisiaj do przewozu służą lekkie zbiorniki z tworzyw sztucznych, sprzężone z butlami tlenowymi lub dyfuzorami powietrza, przewożone mechanicznymi środkami transportu:
lub bardziej siermiężny sprzęt ale częściej uzywany
Rozród karpia:
Przy tarle naturalnym kontrolowanym można uzyskać od jednej dobrze wytartej samicy w wieku 5 - lat 200 - 350 tysięcy sztuk wylęgu, a od samicy 6 - 8 letniej 400 - 500 tys. szt.
W warunkach krajowych karp dojrzewa płciowo w wieku 3 lat (samiec-mleczak) lub 4 lat (samica-ikrzyca).
W okresie zimy tarlaki obu płci są przetrzymywane w jednym zimochowie.
Wczesną wiosna odławia się je selekcyjnie, rozdzielając samce i samice do oddzielnych stawów, gdzie przebywają do początku tarła.
Tarło, naturalny rozród, przeprowadzane jest zazwyczaj w połowie maja gdy temperatura osiągnie około 18 o C.
Odbywa dię w stawach zwanych tarliskami o pow. 100-200 m2 i głębokości do ok. 0,7 m
Na jedno tarlisko wpuszcza się komplet tarlaków: 1 samica i 2 samce lub dwie samice i 3 samce.
Tarło powinno się odbyć w ciągu kilku dni od obsadzenia tarliska.
Wykluty z ikry wylęg, po częściowej resorpcji pęcherzyka żółtkowego odławia się, liczy i przenosi do następnej kategorii stawów.
Wychów narybku letniego:
Wylęgiem obsadza się przesadki I - małe stawy o pow. około 0,5 do 3 ha i średniej głębokości 0,7 do 1,2 m, z możliwością utrzymania zalewu do głębokości około 50 cm na 20-30%powierzchni stawu.
Staw w pełni osuszalny, nadający się do uprawy polowej, o wysokiej wydajności naturalnej.
Przed zalewem, co robi się na 5-7 dni przed obsadzeniem wylęgiem, dno uprawione broną talerzową i nawiezione obornikiem.
Zagęszczenie od 100 - 500 tys. sztuk wylęgu / 1 ha
Wylęg przebywa tu od 4 - 5 tygodni i uzyskać powinien masę jednostkową od 1 - 3g, zależnie od termiki wody i przeżywalności obsady (zazwyczaj 50%)
Odłowione ryby nazywa się narybkiem letnim ( lipcówką, wycierem).
Narybek odławia się do tzw. samołówek przy mnichu wpustowym lub w rowie głównym gdzie czynnikiem wabiącym jest prąd wody świeżej.
Narybek letni przenosi się do przesadek II ( o pow. do kilkudziesięciu ha). Stawy o wysokiej kulturze polowej i dużej żyzności, w pełni osuszalne, o średniej głębokości od 1 do 1,5 m. Aby zwiększyć w nich wydajność naturalną stosuje się nawożenie organiczne w ilości 100-200 q / ha, po uprawie dna tuż przed początkiem zalewu. Obsada 10-12 do 15-18 tys. szt./ ha. Przeżywalność nie powinna być niższa niż 60%
W stawach tych stosuje się dokarmianie, zazwyczaj do końca września. Zapewnić udział pokarmu naturalnego nie mniejszy niż 40%)
Gdy nie ma odpowiedniej liczny przesadek I to przesadki II mogą spełniać ich rolę pod warunkiem, że mają zbliżona charakterystykę i odpowiednio będzie się regulować wodę (stopniowo dopełniać).
Wychów kroczka karpia:
W tzw. stawach kroczkowych o warunkach technicznych zbliżonych do stawów towarowych. Zalewane na 1 m-c przed obsadzeniem. Obsadza się je narybkiem o masie jednostkowej nie przekraczajacej 50 g (obsada od 3 do 12 tys. szt / ha) Pokarm naturalny (do 40% + dokarmianie) Odłowy późną jesienią, najlepiej pod prąd świeżej wody do odłówki lub przed mnichem spustowym. Przeżywalność powinna wynosić przynajmniej 70%).
W gospodarstwach stawowych, w których brakuje przesadek I i II oraz zimochowów jednym ze sposobów produkcji kroczka jest wychów metodą obsad dwusezonowych (wg Łabana)
Polega to na doborze stawu o dobrych warunkach, posiadającego dopływ przez cały rok
i głębokość 1,5 - 2,5 m przynajmniej na 20-30% powierzchni. Staw taki zalewa się wodą częściowo (do około 50% powierzchni dna) i obsadza wylęgiem karpia 20-30 tys. / ha (maj)
lub narybkiem letnim 12-20 tys. szt / ha z przesadek I (czerwiec). Pełny zalew powinien być w końcu sierpnia. Karmienie rozpoczyna się gdy narybek osiagnie masę 8 - 15 g. Żywienie do końca września. Narybek zimuje w stawie i pozostaje w nim aż do jesieni roku nastepnego.
Kroczka odławia się jesienia i przenosi do zimochowu lub do stawu towarowego.
Zimowanie materiału obsadowego:
Zimochowy narybkowe i kroczkowe. Stawy w pełni osuszalne, głębokie 1,8 - 2,5 m i o zróznicowanej powierzchni. Powinno być ich tyle ile przesadek II i stawów kroczkowych aby nie mieszać obsad.
Zimochowy latem mogą być ugorowane lub uprawiane. Przed zalewem wykoszone groble, dno uprawione, a rokrocznie zdezynfekowane rowy i łowiska.
Gęstość obsady dla narybku 4 - 6 szt. / m2 ,a kroczka 2 - szt. / m2
Odłów wiosną przy temp. wody 6 - 8 o C.
W zimochowach nie stosuje się przepływu wody, jedynie dopływ uzupełniający straty spowodowane przesiąkami i parowaniem. Przeżywalność ryb powinna być powyżej 90%
Ubytki fizjologiczne masy nie powinny przekraczać 25-30%
Produkcja ryb towarowych:
Może być w obrocie 2 lub 3letnim, zależnie od wymagań rynku i ekonomii
W 2-letnim obrocie stawy towarowe obsadza się ciężkim narybkiem o masie powyżej 60 g. Wynikiem chowu jest ryba handlowa o masie rzadko przekraczającej 1000 g co stwarza problemy ze zbytem bo ludzie lubią 1200-1800g
W obrocie 3-letnim stawy towarowe obsadza się kroczkami i jesienia uzyskuje się rybe handlową powyżej 1000 g.
Obecnie w Polsce z 1 ha osiaga się 1000 kg, a przy intensyfikacji większej do 1500 g.
Odłowy karpia handlowego 3 metodami:
- z wodą spływającą przez mnich spustowy do odłówki za mnichem
- odłów w łowisku
- odłów pod prąd świeżej wody dopływającej do stawu
Dziękuję