NAZWA: Nazwę "romantyzm" przyjęto wywodzić od łacińskiego słowa romanus, które z czasem dało początek określeniom "romanca" (krótki utwór) i "romanta" (obszerna powieść o niezwykłych, awanturniczych przygodach), a także "romans" (powieść o miłości). W Anglii już w XVII wieku mianem tym określano dzieła Ariosta i Tassa. Jednak do języka polskiego termin "romantyzm" przeszedł bezpośrednio z języka francuskiego, gdzie "la romantisme" oznaczało całokształt zjawisk filozoficznych, literackich i ideowo-artystycznych, wpływających na pojmowanie świata, społeczeństwa i roli jednostki.

ETAP	EUROPA	POLSKA - ZABORY
preromantyzm	Anglia - ostatnie dziesięciolecia XVIII w. Wydarzenia historyczne noszące znamiona romantyzmu - rewolucja burżuazyjna 1640-1660; prekursor romantyzmu: W. Szekspir; rozwinął się sentymentalizm, tworzyli: S. Richardson, J. Macpherson opublikował Pieśni Osjana, powstał nowy typ ballady - T. Percy, S. Coleridge, W. Wordsworth. Francja 1879 r. - Wielka Rewolucja Francuska; prekursor romantyzmu J. J. Rousseau, tworzyli: Germaine de Stael, F. R. de Chateaubriand. Niemcy - druga połowa XVIII w. Druga połowa XVIII w. w Niemczech określana jest jako okres przedromantyczny (preromantyzm). Ogromny wpływ na kształtowanie się nowych prądów ideowych i artystyczno-literackich miała sytuacja polityczna i wewnętrzna kraju, przede wszystkim rozbicie wielkiego niegdyś Cesarstwa na szereg niewielkich, słabych militarnie państewek. Lata 1767-1778 to tak zwany okres "burzy i naporu" (Sturm und Drangperiode). Nazwa wywodzi się od tytułu dramatu Friedricha Maximiliana Klingera (1776). Okres ten zwiastował odejście od haseł i idei klasycystycznych, był jednocześnie zapowiedzią romantyzmu. W literaturze pojawiły się liczne nawiązania do historycznej świetności Niemiec, nie brak było również akcentów społecznych, demokratyczno-plebejskich. Pisarze tworzący w kręgu Sturm und Drangperiode (Johann Wolfgang Goethe, Friedrich Schiller) propagowali hasła, które stały się głównymi wyznacznikami literatury romantycznej: postulat oryginalności w tworzeniu dzieła sztuki, geniuszu artysty jako twórcy, dominacji uczucia i intuicji nad rozumem, zainteresowanie przeszłością narodową i naturą, rozumianą jako wielka potęga mająca ogromny wpływ na człowieka. Najważniejsze dzieła okresu "burzy i naporu" to, oprócz wspomnianego powyżej dramatu Klingera, ballady J. W. Goethego (m. in. Król Olch, Śpiewak, Rybak), jego dramat Gotz von Berlichingen (1773) i powieść epistolarna Cierpienia młodego Wertera (1774), a także dramat F. Schillera Zbójcy (1781). Rosja - początek XIX w. Pojawiły się pierwsze hasła wolnościowe; tworzyli poeci z kręgu dekabrystów: A. Bestużew, A. Odojewski.	Pierwsze sygnały zapowiadające romantyzm w Polsce zaczęły się pojawiać tuż po 1795 r. Ostateczna utrata niepodległości spowodowała konieczność zmiany spojrzenia na rolę literatury narodowej. Ten okres polskiego preromantyzmu zaowocował powstaniem wielu dzieł o charakterze elegijnym i patriotycznym, jak: Pieśń Legionów Polskich we Włoszech Józefa Wybickiego (1797), Oda na cześć Kopernika Ludwika Osińskiego, ody sławiące Napoleona autorstwa Kajetana Koźmiana, Hymn do Boga Jana Pawła Woronicza oraz Śpiewy historyczne Juliana Ursyna Niemcewicza. Również w tym okresie powstawały utwory sentymentalne, np. Romanse Malwina, czyli Domyślność serca Marii Wirtemberskiej (1816) oraz Julia i Adolf, czyli Nadzwyczajna miłość dwojga kochanków nad brzegami Dniestru Ludwika Kropińskiego (1810, druk 1824). Za początkową datę polskiego romantyzmu przyjmuje się powszechnie rok 1822, kiedy to ukazał się pierwszy tom Poezji Adama Mickiewicza, zawierający rozprawę O poezji romantycznej, wiersz Pierwiosnek, a przede wszystkim cykl Ballady i romanse, uważany za artystyczny i ideowy manifest młodego pokolenia.
rozkwit romantyzmu	Anglia - 1 poł. XIX w. Tworzyli: W. Scott (powieść historyczna), G. G. Byron (powieść poetycka, bohater bajroniczny). Francja - 1 poł. XIX w. 1827 r. W dramacie Cromwell W. Hugo ogłosił rozprawę o nowej dramaturgii, w tym okresie stworzył swe najbardziej znane powieści: Nędznicy, Katedra Marii Panny..., A. Dumas pisał powieści historyczne, tworzyli także: P. Merimee (Carmen), A. de Vigny, A. de Musset. Niemcy - 1 poł. XIX w. Lata 30. został wydany Faust Geothego, pisali przedstawiciele niemieckiej szkoły romantycznej: Novalis, L. Tieck, H. Kleist; rozwój filozofii: F. Hegel, F. Schlegel, W. Schelling. Rosja - 1 poł. XIX w. Tworzył A. Puszkin (Eugeniusz Oniegin, Borys Godunow), M. Lermontow, M. Gogol, T.Szewczenko.	1831-1848 Powstanie Listopadowe, Wielka Emigracja; powstały arcydzieła polskiego romantyzmu: Dziady, Nie-Boska komedia; zasłynął F. Szopen
zmierzch romantyzmu	Anglia - lata 50. XIX w. W literaturze pojawił się nowy kierunek - realizm, którego przedstawicielem jest Ch. Dickens; rozwój nowej, pozytywistycznej filozofii. Francja, Niemcy, Rosja - lata 50. XIX w.	Po 1848 r. śmierć najwybitniejszych polskich romantyków Mickiewicza, Słowackiego, Krasińskiego; tworzył C. K. Norwid, pojawiły się sygnały nowego, już pozytywistycznego światopoglądu. W kraju tworzyli: T. Lenartowicz, K. Ujejski, W. Syrokomla, S. Moniuszko; 1863 r. - koniec epoki - wybuch powstania styczniowego.
Czas trwania	ok. 70 lat	ok. 60 lat

TŁO HISTORYCZNE EPOKI

Wydarzenia historyczne, ideowo bliskie romantyzmowi to: Wielka Rewolucja Francuska (1789) w imię wolności, równości i braterstwa; rewolucja burżuazyjna w Anglii w latach 1640-1660, która przyniosła radykalne zmiany w stosunkach społecznych.

Z romantyzmem związane jest przeświadczenie o konieczności walki z tyranią, ze zniewoleniem człowieka, z uprzedzeniami społecznymi i rasowymi. Przeświadczenie to zaowocowało wieloma zrywami o charakterze rewolucyjnym i narodowowyzwoleńczym, jakie miały miejsce w niemalże całej Europie: powstaniem w Grecji przeciwko okupacji tureckiej (1821 r.), powstaniem dekabrystów w Rosji (1825 r.), rewolucją lipcową we Francji (1830 r.), a w Polsce powstaniem listopadowym (1830 r.) i powstaniem styczniowym (1863 r). Przełom wieków XVIII i XIX przyniósł też wojny napoleońskie, które nie pozostały bez echa w większości krajów europejskich, zasadniczo wpłynęły również na sytuację w Polsce (Legiony Polskie - 1797, powstanie w Wielkopolsce, pokój w Tylży, utworzenie w 1807 r. Księstwa Warszawskiego, przekształconego po kongresie wiedeńskim w 1815 r. w Królestwo Polskie).

IDEOLOGIA

1. Mistycyzm - prymat uczucia nad rozumem, uznanie świata duchowego za prawdziwy obszar poznawania "prawd żywych".

2. Artysta, poeta jako genialna jednostka, wieszcz, przewodnik narodu i ludzkości w dążeniu do wolności, niezależności, absolutu; akt tworzenia jako powtórzenie kreatywnego pragestu Boga.

3. Sztuka realizacją „absolutu” zawierającą pierwotne pierwiastki bytu, uznanie, że tylko w sztuce można najdoskonalej wyrazić podstawowe prawdy dotyczące człowieka i świata.

4. Natura jako byt idealny, wolny od działania czasu, wieczny, symbol przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, panują w niej doskonałe, pierwotne prawa, jest wolna, niezależna, nieujarzmiona, potężna (stąd specyficzny pejzaż romantyczny: noc, chmury, blask księżyca, burza, wicher, skały, wzburzone morze).

5. Specyficzne rozumienie miłości, model miłości romantycznej, wiara w istnienie tzw. dusz bliźniaczych - przeznaczonych sobie - które, jeśli nie spotkają się na ziemi, połączą się po śmierci; wiara w boskie pochodzenie miłości (stąd kochanki romantyczne to bogdanki, anioły).

6. Uznanie wszelkich "odmiennych" stanów świadomości - choroby psychiczne, działanie opium, wysoka gorączka - za ułatwiające poznanie "prawd żywych", stąd w utworach pisarzy romantycznych ludzie chorzy, pogrążeni w letargu, dotknięci obłędem pełnią szczegó1ną rolę (związki z modernizmem).

7. Uczuciowość, wrażliwość, emocjonalizm, silne poczucie istnienia innej rzeczywistości (stąd często opozycja: świat żywych - świat zmarłych; świat realny - świat metafizyczny), dlatego romantycy uważali śmierć za początek nowego życia, przejście w inny świat, stąd także silna nastrojowość ich utworów.

8. Ludowość - fascynacja ludem podyktowana wiarą, że właśnie w tej warstwie, żyjącej w harmonii z naturą, przechowały się najbardziej pierwotne wartości, również narodowe.

9. Silne poczucie narodowości - patriotyzm, chęć poświęcenia się za ojczyznę, bunt w imię dobra narodu nawet przeciw Bogu (postawa prometejska).

10. Mesjanizm - koncepcja ocalenia narodów Europy, zmuszonych znosić rządy tyranów, przez jeden naród, który przyjmie na siebie rolę Mesjasza, poświęci się i przez śmierć dostąpi łaski zmartwychwstania.

11. Orientalizm - fascynacja tradycją, kulturą, obyczajowością i przyrodą Wschodu (podróże romantyczne), jako nieznanymi, egzotycznymi, jeszcze nie odkrytymi, które należy zgłębić, poznać.

TYPY BOHATERÓW ROMANTYCZNYCH

Bohater bajroniczny - wykreowany przez G.G. Byrona (Giaur, Wędrówki Childe Harolda). Charakterystyczną cechą tego bohatera jest bunt wobec świata, norm, konwencji i stosunków w nim panujących. Samotny i nie rozumiany walczy przeciwko tym normom, zwykle z wysokich pobudek (miłość, ojczyzna) i przegrywa. Jest tajemniczy, autor zwykle odsłania tylko fragmenty jego biografii. Przeżywa silne emocje i namiętności, którym się całkowicie poddaje. W końcu prowadzi to do zbrodni. Jest aktywny, dumny, niezależny, ma silne poczucie wyższości, własnego indywidualizmu. Bohater bajroniczny to przede wszystkim romantyczny buntownik.

Bohater werteryczny - wykreowany przez J. W. Goethego (Cierpienia młodego Wertera). W jego życiu główną rolę odgrywają uczucia, jest nadwrażliwy, delikatny, subtelny. Żyje wyobrażeniami, marzeniami o boskiej kochance i "komunii dusz", dlatego zazwyczaj stroni od świata. Nie umie walczyć o swoje uczucia, jest bierny. Godzi się na rzeczywistość, a ponieważ nie potrafi znieść cierpienia spowodowanego rozstaniem z ukochaną kobietą, popełnia samobójstwo. Bohater werteryczny to człowiek wykształcony, oczytany, obyty w towarzystwie, od którego nie stroni. Kiedy jednak znajduje swoją bogdankę, chce być tylko z nią, ubóstwia ją, traktuje jak nieziemską istotę. To romantyczny kochanek.

Bohater wallenrodyczny - typ wykreowany przez A. Mickiewicza (Konrad Wallenrod). Postać o cechach bohatera bajronicznego. Dodatkowo motorem jego działania jest patriotyzm, miłość do zniewolonej ojczyzny. W imię ojczyzny rezygnuje z osobistego szczęścia, jest gotów do największych poświęceń.

Romantyczny wieszcz - Konrad (III cz. Dziadów), człowiek obdarzony nieprzeciętną wrażliwością, wybitna indywidualność, poezja to dla niego narzędzie zmieniania świata i sfera, w której jest możliwe porozumienie z absolutem - Bogiem. To romantyczny buntownik (cecha bohatera bajronicznego), który jest gotów wystąpić przeciw wszelkim świętością w imię dobra ojczyzny i ludzkości (prometeizm).

---