SEKTY.
ROZPOZNAWANIE POJAWIAJĄCYCH SIĘ ZAGROŻEŃ ORAZ PROJEKTOWANIE I REALIZOWANIE DZIAŁAŃ ZAPOBIEGAWCZYCH.
Podstawowe pojęcia i definicje.
Etymologicznie wyraz “sekta” wywodzi się od łacińskiego czasownika sequor -“ naśladować, iść, podążać za kimś”, bądź słowa secare - “ odcinać”
Według definicji podanych w Słowniku języka polskiego PWN, sekta to odłam wyznaniowy jakiejś religii, grupa izolująca się od reszty społeczeństwa, mająca własną hierarchię wartości, zespół norm zachowania się oraz silnie akcentująca rolę przywódcy.
Sekty - to słowo w potocznym języku ma zabarwienie pejoratywne.
Dlatego też pojawiły się określenia neutralne, jak np. nowe ruchy religijne, kulty czy grupy psychomanipulacyjne.
N o w e r u c h y r e l i g i j n e to neutralny i ogólny termin obejmujący ruchy pochodzenia protestanckiego, orientalne czy afrykańskie oraz grupy pozareligijne, które pojawiły się po II wojnie światowej.
K u l t y to opozycja nie tylko religijna, ale i naukowa , sięgająca do orientalnych czy neopogańskich inspiracji.
G r u p a p s y c h o m a n i p u l a c y j n a to zbiór ludzi o charakterze totalitarnym, naruszający podstawowe prawa człowieka lub zasady współżycia społecznego, grupa która poprzez stosowanie technik psychologicznych
i socjologicznych, wykorzystanie fizyczne, psychiczne lub materialne powoduje uzależnienie osoby od tej grupy lub jej przywódcy , a jej wpływ na jednostkę , rodzinę lub społeczeństwo ma charakter destrukcyjny.
Przedstawione definicje nie określają wyczerpująco działalności grup, które mogą mieć charakter religijny, pozareligijny, terapeutyczny, ekonomiczny czy nawet polityczny.
Za podstawę dalszych rozważań przyjmuję definicję sekty przedstawioną
w Raporcie o niektórych zjawiskach związanych z działalnością sekt
w Polsce. Za sektę uważa się każdą grupę, która ma silnie rozwiniętą strukturę władzy, charakteryzuje się znaczną rozbieżnością celów deklarowanych i realizowanych oraz ukrywaniem norm w sposób istotny regulujących życie członków ; która narusza podstawowe prawa człowieka i zasady współżycia społecznego, a jej wpływ na członków, sympatyków, rodziny i społeczeństwo ma charakter destrukcyjny.
Władza jako kontrola ludzkich zachowań sięga w sektach sfery życia prywatnego i rodzinnego. Ingeruje w życiowe plany zawodowe, zainteresowania, kontakty towarzyskie - aż do ich zerwania, zmiany w odżywianiu, ubiorze, stylu życia.
Cele deklarowane w oficjalnych dokumentach, propagandowych broszurach czy podczas rekrutacji nowych członków są zwykle bardzo szlachetne. Informacje o celach właściwych - realizowanych są trudno dostępne i można je uzyskać albo od byłych członków , albo ze źródeł policyjnych czy sądowych. Realizacje celów umożliwia wprowadzeni systemu norm, czyli wzorców zachowań akceptowanych i nieakceptowanych w grupie. Nowicjusz poznaje zachowania akceptowane, wymagania natomiast pojawiają się wraz ze wzrostem emocjonalnego związku z grupą.
Analiza przyczyn przynależności do sekt wskazuje na współwystępowanie dwóch grup czynników :
Podatności osobistej jednostki,
Manipulacyjnego oddziaływania grupy.
Próbując oszacować, na ile dana osoba jest podatna na zwerbowanie , należy uwzględnić :
Czynniki rozwojowe - dotyczą wieku, w którym następuje związanie
z sektą. Najczęściej wstępują ludzie młodzi - uczniowie szkół ponadpodstawowych, studenci.
Czynniki sytuacyjne - dotyczą osób przeżywających sytuacje kryzysowe, związane z silnym stresem, gdy potrzeba wsparcia z zewnątrz jest szczególnie silna z powodu jej braku w dotychczasowym środowisku.
Czynniki rodzinne - związane są z zaspokojeniem podstawowych potrzeb w rodzinie oraz jej strukturą. Dotyczy to zarówno rodziny autokratycznej, charakteryzującej się surową kontrolą , jak i liberalnej, której główną cechą jest brak większego zainteresowania poszczególnymi członkami. Pierwsze środowisko sprzyja ukształtowaniu się osobowości biernej, drugie natomiast nasila potrzebę bliskości i przynależności do wspólnoty.
Czynniki osobowościowe- dotyczą większej wrażliwości i podatności na sugestię, upodobania do doświadczania odmiennych stanów świadomości, potrzeby zależności oraz niskiego poczucia własnej wartości, co zdecydowanie ma wpływ na rekrutację do grupy.
Analiza wpływu grupy na funkcjonowanie jednostki dotyczy :
metod rekrutacji,
podtrzymywania zaangażowania.
Metody rekrutacji związane są zawsze z wywołaniem u jednostki potrzeby dalszych spotkań z członkami grupy. Podstawy ich oddziaływań stanowią :
dezinformacja : pomijanie istotnych informacji o grupie, wprowadzanie w błąd co do faktycznych celów i norm postępowania ;
schlebianie , ofiarowanie przyjaźni i miłości : okazywanie troski, zrozumienia , pełnej akceptacji związane jest z wykorzystywaną później regułą wzajemności zobowiązującą do przyszłego rewanżowania się ;
perswazja : przy stwarzaniu złudzenia samodzielnego wyboru bycia
w grupie - przekonywanie , że nie wymaga ono porzucenia dotychczasowego trybu życia ; trudno rozpoznać wywieraną presję na kandydata, by zdecydował się na uczestniczenie w życiu grupy;
presja grupy związana jest z mechanizmem “ społecznego dowodu słuszności” zakładającego, iż o prawdziwości idei świadczy ilość osób
w nią wierzących;
angażowanie autorytetów dotyczy wykorzystywania autorytetów naukowych , religijnych , politycznych i młodzieżowych w celu zwiększenia wiarygodności grup wśród osób werbowanych.
Metody podtrzymywania zaangażowania mają na celu u zwerbowanej osoby wywołanie względnie trwałej zmiany postaw wobec życia, ukształtowanie tożsamości grupowej oraz posłuszeństwa.
Sposoby realizacji :
technika małych kroków: rozciągnięta w czasie odmiana metody
“ zaangażowania i konsekwencji” . Zaangażowanie w wiele nowych zajęć
i praktyk wywołującymi odmienne stany świadomości.;
ukryty system kar i nagród często odbywa się bez świadomości osoby, która podlega temu procesowi. Nie zdając sobie sprawy z zaplanowanego wpływu aprobaty lub dezaprobaty wobec pewnych zachowań, adept przypisuje zmiany we własnych postawach swoim niezależnym decyzjom;
reinterpretacja rzeczywistości :ciągłe powtarzanie tych samych formułek , naśladowanie znaczących aktualnie postaci, żargon sekty, nieświadoma identyfikacja z panującymi w grupie wzorcami kształtują nowy sposób myślenia i tłumaczenia zdarzeń oraz sytuacji;
szantaż emocjonalny :dotyczy manipulacji ludzkimi uczuciami lękiem, strachem, poczuciem winy i zobowiązania, w celu podporządkowania wymogom grupy i uzależnienia od niej ;
autocenzura myślenia : polega na odrzucaniu wszelkich myślowych wątpliwości i pytań, przejawów krytycyzmu i indywidualizmu
w myśleniu, gdyż nie prowadzą one do żadnego celu ;
techniki relaksacyjne i hipnotyczne : wprowadzanie w odmienne stany świadomości za pomocą monotonnego powtarzania sylab, ćwiczeń oddechowych, długotrwałej koncentracji na określonym bodźcu wzrokowym czy słuchowym - może powodować zmiany w percepcji rzeczywistości , zwiększając podatność na sugestię, oraz identyfikację
z osobą lidera.
Manipulacyjny wpływ grupy jest uznawany za podstawowy i konieczny warunek przynależności do sekty, przy podatności osobistej jako czynniku sprzyjającym zwerbowaniu.
PRZYCZYNY ATRAKCYJNOŚCI SEKT.
Atrakcyjność w rozumieniu potocznym to właściwość tego co wzbudza zainteresowanie, pociąga niezwykłością , ma siłę przyciągania. Aby dane zjawisko miało cechy atrakcyjności , muszą istnieć potrzeby, które domagają się zaspokojenia, i musi zaistnieć obietnica ich zaspokojenia.
Warto przyjrzeć się , jakie to potrzeby - w całej swej różnorodności, obiecują zaspokoić sekty. Zwykle są to zdrowe, naturalne i głęboko ludzkie potrzeby rozwojowe, niezaspokojone w najbliższym środowisku takie jak :
Potrzeba miłości, przynależności i bycia zaakceptowanym bezwarunkowo.
Potrzeba kierownictwa i poczucia bezpieczeństwa.
Potrzeba autonomii, samodzielności i stopniowego uniezależnienia się od rodziców, związana z potrzebą wykształcenia własnej tożsamości.
Potrzeba przynależności i wspólnoty.
Potrzeba poszukiwania odpowiedzi.
Potrzeba dążenia do integralności wizji.
Potrzeba bycia rozpoznawanym i wyróżnionym.
Potrzeba poszukiwania transcendencji.
Potrzeba duchowego kierownictwa.
Potrzeba zaangażowania i włączenia.
Istnieją też inne motywy zwrócenia się w stronę sekt , mające swe źródło we współczesnym życiu i mentalności. Należą do nich :
Ciekawość rzeczy nadzwyczajnych, cudownych i tajemnych,
Kult sukcesu, powodzenia, rozwoju,
Kryzys dorosłości.
JAK ROZPOZNAĆ PSYCHOMANIPULACJĘ ?
Najlepszym sposobem przeciwdziałania zjawisku jest uchwycenie jego początkowego stadium oraz szybka i adekwatna reakcja.
W polskich ośrodkach informacyjno konsultacyjnych dość powszechnie funkcjonuje “ Test dla grup religijnych , światopoglądowych i ideologicznych” , przygotowany przez berlińską “ Inicjatywę rodziców i ludzi dotkniętych problemem psychicznego i duchowego uzależnienia”. Test ten podaje 19 stwierdzeń ( Kuncewicz D. Opolska T. Wasiak M. “ Sekty. Przedmiot fascynacji i zagrożeń” str. 32- 33 ). Niestety w rzeczywistości nie jest łatwo oceniać grupę według takich kryteriów w sytuacji, która nas najbardziej interesuje, tj. w fazie początkowego angażowania się dziecka w grupę psychomanipulacyjną. Podstawowym mankamentem tego zestawu twierdzeń i jemu podobnych jest fakt , że idealnie nadają się do oceny grupy dopiero wtedy, gdy młoda osoba jest już pod jej silnym wpływem i odcina się od wszelkich propozycji pomocy.
Jakie sygnały mogą wskazywać na początkowe stadium wikłania się
w grupę psychomanipulacyjną ?
Poradnia Psychologiczno- pedagogiczna nr 3 w Lublinie wspólnie z Centrum Przeciwdziałania Psychomanipulacji ( CPP ) przygotowała listę symptomów, które mogą wskazywać na początki zaangażowania się w grupę psychomanipulacyjną. Można mieć zastrzeżenia co do wieloznaczności niektórych twierdzeń. Jednak zawsze, niezależnie od podejrzeń o uczestnictwo w praktykach tzw. sekty, warto interesować się światem wewnętrznych przeżyć i przekonań dorastającej młodzieży. Tym bardziej rodzić powinien zainteresować się , jeśli będzie skłonny zgodzić się choćby z jednym
z poniższych twierdzeń :
Mój syn wcześniej mówił prawdę - teraz kłamie.
Moja córka staje się jakaś tajemnicza, niedostępna , zamyka się w sobie.
Znika gdzieś na całe popołudnia i niechętnie o tym mówi.
Przechodzi na wegetarianizm.
Do tej pory często zmieniała stroje - teraz ubiera się raczej skromnie, przestała chodzić na dyskoteki.
Rezygnuje ze swoich dotychczasowych zainteresowań.
Spotkała ciekawych i wartościowych ludzi, którzy chcą realizować ideały.
Ostatnio ubiera się na czarno, słucha muzyki heavy lub black-metal.
Przechodzi gwałtowne zmiany nastroju: tego samego popołudnia potrafi być na przemian wylewna i wesoła lub milcząca i poważna.
Nieoczekiwanie stał się bardzo religijny, sam czyta Biblię.
Moja córka angażuje się w wiele inicjatyw społecznych; na rzecz rodziny, pomocy dzieciom...- aż pogubiłam się w tym , gdzie , co i kiedy.
Mój syn zaczął medytować.
Otrzymała od znajomego zaproszenie na spotkanie w firmie, w której dość szybko można zarobić dużo pieniędzy.
Nieraz odnoszę wrażenie jakby był pod wpływem narkotyków.
Do niedawna myślał o studiach - teraz nauka go drażni, zastanawia się nad sensem zdawania matury.
Pewnego razu powiedział mi , że altruizm jest cechą ludzi słabych.
Niby mówimy tym samym językiem, a jednak od niedawna nie potrafimy się z nią porozumieć.
To dziwne, ale jakby stracił poczucie humoru; wprawdzie dalej żartuje, ale robi to w sposób monotematyczny i cyniczny - śmieje się przede wszystkim z głupoty ludzkiej.
W jego pokoju pojawiły się książki lub broszury o treści religijnej.
Zaczyna palić kadzidełka, uprawia jogę, medytację.
Pojawiło się coś nowego w jego zachowaniu ; raz wyczuwam agresję, innym razem obojętność.
Interesuje się zjawiskami paranormalnymi, magią, okultyzmem.
Rysuje lub przyszywa do plecaka następujące znaki : “666” , “ pentagram” ( gwiazda pięcioramienna otoczona kółkiem ), “ głowa kozła”, “ odwrócony krzyż” .
Likwiduje symbole religijne, które uważa za przejawy bałwochwalstwa.
Moja córka coraz poważniej podchodzi do życia - tylko dlaczego dostrzega przede wszystkim ciemne strony rzeczywistości : zagrożenie wojną atomową, wzrost przestępczości, zjawisko narkomanii, samobójstwa, rozwody itp. , nieraz nawet cytuje dane statystyczne.
Przestaje oglądać telewizję, słuchać radia.
Bardzo dosłownie interpretuje pewne fragmenty Biblii.
Przestał spotykać się z dotychczasowymi przyjaciółmi.
Zaczyna interesować się reinkarnacją, naturalnymi metodami uzdrawiania, wróżbami, astrologią.
Stała się jakaś sztywna, pełna rezerwy.
W rozmowach od niedawna pojawiają się takie pojęcia jak np. : “energia kosmiczna”, “czakramy” , “afirmacje” , “leczenie energią”.
Oczywiście nie należy od razu wyrokować ani dzielić się podejrzeniami z dzieckiem, że jest poddawane psychomanipulacji czy wciągane do sekty. To zbyt ciężkie posądzenie. Większość wyżej wymienionych sygnałów może przecież towarzyszyć burzliwemu procesowi dorastania, a niektóre - zapowiadać nawet pozytywne zmiany. Z drugiej strony, zaobserwowanie kilku objawów naraz słusznie powinno zaniepokoić rodzica. Przy tym trzeba pamiętać o istnieniu specyficznej prawidłowości w przypadku wielu sekt o charakterze religijnym. W przeciwieństwie do innych form patologii społecznej , tu objawy negatywne ( np. zamknięcie się w sobie, kłamstwa ) nierzadko współwystępują z pozytywnymi ( np. wyciszenie dziecka, zainteresowanie się realizacją w życiu zasad moralnych).
OSZACOWANIE POTENCJALNEJ DESTRUKCYJNOŚCI GRUPY
Negatywne skutki związania się z grupą psychomanipulacyjną stanowią wypadkową podatności osobistej jej uczestnika oraz potencjalnej destrukcyjności grupy.
Szczegółowa analiza sposobów funkcjonowania grup, z którymi związanych jest stosunkowo wiele tragedii osobistych i rodzinnych, pozwoliła wyodrębnić dwa specyficzne czynniki, które zawsze współwystępowały razem :
Manipulację,
Totalność.
Manipulacja
Trudno określić dziedziny życia , w których nie występowałaby manipulacja. Dość powszechnie mówi się o manipulacji w polityce, mediach , reklamie , akwizycji, a nawet w procesie wychowania dziecka,. Manipulacja nagrodami
i karami, szczególnie w pierwszych etapach życia dziecka.
Trzeba jednak od razu zauważyć, że “manipulacja manipulacji nierówna”. Nietrudno jest zauważyć , że koszty ulegania wpływowi reklamy proszku do prania ( “wybielającego bardziej niż najprawdziwsza biel”), jakie ponosi jednostka, są stosunkowo niewielkie.
Jeśli pod wpływem manipulacji psychiką traci się nie tylko dobre samopoczucie czy pewną sumę pieniędzy, ale takie wartości, jak zdrowie fizyczne , psychiczne, własną tożsamość, możliwość rozwoju w kierunku osobistej dojrzałości, planowania realizowania kariery zawodowej czy wreszcie najbliższe osoby - możemy mówić o psychomanipulacji głębokiej.
Totalność
Instytucję idealnie totalną, według Goffmana, charakteryzuje :
Całościowość - objęcie zasięgiem oddziaływania wszystkich sfer życia człowieka,
Wyłączność - podporządkowanie wszystkich dziedzin życia jedynemu celowi i autorytetowi,
Izolacja,
Idea Nowego Człowieka.
Każdy człowiek ma prawo z różnych powodów związać się okresowo lub na stałe z instytucją totalną ( np. klasztory, jednostki wojskowe ). Wśród instytucji totalnych, do których nie trafia się z własnego wyboru, ale pod przymusem prawnym, należy zaliczyć m.in.: więzienia, niektóre ośrodki leczenia uzależnień - są to jednak placówki społecznie akceptowane, pełniące funkcje resocjalizacyjne.
Totalizm, który współwystępuje z wysoką manipulacją, to taki, który dość wiernie przystając do kryteriów Goffmana jest “ niezdrowy”. Członkowie sekt mają tendencje do rozciągania zasad życia totalnego na całe społeczeństwo (całościowość ), wypierają ze swej pamięci wspomnienia
z przeszłości, uczucia do swoich bliskich - generalnie starają się odseparować od własnej tożsamości, ukształtowanej w środowisku innym niż grupa ( izolacja ).
PROFILAKTYKA
Celem oddziaływań prewencyjnych powinno być :
Wyposażenie młodzieży w wiedzę i umiejętności z zakresu rozpoznawania i przeciwdziałania technikom manipulacji wykorzystywanym przez sekty,
Kształtowanie takich cech osobowości i postaw, które w sposób naturalny podwyższają odporność młodego człowieka na manipulację ze strony sekt, np. umiejętność radzenia sobie ze stresem, budowania pozytywnego i realnego obrazu siebie, satysfakcjonujących relacji interpersonalnych, wyrażania własnych uczuć, autonomii myślenia, asertywności itp.
Rady dla młodzieży
Pamiętaj !
Większość zwyczajnych werbowników grup psychomanipulacyjnych ( szczególnie o charakterze religijnym ) nie kłamie z premedytacją, aby osobiście Cię w jakiś sposób wykorzystać. Osoby te posługują się oszustwem, ukrywają istotne informacje o grupie mając nadzieję , że dzięki temu przyciągną nowych wyznawców i uratują ich przed “ złym światem” , nieuchronną katastrofą czy jakimiś innymi nieszczęściami, o których na razie nie wspominają. One naprawdę mocno wierzą w to , o czym mówią,
i dlatego są tak przekonujące. Część z nich , po kilku latach pracy dla grupy, odejdzie z niej i będzie borykać się z problemami zdrowotnymi, psychicznymi i m.in. z głębokim osamotnieniem. Jednak nikt z grupy im nie pomoże , ponieważ “wypadli z kursu” i nie są już potrzebni. Jednak teraz osoby werbujące nie potrafią dostrzec, że zostały oszukane przez założycieli grupy, - którzy tak naprawdę nie liczą się zupełnie z prawdziwymi potrzebami i pragnieniami swoich wyznawców. Do realizacji swoich celów
( finansowych, zaspokojenia wybujałej potrzeby władzy ) wykorzystują młodzieńczy zapał i szlachetne postawy twoich rówieśników ; zależy im również na wykorzystaniu twoich “ wewnętrznych bogactw”.
ADRESY I TELEFONY , KTÓRE MOGĄ OKAZAĆ SIĘ PRZYDATNE
Wydział ds. Grup Psychomanipulacyjnych MSWiA
02-591 Warszawa, ul. Batorego 5
tel/fax (0 prefiks 22) 6618959
Dominikański Ośrodek Informacji o Nowych Ruchach Religijnych
i Sektach
Fundacja Przeciwdziałania Uzależnieniom “Dominik”
02-738 Warszawa, ul. Dominikańska 2
tel. ( 0 prefiks22) 843 62 11 lub 853 52 22
LITERATURA:
Barker E. (1997), Nowe ruchy religijne. Kraków, Wyd. Nomos.
Doktór T.(1999), Nowe ruchy religijne i parareligijne w Polsce. Warszawa, Wyd. Verbinum.
Fillaire B. (1999), Sekty. Katowice, Wyd. Książnica.
Hassan S. (1997), Psychomanipulacja w sektach. Łódź, Wyd. Ravi.
Kuncewicz D.,Opolska T., Wasiak M. (2000) , Sekty. Przedmiot fascynacji i zagrożeń. Warszawa, CMPPP.
Nowakowski P. T. (1999), Sekty. Co każdy powinien wiedzieć. Tychy , Wyd. Maternus media.
Prokop J. (1994), Uwaga rodzice! - Sekty. Warszawa, Oficyna wydawnicza SPAR.
Ritche J. (1994) , Tajemniczy świat sekt i kultów. Warszawa, Wyd. Książka i Wiedza.
Siek S. (1995) , Pranie mózgu. Warszawa.
Zimbardo P. G., Ruch F. L. (1994), Psychologia i życie. Warszawa PWN.
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.