ZAHAMOWANIE PSYCHORUCHOWE
Zahamowanie psychoruchowe
to zespół zaburzeń dynamiki procesów nerwowych polegający na obniżeniu ogólnej aktywności dziecka wyrażającej się trudnością w nawiązywaniu kontaktów społecznych i lękliwością.
Symptomy typowe dla dzieci zahamowanych to:
W sferze ruchowej - ograniczenie spontanicznej aktywności ruchowej, symptomy niepokoju ruchowego i dezorganizacja czynności wykonawczych.
W sferze poznawczej - zawężenie aktywności poznawczej.
W sferze emocjonalnej - ograniczenie wyrażania uczuć przy jednoczesnym wzmożeniu pobudliwości emocjonalnej.
W sferze somatycznej - wzmożona reaktywność układu nerwowego.
Zdaniem M.Chłopkiewicz zahamowanie jest najczęściej nieprawidłowym regulowaniem przez dziecko stosunków z otoczeniem, będących efektem niewłaściwego wychowania, a konkretnie reakcji dorosłych na samodzielną działalność dziecka.
Związek z zahamowaniem mają doświadczenia dziecka zdobyte w sytuacjach:
ostrej krytyki i ośmieszenia
nieopanowanego zachowania emocjonalnego osób z najbliższego otoczenia
zagrożenia bliskiego związku emocjonalnego z rodzicami
kar fizycznych
W sytuacjach tych pierwszą reakcją dziecka był lęk, który powracał przy wszelkich podobnych sytuacjach (generalizacja). Następnie reakcja ta uległa utrwaleniu na skutek powtarzania się lub gdy była wyjątkowo silna.
M.Chłopkiewicz klasyfikuje dzieci zahamowane psychoruchowo w następujące kategorie:
Zmotywowane - napięte:
Charakteryzuje przesadna skrupulatność i staranność w wykonywaniu zadań. Niepewne swoich umiejętności zbyt mocno przeżywają sytuacje, gdy nie są w stanie wykonać zadania. Zazwyczaj są bardzo silnie związane z matką, lęk przed rozstaniem z nią jest powodem niechęci uczęszczania do szkoły i lęku przed szkołą. Sprawiają wrażenie nieustannie napiętych i niespokojnych. Stronią od nowych osób, nowych sytuacji, ponieważ powodują one, iż dzieci te stają się ciche, lękliwe i wycofane
Podporządkowane - uległe:
Są one małomówne, grzeczne, posłuszne, często oceniane jako koleżeńskie i uczynne. Ich nieśmiałość, lękliwość ujawnia się szczególnie w kontaktach z osobami dorosłymi.
Słaba więź z matkami (matki wymagające i represyjne).Dzieci nieufne.
Z obniżoną samooceną - zrezygnowane:
Cechą charakterystyczną tych dzieci jest bierność zarówno w domu, jak i w szkole. Mają poczucie niskiej wartości, nie wierzą w swoje możliwości oraz umiejętności. Są apatyczne, powolne, przygnębione, płaczliwe. Bardzo wrażliwe na drobne nawet przejawy dezaprobaty i odrzucenia ze strony innych osób, bezradne. Rodzice - nadmiernie krytyczni, odrzucający, z jawną postawą dezaprobaty i deprecjonowania wartości dziecka.
Nadwrażliwe - asteniczne:
Są bardzo skryte, powściągliwe, nie ujawniające swoich uczuć. Najlepiej czują się we własnym towarzystwie, męczy je hałas i ruchliwość otaczających rówieśników. Często izolują się od kontaktów z innymi. Pochodzą z rodzin rozbitych, matki są neurotyczne - lękowe.
Objawy zahamowania psychoruchowego:
Trudności w nawiązywaniu kontaktu słownego
Brak wiary we własne możliwości
Nadmierna wrażliwość
Niepewność, stany lękowe
Zwolnione reakcje psychoruchowe
Zaburzenia snu, łaknienia
Jąkanie, zacinanie
Bierność, apatia
Charakterystyka dzieci z zahamowaniem psychoruchowym
Dzieci zahamowane są nieśmiałe, niepewne siebie, spowolnione psychoruchowo, pozbawione spontanicznej inicjatywy.
W sytuacjach zadaniowych ulegają dezorganizacji, przeżywając wzmożone napięcie emocjonalne bądź jego spadek.
Często występują u nich zaburzenia naczyniowo-ruchowe jak natręctwa ruchowe, tiki, drżenia, blędnięcie, czerwienienie się, pocenie.
Dzieci zahamowane podobnie jak nadpobudliwe cechuje silne pobudzenie emocjonalne. Jednak w przeciwieństwie do nadpobudliwych tłumią pobudzenie w sobie.
Cechą wspólnądzieci zahamowanych są trudne doświadczenia z wczesnego dzieciństwa kiedy spotykały się często z krytyką, ośmieszaniem, karami fizycznymi. Rodzice ich byli w stosunku do nich bardzo rygorystyczni, oceniali jako mało ambitne i niezdolne. W domu panowała często atmosfera konfliktów (jawnych lub utajonych). Na te sytuacje reagowały lękiem, który potem generalizował się na inne osoby, stąd wycofywanie się z kontaktów, izolacja, trudności w wyrażaniu uczuć.
Źródła powstawania zahamowań psychoruchowych:
Środowisko rodzinne ( warunki bytowe, struktura, atmosfera rodzinna, system wychowawczy, postawy rodzicielskie).
Środowisko pozarodzinne (głównie szkoła- wymagania szkoły, relacje uczeń-nauczyciel).
Sytuacje traumatyczne ( utrata bliskiej osoby, nagła ciężka choroba dziecka, uczucie bardzo silnego zagro zenia).
Zasady terapii
Generalną zasadą terapii jest akceptacja wszelkich form zachowania, cierpliwość, wyrozumiałość, serdeczność, zapewnienie poczucia pełnego bezpieczeństwa.
W szkole jest bardzo ważne wypracowanie właściwego stosunku grupy, aby nie wyśmiewano się z takiego dziecka.
W domu spokój, akceptacja, selekcja programów TV, dostarczanie jak najwięcej pozytywnych przeżyć.
W stosunku do dzieci zahamowanych (nieśmiałych, apatycznych, bojaźliwych) dążymy do pobudzenia ich do działania. Na początku im pomagamy, zachęcając je i mobilizując do wykonywania prostych, dających sukces czynności.
Wskazówki dotyczące postępowania z dziećmi zahamowanymi psychoruchowo:
Dzieci te będą wymagały stosowania form zajęć pobudzających, aktywizujących, rozhamowujących, tj. eliminujących nadmierne napięcie psychiczne i fizyczne oraz zajęć zwiększających siłę pobudzania. Należy zatem:
"Dostrzec te dzieci" - ich problemy mogą umknąć uwadze,
ponieważ są " grzeczne", niekłopotliwe, nie utrudniają pracy nauczycielowi.
Dokonać indywidualnej analizy objawów i przyczyn zaburzenia, celem ustalenia indywidualnego postępowania.
Otoczyć serdecznością, zaspokajać podstawowe potrzeby emocjonalne i psychiczne, nie dopuszczając jednak do nadmiernej zależności dziecka od opiekuna.
Wypracować właściwy stosunek grupy rówieśniczej do dziecka. Zapobiec wyśmiewaniu i zbyt ostrej krytyce.
Włączać do zespołowych zajęć, stopniowo uaktywniać, początkowo w sytuacjach gwarantujących powodzenie. Przy wystąpieniu trudności natychmiast zapewnić życzliwą opieką i pomoc.
Stopniowo przyzwyczajać dziecko do spokojnego przyjmowania słusznej krytyki, korygować jego nieprawidłowe reakcje na niepowodzenia, wdrażać do pokonywania trudności, rozwijać poczucie własnej wartości.
W środowisku domowym dbać o atmosferę równowagi i spokoju, w obecności dziecka unikać sytuacji konfliktowych. Wprowadzić ścisłą selekcję i kontrolę oglądanych przez dziecko filmów, z ograniczeniem grozy, agresji, brutalności.
Dostarczyć pogodnych przeżyć i pozytywnych doświadczeń.
Cele i sposoby oddziaływań na dzieci zahamowane psychoruchowo:
kształtowanie umiejętności nawiązywania prawidłowych kontaktów społecznych
przeciwdziałanie skłonności do izolacji
aktywizacja społeczna, włączanie w działalność organizacji szkolnych
tworzenie sytuacji wymagających nawiązywania kontaktów
wzmacnianie wiary we własne siły, zachęcanie do działania
wskazywanie na pozytywne osiągnięcia
chwalenie w obecności grupy
kształtowanie wytrwałego dążenia do celu, przezwyciężanie trudności
Opracowała: Anna Batoryna