Wyżyna Małopolska (342) mieści się pomiędzy łukiem Pilicy pod Tomaszowem Mazowieckim a łukiem Wisły od Krakowa przez Sandomierz po ujście Kamiennej. Składa się z dwóch różniących się strukturą geologiczną części: 1) paleozoicznych fałdów Wyżyny Kieleckiej wraz z ich słabiej sfałdowaną otoczką mezozoiczną oraz 2) kredowej Niecki Nidziańskiej. Na obydwu tych strukturach zalegają transgresywnie w brzeżnej części południowej i wschodniej osady morskie górnego miocenu oraz nawiane płaty lessu, natomiast na północy w obniżeniach występują piaski lodowcowo- rzeczne i gliny zwałowe zlodowacenia odrzańskiego (środkowopolskiego). W związku z tym powstała strefa przenikania krajobrazów wyżynnych i nizinnych. W podziale regionalnym tę strefę uznano za specyficzny region, który nazwano Wyżyną Przedborską (342.1), odróżniając go od Wyżyny Kieleckiej 342.3) i Niecki Nidziańskiej (342.2). Pod względem geobotanicznym podział regionalny wyodrębnia krainę miechowskosandomierską, związaną z rozmieszczeniem lessów i występowaniem stepowych gatunków roślin oraz krainę świętokrzyską, obejmującą pozostałą, bezlessową część podprowincji. Wyżyna Małopolska zajmuje powierzchnię 16,7 tys. km2 (5,3% terytorium Polski).
WYŻYNA MAŁOPOLSKA
Zróżnicowanie budowy geologicznej i krajobrazu oraz ich antropogeniczne zagrożenie sprawiły, że zaistniała potrzeba ochrony różnych obiektów przyrodniczych. W środkowej części wyżyny utworzono Świętokrzyski Park Narodowy oraz otaczający go zespół 4 parków krajobrazowych o powierzchni 590 km2 (Suchedniowsko- Oblęgorski, Sieradowicki, Cisowsko- Orłowiński i Jeleniowski), w dorzeczu Nidy zespół trzech parków krajobrazowych Ponidzia o powierzchni 399 km2 (Kozubowski, Nadnidziański, Szczaniecki), w dorzeczu Pilicy ‒ Przedborski Park Krajobrazowy o powierzchni 166 km2. Wszystkie te tereny chronione zajmują powierzchnię 1214 km2. Istnieje ponadto około 50 rezerwatów przyrodniczych. Każdy z trzech makroregionów Wyżyny Małopolskiej ma inną specyfikę.
12.2. Niecka Nidziańska (342.2)
Niecka Nidziańska jest rodzajem synklinorium pomiędzy Wyżyną Krakowsko Częstochowską na zachodzie a Wyżyną Kielecką na północo-wschodzie. Na północo zachodzie przechodzi w Nieckę Włoszczowską, na południo-wschodzie kończy się nad Niziną Nadwiślańską w Kotlinie Sandomierskiej. Ku Wiśle spływają: Szreniawa, Nidzica, Nida z Mierzawą i Czarna ze Wschodnią. W strukturze Niecki Nidziańskiej występują deformacje w postaci zgodnych z osią niecki antyklin i drugorzędnych synklin. Południowa część regionu uległa w miocenie transgresji morskiej z obniżenia podkarpackiego. Jej śladem są wapniste piaskowce, wapienie, iły i gipsy, które następnie zostały lekko sfałdowane i wypiętrzone. Ponadto w południowozachodniej części niecki powstała pokrywa lessowa z żyznymi glebami brunatnymi. Tak więc region wykazuje znaczne zróżnicowanie litologiczne, a także glebowe. Obejmuje powierzchnię około 4,7 tys. km2 i dzieli się na 8 mezoregionów. Są to: Płaskowyż Jędrzejowski
(342.21), Wyżyna Miechowska (342.22),
Płaskowyż Proszowicki (342.23), Garb Wodzisławski
(342.24), Dolina Nidy (342.25), Niecka Solecka
(342.26), Garb Pińczowski (342.27) i Niecka Połaniecka
(342.28).
Płaskowyż Jędrzejowski (342.21) jest wyraźnie ograniczony dolinami rzecznymi: Pilicy na zachodzie, Białej Nidy na północy, Nidy na wschodzie i Mierzawy (dopływu Nidy) na południu. Przedstawia łagodnie sfalowaną wyżynę, zbudowaną z margli kredowych, na których w dolinach zalegają czwartorzędowe piaski i gliny. Na północo-wschodzie, w widłach Nidy i Białej Nidy występują wzniesienia zbudowane z lekko sfałdowanych warstw jury i kredy, stanowiące przedłużenie Pasma Przedborsko-Małogoskiego i dochodzące do wysokości 281 m. Zbliżoną wysokość mają połogie wzniesienia środkowej części Płaskowyżu Jędrzejowskiego w osi synklinorium kredowego, ale w zachodniej jego części, na przedłużeniu Garbu Wodzisławskiego przekraczają wysokość 300 m (między Sędziszowem
nad Mierzawą a Szczekocinami nad Pilicą). Wzniesienia te oddziela od położonej na południe Wyżyny Miechowskiej martwa dolina łącząca Mierzawę z Pilicą. Na Płaskowyżu przeważają urodzajne gleby typu rędzin, toteż jest to kraina pól uprawnych. Nieliczne lasy mają drzewostany dębowo-grabowe (grądy). Tylko na zwydmionych piaskach w dolinie Białej Nidy występują bory sosnowe. Na północo-zachód od Jędrzejowa utworzono rezerwat florystyczny „Gaj” (5,9 ha) ze stanowiskiem rzadko występującego storczyka ‒ obuwika, w runie lasu dębowego. Region przecinają z północo-wschodu na południo-zachód linia kolejowa z Kielc do Krakowa oraz równoległa w przybliżeniu szosa (w odległości od kilku do kilkunastu kilometrów). Obydwa szlaki komunikacyjne obsługują jedyne miasto regionu ‒ Jędrzejów (ok. 18 tys. mieszk.), lokalny ośrodek przemysłowo-usługowy o tradycjach sięgających XII w., kiedy powstało tu opactwo Cystersów. Zachodnim skrajem Płaskowyżu Jędrzejowskiego od Szczekocin nad Pilicą do Kozłowa na Wyżynie Miechowskiej poprowadzono odgałęzienie Centralnej Magistrali Kolejowej w kierunku Krakowa. Z zachodu na wschód, od Kozłowa przez Sędziszów i Jędrzejów do Motkowic nad Nidą wiedzie odcinek szerokotorowej linii ze Śląska na Ukrainę, początkowo wzdłuż torów kolei normalnotorowej, a następnie nową trasą, uruchomioną pod koniec lat siedemdziesiątych. Region ma około 740 km2 powierzchni.
Płaskowyż Jędrzejowski to łagodnie pofałdowana wyżyna zbudowana z margli i opok kredowych, na których w dolinach zalegają czwartorzędowe piaski i gliny. W jego środkowej, północno-wschodniej i zachodniej części występują łagodne wzniesienia, przeważnie o układzie równoleżnikowym, dochodzące do wysokości 260-300 m n.p.m. Na obszarze tym wykształciły się urodzajne gleby (rędziny).
1. Świat roślin
Szata roślinna wschodniej części Płaskowyżu Jędrzejowskiego, przez który przejeżdża kolejka, jest mało urozmaicona. Ze względu na urodzajne gleby jest to kraina pól uprawnych. Kompleksy leśne są niewielkie i porozrzucane pośród pól. Są to drzewostany sosnowe o charakterze sztucznych nasadzeń lub rzadziej lasy dębowo-grabowe (grądy).
Charakterystycznym elementem krajobrazu są także śródpolne zadrzewienia i zakrzewienia, które pełnią bardzo ważne funkcje ekologiczne — glebochronne, wodochronne, wiatrochronne i biocentyczne.
Cenne przyrodniczo są wielogatunkowe zbiorowiska chwastów (agrocenozy) towarzyszące polom uprawnym. Rozwijają się tutaj interesujące gatunki ciepłolubnych chwastów. Większość z nich to rośliny rzadkie w Polsce, które pochodzą z południowej i południowo-wschodniej Europy oraz Azji Mniejszej.
2. Świat zwierząt
Na terenach rolniczych, gdzie silnie zaznacza się oddziaływanie człowieka na środowisko, warunki siedliskowe są dość znacznie zmienione. Gospodarka rolna oraz rozdrobnienie gospodarstw rolnych powoduje, że wciąż utrzymują się jednak dogodne warunki dla występowania zwierząt charakterystycznych dla terenów otwartych i półotwartych. Pogarszająca się sytuacja ekonomiczna drobnych gospodarstw sprawia, że wiele pól jest ugorowanych, co jest bardzo korzystne dla bytujących tu zwierząt. Najciekawsze z nich to: jaszczurki zwinki, kuropatwy, przepiórki, myszołowy, jastrzębie, sarny, dziki, zające, szereg gryzoni i ssaki owadożerne (jeże, ryjówki, krety).
W pobliżu ludzkich zabudowań często można spotkać: bociana białego, dudki, sowy, muchołówki, kuny domowe i nietoperze.