DWA WYOBRAŻENIA OGRODÓW SZCZĘŚCIA - „DZIWNY OGRÓD” MEHOFFERA I „OGRÓD PRZEDZIWNY” STAFFA
Wiersz autorstwa Leopolda Staffa "Ogród przedziwny" i obraz namalowany przez Józefa Mehoffera "Dziwny ogród" prezentują niezwykłe krainy szczęścia i bezpieczeństwa, pozbawione problemów i cierpienia. Obaj twórcy żyli w epoce Młodej Polski, dlatego nieobcy był im impresjonizm, który zakładał maksymalne zbliżenie się do przyrody, próbę zarejestrowania krótkotrwałych doznań optycznych oraz uchwycenie niezwykłej kolorystyki przedmiotów.
Józef Mehoffer to jeden z bardziej znanych twórców Młodej Polski, wszechstronny malarz szczególnie uwrażliwiony na ozdobne walory dzieł plastycznych. Chyba najbardziej znanym obrazem jego autorstwa jest nasycony symbolami "Dziwny ogród". Przedstawia grupę wesołych ludzi spacerujących po ogrodzie. Na pierwszy plan wysunięty jest nagi, mały, jasnowłosy chłopczyk, którego oświetlają słoneczne promienie; chłopiec trzyma w dłoniach kolorowe, długie kwiaty. Za nim, pod ogromnym, rozłożystym drzewem przystanęła kobieta - być może jest to matka chłopca. Jest ubrana w długą, granatową suknię, na głowie ma również granatowy kapelusz. Chroni się od słońca w cieniu drzewa, pod gałęziami pełnymi owoców. Jasnymi barwami przykuwa uwagę olbrzymia, złocistoskrzydła ważka, która leci nad koronami jabłoni. Podobnie jak nagi chłopczyk jest ciekawym akcentem obrazu, na który zwraca się uwagę. Jednocześnie kłóci się z idyllicznym klimatem obrazu. W głębi można dostrzec trzecia osobę - kobietę w czerwono-białej sukni.
Podobne elementy zawiera liryka Leopolda Staffa - poety głoszącego hasła życia w zgodzie z przyrodą. Ten światopogląd znalazł wyraz w wierszu "Ogród przedziwny". Utwór w sposób aluzyjny nawiązuje do obrazu Mehoffera, ale zmiana tytułu wskazuje na odmienność całej wizji. Już w pierwszej strofie dowiadujemy się, że podmiot liryczny zamieszkuje przedziwny ogród, ale nie jest w nim osamotniony - dotrzymują mu towarzystwa dzieci, ptaki i pszczoły. Ziemia jest pokryta zadbaną trawą, po której spacerują weseli mieszkańcy ogrodu. W tym niezwykłym świecie istnieje śliczne źródełko, które wytryska z ziemi, wokół niego wyrastają piękne kwiaty, przede wszystkim róże, które przez cały rok kwietną, wydając cudowny zapach. Ptaki unoszą się w górze ze śpiewem. W ogrodzie znajdują się też ule, które zamieszkują pracowite pszczoły. Ci, którzy mieszkają w ogrodzie, muszą o niego dbać, wyrywać osty i chwasty, które burzą piękno ogrodu.
Istotną rolę w wizjach tych niezwykłych ogrodów odgrywa bogata symbolika. Obraz Mehoffera stwarza nastrój bezpiecznego spokoju, szczęścia. Złotowłosy, nagi chłopczyk symbolizuje niewinność i beztroskę, zaś kwiaty, które trzyma w rękach - przemijające piękno. Kobieta, która spogląda na dziecko z drugiego planu, jest symbolem matczynej miłości i poczucia bezpieczeństwa. Oblepione owocami, przechylone w dół gałęzie drzew symbolizują dobrobyt. Kwiaty, które oplatają drzewa, oznaczają bogactwo natury. Ten sielski obraz kojarzy się ze szczęśliwą krainą biblijnego Edenu albo mitologicznej Arkadii. Jedynie olbrzymia ważka zakłóca spokój i beztroskę tego malowniczego świata. Jest symbolem zbliżającego się niebezpieczeństwa, a nawet śmierci. Intensywne barwy i wyrafinowane linie budzą pozytywne emocje. Obraz symbolizuje spójne połączenie ludzi ze światem natury.
W wierszu Staffa również występują kwiaty, które symbolizują nietrwałe piękno, i niewinne, spontaniczne dzieci. Rosnący nad strumieniem krzew oliwny oznacza pokój, zaś bijące źródło - siłę i życie. Stale rosnące róże symbolizują miłość, a wersety:
"Obwiązujemy lnem ciernie,
By nie raniły nam dłoni."
wskazują na ból, którego można uniknąć. Szczebioczące patki, które budzą ze snu, są aluzyjnym nawiązaniem do postaci świętego Franciszka z Asyżu - symbolu wszechogarniającej miłości. Pracowite pszczoły oznaczają szczęście i dostatek, zaś fragment:
"I mamy tu ule bartnicze,
Co każą w pszczół nam iść ślady"
sugeruje, że ogród to "kraina mlekiem i miodem płynąca". Zieleń symbolizuje przyrodę i skromność, zaś chwasty i osty to zło, które się niszczy.
Józef Mehoffer tworząc "Dziwny ogród" odzwierciedlił swój zachwyt nad urodą przyrody, w niesamowity sposób połączył różnorodność kolorów i finezyjność kształtów. Doskonale uchwycił zmieniające się światło, jasne refleksy przechodzą w słoneczne plamy, które rozświetlają trawę, drzewa i twarze postaci. Statyczność kobiet kontrastuje z ruchem chłopca i ważki.
Natomiast wiersz Staffa jest próbą odpowiedzi na pytanie o sens życia. Poeta łączy elementy symbolizmu z filozoficznymi założeniami franciszkanizmu i stoicyzmu. Według niego natura uczy człowieka skromnego, prostego życia i aprobaty dla niespodzianek losu.
Oba dzieła - obraz Mehoffera i wiersz Staffa - doskonale odzwierciedlają młodopolską fascynację symbolizmem. Jednak różnice są zauważalne. Wizja malarska jest bardziej nasycona symbolami. Natomiast poeta sięgnął do franciszkanizmu jako synonimu wszechobecnej miłości i osoby świętego Franciszka, który uczy "nas iść między ludzi z dobrą nowiną i śpiewem." Zmiana tytułu wiersza podkreśla indywidualizm spojrzenia Staffa.
W obrazie i wierszu występują też analogie. Oba dzieła zawierają te same motywy: ogród, dzieci, kwiaty, trawę. Oba też są wizją krainy szczęścia i spokoju. Twórcy młodopolscy wskazują, jak trzeba żyć, aby być szczęśliwym. Ten stan można osiągnąć wracając do Natury. Ten powrót będzie jednoznaczny z osiągnięciem Edenu-Arkadii, z których dawno nas wypędzono.